Science can answer moral questions | Sam Harris

Sam Harris: Khoa học có thể trả lời những câu hỏi về đạo đức

Translator: LD . Reviewer: Lôren Đan

I'm going to speak today about the relationship

Hôm nay, tôi sẽ nói về mối quan hệ

between science and human values.

giữa khoa học và giá trị con người.

Now, it's generally understood that

Hiện nay, thường thì

questions of morality --

các câu hỏi về đạo đức --

questions of good and evil and right and wrong --

các câu hỏi về cái thiện với cái ác và cái đúng với cái sai --

are questions about which science officially has no opinion.

là những câu hỏi mà khoa học không hề có thành kiến với.

It's thought that science can help us

Người ta cho rằng khoa học có thể giúp chúng ta

get what we value,

có được những gì chúng ta muốn

but it can never tell us what we ought to value.

nhưng lại không thể nói cho chúng ta biết những gì chúng ta nên muốn.

And, consequently, most people -- I think most people

Và hệ quả là đa số mọi người -- tôi nghĩ rằng đa số những người

probably here -- think that science will never answer

ở đây -- nghĩ rằng khoa học sẽ không bao giờ trả lời được

the most important questions in human life:

những câu hỏi quan trọng nhất trong cuộc sống con người:

questions like, "What is worth living for?"

những câu hỏi như "Mục đích sống là gì?"

"What is worth dying for?"

"Chúng ta nên hy sinh cho những gì?"

"What constitutes a good life?"

"Thế nào là một cuộc sống tốt đẹp?"

So, I'm going to argue

Nên tôi sẽ tranh luận rằng

that this is an illusion -- that the separation between

đây là một ảo tưởng -- rằng sự cách biệt giữa

science and human values is an illusion --

khoa và giá trị con người chỉ là một ảo tưởng --

and actually quite a dangerous one

và thực chất là một ảo tưởng nguy hiểm

at this point in human history.

vào thời điểm này trong lịch sử của loài người.

Now, it's often said that science

Người ta thường nói rằng khoa học

cannot give us a foundation for morality and human values,

không thể đem lại cho ta một nền mống về đạo đức và giá trị con người

because science deals with facts,

bởi vì khoa học thì dựa trên các cơ sở thực tế

and facts and values seem to belong to different spheres.

và cơ sở thực tế với giá trị đạo đức có vẻ như thuộc về hai lĩnh vực khác nhau.

It's often thought that there's no description

Người ta thường cho rằng không hề có sự diễn tả nào

of the way the world is

về thế giới hiện nay mà có thể

that can tell us how the world ought to be.

cho chúng ta biết thế giới nên trở nên như thế nào.

But I think this is quite clearly untrue.

Nhưng tôi nghĩ rằng điều này là không đúng.

Values are a certain kind of fact.

Các giá trị phẩm chất đều là một loại cơ sở thực tế.

They are facts about the well-being of conscious creatures.

Chúng là các cơ sở thực tế của các loài vật có ý thức về sự hạnh phúc.

Why is it that we don't have ethical obligations toward rocks?

Tại sao chúng ta lại không có bổn phận đạo đức gì với đá?

Why don't we feel compassion for rocks?

Tại sao chúng ta không có lòng trắc ẩn gì với đá?

It's because we don't think rocks can suffer. And if we're more

Đó là bởi vì chúng ta không nghĩ đá có thể bị tổn thương. Và việc chúng ta

concerned about our fellow primates

lo lắng hơn về những con người xung quanh

than we are about insects, as indeed we are,

so với công trùng, và sự thật là đúng thế,

it's because we think they're exposed to a greater range

là chỉ vì chúng ta nghĩ là chúng ta dễ cảm nhận được

of potential happiness and suffering.

sự hạnh phúc với tổn thương hơn.

Now, the crucial thing to notice here

Vấn đề quan trọng phải chú ý ở đây là

is that this is a factual claim:

đây là một lời nhận định thực tế:

This is something that we could be right or wrong about. And if we

Chúng ta có thể đúng hoặc sai về điều này. Và nếu chúng ta

have misconstrued the relationship between biological complexity

đã hiểu sai về mối quan hệ giữa sự phức tạp sinh học

and the possibilities of experience

và khả năng cảm nhận

well then we could be wrong about the inner lives of insects.

thì chúng tả hẳn có thể sai về cuộc sống bên trong xã hội của các côn trùng.

And there's no notion,

Và chẳng có ý niệm gì,

no version of human morality

không có mặt nào của đạo đức con người

and human values that I've ever come across

và giá trị con người mà tôi đã từng biết đến

that is not at some point reducible

mà vào một thời điểm nào đó không được quy lại

to a concern about conscious experience

thành một mối lo lắng về một sự cảm nhận có ý thức

and its possible changes.

và những thay đổi của nó.

Even if you get your values from religion,

Nếu thậm chí các bạn nhận lấy giá trị từ tôn giáo,

even if you think that good and evil ultimately

thậm chí nếu các bạn cho rằng cái thiện và cái ác rốt cuộc cũng sẽ

relate to conditions after death --

có liên quan đến thân phận, hoàn cảnh sau khi chết --

either to an eternity of happiness with God

không hạnh phúc bất tận bên cạnh Chúa Trời

or an eternity of suffering in hell --

thì phải chịu cực hình mãi mãi dưới địa ngục --

you are still concerned about consciousness and its changes.

mọi người vẫn còn lo lắng về nhận thức và sự thay đỏi của nó.

And to say that such changes can persist after death

Và nói rằng những thay đổi đó có thể kéo dài đến cả sau cái chết

is itself a factual claim,

chính là một lời nhận định thực tế

which, of course, may or may not be true.

mà tất nhiên là có thể đúng hoặc sai.

Now, to speak about the conditions of well-being

Khi nói về các hoàn cảnh của sự hạnh phúc

in this life, for human beings,

trong cuộc đời này đối với con người,

we know that there is a continuum of such facts.

chúng ta biết rằng có một chuỗi các cơ sở thực tế.

We know that it's possible to live in a failed state,

Chúng ta biết rằng có thể sống trong một tình trạng thấp kém,

where everything that can go wrong does go wrong --

khi mọi thứ đều sai --

where mothers cannot feed their children,

khi những người mẹ không thể cho con cái mình ăn,

where strangers cannot find the basis for peaceful collaboration,

khi những người xa lạ không thể tìm kiếm được nền tảng cho sự cộng tác lành mạnh,

where people are murdered indiscriminately.

khi giết chóc diễn ra một cách bữa bãi.

And we know that it's possible to move along this continuum

Và chúng ta biết rằng có thể di chuyển theo cái chuỗi này

towards something quite a bit more idyllic,

đến một cái gì đó bình dị hơn,

to a place where a conference like this is even conceivable.

đến một nơi mà một hội nghị như thế này thậm chí có thể được biết đến.

And we know -- we know --

Và chúng ta biết rằng -- ta biết rằng --

that there are right and wrong answers

rằng có những câu trả lời đúng và sai

to how to move in this space.

về việc tiến tới trong không gian này.

Would adding cholera to the water be a good idea?

Liệu cho bệnh tả vào nước có phải là một ý kiến hay?

Probably not.

Có lẽ là không.

Would it be a good idea for everyone to believe in the evil eye,

Sẽ tốt hay không nếu mọi người đều tin vào cái xấu

so that when bad things happened to them

để khi những điều xấu xảy ra với họ

they immediately blame their neighbors? Probably not.

họ lập tức đổ tội lên hàng xóm của mình? Có lẽ là không.

There are truths to be known

Có những sự thật phải được biết đến

about how human communities flourish,

về việc xã hội loài người phát đạt như thế nào,

whether or not we understand these truths.

dù chúng ta có hiểu những sự thật này hay không.

And morality relates to these truths.

Và đạo đức thì liên quan đến những sự thật này.

So, in talking about values we are talking about facts.

Nên khi nói về các giá trị này, chúng ta đang nói về các cơ sở thực tế.

Now, of course our situation in the world can be understood at many levels --

Tình cảnh của chúng ta trên thế giới có thể được hiểu trên nhiều cấp bậc khác nhau --

from the level of the genome

từ bộ gen cho đến

on up to the level of economic systems

các hệ thống kinh tế

and political arrangements.

và các sự sắp đặt chính trị.

But if we're going to talk about human well-being

Nhưng khi nói về hạnh phúc của loài người

we are, of necessity, talking about the human brain.

là chúng ta đang nói về não bộ của con người.

Because we know that our experience of the world and of ourselves within it

Bởi vì chúng ta biết rằng sự cảm nhận thế giới và chính mình bên trong thế giới đó

is realized in the brain --

được thực hiện bởi não bộ --

whatever happens after death.

dù bất kỳ thứ gì xảy ra sau khi ta chết.

Even if the suicide bomber does get 72 virgins in the afterlife,

Thậm chí nếu một tên khủng bố có được 72 cô gái trinh sau khi chết,

in this life, his personality --

trong kiếp này, tính cách của anh ta --

his rather unfortunate personality --

tính cách đáng tiếc thay của anh ta --

is the product of his brain.

là thành quả của bộ não của ảnh.

So the contributions of culture --

Nên -- sự đóng góp của văn hóa --

if culture changes us, as indeed it does,

nếu văn hóa làm thay đổi chúng ta, và thật sự là như thế,

it changes us by changing our brains.

nó thay đổi chúng ta bằng cách thay đổi não bộ của chúng ta.

And so therefore whatever cultural variation there is

Và vì thế bất kỳ sự khác biệt văn hóa gì

in how human beings flourish

về việc con người phát đạt như thế nào

can, at least in principle, be understood

ít ra đều có thể được hiểu

in the context of a maturing science of the mind --

theo nội dung của môn khoa học về trí tuệ --

neuroscience, psychology, etc.

thần kinh học, tâm thần học, vân vân ...

So, what I'm arguing is that

Nên, những gì tôi đang tranh luận là

value's reduced to facts --

giá trị đạo đức có thể được gán thành các cơ sở thực tế --

to facts about the conscious experience

các cơ sở về sự cảm nhận có ý thức --

of conscious beings.

của những loài có ý thức.

And we can therefore visualize a space

Và vì thế chúng ta có thể hình dung ra được

of possible changes in the experience of these beings.

một không gian của những thay đổi hợp lý trong sự cảm nhận của những loài này.

And I think of this as kind of a moral landscape,

Và tôi nghĩ về điều này như một phong cảnh thuộc về đạo đức

with peaks and valleys that correspond

với các đỉnh và các thung lũng là

to differences in the well-being of conscious creatures,

sự khác biệt về sự hạnh phúc của các loài vật có ý thức,

both personal and collective.

cả cá nhân và tập thể.

And one thing to notice is that perhaps

Và một điều đáng chú ý là có lẽ

there are states of human well-being

có các trạng thái của hạnh phúc con người

that we rarely access, that few people access.

mà chúng ta ít khi đụng chạm đến.

And these await our discovery.

Và chúng đang đợi sự khám phá của chúng ta.

Perhaps some of these states can be appropriately called

Có lẽ vài trong số những trại thái này có thể được diễn tả một cách hợp lý

mystical or spiritual.

là bí ẩn và thuộc tâm linh.

Perhaps there are other states that we can't access

Có lẽ có những trại thái khác mà chúng ta không tiếp cận được

because of how our minds are structured

do sự cấu tạo của trí óc chúng ta

but other minds possibly could access them.

nhưng những trí óc khác thì lại có thể.

Now, let me be clear about what I'm not saying. I'm not saying

Để tôi nói rõ những gì tôi muốn nói. Tôi không nói là

that science is guaranteed to map this space,

khoa học đảm bảo sẽ vẽ ra khoảng không gian này

or that we will have scientific answers to every

hay chúng ta sẽ có những câu trả lời khoa học cho tất cả

conceivable moral question.

các câu hỏi có thể chấp nhận được về đạo đức.

I don't think, for instance, that you will one day consult

Ví dụ tôi không nghĩ rằng một ngày nào đó các bạn sẽ nhờ

a supercomputer to learn whether you should have a second child,

một siêu máy tính tư vấn để biết được rằng bạn có nên có đứa con thứ hai không

or whether we should bomb Iran's nuclear facilities,

hay liệu chúng ta có nên đánh bom các cơ sở hạt nhân của Iran

or whether you can deduct the full cost of TED as a business expense.

hay liệu chúng ta có thể trừ chi phí vào TED như một chi phí kinh doanh.

(Laughter)

(Tiếng cười)

But if questions affect human well-being

Nhưng nếu các câu hỏi ảnh hưởng đến hạnh phúc con người

then they do have answers, whether or not we can find them.

thì chúng phải có các câu trả lời, dù chúng ta có thể tìm thấy chúng hay không.

And just admitting this --

Và chỉ chấp nhận điều này --

just admitting that there are right and wrong answers

chỉ chấp nhận rằng có những câu trảl ời đúng và sai

to the question of how humans flourish --

cho câu hỏi về sự phát đạt của loài người --

will change the way we talk about morality,

sẽ làm thay đổi cách ta nói chuyện về đạo đức

and will change our expectations

và sẽ thay đổi sự mong đợi của chúng ta

of human cooperation in the future.

trong tương lai về sự cộng tác giữa con người.

For instance, there are 21 states in our country

Ví dụ, có 21 bang trên đất nước chúng ta

where corporal punishment in the classroom is legal,

hợp pháp hóa việc trừng phạt trên thể xác ở trong lớp:

where it is legal for a teacher to beat a child with a wooden board, hard,

tức là một người thầy, cô có thể đánh một đứa bé một cách hợp pháp bằng một miếng gỗ cứng

and raising large bruises and blisters and even breaking the skin.

và tạo ra những vết bầm tím lớn và những chỗ giộp và thậm chí rách cả da.

And hundreds of thousands of children, incidentally,

Và hàng trăm nghìn các đứa trẻ một cách ngẫu nhiên

are subjected to this every year.

phải chịu đựng điều này hàng năm.

The locations of these enlightened districts, I think, will fail to surprise you.

Tôi nghĩ là các địa điểm của những khu quận ngộ đạo này sẽ chẳng làm cho các bạn ngạc nhiên.

We're not talking about Connecticut.

Tôi không nói về Connecticut.

And the rationale for this behavior is explicitly religious.

Và lý do căn bản của hành động này có liên quan đến tôn giáo một cách rõ ràng.

The creator of the universe himself

Người tạo ra vũ trụ, chính ông ấy

has told us not to spare the rod,

đã nói với ta rằng thương thì

lest we spoil the child --

nên cho roi cho vọt:

this is in Proverbs 13 and 20, and I believe, 23.

Đây là trong Sách Cách Ngôn 13 và 20, và tôi tin rằng cả 23 luôn.

But we can ask the obvious question:

Nhưng nếu chúng ta hỏi một câu hỏi rõ ràng:

Is it a good idea, generally speaking,

Nói chung, liệu có tốt hay không

to subject children to pain

khi bắt những đứa trẻ phải chịu đau

and violence and public humiliation

và sự đánh đập và sự bẽ mặt trước bạn bè

as a way of encouraging healthy emotional development

coi đó là một cách để khuyến khích sự phát triển tính cách lành mạnh

and good behavior?

và cung cách cư xử tốt?

(Laughter)

(Tiếng cười)

Is there any doubt

Liệu còn hoài nghi gì

that this question has an answer,

về việc câu hỏi này cũng có một câu trả lời

and that it matters?

và nó quan trọng?

Now, many of you might worry

Đa số trong số các bạn sẽ lo lắng

that the notion of well-being is truly undefined,

rằng khái niệm về hạnh phúc còn được định nghĩa một cách thiếu sót

and seemingly perpetually open to be re-construed.

và có vẻ như rộng mở một cách bất tận cho việc bàn cãi, phân tích.

And so, how therefore can there be an

Và vì thế làm sao mà có thể có một

objective notion of well-being?

khái niệm chung về hạnh phúc?

Well, consider by analogy, the concept of physical health.

Dùng phép loại suy, hãy thử nghĩ về khái niệm về sức khỏe thân thể.

The concept of physical health is undefined.

Khái niệm về sức khỏe thân thể cũng được định nghĩa một cách thiếu sót.

As we just heard from Michael Specter, it has changed over the years.

Và chúng ta mới được nghe Michael Specter nói rằng nó đã thay đổi qua các năm.

When this statue was carved

Khi bức tượng này được khắc

the average life expectancy was probably 30.

tuổi thọ trung bình chỉ là 30.

It's now around 80 in the developed world.

Bây giờ đã là 80 ở các nước phát triển.

There may come a time when we meddle with our genomes

Có thể sẽ đến một thời gian nào đó mà chúng ta sẽ can thiệp vào các bộ gen của chúng ta

in such a way that not being able to run a marathon

một cách mà sẽ khiến cho việc không thể chạy maratông

at age 200 will be considered a profound disability.

vào tuổi 200 sẽ được coi như là một sự bất lực sâu sắc.

People will send you donations when you're in that condition.

Người ta sẽ gửi tiền hỗ trợ cho các bạn nếu các bạn ở trong thể trạng đó.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Notice that the fact that the concept of health

Hãy chú ý là thực tế về khái niệm sức khỏe

is open, genuinely open for revision,

là rộng mở, thật sự rộng mở cho việc tái định nghĩa

does not make it vacuous.

không hề khiến cho nó trở nên trống rỗng.

The distinction between a healthy person

Sự khác biệt giữa một người khỏe mạnh

and a dead one

và một người chết

is about as clear and consequential as any we make in science.

rõ ràng và có hệ quả như bao điều khác trong khoa học.

Another thing to notice is there may be many peaks on the moral landscape:

Một điều khác đáng chú ý là có thể sẽ có nhiều đỉnh trên địa hình đạo đức:

There may be equivalent ways to thrive;

Có thể có những cách để phát triển một cách tương tự;

there may be equivalent ways to organize a human society

có thể có những cách tương tự để thiết lập xã hội loài người

so as to maximize human flourishing.

để tối đa hóa sự phát đạt của con người.

Now, why wouldn't this

Tại sao điều này lại

undermine an objective morality?

không làm xói mòn mặt khách quan về đạo đức chứ?

Well think of how we talk about food:

Hãy thử nghĩ về cách ta nói về thức ăn:

I would never be tempted to argue to you

Tôi sẽ không dại gì để nói với các bạn rằng

that there must be one right food to eat.

chỉ có một món ăn duy nhất là đúng.

There is clearly a range of materials

Rõ ràng là có một loạt các nguyễn liệu

that constitute healthy food.

hợp thành một món ăn tốt.

But there's nevertheless a clear distinction

Nhưng dù gì thì vẫn có một sự nhận biết rõ ràng

between food and poison.

giữa thức ăn và thuốc độc.

The fact that there are many right answers

Thực tế rằng có rất nhiều câu trả lời cho

to the question, "What is food?"

câu hỏi "Thức ăn là gì?"

does not tempt us

không hề khiến ta

to say that there are no truths to be known about human nutrition.

nói rằng không hề có sự thật gì phải được biết đến về dinh dưỡng cho con người.

Many people worry

Rất nhiều người lo lắng rằng

that a universal morality would require

một nền tảng đạo đức chung sẽ đòi hỏi

moral precepts that admit of no exceptions.

các quy tắc đạo đức mà không chấp nhận bất kỳ biệt lệ nào.

So, for instance, if it's really wrong to lie,

Nên ví dụ, nếu nói dối là sai,

it must always be wrong to lie,

nói dối phải luôn luôn là sai,

and if you can find an exception,

và nếu các bạn có thể tìm được một trường hợp ngoại lệ

well then there's no such thing as moral truth.

thì sẽ chẳng có luân lý về sự thật.

Why would we think this?

Tại sao ta lại nghĩ thế?

Consider, by analogy, the game of chess.

Dựa vào phép ngoại suy, hãy thử nghĩ về trò cờ vua.

Now, if you're going to play good chess,

Nếu các bạn chơi cờ vua tốt

a principle like, "Don't lose your Queen,"

thì một điều như "Đừng làm mất con hậu"

is very good to follow.

sẽ là một điều tốt để theo.

But it clearly admits some exceptions.

Nhưng rõ ràng là có các trường hợp ngoại lệ.

There are moments when losing your Queen is a brilliant thing to do.

Sẽ có lúc mà thí hậu là một nước cờ hay.

There are moments when it is the only good thing you can do.

Sẽ có những lúc mà chỉ có một điều tốt các bạn có thể làm.

And yet, chess is a domain of perfect objectivity.

Và cuối cùng thì cờ vua vẫn là một trò chơi đầy tính chất khách quan.

The fact that there are exceptions here does not

Sự thật là có các ngoại lệ không hề

change that at all.

làm thay đổi điều đó.

Now, this brings us to the sorts of moves

Điều này đem chúng ta đến với các hành động

that people are apt to make in the moral sphere.

mà con người hay thực hiện trong môi trường luân lý.

Consider the great problem of women's bodies:

Hãy thử nghĩ về vấn đề to lớn về cơ thể phụ nữ:

What to do about them?

Phải làm gì với chúng?

Well this is one thing you can do about them:

Đây là một điều mà các bạn có thể làm với chúng,

You can cover them up.

các bạn có thể che chúng đi.

Now, it is the position, generally speaking, of our intellectual community

Nói chung, trên cương vị cộng đồng văn minh của chúng ta

that while we may not like this,

là trong khi chúng ta có thể không thích điều này,

we might think of this as "wrong"

chúng ta có thể cho rằng điều này là "sai"

in Boston or Palo Alto,

ở Boston hoặc Palo Alto,

who are we to say

chúng ta là ai mà đi nói

that the proud denizens of an ancient culture

rằng các cư dân tự hào của nền văn hóa cổ xưa

are wrong to force their wives and daughters

đã sai khi bắt vợ con của mình

to live in cloth bags?

sống trong các bao vải chứ?

And who are we to say, even, that they're wrong

Và chúng ta là ai khi nói rằng thậm chí là họ đã sai

to beat them with lengths of steel cable,

khi đánh vợ con mình bằng cáp thép

or throw battery acid in their faces

hay ném acid từ pin vào mặt họ

if they decline the privilege of being smothered in this way?

nếu họ từ chối cái đặc ân của việc bưng bít cơ thế ấy?

Well, who are we not to say this?

Nhưng, ta là ai mà lại không đi nói điều đó?

Who are we to pretend

Ta là ai mà lại đi giả bộ rằng

that we know so little about human well-being

chúng ta biết quá ít về hạnh phúc con người

that we have to be non-judgmental about a practice like this?

mà chúng ta phải không có thành kiến gì với lề thói đó?

I'm not talking about voluntary wearing of a veil --

Tôi không nói về việc đeo khăn che một cách tự nguyện --

women should be able to wear whatever they want, as far as I'm concerned.

phụ nữ nên được mặc bất kỳ thứ gì họ muốn.

But what does voluntary mean

Nhưng tự nguyện mang ý nghĩa gì

in a community where,

ở trong một cộng đồng

when a girl gets raped,

nơi mà khi một người con gái bị cưỡng hiếp,

her father's first impulse,

phản ứng đầu tiên của người cha

rather often, is to murder her out of shame?

thường là giết người con gái mình vì quá ô nhục?

Just let that fact detonate in your brain for a minute:

Hãy để cho sự thật đó nổ trong trí óc bạn một lát:

Your daughter gets raped,

Con gái bạn bị cưỡng hiếp

and what you want to do is kill her.

và điều các bạn muốn làm là giết con gái mình.

What are the chances that represents

Có cơ hội gì để điều đó thể hiện

a peak of human flourishing?

một đỉnh trong sự thịnh vượng phát đạt của con người?

Now, to say this is not to say that we have got the

Khi nói điều này không có nghĩa là chúng ta có

perfect solution in our own society.

một đáp án hoàn hảo trong xã hội của chúng ta.

For instance,

Ví dụ,

this is what it's like to go to a newsstand almost anywhere

đây là hình ảnh quen thuộc khi đến một quầy báo

in the civilized world.

ở bất kỳ nơi đâu ở thế giới văn minh.

Now, granted, for many men

Giờ, đối với nhiều người đàn ông

it may require a degree in philosophy to see something wrong with these images.

sẽ phần cần đến một bằng triết học để nhận ra được có điều gì sai với những hình ảnh này.

(Laughter)

(Tiếng cười)

But if we are in a reflective mood,

Nhưng nếu chúng ta ở một tâm trạng nghi ngờ,

we can ask,

chúng ta có thể hỏi

"Is this the perfect expression

"Đây có phải là sự biểu lộ hoàn hảo

of psychological balance

của sự cân bằng tâm lý

with respect to variables like youth and beauty and women's bodies?"

đối với các biến như sự trẻ trung và cái đẹp và cơ thể phụ nữ?"

I mean, is this the optimal environment

Ý tôi là đây có phải là môi trường tối ưu

in which to raise our children?

để nuôi dạy con cái chúng ta?

Probably not. OK, so perhaps there's some place

Có lẽ là không. Vâng, vậy thì có lẽ có nơi nào đó

on the spectrum

trên khoảng

between these two extremes

giữa hai cực này

that represents a place of better balance.

mà sẽ thể hiện một nơi có sự cân bằng tốt hơn.

(Applause)

(Vỗ tay)

Perhaps there are many such places --

Có lẽ có nhiều nơi như thế --

again, given other changes in human culture

một lần nữa, cho là có các thay đổi trong văn hóa loài người

there may be many peaks on the moral landscape.

có thể có nhiều đỉnh trên địa hình đạo đức này.

But the thing to notice is that there will be

Nhưng một điều đáng chú ý là sẽ có

many more ways not to be on a peak.

nhiều cách để không ở trên một đỉnh.

Now the irony, from my perspective,

Điều trớ trêu là, trong quanh niệm của tôi,

is that the only people who seem to generally agree with me

là những người duy nhất mà thường đồng ý với tôi

and who think that there are right and wrong answers to moral questions

và nghĩ rằng có những câu trả lời đúng và sai cho các câu hỏi về đạo đức

are religious demagogues of one form or another.

là các kẻ mị dân khác nhau.

And of course they think they have right answers to moral questions

Và tất nhiên họ nghĩ rằng họ có những câu trả lời đúng cho các câu hỏi về đạo đức

because they got these answers from a voice in a whirlwind,

bởi vì họ đã kiếm được những câu trả lời này từ một giọng nói từ một cơn gió lốc

not because they made an intelligent analysis of the causes

chứ không phải họ đã thực hiện một cuộc phân tích thông minh về các nguyên nhân

and condition of human and animal well-being.

và điều kiện cho hạnh phúc của con người và động vật.

In fact, the endurance of religion

Trên thực tế, sự tồn tại kéo dài của tôn giáo

as a lens through which most people view moral questions

như một ống kính thông qua nó mà đa số mọi người xem lấy các câu hỏi về đạo đức

has separated most moral talk

đã tách hầu hết các lời nói về đạo đức

from real questions of human and animal suffering.

ra khỏi các câu hỏi thật về sự chịu đựng của con người và động vật.

This is why we spend our time

Đây là vì sao chúng ta nên bỏ thời gian ra

talking about things like gay marriage

đề bàn về những thứ như hôn nhân đồng tính

and not about genocide or nuclear proliferation

và không phải về sự diệt chủng hay sự gia tăng vũ khí hạt nhân

or poverty or any other hugely consequential issue.

hay sự nghèo túng hay bất kỳ vấn đề có hệ quả to lớn nào khác.

But the demagogues are right about one thing: We need

Nhưng những kẻ mỵ dân đã đúng về một điều, chúng ta

a universal conception of human values.

cần một khái niệm chung về giá trị con người.

Now, what stands in the way of this?

Vậy điều gì cản trở điều này?

Well, one thing to notice is that we

Một điều đáng chú ý là chúng ta

do something different when talking about morality --

làm một điều khác khi nói về đạo đức --

especially secular, academic, scientist types.

nhất là các kiểu thế tục, giáo dục, khoa học.

When talking about morality we value differences of opinion

Khi nói về đạo đức, chúng ta đánh giá cao sự khác biệt trong ý kiến

in a way that we don't in any other area of our lives.

một cách mà không hề có trong bất kỳ lĩnh vực nào khác trong cuộc sống.

So, for instance the Dalai Lama gets up every morning

Ví dụ như Đa Lai Lạt Ma thức dậy vào mỗi buổi sáng

meditating on compassion,

tu tâm trắc ẩn

and he thinks that helping other human beings is an integral component

và ông ấy nghĩ rằng giúp đỡ những người khác là một thành phần cấu tạo nên

of human happiness.

hạnh phúc con người.

On the other hand, we have someone like Ted Bundy;

Mặt khác, chúng ta lại có Ted Bundy:

Ted Bundy was very fond of abducting and raping

Ted Bundy đã rất thích bắt cóc và cưỡng hiếp

and torturing and killing young women.

và tra tấn và giết những người phụ nữa trẻ.

So, we appear to have a genuine difference of opinion

Nên có vẻ như chúng ta đang có một sự khác biệt rõ ràng về quan niệm

about how to profitably use one's time.

về việc sử dụng thời gian một cách có ích.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Most Western intellectuals

Hầu hết các nhà tri thức Tây

look at this situation

nhìn nhận vấn đề này

and say, "Well, there's nothing for the Dalai Lama

và nói "Đa Lai Lạt Ma chẳng

to be really right about -- really right about --

hoàn toàn đúng

or for Ted Bundy to be really wrong about

hay đối với Ted Bundy thì cũng chẳng có điều gì hoàn toàn sai

that admits of a real argument

để có thể trở thành một cuộc tranh cãi thật sự

that potentially falls within the purview of science.

nằm trong phạm vi khoa học.

He likes chocolate, he likes vanilla.

Anh ta thích sôcôla, anh ta thích vanilla.

There's nothing that one should be able to say to the other

Sẽ không điều gì mà người này có thể nói

that should persuade the other."

mà có thể thuyết phục được người còn lại.

Notice that we don't do this in science.

Hãy chú ý rằng chúng ta không làm điều này trong khoa học.

On the left you have Edward Witten.

Ở bên trái các bạn có Edward Witten.

He's a string theorist.

Anh là một thuyết gia vật lý.

If you ask the smartest physicists around

Nếu các bạn hỏi các nhà vật lý thông minh nhất

who is the smartest physicist around,

xem ai là nhà vật lý thông minh nhất

in my experience half of them will say Ed Witten.

thì trong kinh nghiệm của tôi, nửa số họ sẽ trả lời là Ed Witten.

The other half will tell you they don't like the question.

Nửa số còn lại sẽ nói với các bạn là họ không thích câu hỏi đó.

(Laughter)

(Tiếng cười)

So, what would happen if I showed up at a physics conference

Vậy điều gì sẽ xảy nếu tôi xuất hiện tại một hội nghị vật lý và

and said,"String theory is bogus.

nói rằng "Thuyết dây không đúng.

It doesn't resonate with me. It's not how I chose to

Nó chẳng ăn nhập gì với tôi. Nó không phải là cách mà tôi chọn

view the universe at a small scale.

để nhìn nhận vũ trụ ở kích thước nhỏ.

I'm not a fan."

Tôi không phải là một fan của nó."

(Laughter)

(Tiếng cười)

Well, nothing would happen because I'm not a physicist;

Sẽ chẳng có điều gì xảy ra bởi vì tôi không phải là một nhà vật lý,

I don't understand string theory.

tôi không hiểu về thuyết dây.

I'm the Ted Bundy of string theory.

Tôi là Ted Bundy của thuyết dây.

(Laughter)

(Tiếng cười)

I wouldn't want to belong to any string theory club that would have me as a member.

Tôi sẽ không muốn là thành viên của bất kỳ câu lạc bộ thuyết dây nào.

But this is just the point.

Nhưng đây chính là điều mấu chốt.

Whenever we are talking about facts

Bất kỳ khi nào chúng ta nói về thực tiễn

certain opinions must be excluded.

một vài quan niệm nào đó sẽ phải được bỏ qua.

That is what it is to have a domain of expertise.

Đó là những gì khi ta có một lĩnh vực chuyên môn.

That is what it is for knowledge to count.

Đó là điều mà phải có kiến thức thì mới được tính.

How have we convinced ourselves

Chúng ta đã nhìn nhận bản thân như thế nào

that in the moral sphere there is no such thing as moral expertise,

mà trong lĩnh vực đạo đức lại không hề có một thứ gọi là chuyên môn về đạo đức

or moral talent, or moral genius even?

hay tài năng đạo đức hay thiên tư đạo đức?

How have we convinced ourselves

Chúng ta đã nhìn nhận bản thân như thế nào

that every opinion has to count?

mà mỗi ý kiến đều phải được tính vào?

How have we convinced ourselves

Chúng ta đã nhận thức lấy bản thân như thế nào

that every culture has a point of view

khi mỗi nền văn hóa có một quan niệm

on these subjects worth considering?

về những vấn đề như thế này đều đáng được nhìn nhận?

Does the Taliban

Liệu quân Taliban

have a point of view on physics

có quan niệm gì về vật lý

that is worth considering? No.

mà đáng được nhìn nhận không? Không.

(Laughter)

(Tiếng cười)

How is their ignorance any less obvious

Làm thế nào để có thể thấy rõ hơn sự ngu dốt của những người này về vấn đề

on the subject of human well-being?

hạnh phúc con người chứ?

(Applause)

(Tiếng cười)

So, this, I think, is what the world needs now.

Nên đây là điều mà tôi nghĩ thế giới đang cần đến.

It needs people like ourselves to admit

Thế giời đang cần những người như chúng ta tán thành

that there are right and wrong answers

rằng có những câu trả lời đúng và sai

to questions of human flourishing,

cho các câu hỏi về sự phát đạt của con người

and morality relates

và đạo đức có liên quan đến

to that domain of facts.

lĩnh vực của các cơ sở thực tế.

It is possible

Có thể

for individuals, and even for whole cultures,

đối với các cá nhân và cả với các nền văn hóa

to care about the wrong things,

để quan tâm đến những điều sai:

which is to say that it's possible for them

Khi nói rằng họ có thể

to have beliefs and desires that reliably lead

có niềm tin và mong muốn mà có thể dẫn họ

to needless human suffering.

đến với sự chịu đựng không cần thiết.

Just admitting this will transform our discourse about morality.

Chỉ cần tán thành với điều này là sẽ làm thay đổi hướng đi của chúng ta đến với đạo đức.

We live in a world in which

Chúng ta sống trong một thế giới

the boundaries between nations mean less and less,

nới mà ranh giới giữa các quốc gia càng ngày càng ít nghĩa hơn

and they will one day mean nothing.

và một ngày nào đó chúng sẽ chẳng còn có ý nghĩa.

We live in a world filled with destructive technology,

Chúng ta sống trong một thế giới đầy các công nghệ tàn phá

and this technology cannot be uninvented;

và không thể làm mất mát các công nghệ này đi được,

it will always be easier

phá hoại sẽ luôn dễ hơn

to break things than to fix them.

là sửa chữa.

It seems to me, therefore, patently obvious

Điều này đối với tôi có vẻ như rõ ràng

that we can no more

là chúng ta không thể

respect and tolerate

tôn trọng và chịu đựng

vast differences in notions of human well-being

sự khác biệt to lớn trong các khái niệm về hạnh phúc con người

than we can respect or tolerate vast differences

hơn là chúng ta tôn trọng và chịu đựng sự khác biệt to lớn

in the notions about how disease spreads,

torng các khái niệm về việc các dịch bệnh lây truyền như thế nào

or in the safety standards of buildings and airplanes.

hay trong các tiêu chuẩn nhà cửa và máy bay.

We simply must converge

Chúng ta phải quy về

on the answers we give to the most important questions in human life.

các câu trả lời mà chúng ta đem lại cho các câu hỏi quan trọng nhất trong cuộc sống loài người.

And to do that, we have to admit that these questions have answers.

Và để làm được điều đó, chúng ta phải chấp nhận rằng những câu hỏi đó đều có các câu trả lời.

Thank you very much.

Các ơn các bạn nhiều.

(Applause)

(Vỗ tay)

Chris Anderson: So, some combustible material there.

Chris Anderson: một bài nói quả là rất dễ khích động.

Whether in this audience or people elsewhere in the world,

Dù là khán giả ở đây hay ai đó đâu đó trên thế giới

hearing some of this, may well be doing the

nghe những điều này chắc sẽ

screaming-with-rage thing, after as well, some of them.

hét lên vì tức giận.

Language seems to be really important here.

Cách nói có vẻ như rất quan trọng ở bài nói này.

When you're talking about the veil,

Khi anh nói về khăn trùm đầu,

you're talking about women dressed in cloth bags.

anh nói về phụ nữ ăn mặc các bao vải,

I've lived in the Muslim world, spoken with a lot of Muslim women.

tôi đã sống ở các nước Hồi Giáo, đã nói chuyện với nhiều phụ nữ Hồi Giáo.

And some of them would say something else. They would say,

Và một vài trong số họ sẽ nói điều khác. Họ sẽ nói là

"No, you know, this is a celebration

"Không, anh biết đấy, đó là sự chào mừng

of female specialness,

sự đặc biệt của phụ nữ,

it helps build that and it's a result of the fact that" --

nó giúp xây dựng điều đó và nó là một kết quả thực tế từ ... "

and this is arguably a sophisticated psychological view --

và điều này có thể được tranh luận là một quan niệm tâm lý phức tạp

"that male lust is not to be trusted."

"từ việc không thể tin tưởng được sử dâm dục của đàn ông."

I mean, can you engage in a conversation

Ý tôi là, anh có thể nói chuyện với

with that kind of woman without seeming kind of cultural imperialist?

một người phụ nữ mà không hề cảm nhận được sự áp đặt văn hóa nào không?

Sam Harris: Yeah, well I think I tried to broach this in a sentence,

Sam Harris: Vâng, tôi nghĩ rằng tôi đã cố gắng đề cập đến điều này trong một câu nói

watching the clock ticking,

trong khi theo dõi đồng hồ chạy

but the question is:

nhưng câu hỏi là

What is voluntary in a context

tự nguyện là gì trong hoàn cảnh

where men have certain expectations,

những người đàn ông có một mức tiêu chuẩn nào đấy,

and you're guaranteed to be treated in a certain way

và bạn được đảm bảo sẽ được đối xử một cách nhất định

if you don't veil yourself?

nếu bạn không choàng khoăn?

And so, if anyone in this room

Và vì thế, nếu bất kỳ ai trong khán phòng này

wanted to wear a veil,

đã muốn mặc khăn trùm đầu

or a very funny hat, or tattoo their face --

hay một cái mũ buồn cười hay xăm hình trên mặt --

I think we should be free to voluntarily do whatever we want,

tôi nghĩ rằng chúng ta nên được làm những gì chúng ta muốn làm

but we have to be honest about

nhưng chúng ta phải thành thực đối với

the constraints that these women are placed under.

những áp đặt mà những người phụ nữ này phải chịu đựng.

And so I think we shouldn't be so eager

Nên tôi nghĩ ằng chúng ta không nên

to always take their word for it,

tin quá những lời của họ

especially when it's 120 degrees out

nhất là khi ở bên ngoài trời nóng đến 120 độ F (50 độ C)

and you're wearing a full burqa.

và họ mặc một bộ trùm thân kín.

CA: A lot of people want to believe in this

C.A.: Rất nhiều người muốn tin vào

concept of moral progress.

khái niệm về sự phát triển về đạo đức này.

But can you reconcile that?

Nhưng liệu có thể làm được điều đó?

I think I understood you to say that you could

Tôi nghĩ là tôi đã hiểu những gì anh nói về

reconcile that with a world that doesn't become

việc làm cho điều đó thành sự thật trong một thế giới

one dimensional, where we all have to think the same.

không phải một chiều, nơi mà tất cả chúng ta suy nghĩ cùng một cách.

Paint your picture of what

Hãy tô màu cho bức tranh của anh

rolling the clock 50 years forward,

về tương lai trong 50 năm sau

100 years forward, how you would like to think of

hay 100 năm sau, anh sẽ nghĩ thế giới sẽ như thế nào

the world, balancing moral progress

cần bằng giữa sự phát triển đạo đức

with richness.

và sự giàu có.

SH: Well, I think once you admit

S.H.: Tôi nghĩ là một khi mọi người chấp nhận

that we are on the path toward understanding our minds

rằng ta đang trên đà để hiểu được tri thức của chúng ta

at the level of the brain in some important detail,

trên một mức độ của não bộ

then you have to admit

thì mọi người đều phải tán thành rằng

that we are going to understand all of the positive

chúng ta sẽ hiểu được tất cả các tính chất tốt

and negative qualities

và xấu

of ourselves in much greater detail.

của chúng ta một cách cực kỳ chi tiết.

So, we're going to understand positive social emotion

Nên chúng ta sẽ hiểu được tâm trạng tốt

like empathy and compassion,

như sự thấu cảm và sự trắc ẩn

and we're going to understand the factors

và chúng ta sẽ hiểu được các nhân tố

that encourage it -- whether they're genetic,

khuyến khích chúng -- dù chúng thuộc về gen

whether they're how people talk to one another,

hay chúng là cách mà con người nói chuyện với nhau

whether they're economic systems,

hay chúng là các hệ thống kinh tế.

and insofar as we begin to shine light on that

Cho đến nay chúng ta đang bắt đầu rọi sáng vấn đề này

we are inevitably going to converge

chúng ta cuối cùng cũng sẽ quy về

on that fact space.

khoảng không gian thực tiễn ấy.

So, everything is not going to be up for grabs.

Nên mọi thứ sẽ không bị tước đoạt.

It's not going to be like

Mọi thứ sẽ không như

veiling my daughter from birth

việc bắt con gái tôi mặc đồ kín từ nhỏ

is just as good as teaching her

là tương tự như dạy cho nó

to be confident and well-educated

tự tin và được giáo dục tốt

in the context of men who do desire women.

trong hoành cảnh những người đàn ông thèm muốn đàn bà.

I mean I don't think we need an NSF grant to know

Ý tôi là tôi không nghĩ rằng chúng ta cần một khoản NSF để biết rằng

that compulsory veiling is a bad idea --

việc bắt buộc mặc đồ kín là một ý tưởng không hay --

but at a certain point

nhưng đến một thời điểm nào đó

we're going to be able to scan the brains of everyone involved

chúng ta sẽ có khả năng quét não bộ của tất những người có liên quan

and actually interrogate them.

và hỏi cung họ.

Do people love their daughters

Liệu những người này có yêu con gái của họ

just as much in these systems?

ở những xã hội này?

And I think there are clearly right answers to that.

Và tôi nghĩ rằng chắc chắn có các câu trả lời đúng cho câu hỏi đó.

CA: And if the results come out that actually they do,

C.A.: Và nếu kết quả là thật ra họ đúng yêu các con gái của mình thật

are you prepared to shift your instinctive current judgment

anh có sẵn sàng thay đổi quan niệm hiện tại của mình

on some of these issues?

về một số các vấn đề này?

SH: Well yeah, modulo one obvious fact,

S.H.: Vâng, có một điều thực tế là

that you can love someone

anh có thể yêu một ai đó

in the context of a truly delusional belief system.

trong hoàn cảnh một hệ thống thật sự ảo.

So, you can say like, "Because I knew my gay son

Anh có thể nói rằng "Bởi vì tôi biết người con trai đồng tính của tôi

was going to go to hell if he found a boyfriend,

sẽ xuống địa ngục nếu cậu ấy tìm được một người bạn trai,

I chopped his head off. And that was the most compassionate thing I could do."

tôi đã chặt đầu cậu ấy. Và đó là điều trắc ẩn nhất tôi đã có thể làm."

If you get all those parts aligned,

Nếu anh sắp xếp được đủ các phần

yes I think you could probably be feeling the emotion of love.

thì vâng, tôi nghĩ là anh sẽ có thể cảm nhận được tình yêu từ người cha kia.

But again, then we have to talk about

Nhưng một lần nữa, chúng ta phải nói về

well-being in a larger context.

hạnh phúc ở một tầm lớn hơn.

It's all of us in this together,

Đó là tất cả chúng ta với nhau

not one man feeling ecstasy

không chỉ một người đàn ông trong cơn khoái lạc

and then blowing himself up on a bus.

và rồi tự làm nổ mình trên một chiếc xe buýt.

CA: Sam, this is a conversation I would actually love to

C.A.: Đây là một cuộc nói chuyện tôi rất muốn được

continue for hours.

nói tiếp hàng giờ đồng hồ.

We don't have that, but maybe another time. Thank you for coming to TED.

Nhưng ta không có thời gian, có thể lần sau vậy. Cảm ơn anh đã đến với TED.

SH: Really an honor. Thank you.

S.H.: Đó là một vinh dự. Cảm ơn anh.

(Applause)

(Vỗ tay)