Can you really tell if a kid is lying? | Kang Lee

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

Hi.

ဟိုင်း။

Let me ask the audience a question:

ပရိတ်သတ်ကို မေးခွန်းတစ်ခု မေးခွင့်ပြုပါ၊

Did you ever lie as a child?

ခင်ဗျားတို့ ကလေး တစ်ယောက်လို လိမ်ပြောဖူးလား။

If you did, could you please raise your hand?

လုပ်ဖူးတယ်ဆိုရင် လက်ထောင်ပြနိုင်မလားဗျာ။

Wow! This is the most honest group of people I've ever met.

အိုး၊ ဒါဟာ ကျွန်တော် တွေ့ဖူးသမျှမှာ အရိုးသားဆုံးအဖွဲ့ပဲဗျ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

So for the last 20 years,

ဒါနဲ့ပဲ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၂၀ လုံးလုံး

I've been studying how children learn to tell lies.

ကလေးတွေ လိမ်ပြောတာကို ဘယ်လို တတ်လာကြလဲဆိုတာကို လေ့လာနေခဲ့တယ်။

And today, I'm going to share with you

ဒီနေ့ ကျွန်တော်တို့ တွေ့ရှိထားတာတစ်ချို့ကို

some of the discoveries we have made.

ခင်ဗျားတို့နဲ့ မျှဝေမလို့ပါ။

But to begin, I'm going to tell you a story from Mr. Richard Messina,

ဒါပေမဲ့ အစပြုဖို့ Mr. Richard Messina ဆီက ဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ် ပြောပါဦးမယ်၊

who is my friend and an elementary school principal.

သူက ကျွန်တော့သူငယ်ချင်းနဲ မူလတန်း ကျောင်းအုပ်ကြီးပါ။

He got a phone call one day.

တစ်ရက် သူ့ဆီ ဖုန်းခေါ်လာတယ်။

The caller says,

ဖုန်းဆက်သူ ပြောတာက

"Mr. Messina, my son Johnny will not come to school today

"Mr. Messina ကျွန်တော့သား Johnny ဒီနေ့ ကျောင်းမလာဘူး။

because he's sick."

သူနေမကောင်းလို့ပါ" တဲ့။

Mr. Messina asks,

Mr. Messina ကမေးတာက

"Who am I speaking to, please?"

"ကျွန်တော် ဘယ်သူနဲ့ ပြောနေတာလဲဗျာ။"

And the caller says,

ဒီမှာ ဖုန်းဆက်သူက ပြောတာက

"I am my father."

"ကျွန်တော် ကျွန်တော့ရဲ့ အဖေပါ" တဲ့။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

So this story --

ဒီတော့ ဒီဇာတ်လမ်းက

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

sums up very nicely three common beliefs we have

ကလေးတွေနဲ့ လိမ်ပြောတဲ့အကြောင်း ကျွန်တော်တို့ ကောင်းကောင်း ယုံကြည်နေကျ

about children and lying.

အရာ သုံးခုကို ပေါင်းရုံးဖော်ပြတာပါ။

One, children only come to tell lies

တစ်၊ ကလေးတွေဟာ မူလတန်းကျောင်း တက်ပြီးတဲ့အခါမှာ

after entering elementary school.

လိမ်ပြောတတ်လာတယ်။

Two, children are poor liars.

နှစ်။ ကလေးတွေဟာ လိမ်ညာရာမှာ ညံ့သူတွေဖြစ်တယ်။

We adults can easily detect their lies.

သူတို့ လိမ်တာတွေကို လူကြီးတွေက လွယ်လွယ်လေး သိနိုင်တယ်။

And three, if children lie at a very young age,

သုံးက ကလေးတွေဟာ သိပ်ငယ်တဲ့အရွယ်မှာ လိမ်ပြောရင်

there must be some character flaws with them,

သူတို့မှာ စရိုက်ပိုင်း အပြစ်အနာတွေ ရှိမှာဖြစ်ပြီး

and they are going to become pathological liars for life.

တစ်သက်လုံး အရိုးစွဲနေတဲ့ လိမ်ညာသူတွေ ဖြစ်လာတော့မယ်။

Well, it turns out

အင်း ဖြစ်သွားတာက

all of the three beliefs are wrong.

ဒီယုံကြည်မှု သုံးခုလုံး မှားတယ်ဆိုတာပါ။

We have been playing guessing games

ကျွန်တော်တို့ဟာ တစ်ကမ္ဘာလုံးက ကလေးတွေနဲ့ မှန်းဖြေတဲ့

with children all over the world.

ကစားနည်းတွေ ကစားနေခဲ့ကြတာပါ။

Here is an example.

ဒီမှာ နမူနာတစ်ခုပါ။

So in this game, we asked children to guess the numbers on the cards.

ဒီကစားနည်းမှာ ကလေးတွေကို ကဒ်ပြားတွေ ပေါ်က နံပါတ်တွေကို မှန်းခိုင်းတယ်။

And we tell them if they win the game,

ပြီးတော့ ကစားပွဲနိုင်ရင် ဆုကြီးတစ်ခုရမယ်လို့

they are going to get a big prize.

သူတို့ကို ပြောလိုက်တယ်။

But in the middle of the game,

ဒါပေမဲ့ ကစားပွဲအလယ်မှာ

we make an excuse and leave the room.

ကျွန်တော်တိုဟာ ဆင်ခြေတစ်ခုပေးပြီး အခန်းကထွက်သွားတယ်။

And before we leave the room,

ကျွန်တော်တို့ အခန်းထဲကမထွက်ခင်

we tell them not to peek at the cards.

ကဒ်ပြားတွေကို ခိုးမကြည့်နဲ့လို့ ပြောတယ်။

Of course,

တကယ်တမ်းက

we have hidden cameras in the room

သူတို့ရဲ့ လှုပ်ရှားမှုတိုင်းကို ကြည့်ဖို့

to watch their every move.

လျှို့ဝှက်ကင်မရာတွေ ရှိပါတယ်။

Because the desire to win the game is so strong,

ကစားပွဲကို နိုင်ချင်တဲ့ သူတို့ရဲ့ ဆန္ဒက ကြီးမားလွန်းတာကြောင့်

more than 90 percent of children will peek

ကလေး ၉၀ % ကျော်ဟာ ကျွန်တော်တို့ အခန်းက

as soon as we leave the room.

ထွက်တာနဲ့ ခိုးကြည့်မှာပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

The crucial question is:

အ​ရေးကြီးတဲ့ မေးခွန်းက

When we return and ask the children

ကျွန်တော်တို့ပြန်လာပြီး ကလေးတွေကို

whether or not they have peeked,

သူတို့ ခိုးကြည့်၊ မကြည့် မေးတဲ့အခါ

will the children who peeked confess

ခိုးကြည့်တဲ့ ကလေးတွေဟာ ဝန်ခံကြမလား၊

or lie about their transgression?

သူတို့ ဖောက်ဖျက်ကြတာကို လိမ်ကြမလားဆိုတာပါ။

We found that regardless of gender, country, religion,

တွေ့ရှိရတာက လိင်၊ နိုင်ငံ၊ ဘာသာရေး ဘာပဲဖြစ်နေနေ

at two years of age,

နှစ်နှစ်သား အရွယ်မှာတော့

30 percent lie,

၃၀ ရာခိုင်နှုန်းက လိမ်တယ်၊

70 percent tell the truth about their transgression.

၇၀ ရာခိုင်နှုန်းက ဖောက်ဖျက်တာကို အမှန် ပြောကြတယ်ဆိုတာပါ။

At three years of age,

အသက်သုံးနှစ်မှာတော့

50 percent lie and 50 percent tell the truth.

၅၀ ရာခိုင်နှုန်းက လိမ်ပြီး ၅၀ ရာခိုင်နှုန်းက အမှန်ပြောတယ်။

At four years of age,

လေးနှစ်အရွယ်မှာ

more than 80 percent lie.

၈၀ ရာခိုင်နှုန်းကျော်က လိမ်ကြတယ်။

And after four years of age,

အသက် လေးနှစ်နောက်ပိုင်းမှာတော့

most children lie.

ကလေးအများစုဟာ လိမ်ကြတယ်။

So as you can see,

ဒီတော့ မြင်တဲ့အတိုင်းပဲ

lying is really a typical part of development.

လိမ်ညာတာဟာ ဖွံ့ဖြိုးမှုရဲ့ ဖြစ်နေကျ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုပါ။

And some children begin to tell lies

တစ်ချို့ကလေးတွေဟာ နှစ်နှစ်သားအရွယ်မှာ

as young as two years of age.

စပြီးလိမ်ပြောကြတယ်။

So now, let's take a closer look at the younger children.

ဒီတော့ ပိုငယ်တဲ့ ကလေးတွေကို ပိုပြီး နီးနီးကပ်ကပ် ကြည့်ရအောင်။

Why do some but not all young children lie?

ဘာဖြစ်လို့ ကလေးအားလုံး မဟုတ်ပဲ တစ်ချို့သာ လိမ်ကြတာလဲ။

In cooking, you need good ingredients

ချက်ပြုတ်ရာမှာ ကောင်းတဲ့အစားအစာချက်ဖို့

to cook good food.

ကောင်းတဲ့ ပစ္စည်းတွေလိုပါတယ်။

And good lying requires two key ingredients.

အလိမ်ကောင်းတစ်ခုမှာ အဓိက ပစ္စည်း နှစ်မျိုးလိုပါတယ်။

The first key ingredient is theory of mind,

ပထမ အဓိကပစ္စည်းကတော့ စိတ်ရဲ့ သီအိုရီ၊

or the mind-reading ability.

ဒါမှမဟုတ် စိတ်ဖတ်နိုင်စွမ်းပါ။

Mind reading is the ability to know

စိတ်ဖတ်ခြင်းဟာ လူအမျိုးမျိုးမှာ

that different people have different knowledge about the situation

အခြေအနေအကြောင်း ဗဟုသုတ အမျိုးမျိုးရှိတယ်ဆိုတာ သိတဲ့ အစွမ်းနဲ့

and the ability to differentiate between what I know

ကိုယ်သိတာနဲ့ သင်သိတာကို

and what you know.

ခွဲခြားနိုင်တဲ့ အစွမ်းပါ။

Mind reading is important for lying

စိတ်ဖတ်ခြင်းဟာ လိမ်ညာခြင်း အတွက် အရေးပါပါတယ်၊

because the basis of lying is that I know

အကြောင်းကတော့ လိမ်ညာခြင်းရဲ့ အခြေခံက ကိုယ်သိတာကို

you don't know

သင်မသိဘူးဆိုတာ

what I know.

ကိုယ်သိနေလို့ပါ။

Therefore, I can lie to you.

ဒါကြောင့် သင့်ကိုလိမ်နိုင်တာ

The second key ingredient for good lying is self-control.

အလိမ်ကောင်းအတွက် ဒုတိယ အဓိက ပစ္စည်းက မိမိကိုယ်ကို ထိန်းချုပ်မှုပါ။

It is the ability to control your speech, your facial expression

ဒါက ကိုယ့် နှုတ်ပြော၊ မျက်နှာ အမူအရာနဲ့ ကိုယ်ဟန်အမူအရာကို

and your body language,

ထိန်းချုပ်နိုင်စွမ်းပါ။

so that you can tell a convincing lie.

ဒါနဲ့ ယုံလောက်အောင် ပြောနိုင်တော့တာပေါ့။

And we found that those young children

ကျွန်တော်တို့ တွေ့ရှိတာက စိတ်ဖတ်ခြင်း ပို အဆင့်မြင့်ပြီး

who have more advanced mind-reading and self-control abilities

မိမိဘာသာ ထိန်းချုပ်တိုင်စွမ်းတွေ ရှိတဲ့ ကလေးငယ်တွေဟာ

tell lies earlier

ပိုပြီး စောစော လိမ်ကြပြီး

and are more sophisticated liars.

ပိုပြီး နောကျေနေတဲ့ လိမ်ညာ သူတွေဖြစ်တာကိုပါ။

As it turns out, these two abilities are also essential for all of us

ဖြစ်သွားတာက လူ့အဖွဲ့အစည်းမှာ ကောင်းမွန် စွာ ကျင်လည်ဖို့ ကျွန်တော်တို့အတွက်

to function well in our society.

မရှိမဖြစ် အရည်အသွေး နှစ်ခုပါ။

In fact, deficits in mind-reading and self-control abilities

တကယ်က စိတ်ဖတ်ခြင်းနဲ့ မိမိကိုယ်ကို ထိန်းချုပ်စွမ်းတွေမှာ အလိုပြတာဟာ

are associated with serious developmental problems,

ပြင်းထန်တဲ့ ဖွံ့ဖြိုးမှုဆိုင်ရာ ပြဿနာ တွေနဲ့ ဆက်စပ်နေပါတယ်၊

such as ADHD and autism.

ဥပမာ ADHD နဲ့ အထီးကျန် စိတ်ဝေဒနာတွေပေါ့။

So if you discover your two-year-old is telling his or her first lie,

ဒီတော့ သင့် နှစ်နှစ်သားကလေး သူ့ရဲ့ ပထမဆုံး မုသားပြောတာ တွေ့ရှိတယ်ဆိုရင်

instead of being alarmed,

သူ့ကို လန့်သွားမယ့်အစား

you should celebrate --

ချီးကျူးဂုဏ်ပြု သင့်ပါတယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

because it signals that your child has arrived at a new milestone

အကြောင်းက သင့်ကလေးဟာ ဖြစ်နေကျဖွံ့ဖြိုးမှု သမိုင်းမှတ်တိုင်သစ်ကို ရောက်ပြီ

of typical development.

ဆိုတာ နိမိတ်ပြတာဖြစ်လို့ပါ။

Now, are children poor liars?

ကဲ ကလေးတွေဟာ ညံ့ဖျင်းတဲ့ လိမ်လည်သူတွေလား။

Do you think you can easily detect their lies?

သူ့တို့ရဲ့ အလိမ်တွေကို အလွယ်တကူ သိမြင်နိုင်တယ်လို့ သင်ထင်လား။

Would you like to give it a try?

တစ်ချက်လောက် စမ်းကြည့်ချင်လား။

Yes? OK.

စမ်းချင်တယ်၊ အိုကေ။

So I'm going to show you two videos.

ဒီတော့ ဗီဒီယိုနှစ်ခု ပြပါမယ်။

In the videos,

ဗီဒီယိုတွေထဲမှာ

the children are going to respond to a researcher's question,

ကလေးတွေဟာ သုသေသီရဲ့ မေးခွန်းကို ဖြေတော့မှာပါ။

"Did you peek?"

"မင်းတို့ ခိုးကြည့်ခဲ့လား"

So try to tell me

ဒီတော့ ဘယ်ကလေးက လိမ်နေပြီး

which child is lying

ဘယ်ကလေးက အမှန်ပြောတယ်ဆိုတာ

and which child is telling the truth.

ပြောကြည့်စမ်းပါဦး။

Here's child number one.

ဒီမှာ နံပါတ်တစ် ကလေးပါ။

Are you ready?

အဆင်သင့်ဖြစ်ပြီလား။

(Video) Adult: Did you peek? Child: No.

လူကြီး၊ မင်းခိုးကြည့်ခဲ့လား။ ကလေး၊ နိုး။

Kang Lee: And this is child number two.

Kang Lee: ဒါက ကလေး နံပါတ်နှစ်ပါ။

(Video) Adult: Did you peek? Child: No.

လူကြီး၊ မင်းခိုးကြည့်ခဲ့လား။ ကလေး၊ နိုး။

KL: OK, if you think child number one is lying,

KL: နံပါတ်တစ်ကလေး လိမ်နေတယ်ထင်ရင်

please raise your hand.

လက်ကလေး မြှောက်ပြပေးပါ။

And if you think child number two is lying, please raise your hand.

နံပါတ်နှစ်ကလေး လိမ်နေတယ်ထင်ရင်လည်း လက်ကလေး မြှောက်ပြပါဦး။

OK, so as a matter of fact,

အိုကေ တကယ်က

child number one is telling the truth,

နံပါတ်တစ်ကလေးက အမှန်ပြောနေပြီး

child number two is lying.

နံပါတ်နှစ်ကလေးက လိမ်နေတာပါ။

Looks like many of you are terrible detectors of children's lies.

အများဟာ ကလေး အလိမ်တွေရဲ့ ဆိုးဝါးတဲ့ အလိမ်ဖော်သူတွေဖြစ်ပုံရတယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Now, we have played similar kinds of games

ကဲ အလားတူ ကစားနည်း အမျိုးအစားတွေကိုပဲ အလွှာစုံက

with many, many adults from all walks of life.

များစွာသော လူကြီးတွေနဲ့ ကစားလိုက်ပါတယ်။

And we show them many videos.

သူတို့ကို ဗီဒီယိုများစွာ ပြသပါတယ်။

In half of the videos, the children lied.

ဗီဒီယိုတွေ တစ်ဝက်က ကလေးတွေ လိမ်ခဲ့တာတွေပါ။

In the other half of the videos, the children told the truth.

ကျန်တဲ့ ဗီဒီယိုတစ်ဝက်က ကလေးတွေ အမှန်ပြောခဲ့တာတွေပါ။

And let's find out how these adults performed.

လူကြီးတွေ ဘယ်လိုများ တင်ဆက်လဲဆိုတာ လေ့လာရအောင်။

Because there are as many liars as truth tellers,

အ​ကြောင်းက တကယ့်လူလိမ်တွေလောက်ကို အမှန်ပြောသူတွေရှိလို့ပါ။

if you guess randomly,

ကျပန်းမှန်းကြည့်ရင်

there's a 50 percent chance you're going to get it right.

ငါးဆယ် ရာခိုင်နှုန်းလောက်ကို မှန်ဖို့ အခွင့်အလမ်းရှိပါတယ်။

So if your accuracy is around 50 percent,

ဒီတော့ သင့်ရဲ့တိကျမှုဟာ ၅၀ ရာခိုင်နှုန်းဆိုရင်

it means you are a terrible detector of children's lies.

ကလေးတွေရဲ့ လိမ်ညာမှုတွေမှာ သင်ဟာ ဆိုးဝါးတဲ့အလိမ်ဖော်သူပေါ့။

So let's start with undergrads and law school students,

ကဲ ကလေးတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ပုံမှန်အရတော့ အတွေ့အကြုံ အကန့်အသတ်ပဲရှိတဲ့

who typically have limited experience with children.

ဘွဲ့ကြိုနဲ့ ဥပဒေကျောင်းသားတွေနဲ့ စလိုက်ရအောင်။

No, they cannot detect children's lies.

နိုး၊ ကလေးလိမ်တာတွေ သူတို့ မမြင်နိုင်ဘူး။

Their performance is around chance.

သူတိုလုပ်ဆောင်ချက်က ကံစွပ်တာလောက်ပါ။

Now how about social workers and child-protection lawyers,

ကဲ ကလေးတွေနဲ့ နေ့စဉ်တွဲလုပ်တဲ့ လူမှုလုပ်သားတွေနဲ့

who work with children on a daily basis?

ကလေးကာကွယ်ရေး ရှေ့နေတွေဆိုရင်ရော။

Can they detect children's lies?

ကလေး လိမ်တာတွေကို သူတို့ဖော်ထုတ်နိုင်မလား။

No, they cannot.

နိုး၊ မလုပ်နိုင်ကြပါဘူး။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

What about judges,

တရားသူကြီးတွေ၊

customs officers

အကောက်ခွန် အရာရှိတွေနဲ့

and police officers,

ရဲအရာရှိတွေကျတော့ရော၊

who deal with liars on a daily basis?

လိမ်တဲ့သူတွေနဲ့ နေ့စဉ် ပတ်သက်နေသူတွေလေ။

Can they detect children's lies?

ကလေးလိမ်တာတွေ သူတို့သိမြင်နိုင်လား။

No, they cannot.

နိုး၊ မတတ်နိုင်ပါဘူး။

What about parents?

မိဘတွေကျတော့ရော။

Can parents detect other children's lies?

မိဘတွေ သူများရဲ့ကလေးတွေ လိမ်တာတွေကို သိမြင်နိုင်လား။

No, they cannot.

နိုး။ မသိမြင်နိုင်ပါဘူး။

What about, can parents detect their own children's lies?

မိဘတွေ ကိုယ့်ကလေးတွေရဲ့ လိမ်တာတွေကို သိမြင်နိုင်လားဆိုတော့

No, they cannot.

နိုး၊ မသိမြင်နိုင်ပါဘူး။

(Laughter) (Applause)

(ရယ်သံများ) (လက်ခုပ်သံများ)

So now you may ask

ဒီတော့ သင်တို့ မေးနိုင်တာက

why children's lies are so difficult to detect.

ဘာလို့ ကလေးတွေရဲ့ လိမ်တာတွေက ဒီလောက် သိမြင်ဖို့ ခက်တာလဲ။

Let me illustrate this with my own son, Nathan.

ဒါကို ကျွန်တော့သား Nathan နဲ့ ဥဒဟာရုဏ် ဆောင်ပါရစေ။

This is his facial expression

ဒါက သူလိမ်တဲ့အခါ သူ့ရဲ့

when he lies.

မျက်နှာ အမူအရာပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

So when children lie,

ဒီတော့ ကလေးတွေ လိမ်တဲ့အခါ

their facial expression is typically neutral.

သူတို့ရဲ့ မျက်နှာပြင်က တကယ့် ရုပ်တည်နဲ့ပါ။

However, behind this neutral expression,

ဒါပေမဲ့ ဒီရုပ်တည်တည် မျက်နှာပေးနောက်မှာ

the child is actually experiencing a lot of emotions,

ကလေးဟာ တကယ်ပဲ စိတ်ခံစားမှု အများကြီး တွေ့ကြုံခံစားနေရတယ်။

such as fear, guilt, shame

ကြောက်တာ၊ စိတ်မသန့်တာ၊ ရှက်တာမျိုးတွေနဲ့

and maybe a little bit of liar's delight.

လိမ်သူရဲ့ မဆိုစလောက် ဝမ်းမြောက်မှု ဆိုတာမျိုးပေါ့။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Unfortunately, such emotions are either fleeting or hidden.

ကံဆိုးချင်တော့ ဒီလို ခံစားမှုတွေက မြန်တာ (သို့) ပုန်းကွယ်နေတယ်လေ။

Therefore, it's mostly invisible to us.

ဒါကြောင့် အများစုကို ကျွန်တော်တို့ မမြင်နိုင်တာပါ။

So in the last five years,

ဒါနဲ့ ပြီးခဲ့တဲ့ ငါးနှစ်မှာ

we have been trying to figure out a way to reveal these hidden emotions.

ဒီပုန်းကွယ်နေတဲ့ စိတ်ခံစားမှုတွေကို မှန်းဆဖို့ အားထုတ်နေခဲ့တယ်။

Then we made a discovery.

နောက် ရှာဖွေမှု တစ်ခုလုပ်တယ်။

We know that underneath our facial skin,

မျက်နှာပြင် အရေပြားအောက်မှာ သွေးကြောတွေရဲ့

there's a rich network of blood vessels.

ကြွယ်ဝတဲ့ ကွန်ရက်တစ်ခုရှိတာ သိကြပါတယ်။

When we experience different emotions,

ခံစားမှုအမျိုးမျိုး တွေ့ကြုံခံစားရတဲ့အခါ

our facial blood flow changes subtly.

မျက်နှာပြင် သွေးစီးဆင်းမှုဟာ မသိမသာလေး ပြောင်းလဲပါတယ်။

And these changes are regulated by the autonomic system

ဒီပြောင်းလဲမှုတွေကို ကျွန်တော်တို့ရဲ့ သိစိတ်အလွန်က

that is beyond our conscious control.

အလိုအလျောက် စနစ်က ထိန်းညှိပေးပါတယ်။

By looking at facial blood flow changes,

မျက်နှာပြင် သွေးစီဆင်းမှု အပြောင်းအလဲတွေကို ကြည့်ခြင်းအားဖြင့်

we can reveal people's hidden emotions.

လူတွေရဲ့ ပုန်းနေတဲ့ စိတ်ခံစားမှုတွေကို ဖော်ထုတ်နိုင်တယ်။

Unfortunately, such emotion-related facial blood flow changes

ကံဆိုးတာက ဒီလို ခံစားမှုနဲ့ ဆက်စပ်တဲ့ မျက် နှာပြင် သွေးစီးဆင်းမှု အပြောင်းအလဲတွေက

are too subtle to detect by our naked eye.

သာမန်မျက်စိနဲ့ သိမြင်ဖို့ သိမ်မွေ့လွန်းတာပါ။

So to help us reveal people's facial emotions,

ဒီတော့ လူတွေရဲ့ မျက်နှာပြင် ခံစားမှု တွေ ဖော်ထုတ်ရာမှာ ကူညီဖို့

we have developed a new imaging technology

ရုပ်ပုံဖမ်းခြင်း နည်းပညာသစ်တစ်ခုကို ထွင်ထားပါတယ်။

we call "transdermal optical imaging."

"Transdermal Optical Imaging " လို့ခေါ်ပါတယ်။

To do so, we use a regular video camera to record people

ဒီလိုလုပ်ဖို့ လူတွေ ပုန်းကွယ်နေတဲ့ စိတ်ခံစားမှု အမျိုမျိုး ခံစားချိန်မှာ

when they experience various hidden emotions.

သူတို့ကို မှတ်တမ်းတင်ဖို့ ရိုးရိုး ဗီဒီယိုကင်မရာကို သုံးပါတယ်။

And then, using our image processing technology,

နောက် ရုပ်ပုံထုတ်တဲ့ နည်းပညာကိုသုံးပြီး

we can extract transdermal images of facial blood flow changes.

မျက်နှာသွေးစီးဆင်းမှု အပြောင်းအလဲတွေရဲ့ ဆေးကွက်ထားတဲ့ ရုပ်ပုံတွေ ထုတ်ယူနိုင်တယ်။

By looking at transdermal video images,

ဆေးကွက်ထားတဲ့ ဗီဒီယို ရုပ်ပုံတွေကို ကြည့်ခြင်းဖြင့်

now we can easily see

မျက်နှာပြင် သွေးစီးဆင်းမှု

facial blood flow changes associated with the various hidden emotions.

အပြောင်းအလဲတွေဟာ ပုန်းနေတဲ့ စိတ်ခံစားမှု တွေနဲ့ ဆက်စပ်တာကို အလွယ် မြင်ရပါတယ်။

And using this technology,

ဒီနည်းပညာ သုံးခြင်းအားဖြင့်

we can now reveal the hidden emotions associated with lying,

လိမ်တာနဲ့ ဆက်စပ်နေတဲ့ ပုန်းကွယ်နေတဲ့ စိတ် ခံစားမှုတွေကို အခု ထုတ်ဖော်နိုင်တာကြောင့်

and therefore detect people's lies.

လူတွေလိမ်တာကို သိမြင်နိုင်ပါတယ်။

We can do so noninvasively,

ဒီလိုလုပ်တာကို အနှောက်အယှက်မပေးပဲ

remotely, inexpensively,

အဝေးကနေ အကုန်အကျ သက်သာစွာနဲ့

with an accuracy at about 85 percent,

၈၅ ရာခိုင်နှုန်းလောက် တိကျမှုနဲ့ လုပ်နိုင်ပါတယ်။

which is far better than chance level.

ဒါဟာ ကံစွပ်တဲ့အဆင့်ထက် အပုံကြီးသာပါတယ်။

And in addition, we discovered a Pinocchio effect.

ထပ်ပြီးတော့ Pinocchio သက်ရောက်မှုကို ရှာတွေ့ခဲ့တယ်။

No, not this Pinocchio effect.

နိုး၊ ဒီ Pinocchio သက်ရောက်မှု မဟုတ်ဘူး။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

This is the real Pinocchio effect.

ဒါက တကယ့် Pinocchio သက်ရောက်မှုပါ။

When people lie,

လူတွေ လိမ်တဲ့အခါ

the facial blood flow on the cheeks decreases,

မျက်နှာပြင် သွေးစီးဆင်းမှုက ပါးပြင်ပေါ်မှာ လျော့သွားပြီး

and the facial blood flow on the nose increases.

နှာခေါင်းပေါ်က မျက်နှာပြင် သွေးစီးဆင်းမှုက တိုးလာတယ်။

Of course, lying is not the only situation

တကယ်တမ်းက လိမ်ညာခြင်းဟာ ပုန်းကွယ်နေတဲ့ စိတ်ခံစားမှုတွေ

that will evoke our hidden emotions.

ပေါ်လာစေမယ့် အခြေအနေပဲ မဟုတ်ပါဘူး။

So then we asked ourselves,

ဒီနောက်မှာ ကိုယ့်ကိုကိုယ် မေးထဲ့တာက

in addition to detecting lies,

လိမ်တာတွေကို သိအောင်လုပ်တာအပြင်

how can our technology be used?

ကျွန်တော်တို့ နည်းပညာကို ဘယ်လို သုံးနိုင်မလဲပေါ့။

One application is in education.

အပ်ပလီကေးရှင်း တစ်ခုက ပညာရေးမှာပါ။

For example, using this technology, we can help this mathematics teacher

ဥပမာ၊ ဒီနည်းပညာကို သုံးခြင်းနဲ့ ဒီသင်္ချာဆရာကို သူ့အတန်းထဲက

to identify the student in his classroom

ကျောင်းသားကို ရှာဖို့ကူညီနိုင်တယ်။

who may experience high anxiety about the topic he's teaching

ဒီကျောင်းသားက သူသင်တဲ့ အကြောင်းအရာနဲ့ ပတ်သက်ပြီး စိုးရိမ်စိတ် မြင့်နေနိုင်တော့

so that he can help him.

သူ့ကို ကူညီနိုင်အောင်ပေါ့။

And also we can use this in health care.

ဒါကို ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက် မှုမှာပါ သုံးနိုင်ပါတယ်။

For example, every day I Skype my parents,

ဥပမာ နေ့တိုင်း မိုင်ထောင်ချီမှာ ရှိနေတဲ့ ကျွန်တော​လူနာတွေကို

who live thousands of miles away.

Skype နဲ့တွေ့ဆုံ ပြောဆိုတယ်။

And using this technology,

ဒီနည်းပညာကို သုံးခြင်းအားဖြင့်

I can not only find out what's going on in their lives

သူတို့ဘဝတွေမှာ ဖြစ်ပျက်နေတာတွေ သိရှိနိုင်ရုံမက

but also simultaneously monitor their heart rate, their stress level,

တစ်ပြိုင်နက် သူတို့ရဲ့ နှလုံးခုန်နှုန်း၊ စိတ်ဖိစီးမှုအဆင့်၊ စိတ်နေစိတ်ထား၊

their mood and whether or not they are experiencing pain.

နာကျင်နေ မနေဆိုတာကိုပါ စောင့်ကြည့်မှတ်သားနိုင်ပါတယ်။

And perhaps in the future,

ဖြစ်နိုင်တာက အနာဂတ်မှာ

their risks for heart attack or hypertension.

သူတို့ရဲ့ နှလုံးဖောက်ပြန်မှု (သို့) သွေး တိုးတာအတွက် အန္တရာယ်တွေပေါ့။

And you may ask:

သင်တို့ မေးနိုင်တာက

Can we use this also to reveal politicians' emotions?

ဒါကို နိုင်ငံရေးသမားတွေရဲ့ စိတ် ခံစားမှုကို ဖော်ပြဖို့ သုံးနိုင်လားပေါ့။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

For example, during a debate.

ဥပမာ၊ စကားစစ်ထိုးပွဲအတွင်းမှာပေါ့။

Well, the answer is yes.

အဖြေကတော့ ရပါတယ်ပေါ့။

Using TV footage,

TV ရိုက်ကွက်ကို သုံးရင်းနဲ့

we could detect the politicians' heart rate,

နိုင်ငံရေးသမားတွေရဲ့ နှလုံးခုန်နှုန်း၊ စိတ်ထားနဲ့

mood and stress,

စိတ်ဖိစီးမှုကို သိမြင်နိုင်ပြီး

and perhaps in the future, whether or not they are lying to us.

ဖြစ်နိုင်တာက အနာဂတ်မှာ ကျွန်တော်တို့ကို သူတို့ လိမ်နေတာ ဟုတ်မဟုတ်ကိုပါ။

We can also use this in marketing research,

ဒါကို စျေးကွက်သုသေသနမှာလည်း သုံးနိုင်ပါတယ်။

for example, to find out

ဥပမာ လူတွေဟာ

whether or not people like certain consumer products.

တစ်ချို့ စားသုံးကုန်တွေကို ကြိုက်၊ မကြိုက်ဆိုတာ သိရှိဖို့ပါ။

We can even use it in dating.

ချိန်းတွေ့တာမှာတောင် ဒါကိုသုံးနိုင်ပါတယ်။

So for example,

ဒီတော့ ဥပမာအနေနဲ့

if your date is smiling at you,

ကိုယ်ချိန်းတဲ့လူက ပြုံးနေတယ်ဆိုရင်

this technology can help you to determine

ဒီနည်းပညာက သူမဟာ သင့်ကို တကယ်ပဲနှစ်သက်လားး ဒါမှမဟုတ်

whether she actually likes you

သင့်ကို အားတင်းပြီး ချိုသာပြနေတာလားဆိုတာကို

or she is just trying to be nice to you.

ဆုံးဖြတ်ဖို့ ကူညီပေးပါတယ်။

And in this case,

ဒီအခြေအနေမှာတော့

she is just trying to be nice to you.

သူမက အားတင်းပြီး ချိုသာပြနေတာပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

So transdermal optical imaging technology

ဒီတော့ Transdermal Optical Imaging နည်းပညာဟာ

is at a very early stage of development.

ဖွံ့ဖြိုးမှုရဲ့ အရမ်း အစောပိုင်း အဆင့်မှာပဲ ရှိပါတယ်။

Many new applications will come about that we don't know today.

ဒီနေ့မှာ ကျွန်တော်တို့မသိတဲ့ အပ်ပလီ ကေးရှင်းသစ်တွေ ပေါ်နေပါလိမ့်မယ်။

However, one thing I know for sure

ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော် အသေအချာသိတာက

is that lying will never be the same again.

လိမ်တာဟာ ဘယ်တော့မှ တူမှာ မဟုတ်ဘူးဆိုတာပါ။

Thank you very much.

ကျေးဇူးအများကြီးတင်ပါတယ်

Xiè xie.

ရှဲ ရှဲပါ။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)