Science can answer moral questions | Sam Harris

Sam Harris: Bilim ahlaki soruları yanıtlayabilir.

Çeviri: Isil Arican Gözden geçirme: Ayşe Demirel

I'm going to speak today about the relationship

Bugün size ilim ve insani değerler

between science and human values.

arasındaki ilişkiden bahsetmek istiyorum.

Now, it's generally understood that

Şimdi, genelde düşünülen şudur:

questions of morality --

ahlaki konularla

questions of good and evil and right and wrong --

neyin iyi veya kötü ya da neyin doğru veya yanlış

are questions about which science officially has no opinion.

olduğuna ilişkin konularda, bilimin bir hükmü yoktur.

It's thought that science can help us

Bilimin, bizim değer verdiğimiz şeyleri

get what we value,

elde etmeye yaradığı düşünülür,

but it can never tell us what we ought to value.

ama bizim neye değer vereceğimizi söyleyemez.

And, consequently, most people -- I think most people

Bu nedenle çoğu insan -- sanıyorum ki buradaki çoğu insan --

probably here -- think that science will never answer

insan hayatındaki en önemli sorular olan

the most important questions in human life:

"Ne yaşamaya değer?"

questions like, "What is worth living for?"

"Ne ölmeye değer?"

"What is worth dying for?"

"İyi bir hayat nelerden oluşur?"

"What constitutes a good life?"

gibi sorulara bilimin yanıt veremeyeceğini düşünür.

So, I'm going to argue

Bu nedenle burada size

that this is an illusion -- that the separation between

bunun bir yanılsama olduğunda bahsedeceğim

science and human values is an illusion --

-- bilim ve insani değerler arasındaki ayrım bir yanılsamadan ibarettir.--

and actually quite a dangerous one

Ve bu ayrım, insanlık tarihinde içinde bulunduğumuz

at this point in human history.

bu noktada oldukça tehlikeli bir ayrım.

Now, it's often said that science

Şimdi, genelde bilimin bize insani

cannot give us a foundation for morality and human values,

değerler ve ahlak hakkında bir temel sağlayamayacağı söylenir

because science deals with facts,

çünkü bilim gerçeklerle ilgilenir.

and facts and values seem to belong to different spheres.

Ve gerçeklerle değerler farklı iki aleme ait gibi görünürler.

It's often thought that there's no description

Genelde dünyanın içinde bulunduğu bir anda

of the way the world is

aslında nasıl olması gerektiğini anlatan

that can tell us how the world ought to be.

bir tanımın olmadığı düşünülür.

But I think this is quite clearly untrue.

Ancak bence bu oldukça ve açıkça yanlış.

Values are a certain kind of fact.

Değerler bir çeşit gerçekliktir.

They are facts about the well-being of conscious creatures.

Bilinçli yaratıkların sağlıkları ile ilgili gerçeklerdir.

Why is it that we don't have ethical obligations toward rocks?

Neden kayalara karşı etik yükümlülükler hissetmiyoruz?

Why don't we feel compassion for rocks?

Kayalara neden merhamet duymuyoruz?

It's because we don't think rocks can suffer. And if we're more

Çünkü kayaların acı çekmediğini düşünüyoruz. Ve eğer

concerned about our fellow primates

akrabamız olan primatlara, böceklerden daha

than we are about insects, as indeed we are,

fazla özen gösteriyorsak, bunun nedeni onların

it's because we think they're exposed to a greater range

daha büyük bir potansiyel mutluluk ve acı

of potential happiness and suffering.

yelpazesine sahip olduklarını düşünüyor olmamız.

Now, the crucial thing to notice here

Şimdi kritik olan şey bu iddianın

is that this is a factual claim:

gerçeklere ilişkin olduğunun farkına varmak.

This is something that we could be right or wrong about. And if we

Bu hakkında doğru veya yanlış düşünebileceğimiz bir şey değil.

have misconstrued the relationship between biological complexity

Ve eğer biyolojik karmaşıklık ve olası deneyimlerimiz

and the possibilities of experience

arasındaki ilişkiyi yanlış yorumladıysak

well then we could be wrong about the inner lives of insects.

aslında böceklerin iç dünyası hakkında da yanılmış olabiliriz.

And there's no notion,

Ve gördüğüm kadarı ile

no version of human morality

insani ahlak kurallarının

and human values that I've ever come across

ve değerlerin bir noktada

that is not at some point reducible

bilinçli deneyimlere ve

to a concern about conscious experience

olası değişikliklere indirgendiği bir

and its possible changes.

versiyonu da yok.

Even if you get your values from religion,

Değerlerinizi dinden alıyor olsanız da,

even if you think that good and evil ultimately

iyi ve kötü kavramlarının ölümden sonraki

relate to conditions after death --

yaşam ile bağlantılı olduğunu,

either to an eternity of happiness with God

bunların Tanrıyla birlikte sonsuz bir mutluluk hali veya

or an eternity of suffering in hell --

cehennemde ebedi azaba neden olduğunu düşünseniz de

you are still concerned about consciousness and its changes.

bilinç ve uğradığı değişikliklerle ilgileniyorsunuz.

And to say that such changes can persist after death

Ve bu değişikliklerin ölümden sonra da devam edeceğini

is itself a factual claim,

söylemek hakiki bir iddia

which, of course, may or may not be true.

elbette gerçek olabilir, ama olmayabilir de

Now, to speak about the conditions of well-being

Şimdi, bu hayata ilişkin, insanlara ilişkin

in this life, for human beings,

mutluluklar üzerinde konuşalım,

we know that there is a continuum of such facts.

Bu kavramın iki uca uzandığını biliyoruz.

We know that it's possible to live in a failed state,

Olabilecek her şeyin ters gittiği,

where everything that can go wrong does go wrong --

annelerin çocuklarını besleyemedikleri

where mothers cannot feed their children,

birbirini tanımayan insanların barışçıl şekilde bir arada olamadığı

where strangers cannot find the basis for peaceful collaboration,

insanların ayırdetmeden öldürüldüğü bir bir durumda

where people are murdered indiscriminately.

yaşamanın mümkün olduğunu biliyoruz.

And we know that it's possible to move along this continuum

Bu durumun diğer ucunda çok daha iyi, sakin huzurlu

towards something quite a bit more idyllic,

ve mutlu bir durum yer alıyor,

to a place where a conference like this is even conceivable.

böyle bir konferasnın olası olduğu bir yer.

And we know -- we know --

Evet, biliyoruz; biliyoruz ki

that there are right and wrong answers

bu aralıkta hareket etmemizi sağlayan

to how to move in this space.

doğru ve yanlış cevaplar mevcut.

Would adding cholera to the water be a good idea?

Su kaynağına kolera mikrobu karıştırmak iyi bir fikir mi sizce?

Probably not.

Büyük ihtimalle değil.

Would it be a good idea for everyone to believe in the evil eye,

Herkesin nazara inanması ve başlarına kötü bir şey gelince

so that when bad things happened to them

hemen bunu komşularından bilmesi

they immediately blame their neighbors? Probably not.

iyi bir fikir mi? Büyük ihtimalle değil.

There are truths to be known

Biz anlasak da anlamasak da

about how human communities flourish,

insan topluluklarının refaha ermesini sağlayan

whether or not we understand these truths.

evrensel gerçekler mevcut.

And morality relates to these truths.

Ahkali değerler de bu gerçeklerle bağlantılı.

So, in talking about values we are talking about facts.

yani aslında değerlerden bahsederken bu gerçeklerden bahsediyoruz.

Now, of course our situation in the world can be understood at many levels --

Şu an, dünya üzerindeki durumumuzu pek çok açıdan görmek mümkün.

from the level of the genome

Genom açısından

on up to the level of economic systems

veya ekonomik sistemler ve politik

and political arrangements.

anlaşmalar açısından görmek.

But if we're going to talk about human well-being

Ama eğer insanların refahından bahsedeceksek

we are, of necessity, talking about the human brain.

insan beyninden bahsetmek mecburiyetindeyiz.

Because we know that our experience of the world and of ourselves within it

Çünkü biliyoruz ki, dünya ve içindeki kendi varlığımıza ilişkin deneyimleri

is realized in the brain --

ancak beyin ile kavrayabiliruz.

whatever happens after death.

Ölümden sonra ne olursa olsun,

Even if the suicide bomber does get 72 virgins in the afterlife,

Bir intihar komandosu öldükten sonra 72 bakireye kavuşuyor olsa bile,

in this life, his personality --

bu yaşantısında, kişiliği

his rather unfortunate personality --

aslında oldukça talihsiz olan kişiliği

is the product of his brain.

beyninin bir ürünü.

So the contributions of culture --

Kültürün etkisine gelince,

if culture changes us, as indeed it does,

eğer kültür bizi değiştiriyor ise, ki değiştiriyor

it changes us by changing our brains.

bunu beyinlerimizi değiştirerek yapıyor.

And so therefore whatever cultural variation there is

Bu nedenle insan refahı ile ilgili olan

in how human beings flourish

her kültürel değişim

can, at least in principle, be understood

en azından prensip olarak

in the context of a maturing science of the mind --

nöroloji, psikoloji gibi yerleşik bilim dalları

neuroscience, psychology, etc.

aracılığı ile anlaşılabilir.

So, what I'm arguing is that

Benim görüşüm şu ki

value's reduced to facts --

değerler, gerçeklere

to facts about the conscious experience

bilinçli varlıkların bilinçli deneyimlerimden kaynaklanan

of conscious beings.

gerçeklere indirgenmiş durumdadır.

And we can therefore visualize a space

Bu nedenle bizler, bu yaratıkların

of possible changes in the experience of these beings.

deneyimlerindeki değişiklikleri gösteren bir mekan hayal edebiliriz.

And I think of this as kind of a moral landscape,

Ben bunu bir nevi ahkali manzara olarak hayal ediyorum

with peaks and valleys that correspond

içinde bilinçli varlıkların bireysel ve toplumsal

to differences in the well-being of conscious creatures,

refah farklılıklarına denk gelen tepeler

both personal and collective.

ve vadiler mevcut.

And one thing to notice is that perhaps

Dikkatimizi çekmesi gereken bir başka konu ise

there are states of human well-being

belki de insan refahı içinde hiç ulaşmadığımız

that we rarely access, that few people access.

belki az sayıda insanın ulaştığı bir durum mevcut.

And these await our discovery.

Ve bu durum bizim onu keşfetmemizi bekliyor.

Perhaps some of these states can be appropriately called

Bu durumların bazıları belki de isabetli bir şekilde

mystical or spiritual.

mistik veya ruhani olarak adlandırılıyor.

Perhaps there are other states that we can't access

Belki de zihnimizin yapısı nedeniyle ulaşamadığımız

because of how our minds are structured

bazı durumlar da var, ama belki

but other minds possibly could access them.

başka zihinler bu durumlara erişebiliyorlar.

Now, let me be clear about what I'm not saying. I'm not saying

İzin verirseniz ben anlatmaya çalışmadığımı biraz daha açıklayayım

that science is guaranteed to map this space,

bilimin bu alanı mutlaka ortaya çıkaracağını söylemiyorum

or that we will have scientific answers to every

ya da olası her tür ahlaki soruya

conceivable moral question.

bilimsel bir cevap verebiliriz de demiyorum.

I don't think, for instance, that you will one day consult

Mesela günün birinde bir süper bilgisayarın ikinci çocuğunuzu yapmalı mıyız

a supercomputer to learn whether you should have a second child,

ya da İran'daki nükleer enerji merkezlerini bombalalı mıyız

or whether we should bomb Iran's nuclear facilities,

ya da TED konferans masraflarını şirkete masraf olarak yazabilir miyiz

or whether you can deduct the full cost of TED as a business expense.

sorularını yanıtlayabileceğini sanmıyorum.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

But if questions affect human well-being

Ancak bir soru eğer bütün insanlığın refahını ilgilendiriyorsa

then they do have answers, whether or not we can find them.

o zaman bize cevap verebilir, biz bulsak da bulmasak da.

And just admitting this --

Ve bunu söylediğimizde

just admitting that there are right and wrong answers

insanların nasıl refah içinde yaşayacağı sorusuna ilişkin

to the question of how humans flourish --

doğru ve yanlış cevaplar olduğunu kabul ettiğimizde

will change the way we talk about morality,

ahlaki değerlerden bahsetme şeklimizi

and will change our expectations

ve insanların gelecekteki işbirliklerine ilişkin

of human cooperation in the future.

beklentilerimizi değiştireceğiz.

For instance, there are 21 states in our country

Mesela, ülkemizde 21 eyalette

where corporal punishment in the classroom is legal,

sınıftaki öğrencileri döverek cezalandırmak yasal.

where it is legal for a teacher to beat a child with a wooden board, hard,

Bir öğretmenin sınıftaki çocuğu tahta bir çubukla sıkıca dövmesi

and raising large bruises and blisters and even breaking the skin.

ve cildini zedeleyerek çürütmesi ve su toplatması yasal.

And hundreds of thousands of children, incidentally,

Ve her yıl binlerce çocuk

are subjected to this every year.

bu muameleye maruz kalıyor.

The locations of these enlightened districts, I think, will fail to surprise you.

Bu entellektüel eyaletlerin yeri sanırım sizi şaşırtmayacaktır.

We're not talking about Connecticut.

Connecticut'tan bahsetmiyorum,

And the rationale for this behavior is explicitly religious.

Ve bu davranışın ardında yatan neden dini.

The creator of the universe himself

Evrenin yaratıcı bizzat dedi ki

has told us not to spare the rod,

"çocuğunu terbiye etmekten geri kalma

lest we spoil the child --

onu değnekle dövsen de ölmez."

this is in Proverbs 13 and 20, and I believe, 23.

Bu sanırım Incil'deki Özdeyişler bölümü, bölüm 13,20 ve sanırım 23.

But we can ask the obvious question:

Ama biz bariz olan soruyu sorabiliriz, değil mi?

Is it a good idea, generally speaking,

Çocukları duygusal gelişimlerinin sağlıklı

to subject children to pain

olması ve terbiyeli olmaları için

and violence and public humiliation

bedensel şiddete ve toplumsal aşağılamaya

as a way of encouraging healthy emotional development

maruz bırakmak genel olarak iyi bir fikir mi

and good behavior?

sizce?

(Laughter)

(Gülüşme)

Is there any doubt

Bu sorunun bir yanıtı olduğu

that this question has an answer,

ve bu yanıtın önemli olduğu konusunda

and that it matters?

şüphesi olan var mı?

Now, many of you might worry

Şimdi pek çoğunuz refah kavramının

that the notion of well-being is truly undefined,

aslında iyi tanımlanmadığını ve sürekli olarak

and seemingly perpetually open to be re-construed.

yeniden tanımlanması gerektiğini düşünüyor olabilirsiniz.

And so, how therefore can there be an

Eğer öylese, refah hakkında

objective notion of well-being?

nasıl objektif bir fikrimiz olabilir?

Well, consider by analogy, the concept of physical health.

Benzetme olması için fiziksel sağlığı ele alalım.

The concept of physical health is undefined.

Fiziksel sağlık tanımı yeterli değil ve

As we just heard from Michael Specter, it has changed over the years.

Michael Specter'den biraz önce dinledik, yıllar içinde değişiyor.

When this statue was carved

Bu heykel yontulduğunda

the average life expectancy was probably 30.

ortalama yaşam beklentisi 30 yaş civarındaydı.

It's now around 80 in the developed world.

Şimdi ise gelişmiş ülkelerde 80 civarı.

There may come a time when we meddle with our genomes

Gelecekte genomumuzu kurcaladıktan sonra

in such a way that not being able to run a marathon

200 yaşında bir maratona katılamaycak durumda olmamız

at age 200 will be considered a profound disability.

ciddi anlamda malul olduğumuz anlamına gelebilir.

People will send you donations when you're in that condition.

Böyle bir duruma düşerseniz insanlar size bağış gönderecekler belki de.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Notice that the fact that the concept of health

Dikkat ederseniz sağlık kavramının

is open, genuinely open for revision,

revizyonlara açık olması

does not make it vacuous.

onun içini boşaltmıyor.

The distinction between a healthy person

Ölü bir adam ile canlı biri arasındaki ayrım

and a dead one

bilimde yapmayı başardığımız

is about as clear and consequential as any we make in science.

en kesin ve önemli ayrımlardan birisi.

Another thing to notice is there may be many peaks on the moral landscape:

Dikkat etmemiz gereken bir başka nokta ise ahlaki manzarada pek çok zirve olması.

There may be equivalent ways to thrive;

Refaha ulaştıracak farklı ve eşit yollar var

there may be equivalent ways to organize a human society

insan toplumunu refahı en yüksek düzeye getirecek şekilde

so as to maximize human flourishing.

düzenleyecek yollar da var.

Now, why wouldn't this

Şimdi, bu neden

undermine an objective morality?

objektif ahlak kavramını zayıflatsın ki?

Well think of how we talk about food:

Yiyeceklerden nasıl bahsettiğimizi düşünün.

I would never be tempted to argue to you

Sizinle doğru olan tek bir yiyecek olduğu

that there must be one right food to eat.

konusunu asla tartışamam.

There is clearly a range of materials

Açıkça biliyoruz ki sağlıklı besin olarak kabul edilen

that constitute healthy food.

bir sürü yiyecek mevcut.

But there's nevertheless a clear distinction

Ancak bununla beraber yiyecek ve zehir

between food and poison.

arasında net bir ayrım olduğunu da biliyoruz.

The fact that there are many right answers

Asıl olan şu ki "Yemek nedir?" sorusuna

to the question, "What is food?"

verebileceğimiz pek çok doğru cevap var

does not tempt us

ve bu cevaplar insan beslenmesi konusunda

to say that there are no truths to be known about human nutrition.

bilinen bir gerçeklik olmadığını söylememizi gerektirmiyor.

Many people worry

Pekçok insan, evrensel ahlakın

that a universal morality would require

istisnai durumlara izin vermeyen

moral precepts that admit of no exceptions.

kuralları olması gerektiğini düşünüyor.

So, for instance, if it's really wrong to lie,

Örneğin, eğer yalan söylemek yanlış ise

it must always be wrong to lie,

her zaman yanlış olmalı,

and if you can find an exception,

ve eğer buna bir istisna bulabiliyorsanız

well then there's no such thing as moral truth.

o zaman bu ahlaki bir doğruluk değildir.

Why would we think this?

Neden böyle düşünüyoruz?

Consider, by analogy, the game of chess.

Bir an satranç oyununu düşünün.

Now, if you're going to play good chess,

Eğer satrancı iyi oynamak istiyorsanız

a principle like, "Don't lose your Queen,"

vezirinizi kaptırmayın nasihatını

is very good to follow.

dinlemek gayet yerinde olacaktır.

But it clearly admits some exceptions.

Ancak elbette bu nasihatın istisnaları mevcut.

There are moments when losing your Queen is a brilliant thing to do.

Bazı anlarda vezirinizi vermek yapabileceğiniz harika bir hamle olabilir.

There are moments when it is the only good thing you can do.

Vezirinizi kaybetmek yapabileceğiniz tek iyi hareket olabilir.

And yet, chess is a domain of perfect objectivity.

Ama aslında satranç oyunu mükemmel objektivitenin bir örneğidir.

The fact that there are exceptions here does not

Arada istisnalar olması bu gerçeği

change that at all.

aslında değiştirmez.

Now, this brings us to the sorts of moves

Şimdi bu konu bizi insanların ahlakı evrende

that people are apt to make in the moral sphere.

yapmaya meyıllı oldukları hareketlerin kaynağına götürüyor.

Consider the great problem of women's bodies:

Kadınların vücudu hakkındaki büyük sorunu düşünün.

What to do about them?

Bu konuda ne yapmak lazım?

Well this is one thing you can do about them:

Bu yapabileceğiniz şeylerden biri,

You can cover them up.

onları örtebilirsiniz.

Now, it is the position, generally speaking, of our intellectual community

Şimdi bu şöyle bir durum, genelde bizim entellektüel toplumuzda,

that while we may not like this,

burada Palo Alto ya da Boston'da

we might think of this as "wrong"

bundan hoşlanmasak da,

in Boston or Palo Alto,

ya da yanlış olduğunu düşünsek de

who are we to say

antik kültüre sahip olan gururlu

that the proud denizens of an ancient culture

vatandaşların kendi eşlerini ve kızlarını

are wrong to force their wives and daughters

kumaş torbaların içinde yaşamaya zorlamasının

to live in cloth bags?

yanlış oluğunu ne hakla iddia edebiliriz?

And who are we to say, even, that they're wrong

Hatta kadınları bu şekilde örtülerek ayrıcalık kazanmayı

to beat them with lengths of steel cable,

red etmeleri halinde onları demir çubuklara dövmelerinin,

or throw battery acid in their faces

hatta yüzlerine asit dökmelerinin

if they decline the privilege of being smothered in this way?

yanlış olduğunu hangi hakla söyleyebiliyoruz?

Well, who are we not to say this?

ya da hangi hakla söyleyemiyoruz?

Who are we to pretend

Biz kimiz ki

that we know so little about human well-being

insanoğlu hakkındaki azızık bilgilmizle böyle bir uygulamaya karşı

that we have to be non-judgmental about a practice like this?

eleştirel yaklaşmamamız gerektiğini düşünüyoruz?

I'm not talking about voluntary wearing of a veil --

Gönüllü bir şekilde örtünmekten bahsetmiyorum,

women should be able to wear whatever they want, as far as I'm concerned.

bence kadınlar canları ne istiyorsa onu giyebilmeliler.

But what does voluntary mean

Ama, bir kıza tecavüz edildiğinde

in a community where,

kızın babasının ilk yaptığı şeyin

when a girl gets raped,

utançtan kurtulması için

her father's first impulse,

kendi kızını öldürmek olduğu bir toplumda

rather often, is to murder her out of shame?

özgür irade ne anlama gelebilir?

Just let that fact detonate in your brain for a minute:

Bu gerçeğin beyninize iyice işlemesi için bir dakika verin:

Your daughter gets raped,

Kızınıza tecavüz ediliyor

and what you want to do is kill her.

ve sizin tek yapmak istediğini şey kızınızı öldürmek.

What are the chances that represents

Bu durumun insanlığın gelişiminin doruk noktasını

a peak of human flourishing?

temsil ediyor olma şansı sizce ne kadar?

Now, to say this is not to say that we have got the

Şimdi şunu belirtmeliyim ki bizim toplumumuzda da

perfect solution in our own society.

bu soruna bir çözüm bulabilmiş değiliz.

For instance,

Örneğin,

this is what it's like to go to a newsstand almost anywhere

bu gelişmiş ülkelerin hemen hepsindeki herhangi bir gazete bayiine

in the civilized world.

gittiğinizde karşılaştığınız görüntü.

Now, granted, for many men

Şimdi eminim ki pekçok erkeğin

it may require a degree in philosophy to see something wrong with these images.

bu görsellerde bir sorun olduğunu anlayabilmesi için bir felsefe eğitimi gerekebilir.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

But if we are in a reflective mood,

Ama eğer tarafsız bir ruh hali içindeysek

we can ask,

şunu sorabiliriz:

"Is this the perfect expression

"Bu görseller, gençlik, güzellik ya da

of psychological balance

kadın vücudu gibi değişkenleri betimlemek için

with respect to variables like youth and beauty and women's bodies?"

uygun bir psikolojik denge içinde mi sunulmuşlar?"

I mean, is this the optimal environment

Yani, bu çocuklarımızı yetiştirmek için

in which to raise our children?

en iyi ortam mı?

Probably not. OK, so perhaps there's some place

Muhtemelen değil. Tamam, o zaman yelpazenin

on the spectrum

içinde bir yerlerde

between these two extremes

bu iki uç noktanın arasında

that represents a place of better balance.

daha dengeli bir durumu temsil eden bir yer olmalı.

(Applause)

(Alkışlar)

Perhaps there are many such places --

Belki de bunu sağlayan pek çok yer var--

again, given other changes in human culture

Tekrarlıyorum, insanlık kültüründeki diğer değişimlere bakarsak

there may be many peaks on the moral landscape.

ahlak açısından da pek çok zirveler olabilir.

But the thing to notice is that there will be

Ama dikkat etmemiz gereken diğer nokta

many more ways not to be on a peak.

bu zirvelerde yer almamak için de pek çok yol olduğu.

Now the irony, from my perspective,

Şimdi ironik olan şu ki, benim gördüğüm kadarıyla

is that the only people who seem to generally agree with me

bu konuda benimle aynı fikirde olan insalar,

and who think that there are right and wrong answers to moral questions

yani ahlaki soruların doğru ya da yanlış cevapları olabileceğini düşünenler

are religious demagogues of one form or another.

genelde o ya da bu inanışa sahip dinci demagoglar.

And of course they think they have right answers to moral questions

Ve elbette ahlaki sorulara doğru yanıtları olduğunu düşünüyorlar

because they got these answers from a voice in a whirlwind,

çünkü onlar bu yanıtları rüzgarın içindeki bir sesten alıyorlar,

not because they made an intelligent analysis of the causes

insan ve hayvanların refahını sağlayan şartları

and condition of human and animal well-being.

akıllıca analiz ederek bir sonuca varmış değiller.

In fact, the endurance of religion

Aslında, insanların ahlaki sorulara

as a lens through which most people view moral questions

cevap ararken baktıkları bir mercek olan dinin uzun süren dayanıklılığı

has separated most moral talk

çoğu ahlaki diyaloğu

from real questions of human and animal suffering.

insan ve hayvanların çektiği eziyetle ilgili sorulardan ayırmış durumda.

This is why we spend our time

Bu nedenle vaktimizi

talking about things like gay marriage

soykırımlar, nükleer silahlardaki artış

and not about genocide or nuclear proliferation

yoksulluk veya diğer önemli konular yerine

or poverty or any other hugely consequential issue.

eşcinsel evliliği hakkında kaonuşmakla harcıyoruz.

But the demagogues are right about one thing: We need

Ama demagogların haklı oldukları bir konu var,

a universal conception of human values.

o da insani değerlerin evrensel olara kavranması.

Now, what stands in the way of this?

Şimdi, buna engel olan ne?

Well, one thing to notice is that we

Şimdi dikkatimizi çekmesi gereken şey şu

do something different when talking about morality --

ahlak hakkında konuşurken farklı bir şey yapıyoruz --

especially secular, academic, scientist types.

özellikle de laik, akademik ve bilimle ilgili olanlarımız.

When talking about morality we value differences of opinion

Ahlak hakkında konuşurken görüş farklılıklarına

in a way that we don't in any other area of our lives.

yaşantımızda başka hiç bir konuda yapmadığımız kadar değer veriyoruz.

So, for instance the Dalai Lama gets up every morning

Mesela, Dalai Lama her sabah uyandığında

meditating on compassion,

merhamet duyguları için meditasyon yapıyor

and he thinks that helping other human beings is an integral component

ve diğer insanlara yardım etmenin insalığın mutluluğu için en önemli

of human happiness.

bileşen olduğuna inanıyor.

On the other hand, we have someone like Ted Bundy;

Oysa diğer yanda Ted Bundy gibi insanlar var.

Ted Bundy was very fond of abducting and raping

Ted Bundy genç kadınları kaçırmaktan, onlara tecavüz etmekten,

and torturing and killing young women.

işkence edip sonra da öldürmekten büyük zevk alıyordu.

So, we appear to have a genuine difference of opinion

Görünen o ki, zamanımızı ne kadar verimli geçirebileceğimize

about how to profitably use one's time.

ilişkin epey farkı görüşlerimiz var.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Most Western intellectuals

Çoğu batılı entellektüel

look at this situation

bu duruma baktıklarında şunu der:

and say, "Well, there's nothing for the Dalai Lama

"Dalai Lama'nın her zaman, ama her zaman

to be really right about -- really right about --

tamamen doğru olması veya

or for Ted Bundy to be really wrong about

Ted Bundy'nın her zaman hatalı olması

that admits of a real argument

konusu aslında potansiyel olarak

that potentially falls within the purview of science.

bilimin alanına giren bir tartışma konusu değil.

He likes chocolate, he likes vanilla.

Birisi çukulatalı dondurma seviyor, diğer vanilyalı...

There's nothing that one should be able to say to the other

ve birinin diğerini ikna etmek için söyleyebileceği

that should persuade the other."

herhangi bir şey olamaz."

Notice that we don't do this in science.

Dikkat edin, bunu bilim alanında yapmıyoruz.

On the left you have Edward Witten.

Solda gördüğünüz kişi Edward Witten.

He's a string theorist.

Bir sicim teorisyeni. (string theorist)

If you ask the smartest physicists around

Eğer etrafınızdaki en zeki fizikçilere

who is the smartest physicist around,

etraftaki en zeki fizikçinin kim olduğunu sorarsanız

in my experience half of them will say Ed Witten.

benim deneyimlerime göre yarısı Ed Witten diyecektir.

The other half will tell you they don't like the question.

Diğer yarısı ise size sorudan hoşlanmadıklarını söyleyecekler.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

So, what would happen if I showed up at a physics conference

Peki, eğer ben bir fizik konferasnına gitsem ve

and said,"String theory is bogus.

desem ki, "Sicim teorisi saçmalıktan başka birşey değil.

It doesn't resonate with me. It's not how I chose to

Bana uymuyor. Benim evreni küçük ölçekte izlemek

view the universe at a small scale.

için seçeceğim bir yöntem değil.

I'm not a fan."

Buna inanmıyorum." Sizce ne olur?

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Well, nothing would happen because I'm not a physicist;

Hiç bir şey olmaz, çünkü ben bir fizikçi değilim,

I don't understand string theory.

sicim teorisini anlamıyorum,

I'm the Ted Bundy of string theory.

ben sicim teorisinin Ted Bundy'siyim.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

I wouldn't want to belong to any string theory club that would have me as a member.

Beni üye olarak kabul edecek herhangi bir sicim teorisi klübüne iüe olmak istemem zaten.

But this is just the point.

İşte anlatmaya çalıştığım şey bu.

Whenever we are talking about facts

Gerçeklerden bahsederken

certain opinions must be excluded.

bazı görüşleri dışarıda tutmalıyız.

That is what it is to have a domain of expertise.

Bir uzmanlık alanına sahip olmak bu demek.

That is what it is for knowledge to count.

Bilginin kayda değer olması bunun için önemli.

How have we convinced ourselves

Kendimizi nasıl inandırdık ki

that in the moral sphere there is no such thing as moral expertise,

ahlaki konularda ahlak uzmanlığı,

or moral talent, or moral genius even?

ahlak yeteneği veya ahlaki deha olmadığını düşünüyoruz.

How have we convinced ourselves

Her bir görüşün kayda değer olduğu

that every opinion has to count?

fikrine kendimizi nasıl inandırdık?

How have we convinced ourselves

Düşünmeye değer bu konularda

that every culture has a point of view

her bir kültürün bir bakış açısı

on these subjects worth considering?

olduğuna nasıl inandırdık kendimizi?

Does the Taliban

Taliban'ın fizik hakkında

have a point of view on physics

dikkate almamızı gerektirecek

that is worth considering? No.

bir görüşü var mı? Yok.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

How is their ignorance any less obvious

Cahillikleri insanların refahı söz konusu olduğunda

on the subject of human well-being?

neden daha az dikkat çekiyor peki?

(Applause)

(Alkışlar)

So, this, I think, is what the world needs now.

Bu nedenle, şu anda dünyanın buna ihtiyacı olduğunu düşünüyorum.

It needs people like ourselves to admit

İnsanların rehafa ermesi ile ilgili

that there are right and wrong answers

soruların doğru ve yanlış cevapları olduğunu

to questions of human flourishing,

itiraf edecek bizim gibi insanlara ihtiyacı var.

and morality relates

Ahlak ise o gerçekliklerin

to that domain of facts.

hüküm sürdüğü alana bağlı.

It is possible

Bireylerin hatta

for individuals, and even for whole cultures,

bütün bir kültürün

to care about the wrong things,

yanlış şeylere önem vermeleri mümkün:

which is to say that it's possible for them

yani insanların lüzümsuz yere acı çekmelerine

to have beliefs and desires that reliably lead

neden olacak inanç ve arzulara

to needless human suffering.

sahip olmaları mümkün.

Just admitting this will transform our discourse about morality.

Sadece bunu itiraf etmemiz ahlaki söylemimizi değiştirecektir.

We live in a world in which

Artık uluslararasındaki

the boundaries between nations mean less and less,

sınrıların gittikçe azaldığı bir dünyada yaşıyoruz,

and they will one day mean nothing.

ve günün birinde bu sınırların hiç anlamı kalmayacak.

We live in a world filled with destructive technology,

Tahrip edici teknolojilerle dolu bir dünyada yaşıyoruz,

and this technology cannot be uninvented;

ve bu teknolojiler icat edilmemiş hale getirmek imkansız,

it will always be easier

her zaman bir şeyleri bozmak

to break things than to fix them.

onları onarmaktan daha kolay olacak.

It seems to me, therefore, patently obvious

Bu nedenle bana öyle geliyor ki

that we can no more

bundan böyle insanlığın iyiliği ile

respect and tolerate

ilgili konulardaki farklı görüşlere

vast differences in notions of human well-being

saygı göstermemiz ve katlanmamız; aynı hastalıkların

than we can respect or tolerate vast differences

toplumlarda yayılışı ile ilgili fikirlerin farklılığına

in the notions about how disease spreads,

saygı gösteremememiz, ya da uçak yapımı ile ilgili

or in the safety standards of buildings and airplanes.

güvenlik standartlarındaki farklılıkları hoş görmememiz gibi mümkün değil

We simply must converge

Basitçe, insan hayatındaki

on the answers we give to the most important questions in human life.

en önemli sorulara cevap verme konusunda birleşmeliyiz.

And to do that, we have to admit that these questions have answers.

Ve bunu yapmak için de önce bu soruların cevapları olduğunu kabul etmemiz gerekir.

Thank you very much.

Çok teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)

Chris Anderson: So, some combustible material there.

Chris Anderson: Epey patlamaya hazır bir konuşma oldu.

Whether in this audience or people elsewhere in the world,

salondaki dinleyiciler veya dünyanın diğer yerlerindeki insanlar

hearing some of this, may well be doing the

bunu duyduklarında, öfke ile bağırıp çağırabilirler

screaming-with-rage thing, after as well, some of them.

en azından bazıları bunu yapacaktır.

Language seems to be really important here.

Burada kullanılan dil çok önemli gibi görünüyor.

When you're talking about the veil,

Peçeden bahsederken,

you're talking about women dressed in cloth bags.

yani kumaş çuvallara bürünmüş kadınlardan bahsedeken,

I've lived in the Muslim world, spoken with a lot of Muslim women.

ben Müslüman bi ülkede yaşadım ve pekçok Müslüman kadınla konuştum.

And some of them would say something else. They would say,

Bunların bir kısmı bambaşka birşey söyleyecektir. Diyecekler ki,

"No, you know, this is a celebration

"Hayır, bu bir kutlama aslında

of female specialness,

kadınların ne kadar özel olduğu ile ilgili

it helps build that and it's a result of the fact that" --

tesettür, bu özel statüyü oluşturmaya yardım ediyor aslında..."

and this is arguably a sophisticated psychological view --

ve bu tartışmaya açık karmaşık psikolojik bir bakış açısı,

"that male lust is not to be trusted."

"erkeklerin şehvet duygularına güvenilemez."

I mean, can you engage in a conversation

Yani, böyle düşünen bir kadınla, bir nevi

with that kind of woman without seeming kind of cultural imperialist?

kültür emperyalisti gibi görünmeden herhangi bir diyaloğa girmek mümkün mü?

Sam Harris: Yeah, well I think I tried to broach this in a sentence,

Sam Harris: Evet, aslında bana ayrılan süreyi kontrol etmeye çalışırken

watching the clock ticking,

bu konuya bir cümle ile değinmeye çalıştım.

but the question is:

ama asıl soru şu,

What is voluntary in a context

erkeklerin belirli beklentileri olan

where men have certain expectations,

ve kendinizi örtmediğiniz takdirde

and you're guaranteed to be treated in a certain way

belli şekillerde muamele göreceğiniz bir ortamda

if you don't veil yourself?

gönüllülük ne demektir?

And so, if anyone in this room

Yani bu odadaki herhangi biri

wanted to wear a veil,

peçe takmak istediğinde

or a very funny hat, or tattoo their face --

ya da komik bir şapka, ya da yüzlerine dövme yaptırmak istediğinde --

I think we should be free to voluntarily do whatever we want,

bence hepimiz özgür irademizle ne istersek onu yapabiliyor olmalıyız.

but we have to be honest about

ama bu kadınların ne gibi baskı ve kısıtlamalar

the constraints that these women are placed under.

altında olduğu konusunda dürüst olmamız gerekir.

And so I think we shouldn't be so eager

Bu nedenle her zaman onların ne dediklerine

to always take their word for it,

inanmamak gerekir,

especially when it's 120 degrees out

özellikle de dışarıda hava 50 dereceyken

and you're wearing a full burqa.

sımsıkı kapalı burka giyiyorlarsa.

CA: A lot of people want to believe in this

C.A.: Pekçok insan ahlaki gelişme

concept of moral progress.

kavramına inanmak istiyor.

But can you reconcile that?

Peki bu konuda uzlaşılabilir mi?

I think I understood you to say that you could

Benim anladığım kadarı ile diyorsunuz ki

reconcile that with a world that doesn't become

tek boyuta indirgenmemiş, herpimizin

one dimensional, where we all have to think the same.

aynı düşünmek zorunda kalmadığı bir dünya ile uzlaşılabilir.

Paint your picture of what

Zamanı 50 yıl hatta

rolling the clock 50 years forward,

100 yıl ileri alacak olsanız

100 years forward, how you would like to think of

ahlaki gelişim ile zenginleşmeyi dengeleyen bir dünyayı

the world, balancing moral progress

nasıl düşünmek, nasıl görmek

with richness.

isterdiniz?

SH: Well, I think once you admit

S.H: Sanırım, bir kez birbirimizin zihnini

that we are on the path toward understanding our minds

beyinlerimiz seviyesinde, önemli detayları ile

at the level of the brain in some important detail,

anlamaya başladığımızı itiraf edebilirsek

then you have to admit

o zaman kendimizle ilgili

that we are going to understand all of the positive

bütün olumlu veya olumsuz özellikleri

and negative qualities

çok daha detaylı bir şekilde anlayabileceğimizi

of ourselves in much greater detail.

itiraf edebiliriz.

So, we're going to understand positive social emotion

Böyle bir durumda, empati ya da şefkat gibi

like empathy and compassion,

olumlu toplumsal duyguları anlayacağız,

and we're going to understand the factors

ve bu duyguları destekleyen faktörleri de --

that encourage it -- whether they're genetic,

genetik olabilirler, ya da insanların

whether they're how people talk to one another,

birbirileri ile nasıl konuştuklarına bağlı olabilirler

whether they're economic systems,

ya da ekonomik sistemlere bağlı olabilirler.

and insofar as we begin to shine light on that

Bilinen şu ki bu konuları aydınlatmaya başladılar

we are inevitably going to converge

ve elimizde olmadan be gerçeklik evreninde

on that fact space.

bir araya geleceğiz.

So, everything is not going to be up for grabs.

Böylece herşey el altında olacak.

It's not going to be like

Kızımı doğumdan itibaren testtüre sokmuş olmamla

veiling my daughter from birth

ona kendine güvenmesini, ve

is just as good as teaching her

kadınları arzulayan erkekler

to be confident and well-educated

hakkında bilgi sahibi olmasını

in the context of men who do desire women.

öğretmem kadar iyi olmayacak.

I mean I don't think we need an NSF grant to know

Demek istiyorum ki, mecburi tesettürün kötü bir fikir olduğunu anlamak için

that compulsory veiling is a bad idea --

Bilim Enstitüsünden gelecek bir araştırma fonuna ihtiyaç yok--

but at a certain point

Ama bir noktada

we're going to be able to scan the brains of everyone involved

konuya dahil olan insanların beynini taramamız ve

and actually interrogate them.

onları sorgulamamız mümkün olacak.

Do people love their daughters

Bu sistemdeki insanlar kızlarını

just as much in these systems?

gerçekten çok seviyorlar mı?

And I think there are clearly right answers to that.

Bence bu soruların doğru cevapları olmalı.

CA: And if the results come out that actually they do,

C.A.: Eğer sonuçta gerçekten sevdikleri ortaya çıkarsa

are you prepared to shift your instinctive current judgment

bu konular hakkındaki içgüdüsel bazı yargılarınızı değiştirmeye

on some of these issues?

hazır mısınız?

SH: Well yeah, modulo one obvious fact,

S.H: Elbette, bariz olan gerçek şu ki,

that you can love someone

birini tamamen sanrısal bir inanç

in the context of a truly delusional belief system.

sistemi bağlamında sevebilirsiniz.

So, you can say like, "Because I knew my gay son

Böylece şunu demeniz mümkün: "Eşcinsel olan oğlumun

was going to go to hell if he found a boyfriend,

eğer bir erkek arkadaş bulursa cehenneme gitmemesi için

I chopped his head off. And that was the most compassionate thing I could do."

kafasını kestim. Onun için yapabileceğim en merhametli şey bu idi. "

If you get all those parts aligned,

Eğer bu şekilde bakarsanız,

yes I think you could probably be feeling the emotion of love.

evet sanırım orada sevgi duygusunu hissediyor olabilirsiniz.

But again, then we have to talk about

Ama yine de bu durumda, daha geniş bir kavram

well-being in a larger context.

olarak refahtan bahsetmek gerekir.

It's all of us in this together,

Bu gemide hep beraberiz,

not one man feeling ecstasy

sadece heyecanlanıp kendini bir otobüste

and then blowing himself up on a bus.

havaya uçuran tek bir adamdan bahsetmiyoruz.

CA: Sam, this is a conversation I would actually love to

C.A.: Bu sohbete saatlerce devam edebilmeyi

continue for hours.

çok isterdim.

We don't have that, but maybe another time. Thank you for coming to TED.

Ama vaktimiz yok, belki bir başka sefere. TED'e katıldığınız için teşekkürler.

SH: Really an honor. Thank you.

S.H: Benim için bir onurdu. Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)