Hidden miracles of the natural world | Louie Schwartzberg

Translator: Myo Aung Reviewer: sann tint

What is the intersection between technology, art and science?

နည်းပညာ၊ အနုပညာ နှင့် သိပ္ပံပညာတို့

ဆုံမိကြတဲ့ နေရာက ဘာလဲ?

Curiosity and wonder,

သိချင်စိတ် နှင့် အံ့ဩမှုပါပဲ

because it drives us to explore,

၎င်းတို့ကမှ ကျွန်တော်တို့ကို စူးစမ်းရန် မောင်းနှင်ကြတာပါ

because we're surrounded by things we can't see.

ကျွန်တော်တို့ကို ဝန်းရံနေကြတဲ့ အရာတွေကို ကျွန်တော်တို့ မမြင်နိုင်ကြလို့ပါ။

And I love to use film to take us on a journey

ကျွန်တော်ဟ ရုပ်ရှင်ကားကို အသုံးပြုလျက်

ကျွန်တော်တို့ အားလုံးကို အချိန်ကာလ နှင့် ဟင်းလင်းပြင်

through portals of time and space,

မုခ်ဝတွေကို ထိုးဖောက်လျက်

to make the invisible visible,

မြင်မရတာကို မြင်လာရအောင် လုပ်တတ်ပါတယ်

because what that does,

အဲဒီလို လုပ်လိုက်ခြင်း အားဖြင့်

it expands our horizons,

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ မိုးကုပ်စက်ဝိုင်းကို ချဲ့ထွင်ပေးလိုက်ကာ

it transforms our perception,

ကျွန်တော်တို့ကို ခံယူသိရှိလာစေပါတယ်

it opens our minds

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အသိစိတ်ကို ဖွင့်ပေးပါတယ်

and it touches our heart.

ပြီးတော့ အဲဒါဟာ နှလုံးသားကို လာပြီး တို့ထိပါတယ် ။

So here are some scenes from my 3D IMAX film,

ကောင်းပါပြီ ကျွန်တော် ကိုယ်တိုင် ရိုက်ထားတဲ့

3D IMAX ရုပ်ရှင် " မြင်မရသော ကမ္ဘာ၏ ဆန်းကျယ်မှု"

"Mysteries of the Unseen World."

"Mysteries of the Unseen World" ထဲက တချို့အပိုင်းတွေကိုကို ပြပေးပါ့မယ်။

(Music)

(ဂီတအသံ)

There is movement which is too slow for our eyes to detect,

တချို့ လှုပ်ရှားမှုဟာ သိပ်ကို နှေးလွန်းလို့

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ မျက်စိဟာ မသိနိင်ပါ။

and time lapse makes us discover

အဲဒီလို အချိန်မှာ အချိန်ကြာစွာ စောင့်ကြည့် ရိုက်ကူးမှုက

and broaden our perspective of life.

အဲဒါကို ပြပေးလျက် ကျွန်တော်တို့ ဘဝမြင်ကွင်းကို ချဲ့ပေးပါတယ်။

We can see how organisms emerge and grow,

သက်ရှိဘဝ အမျိုးမျိုး ထိုးထွက် ကြီးထွားလာကြပုံကို ကျွန်တော်တို့ မြင်နိုင်ပါတယ်။

နွယ်ပင်က တောရဲ့ ကြမ်းပြင်မှ စတင်လျက်

how a vine survives by creeping from the forest floor

to look at the sunlight.

နေရောင် ရတဲ့ နေရာထိကို တွယ်တက်သွားပုံကို ကျွန်တော်တို့ မြင်နိုင်ပါတယ်။

ဒါကိုပဲ စကေး အများကြီး ချဲ့လိုက်ကြမယ်ဆိုရင်

And at the grand scale,

time lapse allows us to see our planet in motion.

အချိန်ကြာစွာ စောင့်လျက် ရိုက်ကူးမှုက ကျွန်တော်တို့ ဂြိုဟ်များရဲ့ လှုပ်ရှားမှုကို မြင်လာစေပါမယ်။

We can view not only the vast sweep of nature,

ကျွန်တော်တို့ဟာ သဘာဝကြီးရဲ့ ရွေ့လျားမှုကိုသာမက

but the restless movement of humanity.

လူသားတို့ရဲ့ မရပ်မနား လှုပ်ရှားမှုတွေကိုလည်း မြင်နိုင်ပါတယ်။

Each streaking dot represents a passenger plane,

ဒီမှာ မြင်နေရတဲ့ အစက် မျဉ်းကြောင်း တခုစီဟာ ခရီးသည်တင် လေယာဉ်ကို ကိုယ်စားပြုတာပါ။

and by turning air traffic data into time-lapse imagery,

အဲဒီလို လေယာဉ် လမ်းကြောင်းတွေကို

အချိန်စောင့် ကူးပြလိုက်တဲ့ အခါမှာ

ကျွန်တော်တို့ အားလုံးတို့ရဲ့ အထက်မှာ တချိန်လုံး ရှိနေပေမဲ့

we can see something that's above us constantly

but invisible:

ကျွန်တော်တို့ မမြင်နိုင်တာကို မြင်လာရပါမယ်:

the vast network of air travel over the United States.

ဒါက အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု ကောင်းကင်ယံပေါ်က ကျယ်ပြောလှတဲ့ လေကြောင်း ပျံသန်းမှု ပုံပါပဲ။

We can do the same thing with ships at sea.

အလားတူပဲ ကျွန်တော်တို့ဟာ ပင်လယ်ထဲက သင်္ဘောတွေကိုလည်း လုပ်နိုင်ပါတယ်။

We can turn data into a time-lapse view of a global economy in motion.

ကျွန်တော်တို့ဟာ ဒေတာ မှန်သမျှကို အချိန်ပိုင်းအားဖြင့် ဆွဲဆန့်ပြနိုင်ပါတယ်။

တစ်ကမ္ဘာလုံးရဲ့ စီးပွားရေးကိုလည်း ပြနိုင်တယ်။

And decades of data give us the view of our entire planet

ပြီတော့ ဆယ်စုနှစ်အတွက် ရှိနေတဲ့ ဒေတာကို ယူလိုက်ရင်

ကျွန်တော်တို့ ဂြိုဟ်ကြီးကို ခန္ဓာကိုယ် တခုတည်း အဖြစ်

as a single organism

ရှုမြင်နိုင်ပါမယ်။

sustained by currents circulating throughout the oceans

သမုဒ္ဒရာများကို ဖြတ်လျက် စီးနေကြတဲ့ ရေစီးကြောင်းတွေကို

and by clouds swirling through the atmosphere,

လေထုထဲမှာပျံဝဲလွင့်စင်နေကြတဲ့ တိမ်တိုက်တွေကို

pulsing with lightning,

တချက်တချက်မှာ လျှပ်စီးလက်မုႈတွေကို

crowned by the aurora Borealis.

မြောက်ဝင်ရိုးစွန်း ဒေသက ရောင်စုံတောက်ပမှုကို မြင်နိုင်ကြမှာပါ။

It may be the ultimate time-lapse image:

ဒီတော့ ဒီလို အချိန်စောင့် ရိုက်ထားတဲ့ ပုံများဟာ ကမ္ဘာကြီးရဲ့ ခန္ဓာကိုယ် တည်ဆောက်ထားပုံကို

အသက်ဝင်လာစေပါတယ်။

the anatomy of Earth brought to life.

At the other extreme,

နောက် တစ်ဖက်စွန်းမှာကျတော့

there are things that move too fast for our eyes,

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ မျက်စိအတွက် သိပ်ကို လျင်မြန်စွာ လှုပ်ရှားနေကြတဲ့ အရာတွေ ရှိပါတယ်

but we have technology that can look into that world as well.

အဲဒါ့တွေကို ရှုမြင်ဖို့အတွက်လည်း

နည်းပညာတွေ ကျွန်တော်တို့ဆီမှာ ရှိပါတယ်။

With high-speed cameras,

နှုန်းမြင့် ကင်မရာတွေနဲ့ ဆိုရင်

we can do the opposite of time lapse.

ကျွန်တော်တို့ဟာ အချိန်အကြာကြီး စောင့်ပြီး ရိုက်ကူးမှုရဲ့ ပြောင်းပြန်ကို လုပ်နိုင်ပါတယ်။

We can shoot images

ကျွန်တော်တို့ မျက်စိ မြင်နိုင်တာထက်ကို အကြိမ် ထောင်နဲ့ချီ မြန်ဆန်လှတဲ့ ပုံတွေကို

that are thousands of times faster than our vision.

ကျွန်တော်တို့ ရိုက်ကူးနိုင်ပါတယ်။

အဲဒါကြောင့်မို့လို့ သဘာဝက အမျိုးမျိုး တီထွင်ထားတဲ့ အရာတွေ အလုပ်လုပ်ကြပုံကို မြင်နိုင်ပါတယ်။

And we can see how nature's ingenious devices work,

and perhaps we can even imitate them.

ပြီးတော့ ကျွန်တော်တို့ဟာ အဲဒါကို ပုံတူကူးချ အသုံးပြုနိုင်ကြကောင်းပါရဲ့။

When a dragonfly flutters by,

အနီးအနားမှာ ပုစဉ်းကောင် ပျံဝဲနေစဉ်

you may not realize,

အဲဒါဟာ သဘာဝထဲက အတော်ဆုံး ပျံသန်းသူ

but it's the greatest flier in nature.

ဖြစ်တာကို သင်ဟာ သိချင်မှ သိပါလိမ့်မည်။

It can hover, fly backwards,

၎င်းဟာ ဝဲနေနိုင်တယ် နောက်ကြောင်း ပျံနိုင်တယ်

even upside down.

အပေါ်အောက်တောင် ပျံနိုင်သူပါ။

And by tracking markers on an insect's wings,

အင်းဆက်ပိုးကောင်တွေရဲ့ အတောင်ပေါ်မှာ ရေးမှတ်ပေးခြင်းဖြင့်

we can visualize the air flow that they produce.

သူတို့က ထုတ်လုပ်လိုက်ကြတဲ့ လေလှိုင်းဂယက်တွေကို မြင်အောင် လုပ်နိုင်ပါတယ်။

Nobody knew the secret,

သူတို့ ဘယ်လိုလုပ်မှန်း ဘယ်သူမှာမှ မသိပေမဲ့

but high speed shows that a dragonfly

နှုန်းမြင့် ပုံထဲမှာ မြင်နိုင်တာက ပုစဉ်းကောင်ဟာ

can move all four wings in different directions

မိမိ အတောင်ပံ လေးခုကို တစ်ချိန်တည်းမှာ

at the same time.

မတူခြားနားစွာ လှုပ်နိုင်စွမ်း ရှိပါတယ်။

And what we learn can lead us to new kinds of robotic flyers

အဲဒီထဲကနေပြီး ကျွန်တော်တို့ သင်ယူနိုင်မယ့် အချက်တွေက

ပျံသန်းနိုင်ကြမယ့် စက်ရုပ် အသစ်ပုံစံကို ထုတ်လုပ်လာစေနိုင်ကာ

that can expand our vision

အရေးကြီးကြကာ လက်လှမ်းမှီဖို့ ခက်တဲ့

of important and remote places.

နေရာတွေကို မြင်တွေ့လာစေနိုင်ပါတယ်။

We're giants,

ကျွန်တော်တို့ဟာ ကြီးမားလှကာ ကျွန်တော်တို့ မြင်မရအောင်

and we're unaware of things that are too small for us to see.

သေးနုပ်ကြတဲ့ အရာတွေအကြောင်းကို မသိကြပါ။

The electron microscope fires electrons which creates images

အီလက်ထရွန် အဏုကြည့် ကိရိယာဟာ အီလက်ထရွန်တွေဖြင့်

ပုံတွေကို ဖေါ်ပေးနိုင်ရာ

which can magnify things by as much as a million times.

အရာများကို တသန်းအထိကို

ချဲ့ထွင် ပြပေးနိုင်စွမ်း ရှိပါတယ်။

This is the egg of a butterfly.

ဟောဒါက လိပ်ပြာဥပါ။

And there are unseen creatures living all over your body,

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ခန္ဓာကိုယ် တလျှောက်လုံးမှာ နေထိုင်နေကြတဲ့ မြင်မရတဲ့ အကောင်တွေ ရှိပါတယ်။

including mites that spend their entire lives

အဲဒီထဲမှာ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ မျက်တောင် ပေါ်မှာ တသက်လုံး နေထိုင်ကြတဲ့

dwelling on your eyelashes,

ပိစိကွေးတွေတောင် ရှိပါသေးတယ်။

crawling over your skin at night.

ညဖက်မှာကျတော့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အရေပြားဆီကို တွာတက်တတ်ကြပါတယ်။

Can you guess what this is?

ဒါက ဘာလဲဆိုတာ ခန့်မှန်းနိုင်ပါသလား?

ငါးမန်းကောင်ရဲ့ အရေခွံပါ။

Shark skin.

A caterpillar's mouth.

ခူကောင်ရဲ့ ပါးစပ်။

The eye of a fruit fly.

သစ်သီးယင်ရဲ့ မျက်လုံး။

An eggshell.

ဥခွံ။

A flea.

လှေးကောင်။

A snail's tongue.

ခရုကောင်ရဲ့ လျှာ။

ကျွန်တော်တို့ဟာ အကောင်လောကထဲ နေထိုင်ကြတာတွေ အားလုံးနီးပါးကို သိကြတယ်လို့ ထင်ပါတယ်။

We think we know most of the animal kingdom,

but there may be millions of tiny species

ဒါပေမဲ့ နောက်ထပ် ရှာတွေကြရအုံးမယ့်

waiting to be discovered.

သေးနုပ်တဲ့ အကောင်းအမျိုးစားတွေ သန်းချီ ရှိနိုင်ပါတယ်။

A spider also has great secrets,

ပင့်ကူဟာလည်း လျှို့ဝှက်ချက်တွေ အများကြီး ရှိသူပါ။

because spiders' silk thread is pound for pound stronger than steel

ပင့်ကူမျှင်ဟာ သံမဏိထက်ကို များစွာမှ

ခိုင်ခန့်လှပါတယ်

but completely elastic.

ဒါတောင် ဆွဲဆန့်လို ရနိုင်တယ်။

This journey will take us all the way down to the nano world.

အခု ကျွန်တော်တို့ သွားမယ့် ခရီးက အောက်ပိုင်း

နာနို အဆင့်ထိကို သေးနုပ်တဲ့ ကမ္ဘာဆီကို ခေါ်သွားမှာပါ။

The silk is 100 times thinner than human hair.

ဒီအမျှင်ဟာ လူ့ဆံပင်နဲ့စာရင်

အဆ ၁၀၀ အထိကို ပါးပါတယ်။

On there is bacteria,

အဲဒီမှာ ဗက်တီ းရီးယားပိုး ရှိနေတယ်။

and near that bacteria, 10 times smaller,

တဖန် အဲဒီ ဗက်တီးရီးယားနဲ့ ကပ်လျက်က

a virus.

ဆယ်ဆ ပိုသေးတဲ့ ဗိုင်းရတ်ပိုး။

Inside of that, 10 times smaller,

အဲဒါရဲ့ အထဲမှာ ကျပြန်တော့ ဆယ်ဆ ပိုသေးငယ်တဲ့

three strands of DNA.

DNA အမျှင် သုံးခု ရှိနေတယ်။

And nearing the limit of our most powerful microscopes,

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အားအကောင်းဆုံး အဏုကြည့် ကိရိယာရဲ့ အတတ်နိုင်ဆုံး ဘောင်အထိကို

ချဲ့ကြည့်ရင် ကာဗွန် အက်တမ် တလုံးတည်းကို မြင်ရပါမယ်။

single carbon atoms.

With the tip of a powerful microscope,

အဲဒီလို အားကောင်းလှတဲ့ အဏုကြည့် ကိရိယာရဲ့ အကူအညီဖြင့်

we can actually move atoms

ကျွန်တော်တို့ဟာ လက်တွေ့မှာ အက်တမ်တွေကို ရွှေ့နိုင်ကြပါမယ်။

အဲဒီလိုနည်းဖြင့် အံ့ဩဖွယ် နာနို ကိရိယာတွေကို ဖန်တီးနိုင်လာကြမယ်။

and begin to create amazing nano devices.

Some could one day patrol our body for all kinds of diseases

တချို့များဆိုရင် တစ်နေ့နေ့တွင် ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ခန္ဓာကိုယ်ကို

ရောဂါ အမျိုးမျိုးအတွက် ကင်းလှည့်ပေးခြင်း

and clean out clogged arteries along the way.

ပိတ်ဆို့နေတဲ့ သွေးကြောတွေကို ရှင်းထုတ်ပစ်ခြင်း လုပ်ပေးနိုင်ပါတယ်။

Tiny chemical machines of the future

အနာဂတ်မှာ ပေါ်လာကြမယ့် ဓါတုစက်ကလေးတွေဟာ

တစ်နေ့မယ် DNA ကို ပြင်ပေးလာနိုင်ကြပါတယ်။

can one day, perhaps, repair DNA.

ကျွန်တော်တို့ဟာ ဘဝရဲ့ ထူးဆန်းမှုတွေကို စူးစမ်းလိုစိတ်ကနေပြီး

We are on the threshold of extraordinary advances,

born of our drive to unveil the mysteries of life.

ပေါက်ဖွားလာတဲ့ မောင်းနှင်အား ရဲ့ ကျေးဇူးကြောင့်

မကြုံစဖူး အံ့အားသင့်စရာ ကိရိယာတွေကို ဖန်တီးတော့မယ့်ဆဲဆဲကာလကို ရောက်နေကြပါပြီ။

So under an endless rain of cosmic dust,

ဒီတော့ အာကာသထဲက အမှုန်တွေ မရပ်မနား ကျဆင်းလာနေချိန်မှာ

the air is full of pollen,

လေထုဟာ ဝတ်မှုန်များဖြင့် ပြည့်နေပါတယ်

micro-diamonds and jewels

အခြားသော ကမ္ဘာများဆီက စိန်ပွင့်ကလေးတွေ ရတနာပွင့်တွေနဲ့

from other planets and supernova explosions.

ဆူပါနိုဗာ ပေါက်ကွဲမှုတွေနဲ့ ပြည့်နှက်နေပါတယ်။

People go about their lives surrounded by the unseeable.

လူတွေဟာ သူတို့ နေထိုင်နေကြစဉ်

မြင်မရတဲ့ အရာတွေ အများကြီး ဝန်းရံလျက် ရှိပါတယ်။

Knowing that there's so much around us we can't see

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်မှာ ကျွန်တော်တို့ မြင်လို့ရနိုင်တဲ့

အရာတွေ များပြားလှပါကလား ဆိုတဲ့ အသိတရားဟာ

forever changes our understanding of the world,

ကမ္ဘာကြီးအား ကျွန်တော်တို့ရဲ့ သိနားလည်မှုကို လုံးဝကို ပြောင်းလဲပစ်လိုက်ပါတယ်။

and by looking at unseen worlds,

မြင်မရခဲ့တဲ့ ကမ္ဘာတွေကို ကြည့်မြင်ရတဲ့ အခါမှာ ကျွန်တော်တို့ဟာ

we recognize that we exist in the living universe,

ရှင်သန်းပြောင်းလဲနေတဲ့ စကြာဝဠာထဲ နေထိုင်နေကြရတာကို နားလည်ရပါတယ်။

and this new perspective creates wonder

အဲဒီလို အလားအလာအသစ်က အံ့ဩဖွယ်ရာကို ဖန်တီးပေးနေပါတယ်

and inspires us to become explorers

ပြီးတော့ ကျွန်တော်တို့ အားလုံးကို ကိုယ့်အိမ်ခြံထဲမှာပဲ ဖြစ်ဖြစ်

in our own backyards.

စူးစမ်းလေ့လာဖို့ကို လှုံဆော်နေပါတယ်။

Who knows what awaits to be seen

ကျွန်တော်တို့ နောက်ထပ် ဘာတွေ့ တွေ့မြင်ကြရအုံးမယ် ဆိုတာကို ဘသူများ သိနိုင်မလဲ။

ပြီးတော့ ဘယ်လို အံ့ဩစရာ အချက်တွေက ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ပြောင်းပစ်မှာကိုလည်း မသိနိုင်ကြပါ။

and what new wonders will transform our lives.

We'll just have to see.

ကျွန်တော်တို့ဟာ စောင့်ကြည့်နေဖို့သာ ရှိပါတော့တယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်တီးသံများ)

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ် (လက်ခုပ်တီးသံများ)

(Applause)