Birke Baehr: What's wrong with our food system

Translator: mabbast chato Reviewer: halo fariq

Hello. My name is Birke Baehr,

سڵاو، من ناوم بیرک بەیرە,

and I'm 11 years old.

١١ساڵم.

I came here today to talk about what's wrong with our food system.

ئەمڕۆ هاتووم بۆ ئێرە تا قسە لەسەر کێشەی سیستمی خۆراکەکەمان بکەم.

First of all, I would like to say

سەرەتا، پێمخۆشە بڵێم

that I'm really amazed at how easily kids are led to believe

کەوا زۆر سەرسامم چەند بە ئاسانی وا لە منداڵەکان دەکەن بڕوا

all the marketing and advertising

بەو هەموو ڕیکلامە بازرگانییەکان بهێنن

on TV, at public schools

کە لە تیڤیو، قوتابخانە گشتییەکان و

and pretty much everywhere else you look.

لە هەرشوێنێکی دیکە کە دەڕوانیت، بکەن.

It seems to me like corporations

وادیارە وەک دامەزراوەیەکە

are always trying to get kids, like me,

هەمیشە هەوڵدەدەن کۆنتڕۆڵی منداڵ بکەن

to get their parents to buy stuff

تا وا لە دایک و باوکیان بکەن شتیان بۆ بکڕن

that really isn't good for us or the planet.

شتانێک کە بۆ ئێمە و هەسارەکەمان باش نییە.

Little kids, especially,

منداڵە بچووکەکان، بەتایبەتی،

are attracted by colorful packaging

هەڵخەڵەتێنراون لەلایەن ڕەنگی بەرگی

and plastic toys.

یاری پلاستیک:

I must admit, I used to be one of them.

پێویستە دان بەوەدابنێم پێشتر یەکێکبووم لەوان.

I also used to think that all of our food

وامدەزانی هەمووخۆراکەکەمان

came from these happy, little farms

لەو کێڵگە بچووک و خۆشانەوە بێن

where pigs rolled in mud and cows grazed on grass all day.

کە بە درێژایی ڕۆژ بەرازەکان یاری دەکەن و مانگاکان گیا دەخۆن.

What I discovered was this is not true.

بۆم دەرکەوت ئەوە ڕاست نییە.

I began to look into this stuff

دەستم بەگەڕان کرد

on the Internet, in books and in documentary films,

لە ئینتەرنێت، لە کتێبەکان لە فیلمە دیکۆمێنتارییەکان،

in my travels with my family.

لەو گەشتەی لەگەڵ خێزانەکەم دەمکرد.

I discovered the dark side of the industrialized food system.

دیوێکی ترسناکی پیشەسازی سیستەمی خۆراکم دۆزییەوە.

First, there's genetically engineered seeds and organisms.

سەرتا، زانای بۆماوەیی توخمەکان و ئۆرگانیزمەکان.

That is when a seed is manipulated in a laboratory

کاتێک توخمەکە بەکاردێت لە تاقیگە

to do something not intended by nature --

بۆ کردنی شتێکی دوور لە سروشت --

like taking the DNA of a fish

DNAوەک وەرگرتنی لە ماسی و

and putting it into the DNA of a tomato. Yuck.

DNAدانانی لە ناو تەماتەدا. یەع.

Don't get me wrong, I like fish and tomatoes,

هەڵە لێم تێمەگەن حەزم لە ماسی و تەماتەیە.

but this is just creepy.

بەڵام ئەمە قێزەونە.

(Laughter)

(پێکەنین)

The seeds are then planted, then grown.

تۆوەکان دەچێنترێن پاشان گەشەدەکەن.

The food they produce have been proven

ئەو خۆراکەی لێی بەرهەمدێت سەلمێنراوە کە

to cause cancer and other problems in lab animals,

هۆراکی شێرپەنجەن.

and people have been eating food produced this way

و خەڵکی ئەم خۆراکانە دەخۆن لە ساڵی

since the 1990s.

١٩٩٠ــکانەوە.

And most folks don't even know they exist.

و تەنانەت زۆرێکی خەڵک نازانیت.

Did you know rats that ate genetically engineered corn

ئایە دەزانیت ئەو جرجانەی پاشماوەی ئەو جۆرە گەنمەشامییە دەخۆن

had developed signs of liver and kidney toxicity?

نیشانەکانی جگەر و ژەهراویبوونی گورچیلەیان زیاترە؟

These include kidney inflammation and lesions and increased kidney weight.

هەوکردنی گورچیلە و ئازار و زیادبوونی کێشی گورچیلە دەگرێتەخۆی.

Yet almost all the corn we eat

هێشتا زۆرێکی ئەو گەنمەشامەیەی دەیخۆین

has been altered genetically in some way.

گۆڕانکاری بۆماوەیی بەسەردا هاتووە.

And let me tell you,

و با پێتان بڵێم،

corn is in everything.

گەنمەشامی لەناو هەمووشتێکەدایە.

And don't even get me started on the Confined Animal Feeding Operations

تەنانەت خواردن پێدانی ئاژەڵی ماڵی

called CAFOS.

CAFOS ناسراوە بە.

(Laughter)

(پێکەنین)

Conventional farmers use chemical fertilizers

جووتیارە ئاسایەکان پەینی کیمیایی بەکاردێنن

made from fossil fuels

لە سوتەمەنی بەبەردبوو دروستکراوە

that they mix with the dirt to make plants grow.

لەگەڵ چڵک تێکەڵکراون تا ڕووەکەکان گەشەبکەن.

They do this because they've stripped the soil from all nutrients

ئەوە دەکەن چونکە خۆڵەکەیان پاککردۆتەوە لە هەموو خۆراکەکان

from growing the same crop over and over again.

لە گەشەکردنی هەمان دانەوێڵە چەند جارێک.

Next, more harmful chemicals are sprayed on fruits and vegetables,

دواتر، مادە کمیاییە زیانبەخشەکان دەپرژێننە سەر میوە و سەوزەکان،

like pesticides and herbicides,

وەک مێشکوژ و بژارکوژ،

to kill weeds and bugs.

بۆ لەناوبردنی گژوگیا و مێروو.

When it rains, these chemicals seep into the ground,

کاتێک باران دەبارێت، ئەوە مادە کمیاییانە دزە دەکەنە ناو زەوی،

or run off into our waterways,

یان دەمێنیتەوە لەناو جۆگەلەکانمان،

poisoning our water too.

ئاوەکامان ژەهراوی دەکان.

Then they irradiate our food, trying to make it last longer,

پاشان تیشک دەدەن لە خواردنەکانمان، تا درەنگ بەسەربچیت،

so it can travel thousands of miles

تا هەزاران میل ببرێن و خراپ نەبن

from where it's grown to the supermarkets.

لەو شوێنەی لێی ڕواوە تا بازاڕەکان

So I ask myself,

بۆیە لە خۆم دەپرسم،

how can I change? How can I change these things?

چۆن بیگۆڕم؟ جۆن دەتوانم ئەو شتانە بگۆڕم؟

This is what I found out.

بەم دەرەنجامە گەیشتم.

I discovered that there's a movement for a better way.

زانیم کە شۆرشێک هەیە بۆ ڕێگەیەکی باشتر.

Now a while back,

لە ڕابردوو

I wanted to be an NFL football player.

NFLدەموویست ببم بەیاریزانی تۆپی پێ.

I decided that I'd rather be an organic farmer instead.

بریارمدا لەجیاتی ئەوە باشترە ببم بەجووتیارێکی ئەندامی.

(Applause)

(چەپڵەرێزان)

Thank you.

سوپاس.

And that way I can have a greater impact on the world.

و بەو ڕێگەیە دەتوانم کاریگەریەکی گەورەترم هەبیت لەسەر جیهان.

This man, Joel Salatin, they call him a lunatic farmer

ئەم پیاوە. جۆڵ ساڵتەن پێی دەڵێن جووتیارە شێتەکە

because he grows against the system.

چونکە دژایەتی سیستەمەکە دەکات

Since I'm home-schooled,

کاتێک لە ماڵەوە دەمخوێند،

I went to go hear him speak one day.

ڕۆژێک چووم بۆ لای بۆ گویگرتن لە قسەکانی.

This man, this "lunatic farmer,"

ئەم پیاوە، جوتیارێکی شێتە،

doesn't use any pesticides, herbicides,

هیچ مێشکوژ، بژارکوژ بەکارناهێنێت،

or genetically modified seeds.

یان توخمە گۆڕاوەکانی بۆماوەیی.

And so for that, he's called crazy by the system.

و لەبەر ئەو هۆکارە لەلایەن سیستەمەکەوە پێیدەگوترێت شێت.

I want you to know that we can all make a difference

دەمەوێت بزانن کەوا ئێمە دەتوانین جیاوازی درووست بکەین

by making different choices,

بە هەڵبژاردنی جیاواز،

ڕاستەوخۆ خۆراکەکانمان لە جوتیارە ناوخۆیەکان بکڕین،

by buying our food directly from local farmers,

or our neighbors who we know in real life.

یان ئەو دراوسێیانەی لە نزیکەوە دەیانناسین.

Some people say organic or local food is more expensive,

دەگوترێت خۆراکی ئەندامی و ناوچەیەکان گرانترن،

but is it really?

بەڵام ئایە ئەوە ڕاستە؟

With all these things I've been learning about the food system,

لەگەڵ هەموو ئەو شتانەی دەربارەی سیستەمی خۆراک فێربووم

it seems to me that we can either pay the farmer,

بۆم دەرکەوت دەتوانین پارەی یەکێکیان بدەین،

or we can pay the hospital.

جوتیارەکە، یان خەستەخانە.

(Applause)

(چەپڵەرێزان)

Now I know definitely which one I would choose.

ئێستا بەتەواوەتی دەزانم کامیان هەڵبژێرم.

I want you to know that there are farms out there --

دەمەوێت بزانن کەوا جوتیارەکان لەدەرەوەن--

like Bill Keener in Sequatchie Cove Farm in Tennessee --

وەک بیل کینەر لە گێڵگەی سکواچی کۆڤا لە تینیسس--

whose cows do eat grass

مانگاکانی گیا دەخۆن

and whose pigs do roll in the mud, just like I thought.

وەک پێشبینیم دەکرد بەرازەکان لەناو قوڕدا یاری دەکەن

Sometimes I go to Bill's farm and volunteer,

هەندێک جار بۆ گێڵگەکەی بیل دەچووم وەک خۆبەخشێک،

so I can see up close and personal

تا لەنزیکەوە بیبینم

where the meat I eat comes from.

ئەو گۆشتەی دەیخۆم لە کوێوە دێت.

I want you to know that I believe

دەمەوێت بزان پێموایە

kids will eat fresh vegetables and good food

منداڵەکان سەوزەی تازە و خۆراکی تەندروست دەخۆن

if they know more about it and where it really comes from.

ئەگەر بزانن لە چ شوێنیکەوە دیت.

I want you to know that there are farmers' markets

دەمەویت بزانن بازاڕی جوتیارەکان هەیە

in every community popping up.

لە هەموو کۆمەڵگەیەک،

I want you to know that me, my brother and sister

دەمەوێت بزانن من، براکەم و خوشکەکەم

actually like eating baked kale chips.

baked kaleلەڕاسیدا حەزمان لەخواردنی چبسی.

I try to share this everywhere I go.

هەوڵدەدەم لە هەموو شوێنێک باسی بکەم.

Not too long ago,

ماوەیەکی زۆر نییە،

my uncle said that he offered my six-year-old cousin cereal.

مامم پێی گوتم، دانەوێڵەی ئامۆزا شەش ساڵانەکەی پێشکەشکردم.

He asked him if he wanted organic Toasted O's

داوای لێکردم نانی برژاوی ئەندامی دەوێت

or the sugarcoated flakes --

یان توێژاڵێکی بە شکر داپۆشراو--

you know, the one with the big striped cartoon character on the front.

یەکێکیان کارتۆنێکی گەورەیە و ڕەسمێکی پێوەیە.

My little cousin told his dad

ئامۆزا بچووکەکەم بە بابی گوت

that he would rather have the organic Toasted O's cereal

کەوا حەزی لە نانی دانەوێڵەی برژاوە

because Birke said he shouldn't eat sparkly cereal.

چونکە بریک گوتی پێویست ناکات دانەوێڵەی سپیکراو بخۆت.

And that, my friends, is how we can make a difference

هاورێکانم، چۆن دەتوانین جیاوازی درووست بکەین

one kid at a time.

جاریی یەک منداڵ.

So next time you're at the grocery store, think local,

جاری داهاتوو کە چوویتە بازاڕ، بیر لە شتی خۆماڵی بکەرەوە.

choose organic, know your farmer and know your food.

ئەندامی هەڵبژێرە، جوتیار و خۆراکەکەت بناسە.

Thank you.

سوپاس

(Applause)

(چەپڵەڕێزان)