Isabel Allende: How to live passionately—no matter your age | TED

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

Hi, kids.

ကလေးတို့ရေ

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

I'm 71.

ကျွန်မက ၇၁ နှစ်ပါ။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

My husband is 76.

ကျွန်မ ခင်ပွန်းက ၇၆ နှစ်။

My parents are in their late 90s,

မိဘတွေကတော့ ၉၀ နှောင်းပိုင်း

and Olivia, the dog, is 16.

ခွေးကလေး Olivia က ၁၆ နှစ်။

So let's talk about aging.

ဒီတော့ ဇရာအကြောင်းကို ပြောကြရအောင်ကွယ်။

Let me tell you how I feel

မှန်ကြည့်တဲ့အခါ အတွန့်ကြောင်းတွေမြင်ရလို့၊

when I see my wrinkles in the mirror

ကျွန်မရဲ့ အစိတ်အပိုင်းတစ်ချို့ဟာ

and I realize that some parts of me have dropped

တွဲကျနေလို့ အဲဒါတွေကို လိုက်ရှာရင် တွေ့မှာ မဟုတ်တာကို သဘောပေါက်လာရလို့

and I can't find them down there.

စိတ်ထံ ခံစားရတာတွေကို ပြောပါရစေ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Mary Oliver says in one of her poems,

Mary Oliver ကသူမရဲ့ကဗျာ တစ်ပုဒ်ထဲမှာဆိုထားတာက

"Tell me, what is it that you plan to do

"ပြောပါဦး၊ မင်းရဲ့အရိုင်းဆန်ပြီး တန်ဖိုးရှိလှတဲ့ဘဝကို

with your one wild and precious life?"

ဘယ်လိုများ လုပ်ဖို့ စီစဉ်ထားလဲဆိုတာ"

Me, I intend to live passionately.

ကျွန်မကတော့ စတ်ဓာတ် ထက်ထက်သန်သန်နဲ့ နေထိုင်ဖို့ ရည်ရွယ်ထားတယ်လေ။

When do we start aging?

အိုမင်းခြင်းဟာ ဘယ်အချိန်မှာ စလဲ။

Society decides when we are old,

လူ့အဖွဲ့အစည်းက ဆုံးဖြတ်တာက ကျွန်မတို့အိုမင်းတာက

usually around 65, when we get Medicare,

ထုံစံအရတော့ ၆၅ နှစ်လောက်၊ သက်ကြီးရွယ်အိုဆေးဝါး အကူအညီရရှိတဲ့အခါပေါ့။

but we really start aging at birth.

ဒါပေမဲ့ တကယ်က မွေးစမှာပဲ စပြီးအိုမင်းလာတာပါ

We are aging right now,

ကျွန်မတို့ဟာ အခုကို အိုမင်းနေကြပြီး၊

and we all experience it differently.

ဒါကို အတွေ့ကြုံခံစားပုံက အမျိုးမျိုးပါ။

We all feel younger than our real age,

ကျွန်မတို့အားလုံးဟာ တကယ့်အသက်ထက် ပိုပြီးနုပျိုကြပါတယ်။

because the spirit never ages.

ဘာလို့လဲဆိုတော့ စိတ်ဓာတ်က အိုတယ်လို့မှမရှိတာ။

I am still 17.

ကျွန်မ ၁ရ နှစ်ပဲရှိသေးတယ်။

Sophia Loren. Look at her.

Sophia Loren ပါ။ သူမကိုကြည့်လိုက်ပါ။

She says that everything you see

သူပြောတာက သင်ဘာပဲမြင်မြင်၊

she owes to spaghetti.

သူကတော့ spaghetti ကိုပဲ အရင်းခံတယ်တဲ့။

I tried it and gained 10 pounds

ကျွန်မ စမ်းကြည့်လိုက်တာ မဟုတ်တဲ့နေရာတွေမှာ

in the wrong places.

၁၀ ပေါင်တိုးလာတာပဲ။

But attitude, aging is also attitude and health.

သဘောထားအနေနဲ့ကျတော့၊ အိုမင်းခြင်းဟာ သဘောထားနဲ့ ကျန်းမာရေးလည်းဖြစ်တယ်

But my real mentor in this journey of aging

ဒီအိုမင်းခြင်း ခရီးရှည်မှာ ကျွန်မရဲ့ ဂုရုစစ်စစ်က

is Olga Murray.

Olga Murray ပါ။

This California girl at 60

ဒကယ်လီဖိုးနီးယားက ဒီမိန်းကလေးက အသက် ၆၀ အရွယ်မှာ

started working in Nepal to save young girls

အိမ်စေအကျဉ်းသား မိန်းကလေးတွေကို ကယ်ဖို့

from domestic bondage.

နီပေါမှာ အလုပ် စလုပ်ကိုင်လာခဲ့တယ်။

At 88, she has saved 12,000 girls,

အသက် ၈၈ မှာ မိန်းကလေး ၁၂၀၀၀ ကို ကယ်နိုင်ခဲ့ပြီ။

and she has changed the culture in the country.

နိုင်ငံထဲက ယဉ်ကျေးမှုကို ပြောင်းလဲလိုက်ပြီလေ။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

Now it is illegal for fathers

အခု သမီးငယ်တွေကို အခိုင်းစေအဖြစ် ရောင်းစားတဲ့

to sell their daughters into servitude.

ဖခင်တွေဟာ တရားမဝင်တော့ဘူး။

She has also founded orphanages

သူက မိဘမဲ့ရိပ်သာနဲ့

and nutritional clinics.

အဟာရဆိုင်ရာ ဆေးခန်းတွေကိုလည်း ထူထောင်ထားသေးတယ်။

She is always happy

သူဟာ အမြဲပျော်ရွှင်နေပြီး

and eternally young.

ထာဝရ နုပျိုနေတာပေါ့။

What have I lost in the last decades?

လွန်ခဲ့တဲ့ ဆယ်စုနှစ်တွေမှာ ကျွန်မ ဘာတွေဆုံရှုံးသွားပြီလဲ။

People, of course,

လူတွေ၊ ဟုတ်တာပေါ့၊

places, and the boundless energy of my youth,

နေရာတွေ ပြီးတော့ နုပျိုမှုရဲ့ အကန့်သတ်မဲ့စွမ်းအင်ပေါ့

and I'm beginning to lose independence,

လွတ်လပ်မှု စပြီးဆုံးရှုံးနေခြင်းက

and that scares me.

ကျွန်မကို ခြောက်လှန့်တော့တာပေါ့။

Ram Dass says that dependency hurts,

Ram Dass ပြောတာက မှီခိုမှုဟာ နာကျင်ပေမဲ့

but if you accept it, there is less suffering.

ဒါကို လက်ခံလိုက်ရင် ဝေဒနာခံစားမှု ပိုနည်းပါတယ်တဲ့။

After a very bad stroke,

ဆိုးဝါးတဲ့ လေဖြတ်ပြီးတဲ့နောက်

his ageless soul watches the changes

သူ့ရဲ့ ထာဝရစိတ်ရင်းက ကိုယ်ခန္ဓာထဲက အပြောင်းအလဲတွေကို

in the body with tenderness,

သိမ်မွေ့ခြင်းနဲ့ စောင့်ကြည့်ပြီး၊

and he is grateful to the people who help him.

သူကို ကူညီသူတွေကိုကျေးဇူး တင်တယ်။

What have I gained?

ဘာတွေ ကျွန်မရရှိထားလဲ။

Freedom: I don't have to prove anything anymore.

လွတ်လပ်မှု၊ နောက်ထပ်ဘာကိုမှ သက်သေပြစရာ မလိုတော့ဘူးလေ။

I'm not stuck in the idea of who I was,

ငါဘယ်သူဖြစ်ခဲ့တယ်၊ ဘာဖြစ်ချင်တယ်၊

who I want to be,

တခြားလူတွေကငါ့ကိုဘာဖြစ်ဖို့ မျှော်လင့်တယ်ဆိုတဲ့

or what other people expect me to be.

အတွေးထဲမှာ နစ်မနေဘူးလေ။

I don't have to please men anymore,

ယောက်ျားတွေ နှစ်သက်အောင်လည်း လုပ်စရာမလိုတော့ဘူး၊

only animals.

တိရိစ္ဆာန်တွေပဲရှိတော့တာပေါ့။

I keep telling my superego to back off

ကိုယ့်အတ္တစိတ်ကို ခေါက်ထားပြီး

and let me enjoy what I still have.

ရှိနေသေးတာကိုပဲ အရသာခံဖို့ပြော ပြောနေမိတယ်။

My body may be falling apart,

ခန္ဓာကိုယ်က ပြိုလဲလာပေမဲ့

but my brain is not, yet.

ဦးနှောက်ကတော့ အဲ့လိုမဟုတ်သေးပါဘူး။

I love my brain.

ကျွန်မဦးနှောက်ကို မြတ်နိုးတယ်

I feel lighter.

ပိုပြီးပေါ့ပါးလာတယ်လို့ ခံစားရတယ်

I don't carry grudges, ambition, vanity,

အာဃာတတို့၊ ရည်မှန်းချက်တို့၊ ပလွှားမှုတို့၊

none of the deadly sins that are not even

ဒုက္ခခံရကျိုး မနပ်တဲ့ ဘယ်ငရဲကျမယ့်

worth the trouble.

အပြစ်ကြီးတွေကိုမှ ဆောင်မထားဘူး

It's great to let go.

လွှတ်ချလိုက်ရတာ အရမ်းကောင်းလိုက်တာ။

I should have started sooner.

ဒီထက်စောစောက စခဲ့သင့်တာလေ။

And I also feel softer

ပိုပြီးသိမ်မွေ့လာတယ်လို့လည်း ခံစားရသေးတယ်၊

because I'm not scared of being vulnerable.

အားနွဲ့သူဖြစ်ရတာကို လန့်မနေတော့တဲ့ အတွက်လေ။

I don't see it as weakness anymore.

ဒါကိုပျော့ကွက်တစ်ခုလို့ မမြင်တော့ဘူး။

And I've gained spirituality.

ပြီးတော့ ယုံကြည်သက်ဝင်မှုကို လည်းရလိုက်ပါပြီ

I'm aware that before,

အရင်က မရဏတရားက

death was in the neighborhood.

အနီးနားမှာဆိုတာကို သတိမူမိပါတယ်။

Now, it's next door, or in my house.

အခု ဘေးချင်းကပ် ဒါမှမဟုတ် ကျွန်မအိမ်ထဲမှာပေါ့။

I try to live mindfully

သတိရှိရှိနေထိုင်ပြီး

and be present in the moment.

ပစ္စုပ္ပန်ကာလထဲမှာပဲ ရှိနေဖို့ကြိုးစားပါတယ်။

By the way, the Dalai Lama

စကားမစပ် Dalai Lama ဆိုတာက

is someone who has aged beautifully,

ကျက်သရေရှိရှိ အိုမင်းလာတဲ့သူပါ။

but who wants to be vegetarian and celibate?

ဒါပေမဲ့ ဘယ်သူ သတ်သက်လွတ်စားပြီး၊ အိမ်ထောင်မပြုပဲနေချင်ကြလဲ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Meditation helps.

တရားထိုင်ခြင်းက ကူပါတယ်။

(Video) Child: Ommm. Ommm. Ommm.

။ (ဗွီဒီယို) ကလေး။ ဥုံ၊ ဥုံ၊ ဥုံ။

Isabel Allende: Ommm. Ommm. There it is.

Isabel Allende: ဥုံ၊ ဥုံ။ ဒါပါပဲ၊

And it's good to start early.

စောစောစရင် ကောင်းတာပေါ့။

You know, for a vain female like myself,

သိတဲ့အတိုင်း၊ ကျွန်မလို အလကား မိန်းမ တစ်ယောက်အတွက်တော့

it's very hard to age in this culture.

ဒီယဉ်ကျေးမှုထဲမှာ အိုမင်းဖို့ဟာ တော်တော်ခက်ပါတယ်။

Inside, I feel good, I feel charming, seductive, sexy.

အတွင်းမှာ နေလို့ကောင်း၊ နှစ်လိုဖွယ်ကောင်း၊ စွဲမက်စရာ၊ ညှို့ဓာတ်ရှိသူလို ခံစားမိတယ်။

Nobody else sees that. (Laughter)

ဒါကို တခြားဘယ်သူမှ မသိကြဘူး။ (ရယ်သံများ)

I'm invisible.

ကျွန်မကို မြင်မရနိုင်ဘူး။

I want to be the center of attention.

လူတွေရဲ့ဂရုစိုက်မှုကို လိုချင်တယ်၊

I hate to be invisible.

မမြင်မိကြမှာကို ရွံ့မုန်းတယ်။

(Laughter) (Applause)

(ရယ်သံများ) (လက်ခုပ်သံများ)

This is Grace Dammann.

ဒါကတော့ Grace Dammann ရဲ့ အဆိုပါ။

She has been in a wheelchair for six years

သူမဟာ ကြောက်မက်ဖွယ် ယဉ်မတော်တဆ ဖြစ်မှုနောက်မှာ

after a terrible car accident.

တွန်းလှည်းနဲ့ ထိုင်နေရတာ ၆နှစ် ရှိပါပြီ။

She says that there is nothing more sensual

သူပြောတာက ရေနွေးပူပူဖြင့် ရေချိုးရတာလောက်

than a hot shower,

ဇိမ်ကျတာ ဘာမှမရှိဘူးတဲ့၊

that every drop of water

ရေစက်တိုင်းဟာ

is a blessing to the senses.

အာရုံတိုင်းကို ကောင်းချီးပေးတာတဲ့။

She doesn't see herself as disabled.

သူ့ကိုယ်သူ ဒုက္ခိတ တစ်ယောက်လို့မမြင်ဘူး။

In her mind, she's still surfing in the ocean.

သူ့စိတ်ထဲမှာတော့ သမုဒ္ဒရာထဲမှာ လှိုင်းစီးနေတုန်းပဲ။

Ethel Seiderman, a feisty, beloved activist

Ethel Seiderman ဆိုရင် ကျွန်မတို့ ကယ်လီဖိုးနီးယားက

in the place where I live in California.

မြတ်နိုးခံရသူ တက်ကြွစွာ လှုပ်ရှားနေသူတစ်ယောက်ပါ။

She wears red patent shoes,

အနီရောင် အထူးဒီဇိုင်း ဖိနပ်ကိုစီးထားကာ

and her mantra is that one scarf is nice

သူမရဲ့ဂါထာကတော့ ပုဝါတစ်ထည်က ကောင်းနေပေမယ့်

but two is better.

နှစ်ထည် ဆိုရင် ပိုကောင်းတာပေါ့တဲ့။

She has been a widow for nine years,

မုဆိုးမဖြစ်တာ ၉နှစ် ရှိပါပြီ။

but she's not looking for another mate.

ဒါပေမဲ့ နောက်အဖော်ကို ရှာမနေပါဘူး။

She says that there is only a limited number

သူပြောတာက သံဝါသပြုနိုင်တဲ့ နည်းတွေက

of ways you can screw —

အကန့်အသတ်တစ်ခုအနေနဲ့ပဲရှိတာပါတဲ့။

well, she says it in another way —

အင်း နောက်တစ်နည်းနဲ့ သူပြောတာက

and she has tried them all.

နည်းအားလုံးကို သူစမ်းပြီးပြီတဲ့။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

I, on the other hand,

ကျွန်မကတော့

I still have erotic fantasies with Antonio Banderas —

Antonio Banderas နဲ့ ကာမဂုဏ် စိတ်ကူးတွေရှိတုန်းပဲ။

(Laughter) —

(ရယ်သံများ)

and my poor husband has to put up with it.

သနားစရာ ကျွန်မ အမျိုးသားကတော့ ဒါကိုသည်းခံဖို့လိုတာပေါ့

So how can I stay passionate?

ဒီတော့ ဘယ်လိုလုပ်ပြီး ထက်သန်တဲ့စိတ် ဘယ်ရှိနေနိုင်တာလဲ။

I cannot will myself to be passionate at 71.

ကျွန်မ အသက် ၇၁ နှစ်မှာ ထက်သန်စရာ စိတ်ဆန္ဒ မရှိနိုင်ဘူးလေ။

I have been training for some time,

ကာလတစ်ခုကြာ လေ့ကျင့်နေခဲ့ပြီး

and when I feel flat and bored, I fake it.

ထိုင်းမှိုင်း၊ ငြီးငွေ့လာရင် ဟန်ဆောင်လိုက်တာပေါ့။

Attitude, attitude.

သဘောထား၊ သဘောထားပါပဲ။

How do I train? I train by saying yes

ဘယ်လိုလေ့ကျင့်လဲ။ ဘာကိုပဲကြုံတွေ့တွေ့၊

to whatever comes my way:

အင်းလို့ပြောရင်း လေ့ကျင့်တာပေါ့။

drama, comedy, tragedy,

အလွမ်းဇာတ်၊ ဟာသ၊ အဆွေးဇာတ်၊

love, death, losses.

အချစ်၊ မရဏ၊ ဆုံးရှုံးမှု စတာတွေပေါ့။

Yes to life.

ဘဝကို လက်ခံလိုက်ခြင်းပါ။

And I train by trying to stay in love.

ပြီးတော့ ချစ်ခင်နေတုန်းပဲဆိုပြီး ကြိုးစားလေ့ကျင့်တယ်။

It doesn't always work,

ဒါကအမြဲတမ်းတော့ အလုပ်မဖြစ်ပါဘူး။

but you cannot blame me for trying.

ဒီလိုကြိုစားခြင်းအတွက်

ကျွန်မကိုအပြစ်တင်လို့ မရဘူးလေ။

And, on a final note,

နောက်ပြီး နောက်ဆုံးမှတ်ချက်တစ်ခုက

retirement in Spanish is jubilación.

အငြိမ်းစားယူတာကို စပိန်ဘာသာက jubilación တဲ့။

Jubilation. Celebration.

ဂုဏ်ယူဝင့်ကြွားခြင်းပေါ့။ အောင်ပွဲခံခြင်းလေ

We have paid our dues.

ကျွန်မတို့ပေးစရာတွေ ပေးပြီးပြီလေ။

We have contributed to society.

လူ့အဖွဲ့အစည်းကို ပေးဆပ်ပြီးပါပြီ။

Now it's our time, and it's a great time.

အခုကျွန်မတို့အချိန်ပါ၊ သိပ်ကောင်းတဲ့ ကာလတစ်ခုပါ။

Unless you are ill or very poor,

နေမကောင်းတာ ဒါမှမဟုတ် ဆင်းရဲတာ မဟုတ်ရင်

you have choices.

သင့်မှာ ရွေးချယ်စရာတွေ ရှိပါတယ်။

I have chosen to stay passionate,

ကျွန်မကတော့ စိတ်ဓာတ် ထက်သန်စွာနေဖို့ ရွေးချယ်ထားတယ်၊

engaged with an open heart.

ပွင့်လင်းတဲ့နှလုံးသားနဲ့ ထိတွေ့ပြီးတော့ပါ။

I am working on it every day.

ဒီအပေါ်မှာ နေ့တိုင်းလုပ်နေပါတယ်။

Want to join me?

ကျွန်မနဲ့အတူ ပါဝင်ချင်လား။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

June Cohen: So Isabel — IA: Thank you.

June Cohen၊ ဒီတော့ Isabel IA၊ ကျေးဇူးတင်ပါတယ်ရှင်။

JC: First of all,

JC၊ ပထမဆုံးက TED အဖွဲ့အတွက်

I never like to presume to speak for the TED community,

ပြောဆိုဖို့တစ်ခါမှ မှတ်ယူမထားချင်ပေမယ့် ကျွန်မ ရှင့်ကိုပြောချင်တာက

but I would like to tell you that I have a feeling

ရှင်ဟာ နှစ်လိုဖွယ်ကောင်းတုန်း ညှို့ဓာတ်ရှိတုန်း၊ ရမ္မက်ဆန်တုန်းပဲ

we can all agree that you are still charming,

ကျွန်မတို့အားလုံး သဘောတူတယ်လို့

seductive and sexy. Yes?

ကျွန်မခံစားမိတာပါ။ ဟူတ်တယ်နော်။

IA: Aww, thank you. (Applause)

IA၊ ဩော်၊ ကျေးဇူးတင်ပါတယ်ရှင်။ (လက်ခုပ်သံများ)

JC: Hands down. IA: No, it's makeup.

JC၊ လက်တွေကို ချလိုက်ပါ။ IA၊ မဟုတ်ပါဘူး၊ ဒါက မိတ်ကပ်ပါ။

Moderator: Now, would it be awkward

JC ရှင့်ရဲ့ ကာမဂုဏ်စိတ်ကူးတွေဆိုင်ရာ နောက်မေးခွန်းကို မေးမယ်ဆိုရင်ကော

if I asked you a follow-up question about your erotic fantasies?

IA၊အိုး ရပါတယ်၊ ဘာများပါလိမ့်။

IA: Oh, of course. About what?

(ရယ်သံများ)

(Laughter)

JC၊ ကာမဂုဏ်စိတ်ကူးတွေအကြောင်းပါ။ IA၊ Antonio Banderas နဲ့ပေါ့။

Moderator: About your erotic fantasies. IA: With Antonio Banderas.

JC၊ ရှင့်မှာ ဒိထက်ပိုပြီးမျှဝေချင်တာများ ရှိနေမလားလို့ပါ။

Moderator: I was just wondering if you have anything more to share.

IA၊ ကောင်းပြီ၊ အဲဒီထဲကတစ်ခုတော့ ဒါပါ။(ရယ်သံများ)

IA: Well, one of them is that — (Laughter)

အဲဒီထဲကတစ်ခုတော့

One of them is that I place a naked Antonio Banderas

မက်ဆီကိုချပါတီပေါ်မှာ Antonio Banderas ရဲ့

on a Mexican tortilla,

ဝတ်လစ်စလစ်ပုံကို တင်ထားလိုက်တယ်။

I slather him with guacamole and salsa,

နယ်ထားတဲ့ ထောပတ်သီးအနှစ်နဲ့ဆော့ကို သူ့အပေါ်မှာဆမ်းလိုက်တယ်။

I roll him up, and I eat him. (Laughter)

သူ့ကိုလိပ်ပြီး စားလိုက်တာပေါ့။ (ရယ်သံများ)

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)