Science can answer moral questions | Sam Harris

Translator: Levan Lashauri Reviewer: Michael Kaulashvili

I'm going to speak today about the relationship

მე დღეს ვისაუბრებ მეცნიერებას

between science and human values.

და ადამიანურ ღირებულებებს შორის კავშირზე.

Now, it's generally understood that

ამჟამად მიღებულია,

questions of morality --

რომ მორალური საკითხები

questions of good and evil and right and wrong --

ბოროტსა და კეთილზე, სწორ და არასწორ ქცევაზე

are questions about which science officially has no opinion.

არის საკითხები, რომელზეც მეცნიერებას არ გააჩნია მოსაზრება.

It's thought that science can help us

ითვლება, რომ მეცნიერება შეიძლება დაგვეხმაროს

get what we value,

მივიღოთ ის რაც ჩვენთვის ღირებულია,

but it can never tell us what we ought to value.

მაგრამ ის ვერასდროს გვეტყვის თუ რა უნდა იყოს ჩვენთვის ღირებული.

And, consequently, most people -- I think most people

ამიტომ უმეტესობა, ვფიქრობ

probably here -- think that science will never answer

აქ მყოფთა უმეტესობაც, თვლის რომ მეცნიერება ვერასდროს უპასუხებს

the most important questions in human life:

უმნიშვნელოვანეს კითხვებს ადამიანის ცხოვრებაში.

questions like, "What is worth living for?"

როგორებიც არის: "რისთვის ღირს ცხოვრება?"

"What is worth dying for?"

"რისთვის ღირს სიკვდილი?"

"What constitutes a good life?"

"რას წაროადგენს სწორი ცხოვრების წესი?"

So, I'm going to argue

მინდა დაგარწმუნოთ, რომ ეს არის ილუზია.

that this is an illusion -- that the separation between

რომ ნაპრალი მეცნიერებასა

science and human values is an illusion --

და ადამიანურ ღირებულებებს შორის,

and actually quite a dangerous one

არის ილუზია და კაცობრიობის ისტორიის ამ ეტაპზე,

at this point in human history.

საკმაოდ სახიფათო ილუზიაც.

Now, it's often said that science

ხშირად ამბობენ, რომ მორალი

cannot give us a foundation for morality and human values,

და ადამიანური ღირებულებები ვერ დაეფუძნება მეცნიერებას,

because science deals with facts,

იმიტომ რომ მეცნიერება მუშაობს ფაქტებთან,

and facts and values seem to belong to different spheres.

ხოლო ფაქტები და ღირებულებები სხვადასხვა სფეროს ეკუთვნის.

It's often thought that there's no description

ხშირად მოიაზრება, რომ არსებული მსოფლიოს ვერანაირი აღწერა

of the way the world is

ვერაფერს გვეტყვის იმაზე,

that can tell us how the world ought to be.

თუ როგორი უნდა იყოს ის,

But I think this is quite clearly untrue.

მაგრამ ვფიქრობ ეს ცხადად მცდარი შეხედულებაა

Values are a certain kind of fact.

ღირებულებები წარმოადგენენ გარკვეული სახის ფაქტებს.

They are facts about the well-being of conscious creatures.

ისინი არიან ფაქტები, ცნობიერი არსებების კეთილდღეობის შესახებ.

Why is it that we don't have ethical obligations toward rocks?

რატომ არის, რომ ჩვენ არ გვაქვს ეთიკური ვალდებულებები ქვების მიმართ?

Why don't we feel compassion for rocks?

რატომ არ თანავუგრძნობთ ქვებს? ეს იმიტომ რომ მიგვაჩნია,

It's because we don't think rocks can suffer. And if we're more

რომ ქვებს არ შეუძლიათ ტანჯვის განცდა.

concerned about our fellow primates

და თუ ჩვენ მწერებთან შედარებით

than we are about insects, as indeed we are,

პრიმატები უფრო მეტად გვაღელვებს, და ეს მართლაც ასეა,

it's because we think they're exposed to a greater range

ეს იმიტომ რომ ჩვენი აზრით პრიმატებს

of potential happiness and suffering.

უფრო ფართე შესაძლო ბედნიერების და ტანჯვის განცდის სპექტრი აქვთ.

Now, the crucial thing to notice here

აქ მნიშვნელოვანია აღვნიშნოთ, რომ ეს არის ფაქტობრივი მტკიცება.

is that this is a factual claim:

ეს არის რაღაც, რაზეც შესაძლოა

This is something that we could be right or wrong about. And if we

ვიყოთ მართლები, ან ვცდებოდეთ.

have misconstrued the relationship between biological complexity

და თუ ჩვენ არასწორად ავაგეთ ეს კავშირი ბიოლოგიურ სირთულესა

and the possibilities of experience

და განცდების შესაძლებლობებს შორის,

well then we could be wrong about the inner lives of insects.

მაშინ ჩვენ შეიძლება ვცდებოდეთ მწერების შინაგან ცხოვრებაზე.

And there's no notion,

და არ არსებობს წარმოდგენა, არ შემხვედრია ვერსია

no version of human morality

ადამიანური მორალის და ღირებულებებისა,

and human values that I've ever come across

რომელიც რაღაც ეტაპზე, არ იქნას დაყვანილი

that is not at some point reducible

ცნობიერი განცდებით დაინტერესებაზე

to a concern about conscious experience

და ამ განცდების შესაძლო ცვლილებაზე. მაშინაც კი,

and its possible changes.

თუ თქვენ რელიგიიდან იღებთ ღირებულებებს

Even if you get your values from religion,

და ფიქრობთ, რომ კეთილი და ბოროტი საბოლოოდ უკავშირდება

even if you think that good and evil ultimately

სიკვდილის შემდგომ მდგომარეობას,

relate to conditions after death --

ან უსასრულო ბედნიერებას ღმერთთან ერთად,

either to an eternity of happiness with God

ან უსასრულო ტანჯვას ჯოჯოხეთში,

or an eternity of suffering in hell --

თქვენ მაინც დაინტერესებული ხართ

you are still concerned about consciousness and its changes.

ცნობიერებით და მისი ცვლილებებით.

And to say that such changes can persist after death

იმის თქმა, რომ ცნობიერება შენარჩუნებული იქნება სიკვდილის შემდეგ

is itself a factual claim,

თავისთავად ფაქტობრივი მტკიცებაა,

which, of course, may or may not be true.

რომელიც რა თქმა უნდა შეიძლება იყოს ჭეშმარიტი, ან მცდარი.

Now, to speak about the conditions of well-being

ახლა ადამიანთა ამქვეყნიურ კეთილდღეობაზე რომ ვილაპარაკოთ,

in this life, for human beings,

ჩვენ ვიცით, რომ ამ პირობებში

we know that there is a continuum of such facts.

არსებობს ფაქტების უწყვეტი სივრცე.

We know that it's possible to live in a failed state,

ჩვენ ვიცით რომ შესაძლებელია შეუმდგარ სახელმწიფოში ცხოვრება,

where everything that can go wrong does go wrong --

სადაც რაც შეიძლება ცუდი მოხდეს,

where mothers cannot feed their children,

ყველაფერი ხდება. სადაც დედებს არ შეუძლიათ შვილების გამოკვება,

where strangers cannot find the basis for peaceful collaboration,

სადაც უცნობებს არ შეუძლიათ მშვიდობიანი თანამშრომლობა,

where people are murdered indiscriminately.

სადაც ხალხს განურჩევლად ხოცავენ.

And we know that it's possible to move along this continuum

და ჩვენ ვიცით, რომ შეიძლება ამ უწყვეტი სივრცის გასწვრივ

towards something quite a bit more idyllic,

რაღაც ცოტა უფრო უკეთესისკენ მოძრაობა.

to a place where a conference like this is even conceivable.

იმ ადგილისკენ, სადაც წარმოსადგენია ამ კონფერეცნიის მსგავსის ჩატარებაც კი.

And we know -- we know --

და ჩვენ ვიცით.. ვიცით.. რომ არსებობს

that there are right and wrong answers

სწორი და არასწორი პასუხები იმაზე,

to how to move in this space.

თუ როგორ უნდა ვიმოძრაოთ ამ სივრცეში.

Would adding cholera to the water be a good idea?

იქნებოდა წყლის ქოლერით დაბინძურება კარგი იდეა?

Probably not.

ალბათ არა.

Would it be a good idea for everyone to believe in the evil eye,

იქნებოდა კარგი იდეა, რომ ყველას ბოროტი თვალის სწამდეს,

so that when bad things happened to them

ისე რომ, როცა ვინმეს უსიამოვნება გადახდება

they immediately blame their neighbors? Probably not.

იმ წამსვე მეზობლებს დააბრალოს? ალბათ არა.

There are truths to be known

არსებობს შემეცნებადი ჭეშმარიტებები იმაზე,

about how human communities flourish,

თუ როგორ შეიძლება ადამიანთა ერთობები აყვავდეს. მიუხედავად იმისა

whether or not we understand these truths.

გვესმის თუ არა ჩვენ ეს ჭეშმარიტებები

And morality relates to these truths.

და მორალი, სწორედ ამ ჭეშმარიტებებს უკავშირდება.

So, in talking about values we are talking about facts.

მაშ, როცა ვლაპარაკობთ ღირებულებებზე, ჩვენ ვლაპარაკობთ ფაქტებზე.

Now, of course our situation in the world can be understood at many levels --

რა თქმა უნდა ჩვენი დღევანდელი მსოფლიოს მდგომარეობა,

from the level of the genome

შეიძლება შესწავლილ იქნას სხვადასხვა დონეზე

on up to the level of economic systems

დაწყებული გენომიდან,

and political arrangements.

ეკონომიკურ და პოლიტიკურ სისტემებამდე.

But if we're going to talk about human well-being

მაგრამ თუ ჩვენ ვსაუბრობთ

we are, of necessity, talking about the human brain.

ადამიანის კეთილდღეობაზე, აუცილებელია ვისაუბროთ ადამიანის ტვინზე

Because we know that our experience of the world and of ourselves within it

რადგან ჩვენ ვიცით, რომ ჩვენი განცდები და მსოფლიოს,

is realized in the brain --

თუ საკუთარი თავის აღქმა, ტვინშია რეალიზებული.

whatever happens after death.

რაც არ უნდა მოხდეს სიკვდილის შემდეგ,

Even if the suicide bomber does get 72 virgins in the afterlife,

თვითმკვლელმა ტერორისტმა

in this life, his personality --

72 ქალწული ქალი რომც მიიღოს საიქიოში,

his rather unfortunate personality --

ამქვეყნად მისი უიღბლო პიროვნება,

is the product of his brain.

მაინც მისივე ტვინის ნაწარმია.

So the contributions of culture --

ანუ კულტურის წვლილი,

if culture changes us, as indeed it does,

რომელიც ჩვენ უდაოდ გვცვლის

it changes us by changing our brains.

აკეთებს ამას ჩვენი ტვინების შეცვლით.

And so therefore whatever cultural variation there is

და ამიტომ ნებისმიერი კულტურული განსხვავებების შეფასება,

in how human beings flourish

ადამიანთა კეთილდღეობასთან მიმართებაში,

can, at least in principle, be understood

პრინციპულად მაინც შესაძლებელია,

in the context of a maturing science of the mind --

ტვინის შესახებ განვითარებადი მეცნიერებებით

neuroscience, psychology, etc.

ნეირომეცნიერება, ფსიქოლოგია და ა.შ.

So, what I'm arguing is that

მაშ, მე ვამტკიცებ,

value's reduced to facts --

რომ ღირებულებები დადის ფაქტებამდე.

to facts about the conscious experience

ცნობიერი არსებების,

of conscious beings.

ცნობიერი განცდების ფაქტებამდე.

And we can therefore visualize a space

შესაბამისად, ჩვენ შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ მრავალფეროვანი სივრცე

of possible changes in the experience of these beings.

შემდგარი ამ არსებების განცდების შესაძლო ცვლილებებისგან.

And I think of this as kind of a moral landscape,

მე ამას ვეძახი ერთგვარ მორალურ ლანდშაფტს,

with peaks and valleys that correspond

მწვერვალებით და დაბლობებით

to differences in the well-being of conscious creatures,

რომლებიც შეესაბამება, ცნობიერი არსებების

both personal and collective.

კეთლდღეობის სხვადასხვა დონეებს,

And one thing to notice is that perhaps

როგორც პიროვნულს, ისე კოლექტიურს.

there are states of human well-being

უნდა აღინიშნოს, რომ სავარაუდოდ

that we rarely access, that few people access.

არსებობს ადამიანის კეთილდღეობის მდგომარეობები,

And these await our discovery.

რომლებიც იშვიათად მიიღწევა

Perhaps some of these states can be appropriately called

და ცოტა ვინმე თუ აღწევს. ისინი აღმოსაჩენია

mystical or spiritual.

მათ შეიძლება დაერქვათ მისტიური ან სულიერი.

Perhaps there are other states that we can't access

შესაძლოა არსებობს ისეთი მდგომარეობები,

because of how our minds are structured

რომლებსაც ჩვენ ვერ მივაღწევთ. ჩვენი ტვინის წყობიდან გამომდინარე

but other minds possibly could access them.

მაგრამ სხვა ტვინები ამას შეძლებენ.

Now, let me be clear about what I'm not saying. I'm not saying

ნება მომეცით განვმარტო რას არ ვამტკიცებ.

that science is guaranteed to map this space,

მე არ ვამტკიცებ, რომ მეცნიერება უეჭველად დახაზავს ამ სივრცის ლანდშაფტს

or that we will have scientific answers to every

ან რომ მეცნიერება

conceivable moral question.

ყველა მორალურ შეკითხვას გასცემს პასუხს.

I don't think, for instance, that you will one day consult

მაგალითად, არ მგონია, რომ როდესმე

a supercomputer to learn whether you should have a second child,

შესაძლებელი იყოს სუპერკომპიუტერს ჰკითხოთ, იყოლიოთ თუ არა მეორე ბავშვი,

or whether we should bomb Iran's nuclear facilities,

ან უნდა დავბობმოთ თუ არა, ირანის ბირთვული არსენალი.

or whether you can deduct the full cost of TED as a business expense.

ან შეგვიძლია თუ არა, ბიზნეს ხარჯად ჩამოვწეროთ TED-ის სრული ღირებულება.

(Laughter)

(სიცილი) მაგრამ შეკითხვებს,

But if questions affect human well-being

რომლებიც ეხება ადამიანის კეთილდღეობას,

then they do have answers, whether or not we can find them.

აქვთ პასუხები, განურჩევლად იმისა ვიპოვით თუ არა ჩვენ მათ.

And just admitting this --

და მხოლოდ იმის აღიარება,

just admitting that there are right and wrong answers

რომ არსებობს სწორი და არასწორი პასუხები

to the question of how humans flourish --

შეკითხვებზე, რომლებიც ეხება იმას

will change the way we talk about morality,

თუ როგორ მიიღწევა კეთილდღეობა,

and will change our expectations

შეგვიცვლის წარმოდგენას მორალზე

of human cooperation in the future.

და ადამიანთა თანამშრომლობის პერსპექტივაზე.

For instance, there are 21 states in our country

მაგალითად, აშშ-ს 21 შტატში

where corporal punishment in the classroom is legal,

კანონით დაშვებულია მოსწავლეების ფიზიკურად დასჯა.

where it is legal for a teacher to beat a child with a wooden board, hard,

მასწავლებელს უფლება აქვს, ხის ჯოხით სცემოს მოსწავლე

and raising large bruises and blisters and even breaking the skin.

თანაც საკმაოდ ძლიერად, დალურჯებამდე, კოპებამდე და კანის გახეთქვამდეც კი.

And hundreds of thousands of children, incidentally,

და სხათაშორის ყოველწლიურად,

are subjected to this every year.

ასიათასობით ბავშვია ამ ძალადობის მსხვერპლი

The locations of these enlightened districts, I think, will fail to surprise you.

არ მგონია ამ "მაღალგანვითარებული" ოლქების მდებარეობამ გაგაკვირვოთ.

We're not talking about Connecticut.

კონეკტიკუტზე არ არის ლაპარაკი.

And the rationale for this behavior is explicitly religious.

და ასეთი საქციელის დასაბუთება არის წმინდად რელიგიური.

The creator of the universe himself

თვით სამყაროს შემოქმედმა გვიბრძანა:

has told us not to spare the rod,

"ვისაც შვილი გასაჯოხად არ ემეტება,

lest we spoil the child --

სძულს იგი"

this is in Proverbs 13 and 20, and I believe, 23.

ბიბლიის იგავებიდან 13, 20 და მგონი 23.

But we can ask the obvious question:

აქ ცხადად ისმის კითხვა:

Is it a good idea, generally speaking,

არის კი ეს ზოგადად კარგი იდეა?

to subject children to pain

ფიზიკური ტკივილი მივაყენოთ ბავშვებს, ვიძალადოთ მათზე

and violence and public humiliation

და საჯაროდ დავამციროთ ისინი,

as a way of encouraging healthy emotional development

ჯანსაღი ემოციური განვითარების

and good behavior?

და კარგი საქციელის წასახალისებლად?

(Laughter)

(სიცილი)

Is there any doubt

ეჭვი გეპარებათ,

that this question has an answer,

რომ არსებობს ამ შეკითხვაზე პასუხი

and that it matters?

და რომ ის მნიშვნელოვანია?

Now, many of you might worry

ახლა, ბევრი თქვენგანი შეიძლება შემედავოს,

that the notion of well-being is truly undefined,

რომ კეთილდღეობის ცნება განუსაზღვრელია

and seemingly perpetually open to be re-construed.

და გაუთავებლად განიციდის ცვლილებებს

And so, how therefore can there be an

შესაბამისად როგორ შეიძლება არსებობდეს

objective notion of well-being?

კეთილდღეობის ობიექტური განმარტება?

Well, consider by analogy, the concept of physical health.

კეთილდღეობის ანალოგიად განვიხილოთ ფიზიკური ჯანმრთელობის ცნება.

The concept of physical health is undefined.

ფიზიკური ჯანმრთელობის ცნებაც განუსაზღვრელია ამ მხრივ.

As we just heard from Michael Specter, it has changed over the years.

როგორც მაიკლ სპექტერმა გვითხრა, დროთა განმავლობაში ის იცვლებოდა.

When this statue was carved

მაშინ როცა ეს ძეგლი შეიქმნა,

the average life expectancy was probably 30.

სიცოცხლის ხანგრძლივობის საშუალო ასაკი სავარაუდოდ 30 წელი იყო.

It's now around 80 in the developed world.

ახლა, ის 80-მდეა განვითარებულ ქვეყნებში.

There may come a time when we meddle with our genomes

მოვა დრო და შეიძლება ისე შევძლოთ ჩარევა ჩვენ გენომში,

in such a way that not being able to run a marathon

რომ 200 წლის ასაკში მარათონის გარბენის შეუძლებლობა,

at age 200 will be considered a profound disability.

განხილული იქნება, როგორც მძიმე ფორმა შეზღუდული შესაძლებლობისა

People will send you donations when you're in that condition.

და ასეთი ადამიანები შემოწირულობებს მიიღებენ

(Laughter)

(სიცილი)

Notice that the fact that the concept of health

მიაქციეთ ყურადღება, რომ თავისთავად იმის შესაძლებლობა

is open, genuinely open for revision,

რომ ჯანმრთელობის განმარტება გადაიხედოს,

does not make it vacuous.

არ ნიშნავს თავად ცნების უაზრობას.

The distinction between a healthy person

განსხვავება ჯანმრთელ ადამიანსა და მკვდარს შორის

and a dead one

იმდენად ზუსტია და მნიშვნელოვანი

is about as clear and consequential as any we make in science.

რამდენადაც ეს შესაძლებელია მეცნიერულად განისაზღვროს.

Another thing to notice is there may be many peaks on the moral landscape:

კიდევ, აღსანიშნავია, რომ მორალურ ლანდშაფტზე

There may be equivalent ways to thrive;

შეიძლება არსებობდეს მრავალი მწვერვალი; შეიძლება არსებობდეს

there may be equivalent ways to organize a human society

ადამიანური კეთილდღეობის მიღწევისთვის

so as to maximize human flourishing.

თანაბრად ეფექტური საზოგადოებრივი წყობები.

Now, why wouldn't this

მაშ, რატომ არ გამორიცხავს ეს

undermine an objective morality?

ობიექტური მორალის არსებობას?

Well think of how we talk about food:

გაიხსენეთ როგორ ვსაუბრობთ საკვებზე.

I would never be tempted to argue to you

მე არასდროს შევეცდები დაგარწმუნოთ,

that there must be one right food to eat.

რომ არსებობს ერთადერთი ჯანსაღი საკვები.

There is clearly a range of materials

ცხადია არსებობს ინგრედიენტების მთელი წყება

that constitute healthy food.

რომელიც ჯანსაღ საკვებს შეაგდენს.

But there's nevertheless a clear distinction

მაგრამ მიუხედავად ამისა,

between food and poison.

არსებობს მკაფიო განსხვავება

The fact that there are many right answers

საკვებსა და საწამლავს შორის.

to the question, "What is food?"

ის ფაქტი რომ კითხვაზე "რა არის საკვები?"

does not tempt us

არსებობს მრავალი სწორი პასუხი,

to say that there are no truths to be known about human nutrition.

არ ნიშნავს, რომ არ არსებობს შეცნობადი ჭეშმარიტებები ადამიანის კვებაზე.

Many people worry

ბევრი ადამიანი მიიჩნევს,

that a universal morality would require

რომ უნივერსალური მორალი

moral precepts that admit of no exceptions.

მოითხოვს მორალურ წესებს გამონაკლისების გარეშე

So, for instance, if it's really wrong to lie,

მაგალითად, თუ ტყუილი ბოროტებაა,

it must always be wrong to lie,

მაშინ ტყუილი არასდროს იქნება გამართლებული

and if you can find an exception,

და თუ ვიპოვით გამონაკლისს,

well then there's no such thing as moral truth.

მაშინ გამოდის, რომ არ არსებობს მორალური ჭეშმარიტებები

Why would we think this?

რატომ გვგონია ასე?

Consider, by analogy, the game of chess.

განვიხილოთ ჭადრაკის ანალოგია.

Now, if you're going to play good chess,

ჭადრაკის თამაშისას გამართლებული წესია:

a principle like, "Don't lose your Queen,"

"არ მოაკვლევინო დედოფალი"

is very good to follow.

მაგრამ ცხადია

But it clearly admits some exceptions.

არსებობს გარკვეული გამონაკლისები.

There are moments when losing your Queen is a brilliant thing to do.

არის შემთხვევები, როცა დედოფლის გაწირვა საუკეთესო სვლაა

There are moments when it is the only good thing you can do.

ზოგ შემთხვევაში კი, ეს ერთადერთი მართებული გამოსავალია.

And yet, chess is a domain of perfect objectivity.

მაგრამ ჭადრაკში მიუხედავად ამისა,

The fact that there are exceptions here does not

ობიექტურობის პრინციპი შენარჩუნებულია.

change that at all.

ის რომ მასში არსებობს გამონაკლისები, ამ ფაქტს არ ცვლის.

Now, this brings us to the sorts of moves

ამას მივყავართ ისეთი ქმედებების განხილვამდე,

that people are apt to make in the moral sphere.

რომელებიც მორალური მოტივებით ხდება.

Consider the great problem of women's bodies:

განვიხილოთ ქალის (შიშველი) სხეულს პრობლემა

What to do about them?

როგორ უნდა გადავჭრათ ეს პრობლემა?

Well this is one thing you can do about them:

ერთ-ერთი რაც შეიძლება გაკეთდეს,

You can cover them up.

არის სხეულის მთლიანი დაფარვა.

Now, it is the position, generally speaking, of our intellectual community

ჩვენი ინტელეტქუალური საზოგადოების აზრია,

that while we may not like this,

რომ ჩვენ შეიძლება ეს არ მოგვწონდეს,

we might think of this as "wrong"

ჩვენ შეიძლება ეს "არასწორად" მიგვაჩნდეს

in Boston or Palo Alto,

ბოსტონში ან პალო ალტოში,

who are we to say

მაგრამ რა უფლება გვაქვს ჩვენ ვთქვათ,

that the proud denizens of an ancient culture

რომ ანტიკური კულტურის ამაყი წარმომადგენლები

are wrong to force their wives and daughters

არ არიან მართლები, როცა საკუთარ ცოლებსა და ქალიშვილებს

to live in cloth bags?

ნაჭრის ტომრებში აიძულებენ ცხოვრებას?

And who are we to say, even, that they're wrong

და ვინ მოგვცა უფლება, რომ გავკიცხოთ ისინი,

to beat them with lengths of steel cable,

თუნდაც მათი ლითონის შოლტით ცემისთვის,

or throw battery acid in their faces

ან სახეში მჟავის შესხამისთვის,

if they decline the privilege of being smothered in this way?

ამ ტანსაცმელში დახუთვის პატივზე, უარის თქმის შემთხვევაში?

Well, who are we not to say this?

ვითომ რატომ არ გვაქვს ამის უფლება?

Who are we to pretend

რა უფლება გვაქვს ჩვენ ვითვალთმაქცოთ,

that we know so little about human well-being

რომ იმდენად ცოტა ვიცით ადამიანის კეთილდღეობაზე,

that we have to be non-judgmental about a practice like this?

რომ ვერ განვსჯით ასეთ პარქტიკას?

I'm not talking about voluntary wearing of a veil --

აქ არ არის ლაპარაკი ჩადრის ნებით ტარებაზე

women should be able to wear whatever they want, as far as I'm concerned.

ქალებს უნდა შეეძლოთ

But what does voluntary mean

ჩაიცვან ისე როგორც მათ სურთ,

in a community where,

მაგრამ რას ნიშნავს "ნება" საზოგადოებაში,

when a girl gets raped,

რომელშიც როცა გოგოს გააუპატიურებენ,

her father's first impulse,

ხშირად მისი მამის პირველი იმპულსი

rather often, is to murder her out of shame?

არის ქალიშვილის მკვლელობა, სირცხვილის ჩამოსაწმენდად?

Just let that fact detonate in your brain for a minute:

ერთი წამით გაიაზრეთ ამ სიტუაციის მთელი დრამატიზმი.

Your daughter gets raped,

თქვენი ქალიშვილი გააუპატიურეს

and what you want to do is kill her.

და თქვენ გიჩნდებათ მისი მოკვლის სურვილი.

What are the chances that represents

რა შანსებია იმისა, რომ ეს წარმოადგენს

a peak of human flourishing?

ადამიანის კეთილდღეობის ერთ-ერთ მწვერვალს?

Now, to say this is not to say that we have got the

ამის თქმა არ ნიშნავს,

perfect solution in our own society.

რომ ჩვენ საკუთარ საზოგადოებაში იდეალურ გამოსავალი გვაქვს ნაპოვნი.

For instance,

მაგალითად,

this is what it's like to go to a newsstand almost anywhere

ასე გამოიყურება ტიპიური საგაზეთო ჯიხური,

in the civilized world.

თითქმის ყველგან ცივილიზებულ მსოფლიოში.

Now, granted, for many men

გეთანხმებით, რომ ბევრი მამაკაცისთვის

it may require a degree in philosophy to see something wrong with these images.

ფილოსოფოსობაა საჭირო,

(Laughter)

რომ ამ სურათებში რაღაც უჩვეულო დაინახოს, (სიცილი)

But if we are in a reflective mood,

მაგრამ თუ გავანაალიზებთ,

we can ask,

ისმის კითხვა:

"Is this the perfect expression

"არის ეს იდეალური გამოხატულება

of psychological balance

ფსიქოლოგიური ბალანსისა

with respect to variables like youth and beauty and women's bodies?"

ახალგაზრდობას, სილამაზესა და ქალის სხეულს შორის?"

I mean, is this the optimal environment

ვგულისხმობ, არის ეს ის ოპტიმალური გარემო,

in which to raise our children?

რომელშიც ბავშვები უნდა აღიზარდონ?

Probably not. OK, so perhaps there's some place

ალბათ არა.

on the spectrum

შეიძლება არსებობს სპექტრში

between these two extremes

ამ ორ უკიდურესობას შორის რაღაც ადგილი,

that represents a place of better balance.

რომელიც წარმოადგენს უკეთ დაბალანსებულ ადგილს.

(Applause)

(აპლოდისმენტები)

Perhaps there are many such places --

შეიძლება არსებობდეს ბევრი ასეთი ადგილი.

again, given other changes in human culture

ანუ, სხვა კულტურული ცვლილების ფონზე, შეიძლება არსებობდეს

there may be many peaks on the moral landscape.

ბევრი მწვერვალი მორალურ ლანდშაფტზე,

But the thing to notice is that there will be

მაგრამ აღსანიშნავია,

many more ways not to be on a peak.

რომ იარსებებს მწვერვალს მიღმა მოხვედრის, ბევრად მეტი საშუალება

Now the irony, from my perspective,

ჩემი მდგომარეობის ირონიულობა იმაშია,

is that the only people who seem to generally agree with me

რომ ადამიანები, რომლებიც ზოგადად მეთანხმებიან და ფიქრობენ,

and who think that there are right and wrong answers to moral questions

რომ მორალურ კითხვებზე, არსებობს სწორი და არასწორი პასუხები,

are religious demagogues of one form or another.

არიან სხვადასხვა სახის რელიგიური დემაგოგები.

And of course they think they have right answers to moral questions

და რა თქმა უნდა ისინი თვლიან, რომ მათ აქვთ სწორი პასუხები

because they got these answers from a voice in a whirlwind,

მორალურ კითხვებზე, რომლებიც მათ ზეციდან ჩაესმათ

not because they made an intelligent analysis of the causes

და არა ადამიანის და ცხოველის კეთილდღეობის

and condition of human and animal well-being.

მიზეზ-შედეგობრივი ანალიზის შედეგად მიიღეს.

In fact, the endurance of religion

საერთოდ, უმრავლესობის მიერ

as a lens through which most people view moral questions

რელიგიის თვალით დანახული მორალური საკითხები,

has separated most moral talk

დაშორებულია რეალობაში არსებულ

from real questions of human and animal suffering.

ადამიანების და ცხოველების ტანჯვის საკითხებს.

This is why we spend our time

ამიტომ არის, რომ ჩვენ დროს ვკარგავთ

talking about things like gay marriage

ისეთ საკითხებზე კამათში,

and not about genocide or nuclear proliferation

როგორიცაა გეი ქორწინება და არა გენოციდის, ან ბირთვული იარაღის გავრცელება,

or poverty or any other hugely consequential issue.

ან სიღარიბე, ან ნებისმიერ სხვა მნიშვნელოვან პრობლემაზე.

But the demagogues are right about one thing: We need

მაგრამ დემაგოგები ერთში მართლები არიან:

a universal conception of human values.

ჩვენ გვჭირდება ადამიანური ღირებულებების უნივერსალური კონცეპცია.

Now, what stands in the way of this?

ამას წინ რა უდგას? პირველ რიგში

Well, one thing to notice is that we

უნდა აღინიშნოს, რომ მორალზე საუბრისას,

do something different when talking about morality --

ჩვენ გვახასიათებს სპეციფიური მსჯელობა.

especially secular, academic, scientist types.

გასაკუთრებით სეკულარული, აკადემიური, სამეცნიერო წრეების წარმომადგენლებს.

When talking about morality we value differences of opinion

სხვა ყველა საკითხისგან განსხვავებით, მორალზე დისკუსიისას

in a way that we don't in any other area of our lives.

ჩვენ ვაფასებთ აზრთა მრავალფეროვნებას

So, for instance the Dalai Lama gets up every morning

მაგალითად, დალაი ლამა ყოველ დილას იწყებს

meditating on compassion,

თანაგრძნობის მედიტაციით.

and he thinks that helping other human beings is an integral component

ის დარწმუნებულია, რომ სხვების დახმარება

of human happiness.

წარმოადგენს ადამიანის ბედნიერების განუყოფელ ნაწილს.

On the other hand, we have someone like Ted Bundy;

მეორეს მხრივ, არებობენ ტედ ბენდისნაირებიც

Ted Bundy was very fond of abducting and raping

ის ახალგაზრდა ქალების მოტაცების, წამების,

and torturing and killing young women.

გაუპატიურების და მოკვლის მოყვარული იყო.

So, we appear to have a genuine difference of opinion

ამრიგად, სახეზეა აზრთა ცხადი სხვადასხვაობა

about how to profitably use one's time.

თავისუფალი დროის ნაყოფიერად გატარების თაობაზე.

(Laughter)

(სიცილი)

Most Western intellectuals

დასავლელი ინტელექტუალების უმეტესობა

look at this situation

ამ სიტუაციაში იტყოდა:

and say, "Well, there's nothing for the Dalai Lama

"არანაირი საფუძველი არ გვაქვს ვამტკიცოთ,

to be really right about -- really right about --

რომ დალაი ლამა რაღაცაში რეალურად მართალია,

or for Ted Bundy to be really wrong about

ან ტედ ბანდი რეალურად მტყუანი,

that admits of a real argument

როცა განხილვა წარმოებს

that potentially falls within the purview of science.

წმინდად მეცნიერული გაგებით.

He likes chocolate, he likes vanilla.

ერთს უყვარს შოკოლადის ნაყინი, მეორეს - ვანილის.

There's nothing that one should be able to say to the other

და არცერთ მათგანს არ შეუძლია უთხრას ისეთი რამ მეორეს,

that should persuade the other."

რაც მას გადაარწმუნებს."

Notice that we don't do this in science.

შევნიშნოთ, რომ ჩვენ ასე არ ვმსჯელობთ მეცნიერულ საკითხებზე.

On the left you have Edward Witten.

მარცხნივ ხედავთ ედვარდ ვიტენს.

He's a string theorist.

ის სიმების თეორიის სპეციალისტია.

If you ask the smartest physicists around

თუ თქვენ ჰკითხავთ ყველაზე ჭკვიან ფიზიკოსს

who is the smartest physicist around,

თუ ვინ არის ყველაზე ჭკვიანი ფიზიკოსი,

in my experience half of them will say Ed Witten.

ჩემი გამოცდილებით მათი ნახევარი დაასახელებს ედ ვიტენს.

The other half will tell you they don't like the question.

ხოლო მეორე ნახევარი გეტყვით, რომ მათ არ მოსწონთ თქვენი კითხვა.

(Laughter)

(სიცილი)

So, what would happen if I showed up at a physics conference

მაშ, რა მოხდება მე რომ გამოვიდე ფიზიკის კონფერენციაზე

and said,"String theory is bogus.

და ვთქვა "სიმების თეორია სიყალბეა.

It doesn't resonate with me. It's not how I chose to

ის მე არ აღმაფრთოვანებს. ის არ არის ისეთი

view the universe at a small scale.

როგორიც მე მიკრო სამყარო წარმომიდგენია.

I'm not a fan."

არ ვარ მოხიბლული."

(Laughter)

(სიცილი)

Well, nothing would happen because I'm not a physicist;

არაფერი მოხდება, რადგან მე არ ვარ ფიზიკოსი.

I don't understand string theory.

მე ვერ ვერკვევი სიმების თორიაში.

I'm the Ted Bundy of string theory.

მე ვარ ტედ ბანდი სიმების თეორიაში.

(Laughter)

(სიცილი)

I wouldn't want to belong to any string theory club that would have me as a member.

არ მინდა ჩემნაირ წევრიანი, სიმების თეორიის კლუბის წევრი ვიყო

But this is just the point.

რადგან ეს ხომ მხოლოდ ჩემი მოსაზრებაა

Whenever we are talking about facts

და როცა ჩვენ ვსაუბრობთ ფაქტებზე,

certain opinions must be excluded.

გარკვეული მოსაზრებები უნდა გამოვრიცხოთ.

That is what it is to have a domain of expertise.

ასე იქმნება კომპეტენციის სფერო,

That is what it is for knowledge to count.

ასე უწევენ ცოდნას ანგარიშს.

How have we convinced ourselves

რანაირად დავაწმუნეთ საკუთარი თავები,

that in the moral sphere there is no such thing as moral expertise,

რომ მორალურ სფეროში არ არსებობს კომპეტენტური აზრი,

or moral talent, or moral genius even?

ან მორალური ნიჭი, ან თუნდაც მორალური გენია.

How have we convinced ourselves

რანაირად დავარწმუნეთ საკუთარი თავები,

that every opinion has to count?

რომ ყველანაირი აზრი უნდა გავითვალისწინოთ?

How have we convinced ourselves

რანაირად დავარწმუნეთ საკუთარი თავები,

that every culture has a point of view

რომ ყველა კულტურას,

on these subjects worth considering?

გააჩნია გასათვალისწინებელი მსოფლმხედველობა?

Does the Taliban

გააჩნია კი თალიბანს

have a point of view on physics

გასათვალისწინებელი მსოფლმხედველობა

that is worth considering? No.

ფიზიკის დარგზე? არა.

(Laughter)

(სიცილი)

How is their ignorance any less obvious

რანაირად არის მათი უვიცობა, ადამიანის კეთილდღეობის თემაზე

on the subject of human well-being?

ნაკლებად თვალშისაცემი?

(Applause)

(აპლოდისმენტები)

So, this, I think, is what the world needs now.

ამრიგად, მე ვფიქრობ, რომ ამჟამად მსოფლიოს სწორედ ამის აღიარება სჭირდება.

It needs people like ourselves to admit

ჩვენ უნდა ვაღიაროთ,

that there are right and wrong answers

რომ არსებობს სწორი და არასწორი პასუხები

to questions of human flourishing,

ადამიანის კეთილდღეობის შესახებ კითხვებზე.

and morality relates

და მორალი, უკავშირდება

to that domain of facts.

ამ ფაქტობრივ გარემოებებს

It is possible

შესაძლებელია, რომ ზოგიერთი ინდივიდი

for individuals, and even for whole cultures,

და მთელი კულტურებიც კი,

to care about the wrong things,

ღელავდნენ არასწორ რამეებზე.

which is to say that it's possible for them

რაც ნიშნავს,

to have beliefs and desires that reliably lead

რომ მათ გააჩნიათ რწმენები და სურვილები,

to needless human suffering.

რომლებიც ადამიანთა უმიზეზო ტანჯვას იწვევს.

Just admitting this will transform our discourse about morality.

მხოლოდ ამის აღიარება, შეცვლის ჩვენს მსჯელობას მორალზე.

We live in a world in which

ჩვენ ვცხოვრობთ მსოფლიოში,

the boundaries between nations mean less and less,

რომელშიც საზღვრები სახელმწიფოებს შორის სულ უფრო მცირდება

and they will one day mean nothing.

და ერთ დღესაც ისინი გაქრება.

We live in a world filled with destructive technology,

ჩვენ ვცხოვრობთ

and this technology cannot be uninvented;

გამანადგურებელი ტექნოლოგიების ეპოქაში

it will always be easier

და მათ უკან ვერ დავაბრუნებთ.

to break things than to fix them.

გაცილებით უფრო მარტივია განადგურება, ვიდრე შექმნა.

It seems to me, therefore, patently obvious

ამიტომ, ჩემთვის ცხადია,

that we can no more

რომ არ შეიძლება

respect and tolerate

ადამიანის კეთილდღეობის შესახებ

vast differences in notions of human well-being

ფუნდამენტურად განსხვავებული აზრების პატივისცემა,

than we can respect or tolerate vast differences

იმაზე მეტად

in the notions about how disease spreads,

ვიდრე დაავადების გავრცელების შესახებ,

or in the safety standards of buildings and airplanes.

ან შენობის და თვითმფრინავის უსაფრთხოების სტანდარტების შესახებ.

We simply must converge

ჩვენ უბრალოდ უნდა შევთანხმდეთ პასუხებზე,

on the answers we give to the most important questions in human life.

რომელიც ადამიანის ცხოვრებაში უმნიშვნელოვანეს კითხვებს გაეცემა.

And to do that, we have to admit that these questions have answers.

და ამისთვის აუცილებელია ვაღიაროთ, რომ ეს პასუხები არსებობს.

Thank you very much.

დიდი მადლობა.

(Applause)

(აპლოდისმენტები)

Chris Anderson: So, some combustible material there.

კრის ანდერსონი: პროვოკაციული მასალაა.

Whether in this audience or people elsewhere in the world,

სრულიად შესაძლებელია, ვინმე რომ მოისმენს ამას,

hearing some of this, may well be doing the

ამ დარბაზში, ან სადმე სხვაგან მსოფლიოში

screaming-with-rage thing, after as well, some of them.

უკმაყოფილებისგან აყვირდეს.

Language seems to be really important here.

აქ მნიშვნელოვანია სიტყვების სწორად შერჩევა

When you're talking about the veil,

როცა ლაპარაკობთ ჩადრზე.

you're talking about women dressed in cloth bags.

თქვენ ახსენებთ ნაჭრის ტომრებში გახვეულ ქალებს.

I've lived in the Muslim world, spoken with a lot of Muslim women.

მე მიცხოვრია ისლამურ სამყაროში და მისაუბრია ბევრ მუსლიმ ქალთან.

And some of them would say something else. They would say,

ზოგიერთი მათგანი

"No, you know, this is a celebration

სხვანაირი აზრის არის ამაზე. ისინი გეტყოდნენ: "თქვენ არ გესმით.

of female specialness,

ეს არის ქალის განსაკუთრებულობის აღნიშვნა; ეს მას აძლიერებს.

it helps build that and it's a result of the fact that" --

და ეს იმ ფაქტის გამოა, რომ.."

and this is arguably a sophisticated psychological view --

და ამას მოსდევს საკმაოდ საკამათო და ღრმა ფსიქოლოგიური მომენტი

"that male lust is not to be trusted."

" .. რომ არ შეიძლება მამაკაცების ვნებებზე თამაში."

I mean, can you engage in a conversation

შეგვიძლია კი ჩავერთოთ კამათში

with that kind of woman without seeming kind of cultural imperialist?

ასეთ ქალთან, კულტურული იმპერიალიზმის გამოვლენის გარეშე?

Sam Harris: Yeah, well I think I tried to broach this in a sentence,

ს.ჰ.: კი, მგონი ამ თემას შევეხე ერთი წინადადებით,

watching the clock ticking,

შეზღუდული დროის გამო.

but the question is:

მოკლედ.. კითხვა იმაზეა,

What is voluntary in a context

თუ რას წარმოადგენს "ნება" იმ გარემოში,

where men have certain expectations,

სადაც მამაკაცებს აქვთ გარკვეული მოლოდინები

and you're guaranteed to be treated in a certain way

და ქალები ნამდვილად უნდა ელოდნენ მათგან გარკვეული სახის მოპყრობას,

if you don't veil yourself?

თუ სახეს არ დამალავენ.

And so, if anyone in this room

ამიტომ, თუ ნებისმიერ აქ მყოფთაგანს

wanted to wear a veil,

მოუნდება ჩადრის ტარება,

or a very funny hat, or tattoo their face --

ან სასაცილო ქუდის დახურვა, ან სახეზე ტატუს გაკეთება,

I think we should be free to voluntarily do whatever we want,

ვფიქრობ ნებისმიერს შეუძლია ნებაყოფლობით გააკეთოს რაც მას სურს.

but we have to be honest about

მაგრამ გულწრფელად უნდა ვაღიაროთ ის ზეწოლა,

the constraints that these women are placed under.

რომლებსაც ის ქალები განიცდიან.

And so I think we shouldn't be so eager

ამიტომ ვფიქრობ,

to always take their word for it,

მათი სიტყვაზე ნდობა არ ღირს

especially when it's 120 degrees out

განსაკუთრებით როცა 50 გრადუსიან სიცხეში

and you're wearing a full burqa.

ისინი მთლიანად შეხვეულები არიან.

CA: A lot of people want to believe in this

კ.ა.: ბევრ ადამიანს სურს

concept of moral progress.

მორალური პროგრესის ამ კონცეპციის გაზიარება

But can you reconcile that?

მაგრამ თავსებადია ეს?

I think I understood you to say that you could

რამდენადაც მე გავიგე თქვენ თქვით,

reconcile that with a world that doesn't become

რომ ეს კონცეპცია სრულიად თავსებადია

one dimensional, where we all have to think the same.

მრავალფეროვან სამყაროსთან, რომელიც არ იქნება ერთგანზომილებიანი

Paint your picture of what

სადაც ყველა ერთნაირად უნდა იფიქრობდეს.

rolling the clock 50 years forward,

წარმოგვიდგინეთ თქვენეული სურათი, 50 წლის შემდეგ როგორი იქნება

100 years forward, how you would like to think of

100 წლის შემდეგ, როგორს ხედავთ მსოფლიოს,

the world, balancing moral progress

მორალური პროგრესის პირობებში

with richness.

და მრავალფერივნების შენარჩუნებით.

SH: Well, I think once you admit

ს.ჰ.: როგორც კი თქვენ აღიარებთ,

that we are on the path toward understanding our minds

რომ ჩვენ, ჩვენი გონების შესწავლის ისეთ გზას ვადგავართ,

at the level of the brain in some important detail,

რომელიც ტვინის მნიშვნელოვნად დეტალურ შესწავლაზე გადის,

then you have to admit

მაშინ თქვენ უნდა აღიაროთ,

that we are going to understand all of the positive

რომ ჩვენ გავარკვევთ ჩვენს ყველა პოზიტიურ

and negative qualities

და ნეგატიური თვისებებს, დეტალურ დონეზე.

of ourselves in much greater detail.

და ნეგატიური თვისებებს, დეტალურ დონეზე.

So, we're going to understand positive social emotion

ანუ, გავარკვევთ პოზიტიურ სოციალურ ემოციებს

like empathy and compassion,

როგორებიც არის თანაგრძნობა, ან სიბრალული

and we're going to understand the factors

და ჩვენ შევძლებთ გავერკვეთ ფაქტორებში,

that encourage it -- whether they're genetic,

რომლებიც ამ ემოციებს ახალისებს.

whether they're how people talk to one another,

იქნება ეს გენეტიკური, თუ ადამიანური,

whether they're economic systems,

თუ ეკონომიკური სისტემები.

and insofar as we begin to shine light on that

და რამდენადაც ჩვენ ამ ყველაფერს ნათელს მოვფენთ

we are inevitably going to converge

ჩვენ უთუოდ შევჯერდებით

on that fact space.

ზემოთ აღნიშნულ ფაქტების სივრცეზე.

So, everything is not going to be up for grabs.

ამრიგად ყველაფრის გამართლება ვეღარ მოხდება

It's not going to be like

უკვე არ გამოვა იმის მტკიცება,

veiling my daughter from birth

რომ ქალიშვილის სახის დაფარვა დაბადებიდან,

is just as good as teaching her

ისეთივე კარგი რამ არის, როგორც მასში თავდაჯერებულობის

to be confident and well-educated

და განათლების მიღების წახალისება, ისეთ გარემოში,

in the context of men who do desire women.

სადაც მამაკაცებს სურთ ქალები.

I mean I don't think we need an NSF grant to know

ვფიქრობ, სამეცნიერო გრანტი არ არის საჭირო იმის მისახვედრად,

that compulsory veiling is a bad idea --

რომ ქალისთვის სახის სავალდებულო დაფარვა - ცუდი აზრია.

but at a certain point

რაღაც ეტაპზე ჩვენ შევძლებთ

we're going to be able to scan the brains of everyone involved

სიტუაციასთან კავშირის მქონე ყველა ადამიანის ტვინის სკანირებას,

and actually interrogate them.

რომ მივიდეთ პასუხამდე კითხვაზე:

Do people love their daughters

უყვართ კი მამებს საკუთარი შვილები ისევე ძლიერად,

just as much in these systems?

ამგვარ საზოგადოებებშიც?

And I think there are clearly right answers to that.

ვფიქრობ ამაზე უდაოდ არსებობს სწორი პასუხი

CA: And if the results come out that actually they do,

კ.ა.: და თუ შედეგები აჩვენებს, რომ მათ მართლა უყვართ შვილები,

are you prepared to shift your instinctive current judgment

მზად ხართ, რომ შეცვალოთ თქვენი ახლანდელი ხედვა,

on some of these issues?

მსგავს პრობლემებთან დაკავშირებით?

SH: Well yeah, modulo one obvious fact,

ს.ჰ.: დიახ, მე მზად ვარ, მაგრამ აქ აშკარად უნდა აღინიშნოს,

that you can love someone

რომ ილუზორული წარმოდგენების პირობებში,

in the context of a truly delusional belief system.

შესაძლებელია ვინმე გიყვარდეს და თქვა შემდეგი:

So, you can say like, "Because I knew my gay son

"მე ვიცოდი, რომ ჩემი ჰომოსექსუალი შვილი

was going to go to hell if he found a boyfriend,

ჯოჯოხეთში მოხვდებოდა, თუ პარტნიორ ბიჭს იპოვიდა.

I chopped his head off. And that was the most compassionate thing I could do."

ამიტომ თავი მოვაჭერი. ეს უდიდესი თანაგრძნობა იყო ჩემი მხრიდან."

If you get all those parts aligned,

თუ თქვენ ამ აზრები გონებაში განილაგებთ,

yes I think you could probably be feeling the emotion of love.

მაშინ თქვენ, შეიძლება მართლაც გრძნობდეთ სიყვარულს.

But again, then we have to talk about

მაგრამ ამ შემთხვევაში კეთილდღეობა

well-being in a larger context.

ჩვენ უფრო ფართე გაგებით უნდა განვიხილოთ.

It's all of us in this together,

ჩვენ ყველა ამის მონაწილე ვართ

not one man feeling ecstasy

და არა ერთი ადამიანი, რომელმაც აღტკინება იგრძნო

and then blowing himself up on a bus.

და თავი აიფეთქა ავტობუსში.

CA: Sam, this is a conversation I would actually love to

კ.ა.: სემ, ამ თემებზე საათობით ვისაუბრებდი

continue for hours.

დრო აღარ გვაქვს. ამიტომ იქნებ სხვა დროს.

We don't have that, but maybe another time. Thank you for coming to TED.

მადლობა TED-ში სტუმრობისთვის.

SH: Really an honor. Thank you.

ს.ჰ.: ჩემთვის დიდი პატივია. მადლობა.

(Applause)

(აპლოდისმენტები)