Hidden miracles of the natural world | Louie Schwartzberg

Аудармашы: Sandibek Rysbay Редактор: Asqat Yerkimbay

What is the intersection between technology, art and science?

Технология, өнер және ғылымды

байланыстыратын не?

Curiosity and wonder,

Әуестік пен қызығушылық,

because it drives us to explore,

өйткені бұл бізді зерттеуге жетелейді,

because we're surrounded by things we can't see.

өйткені бізді көзге көрінбейтін нәрселер қоршап жатыр.

And I love to use film to take us on a journey

Фильм түсіруді жақсы көремін,

уақыт пен кеңістік порталынан өтіп,

through portals of time and space,

саяхат жасау үшін,

to make the invisible visible,

көрінбейтінді көрсету үшін.

because what that does,

Бұл фильмдер

it expands our horizons,

мүмкіндігімізді арттырып,

it transforms our perception,

түйсігімізді түрлендіреді,

it opens our minds

ой-өрісімізді кеңейтіп,

and it touches our heart.

жүрегімізге жетеді.

So here are some scenes from my 3D IMAX film,

Мінеки, "Көрінбейтін әлемнің құпиялары"

деп аталатын менің 3D IMAX

"Mysteries of the Unseen World."

фильмімнен алынған кейбір көріністер,

(Music)

(Музыка)

There is movement which is too slow for our eyes to detect,

Байқауға шамамыз жете бермейтін

өте баяу қимыл-қозғалыстар бар,

and time lapse makes us discover

жылдамдатылған кадрлық уақыт өмір туралы көзқарасымызды

and broaden our perspective of life.

айқындап, кеңейтуге мүмкіндік береді.

We can see how organisms emerge and grow,

Біз организмдердің қалай пайда болып, дамитынын,

жүзім сабағының күн шуағына жету үшін орман ағашына өрмелеу арқылы

how a vine survives by creeping from the forest floor

to look at the sunlight.

өмірге талпынысын көре аламыз.

Үлкен масштабта

And at the grand scale,

time lapse allows us to see our planet in motion.

жылдамдатылған кадрлық уақыт қозғалыстағы планетамызды көруге мүмкіндік береді.

We can view not only the vast sweep of nature,

Табиғаттың ұланғайыр аумағын көріп қана қоймай,

but the restless movement of humanity.

адамзаттың дамылсыз қозғалыстарын да тамашалай аламыз.

Each streaking dot represents a passenger plane,

Әрбір ұшып бара жатқан нүкте жолаушылар ұшағын білдіреді.

and by turning air traffic data into time-lapse imagery,

Егер әуе тасымалы деректерін алып,

кадрды жылдамдатсақ,

төбемізде тұрақты бірнәрсе бар екеніне көз жеткіземіз,

we can see something that's above us constantly

but invisible:

бірақ көрінбейді:

the vast network of air travel over the United States.

АҚШ төбесіндегі шексіз әуежолдар желісі.

We can do the same thing with ships at sea.

Осыны теңіздегі кемелерге де жасай аламыз.

We can turn data into a time-lapse view of a global economy in motion.

Біз қозғалыстағы ғаламдық экономика көрінісін

уақытты жылдамдату арқылы бейнелей аламыз.

And decades of data give us the view of our entire planet

Он жылда жиналған деректер

бізге бүкіл планетамызды бір организм ретінде

as a single organism

келесі көріністерді көрсетеді:

sustained by currents circulating throughout the oceans

барлық мұхиттарды шарлап өтетін ағыстар мен

and by clouds swirling through the atmosphere,

атмосфераны айналып жатқан бұлттар арқылы үздіксіз жалғасып жатқан,

pulsing with lightning,

жарқылдаған найзағайлар мен

crowned by the aurora Borealis.

солтүстік шұғыладан тәж кигендей.

It may be the ultimate time-lapse image:

Бұл жердің жылдамдатылған түпкі көрінісі:

Жердің жанданған анатомиясы.

the anatomy of Earth brought to life.

At the other extreme,

Сонымен қатар

there are things that move too fast for our eyes,

көзіміз байқап үлгермейтін өте жылдам нәрселер бар,

but we have technology that can look into that world as well.

бұндай әлемді де көруге

мүмкіндік беретін технологиямыз бар.

With high-speed cameras,

Жоғары жылдамдықты камерамен

we can do the opposite of time lapse.

кадрлар жылдамдығын баяулата аламыз .

We can shoot images

Бейнелерді көзімізден мың есе жоғары

that are thousands of times faster than our vision.

жылдамдықпен түсіре аламыз.

Табиғаттың данышпан механизмдерінің қалай жұмыс істейтінін көре аламыз,

And we can see how nature's ingenious devices work,

and perhaps we can even imitate them.

бәлкім тіпті олардың көшірмесін де жасай алармыз.

When a dragonfly flutters by,

Жаныңыздан инелік ұшып бара жатқан кезде

you may not realize,

оның табиғаттағы

but it's the greatest flier in nature.

ең асқан шебер ұшқыш екенін білмейтін шығарсыз.

It can hover, fly backwards,

Ол бір орында қалықтап, артқа қарап,

even upside down.

тіпті төңкеріліп те ұша алады.

And by tracking markers on an insect's wings,

Қанаттарының салған ізіне қарап,

we can visualize the air flow that they produce.

жасалған ауа қозғалысын көре аламыз.

Nobody knew the secret,

Ешкім бұл құпияны білген жоқ.

but high speed shows that a dragonfly

Бірақ жоғары жылдамдық инеліктің бір уақытта

can move all four wings in different directions

барлық қанаттарын әр түрлі бағытта

at the same time.

қозғалтатынын көрсетеді.

And what we learn can lead us to new kinds of robotic flyers

Бұл білім бізді

маңызды, әрі алыс жерлерді

that can expand our vision

зерттеу мүмкіндігімізді арттыратын

of important and remote places.

жаңа ұшқыш роботтар түріне алып келеді.

We're giants,

Біз - алыппыз және көзімізге көрінбейтін

and we're unaware of things that are too small for us to see.

кіп-кішкентай нәрселердің барын білмейміз.

The electron microscope fires electrons which creates images

Электронды микроскоп заттарды

миллион есе үлкейте отырып,

which can magnify things by as much as a million times.

суретке түсіретін

электрондарды атқылайды.

This is the egg of a butterfly.

Мынау — көбелектің жұмыртқасы.

And there are unseen creatures living all over your body,

Денемізде өмір сүретін көзге көрінбейтін жаратылыстар.

including mites that spend their entire lives

Соның ішіне кенелер кіреді.

Бүкіл өмірін кірпігіңізде өткізіп,

dwelling on your eyelashes,

crawling over your skin at night.

түнде теріңізде өрмелеп жүреді.

Can you guess what this is?

Мынаның не екенін аңғара аласыз ба?

Акула терісі.

Shark skin.

A caterpillar's mouth.

Жұлдызқұрт тұмсығы.

The eye of a fruit fly.

Шыбын көзі.

An eggshell.

Жұмыртқа қабығы.

A flea.

Бүрге.

A snail's tongue.

Ұлу тілі.

Біз жануарлар әлемінің басым бөлігін білеміз деп ойлаймыз.

We think we know most of the animal kingdom,

but there may be millions of tiny species

бірақ ашылуын күтіп тұрған миллиондаған

waiting to be discovered.

кіп-кішкентай организмдер болуы мүмкін.

A spider also has great secrets,

Өрмекшінің де ұлы құпиялары бар.

because spiders' silk thread is pound for pound stronger than steel

Өйткені оның өрмегі

болаттан да мықты,

but completely elastic.

оның үстіне бүтіндей созылғыш келеді.

This journey will take us all the way down to the nano world.

Бұл саяхат бізді нано әлеміне

алып келеді.

The silk is 100 times thinner than human hair.

Өрмекшінің өрмегі адам шашынан

жүз есе жұқа.

On there is bacteria,

Өрмектің үстінде бактерия бар,

and near that bacteria, 10 times smaller,

ал оның жанында одан 10 есе кіші

a virus.

вирус бар.

Inside of that, 10 times smaller,

Вирустың іщінде одан 10 есе кіші

three strands of DNA.

ДНҚ-ның үш жолағы бар.

And nearing the limit of our most powerful microscopes,

Ең қуатты микроскоптарымыздың көре алатын мүмкіндігінің шегіне жақындай,

жалғыз көміртек атомын көреміз.

single carbon atoms.

With the tip of a powerful microscope,

Қуатты микроскоптың көмегімен

we can actually move atoms

атомдарды жылжытып,

таңғажайып нано құрылғыларын жасауды бастай аламыз.

and begin to create amazing nano devices.

Some could one day patrol our body for all kinds of diseases

Олардың кейбірі денемізді

барлық дерттің түрлерінен күзетіп,

and clean out clogged arteries along the way.

бітелген артерияларды тазалай алады.

Tiny chemical machines of the future

Бәлкім болашақтың кішкентай химиялық машиналары

бір күні ДНҚ-ны жөндей алатын шығар.

can one day, perhaps, repair DNA.

Біз өмірдің жұмбақтарын ашу талпынысымыздан туған

We are on the threshold of extraordinary advances,

born of our drive to unveil the mysteries of life.

ерекше жетістіктердің

босағасында тұрмыз.

So under an endless rain of cosmic dust,

Сансыз ғарыштық шаң-тозаңдар ағыны әсерінен

the air is full of pollen,

ауа кеңістігі тозаңдарға, микробриллианттарға,

micro-diamonds and jewels

өзге планетадан келген және супернова жұлдыздарының

from other planets and supernova explosions.

жарылыстарынан туған асылтастарға толуда.

People go about their lives surrounded by the unseeable.

Адамдар көрінбейтін жаратылыстардың

арасында өмір сүріп жатыр.

Knowing that there's so much around us we can't see

Айналамызды көзіміз көре алатын көп нәрсенің

барын біле отырып,

forever changes our understanding of the world,

олар әлемді түсіну көзқарасымызды мәңгіге өзгертеді.

and by looking at unseen worlds,

Көзге көрінбейтін дүниеге қарай отырып,

we recognize that we exist in the living universe,

тірі ғаламда бар екенімізді мойындаймыз,

and this new perspective creates wonder

бұндай жаңа көзғарас бізді әуестендіріп,

and inspires us to become explorers

өз ауламызда зерттеуші болуға

in our own backyards.

шабыттандырады.

Who knows what awaits to be seen

Кім біледі, көрінуге талпынып тұрған нелер бар,

әрі өмірімізді түрлендірер қандай жаңа кереметтер бар?

and what new wonders will transform our lives.

We'll just have to see.

Тірі болсақ, көре жатармыз.

(Applause)

(Қол шапалақ)

Thank you.

Рахмет. (Қол шапалақ)

(Applause)