How can we control the coronavirus pandemic? | Adam Kucharski

Translator: Rebin Aswad Reviewer: Daban Q Jaff

[How can we control the coronavirus pandemic?]

[چۆن دەتوانین پەتای ڤایرۆسی کۆرۆنا کۆنتڕۆڵ بکەین؟]

[From infectious disease expert Adam Kucharski]

[پسپۆڕی نەخۆشی پەتایی ئادام كوچارسكی]

[Question 1: What does containment mean when it comes to outbreaks?]

پرسیاری ١: ڕاگرتن بە واتای چی دێت] ؟کاتێک پەتاکە بڵاوبوویەوە

Containment is this idea that you can focus your effort on control

ڕاگرتن ئەو بیرۆکەیە کە تۆ دەتوانیت سەرنجی هەوڵەکانت بخەیتە سەر کۆنتڕۆڵ کردنی

very much on the cases and their contacts.

حاڵەتەکان و ئەوانەی پەیوەندیان پێوەی هەیە

So you're not causing disruption to the wider population,

و تۆش نابیتە هۆکاری شڵەژانی ژمارەیەکی زۆرتری دانیشتوان،

you have a case that comes in, you isolate them,

حاڵەتێک دێت بۆ لات ،جیایان دەکەیتەوە،

you work out who they've come into contact with,

لەسەر ئەو کەسانەی پەیوەندیان پێوە هەبووە کار دەکەیت،

who's potentially these opportunities for exposure

ئەوانەی ئەگەری ئەوەیان هەیە ببنە هەلێک بۆ توشبوون

and then you can follow up those people,

و دواتر دەتوانیت چاودێری ئەو کەسانە بکەیت،

maybe quarantine them, to make sure that no further transmission happens.

لەوانەیە هەستیت بە کەرەنتین کردنیان بۆ، دڵنیابوونەوە لە بڵاوبوونەوەی زیاتر،

So it's a very focused, targeted method,

کەوایە ئەمە ڕێچکەیەکی زۆر گرینگە ،مەبەستە،

and for SARS, it worked remarkably well.

و بۆ ڤایرۆسی سارس، کە سەرکەوتنێکی سەرنج ڕاکێشی بەدەست هێنا،

But I think for this infection,

بەڵام پێم وایە بۆ ئەم پەتایە،

because some cases are going to be missed, or undetected,

لەبەرئەوەی هەندێک لە حاڵەتەکان فەرامۆش دەکرێن، یان دەست نیشان نەکراون،

you've really got to be capturing a large chunk of people at risk.

پێویستە بەڕاستی کۆمەڵێکی زۆر لە خەڵکی بگرین ئەوانەی لە مەترسیدان.

If a few slip through the net,

ئەگەر هەندێکیانمان فەرامۆش کرد،

potentially, you're going to get an outbreak.

ئەگەری هەیە بڵاوبوونەوە ڕوو بدات

[Question 2: If containment isn't enough, what comes next?]

پرسیاری ٢: ئەگەر ڕاگرتن بەس نەبوو، دوای ئەوە چی بکەین؟

In that respect,

لەم ڕووەوە،

it would be about massive changes in our social interactions.

دەبێت گۆڕانگارییەکی فراوان لە بەرکەوتنە کۆمەڵایەتییەکانمان بکەین.

And so that would require,

و ئەمەش پێویستی بەوەیە،

of the opportunities that could spread the virus

ئەو هەلانەی کە دەتوانێت ڤایرۆسەکە بڵاو بکاتەوە

so these kind of close contacts,

لەبەر ئەم جۆرە پەیوەندییە نزیکانە،

everybody in the population, on average,

هەموو کەسێک لە ناو خەڵکیدا، بەتێکڕا،

will be needing to reduce those interactions

پێویستە ئەم بەرکەوتنانە کەم بکاتەوە

potentially by two-thirds to bring it under control.

بە نزیکەی دوو لە سێ بۆ ئەوەی بارودۆخەکە کۆنتڕۆڵ بکەین.

That might be through working from home,

ئەمەش دەکرێت لە ڕێگەی کارکردن لە ماڵەوە،

from changing lifestyle

لە گۆڕینی شێوازی ژیان

and kind of where you go in crowded places and dinners.

و جۆری ڕۆشتن بۆ شوێنە قەرەباڵغەکان و نان خواردنی ئێواران.

And of course, these measures, things like school closures,

و بێگومان، ئەم ڕێوشوێنانەش، وەکو داخستنی خوێندنگەکان.

and other things that just attempt to reduce

و شتانێکی تر تەنها هەوڵێک بۆ کەم کردنەوەی

the social mixing of a population.

بەرکەوتنی کۆمەڵایەتی دانیشتوان.

[Question 3: What are the risks that we need people to think about?]

پرسیاری ۳: ئەو مەترسیانە چین ؟کە دەمانەوێت خەڵکی بیریان لێ بکاتەوە

It's not just whose hand you shake,

ئەوە تەنها ئەو دەستە نییە کە تەوقەی پێ دەکەیت،

it's whose hand that person goes on to shake.

بەڵکو ئەو دەستەیە کە لە دوایدا تەوقە لەگەڵ کەسێکیتر دەکات

And I think we need to think about these second-degree steps,

و پێم وایە پێویستە بیر لە هەنگاوەکانی پلەی دووەم بکەینەوە،

that you might think you have low risk

لەوانەیە پێت وابێت تۆ مەترسیت لەسەر نییە

and you're in a younger group,

و تۆ لە گروپی گەنجیت،

but you're often going to be a very short step away

و بەڵام زۆر جار دەکرێت هەنگاوێکی بچووک دوور بیت

from someone who is going to get hit very hard by this.

لەو کەسەی کە زۆر بە قورسی کاری لێ دەکات.

And I think we really need to be socially minded

و پێم وایە پێویستە بەڕاستی هۆشیار بین

and think this could be quite dramatic in terms of change of behavior,

پێم وایە گۆڕانی هەڵسوکەت قورس بێت.

but it needs to be

بەڵام ئەمە پێویستی بە

to reduce the impact that we're potentially facing.

کەمکردنەوەی ئەو کاریگەریانەیە کە ڕووبەڕووی دەبینەوە.

[Question 4: How far apart should people stay from each other?]

پرسیاری ٤: پێویستە لەسەر خەڵک چەندێک لە یەکتری دووربن؟

I think it's hard to pin down exactly,

پێم وایە قورسە بە وردی دیاری بکەیت،

but I think one thing to bear in mind is that there's not so much evidence

بەڵام پێم وایە پێویستە شتێکت لە بیر بێت کە بەڵگە نەویستە

that this is a kind of aerosol and it goes really far --

ئەوە جۆرێکە لە دەنکۆڵەی ئاوی، لە دوورییەکی زۆرەوە بڵاو دەبێتەوە

it's reasonably short distances.

بە شێوەیەکی گونجاو لە دووریی نزیکەوە.

I don't think it's the case

وا بیرناکەمەوە ئەوە حاڵەتەکە بێت

that you're sitting a few meters away from someone

کاتێک چەند مەترێک دوور لە کەسێک دەوەستیت

and the virus is somehow going to get across.

ڤایرۆسەکەش بە ڕێگەیەک دەگوازرێتەوە

It's in closer interactions,

بە بەرکەوتنێکی نزیک دەبێت،

and it's why we're seeing so many transmission events

و لەبەرئەوەیە بڵاوبوونەوەی زۆر دەبینین

occur in things like meals and really tight-knit groups.

لە بۆنەکانی وەکو ژەمەکانی نان خواردن و ئەو گروپانەی پیوەندییەکی توندیان هەیە.

Because if you imagine

لەبەرئەوەی ئەگەر پێشبینی بکەیت

that's where you can get a virus out and onto surfaces

بەوەی دەتوانیت ڤایرۆسەکە لەسەر ڕووەکان

and onto hands and onto faces,

و لەسەر دەستەکان و ڕووخسار بگریت،

and it's really situations like that we've got to think more about.

ئەوە بەڕاستی حاڵەتەکان کە پێویستە زیاتر بیریان لێ بکەینەوە.

[Question 5: What kind of protective measures

پرسیاری ٥: ڕێکارەکانی خۆپاراستن چین

should countries put in place?]

کە پێویستە وڵاتان جێبەجێی بکەن؟

I think that's what people are trying to piece together,

پێم وایە ئەوەی کە خەڵکی هەوڵ دەدات لێی تێبگات،

first in terms of what works.

یەکەم لە ڕووی کارکردنییەوە.

It's only really in the last sort of few weeks

تەنها بەڕاستی لەم چەند هەفتە کەمەی کۆتایدا بوو

we've got a sense that this thing can be controllable

هەستمان کرد کە ئەم شتە دەتوانرێت کۆنتڕۆڵ بکرێت

with this extent of interventions,

لەگەڵ ئەم قەبارەی دەست تێوەردانە،

but of course, not all countries can do what China have done,

بەڵام بێگومان هەموو وڵاتان ناتوانن، ئەوە بکەن کە چین کردی،

some of these measures

هەندێک لەو ڕێکارانە

incur a huge social, economic, psychological burden

بارێکی گرانی کۆمەڵایەتی، ئابووری و دەروونیی،

on populations.

لەسەر دانیشتوان هەیە.

And of course, there's the time limit.

و بە دڵنیاییەوە .کاتێکی سنووردار هەیە،

لە چین، بۆ ماوەی شەش هەفتە لە ماڵەوە مانەوە،

In China, they've had them in for six weeks,

it's tough to maintain that,

پاراستنی ئەم پڕۆسەیە ئاسان نییە،

so we need to think of these tradeoffs

لەبەرئەوە پێویستە بیر لە وازهێنان بکەینەوە

of all the things we can ask people to do,

لە هەموو ئەو شتانەی لە خەڵکی داوا دەکەین بیکەن،

what's going to have the most impact on actually reducing the burden.

و کامیان کاریگەری زیاتری دەبێت بەڕاستی لە کەمکردنەوەی ئەو قورساییە.

بۆ زانیاری زیاتر سەردانی: ناوەندی، کۆنتڕۆڵکردن و خۆپاراستنی نەخۆشییەکان

[To learn more, visit: Centers for Disease Control and Prevention]

[World Health Organization]

ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی