How economic inequality harms societies | Richard Wilkinson

Translator: Spartak Ferrollari Reviewer: Helena Bedalli

You all know the truth of what I'm going to say.

Të gjithë ju e dini të vërtetën që jam duke thënë.

I think the intuition that inequality is divisive and socially corrosive

Mendoj se intuita, që pabarazia është burim përçarje dhe gërryes social

has been around since before the French Revolution.

ka ekzistuar që para Revolucionit francez.

What's changed

Ajo që ndryshoi

is we now can look at the evidence,

është se ne tani mund të shqyrtojmë provat

we can compare societies, more and less equal societies,

mund të bëjmë krahasime midis shoqërive, më shumë dhe më pak të barabarta,

and see what inequality does.

dhe të shohim çfarë shkakton pabarazia.

I'm going to take you through that data

Tani do t'ju shoqëroj ndërmjet të dhënave

and then explain why

dhe do ju shpjegoj pse

the links I'm going to be showing you exist.

ekzistojnë lidhjet që unë do t'ju tregoj.

But first, see what a miserable lot we are.

Por së pari, shihni çfarë bande e mjerueshme jemi.

(Laughter)

(Të qeshura)

I want to start though

Dëshiroj ta filloj

with a paradox.

me një paradoks.

This shows you life expectancy

Ky grafik tregon jetëgjatësinë tuaj

against gross national income --

në raport me të ardhurat kombëtare bruto --

how rich countries are on average.

se si vendet e pasura janë në mesatare.

And you see the countries on the right,

Dhe do të shihni djathtas,

like Norway and the USA,

vende si Norvegjia dhe Shtetet e Bashkuara,

are twice as rich as Israel, Greece, Portugal on the left.

janë dy herë më të pasur se Izraeli, Greqia, Portugalia majtas.

And it makes no difference to their life expectancy at all.

Dhe kjo nuk bën ndonjë dallim për jetëgjatësinë e këtyre vendeve.

There's no suggestion of a relationship there.

Asnjë sugjerim që ka ndonjë marredhënie.

But if we look within our societies,

Por nëse vëzhgojmë në brendësi të shoqërive tona,

there are extraordinary social gradients in health

gradienti social i shëndetit është i jashtëzakonshëm

running right across society.

në të gjithë shoqërinë.

This, again, is life expectancy.

Kjo, përsëri, është jetëgjatësia.

These are small areas of England and Wales --

Këto janë disa zona të vogla të Anglisë dhe Uellsit --

the poorest on the right, the richest on the left.

më të varfërat majtas, më të pasurat djathtas.

A lot of difference between the poor and the rest of us.

Një dallim i madh mes të varfërve dhe pjesës tjetër.

Even the people just below the top

Madje personat pak më poshtë nga kulmi

have less good health

janë më pak të shëndetshëm

than the people at the top.

se personat që gjënden ne majë.

So income means something very important

Kështu të ardhurat paracaktojnë diçka shumë të rëndësishme

within our societies,

në brëndësi të shoqërive tona,

and nothing between them.

dhe asgjë nga një shoqëri tek tjetra.

The explanation of that paradox

Shpjegimi i këtij paradoksi

is that, within our societies,

është që, në brëndësi të shoqërive tona,

we're looking at relative income

ne vështrojmë tek të ardhurat relative

or social position, social status --

ose pozicioni social, statusi social --

where we are in relation to each other

kur ne jemi në marredhënie me njëri tjetrin

and the size of the gaps between us.

dhe shtrirjen e dallimeve ekonomike mes nesh.

And as soon as you've got that idea,

Dhe sapo të keni këtë ide,

you should immediately wonder:

do të pyesni veten menjëherë:

what happens if we widen the differences,

ç'ndodh nëse i zgjerojmë këto dallime,

or compress them,

o i ngushtojmë ato,

make the income differences bigger or smaller?

ndodh që diferenca e të ardhurave bëhet me e vogël apo më e madhe?

And that's what I'm going to show you.

Dhe është kjo që do ju demonstroj tani.

I'm not using any hypothetical data.

Nuk po përdor të dhëna hipotetike.

I'm taking data from the U.N. --

Po marr të dhënat e Kombeve të Bashkuara --

it's the same as the World Bank has --

që janë të njëjtat e nxjera nga Banka Botërore --

on the scale of income differences

në një shkallë të diferencës mes të ardhurave

in these rich developed market democracies.

të këtyre demokracive me tregje të zhvilluar.

The measure we've used,

Masat që kam përdorur,

because it's easy to understand and you can download it,

sepse është e lehtë për të kuptuar dhe ju mund ti shkarkoni këto të dhëna,

is how much richer the top 20 percent

sa janë më të pasur 20 përqindënshi në majë

than the bottom 20 percent in each country.

kundrejt 20 përqindëshit në fund për çdo vend.

And you see in the more equal countries on the left --

Dhe do të shihni vendet me më shumë barazi në të majtë --

Japan, Finland, Norway, Sweden --

Japonia, Finlanda, Norvegjia, Suedia --

the top 20 percent are about three and a half, four times as rich

20 përqindëshi në majë është tre herë e gjysëm, katër herë më i pasur

as the bottom 20 percent.

se 20 përqindëshi në fund.

But on the more unequal end --

Por vendet me më shumë pabarazi --

U.K., Portugal, USA, Singapore --

Mbretëria e Bashkuar, Sh.B.A.-ja, Singapori --

the differences are twice as big.

dallimet janë dy herë më të mëdhej.

On that measure, we are twice as unequal

Në atë masë, ne jemi dy herë më të pabarabartë

as some of the other successful market democracies.

se disa nga democracitë me ekonomi tregu të suksesshëm.

Now I'm going to show you what that does to our societies.

Tani unë do të ju tregoj se si kjo ndikon në shoqërinë tonë.

We collected data on problems with social gradients,

I kemi mbledhur të dhënat me gradiente sociale,

the kind of problems that are more common

llojet e problemeve që janë më të zakonshme

at the bottom of the social ladder.

në fund të shkallës sociale.

Internationally comparable data on life expectancy,

Të dhënat e krahasueshme në nivel ndërkombëtar mbi jetëgjatësinë,

on kids' maths and literacy scores,

resultatet e fëmijëve në matematikë dhe shkrim-lexim,

on infant mortality rates, homicide rates,

shkalla e vdekshmërisë foshnjore, norma e vrasjeve,

proportion of the population in prison, teenage birthrates,

përqindja e popullsisë në burg, shkalla e lindjeve tek adoleshentët,

levels of trust,

nivelet e mirëbesimit,

obesity, mental illness --

obeziteti, sëmundjet mendore --

which in standard diagnostic classification

atë që në klasifikimin standard të diagnostikës

includes drug and alcohol addiction --

përfshin drogën dhe alkolin --

and social mobility.

dhe lëvizshmërinë sociale.

We put them all in one index.

Ne i kemi vënë të gjithë në një indeks.

They're all weighted equally.

Ata janë të ponderuar të gjitha në mënyrë të barabartë.

Where a country is is a sort of average score on these things.

Kur një vend ka një rezultat mesatar për këto gjëra.

And there, you see it

Dhe aty, ju e shihni

in relation to the measure of inequality I've just shown you,

në krahasim me masën e pabarazisë që unë sapo ju tregova,

which I shall use over and over again in the data.

të cilin do ta përdor përsëri dhe përsëri në të dhënat.

The more unequal countries

Vendet me më shumë pabarazi

are doing worse

janë më keq

on all these kinds of social problems.

në të gjitha këto llojet e problemeve sociale.

It's an extraordinarily close correlation.

Ky është një korrelacion jashtëzakonisht i ngushtë.

But if you look at that same index

Por po të shihni tek i njëjti indeks

of health and social problems

i shëndetit dhe probleme sociale

in relation to GNP per capita,

në lidhje me Prodhimin Kombëtar Bruto për frymë,

gross national income,

të ardhurat kombëtate bruto,

there's nothing there,

nuk ka ndonjë gjë,

no correlation anymore.

nuk ka korrelacion.

We were a little bit worried

Jemi pak të shqetësuar

that people might think

që njerëzit mund të mendojnë

we'd been choosing problems to suit our argument

që ne zgjodhëm probleme që i përshtaten argumenteve tona

and just manufactured this evidence,

dhe thjesht fabrikuam provat,

so we also did a paper in the British Medical Journal

gjithashtu kemi botuar një artikull ne British Medical Journal

on the UNICEF index of child well-being.

mbi indeksin e UNICEF-it rreth mirëqënies së fëmijëve.

It has 40 different components

Ajo kombinon 40 komponentë të ndryshëm

put together by other people.

ngritur bashkë nga njerëz të tjerë.

It contains whether kids can talk to their parents,

Ajo merr parasysh nëse fëmijët mund të bisedojnë me prindërit e tyre,

whether they have books at home,

në qoftë se ata kanë libra në shtëpi,

what immunization rates are like, whether there's bullying at school.

normat e vaksinimit, nëse ka forma bullizmi në shkollë.

Everything goes into it.

Kjo përmban gjithshka.

Here it is in relation to that same measure of inequality.

Këtu ajo është në krahasim me të njëjtën masë pabarazie.

Kids do worse in the more unequal societies.

Fëmijët janë më keq në shoqëritë më të pabarabarta.

Highly significant relationship.

Një raport shumë i rëndësishëm.

But once again,

Por edhe një herë tjetër,

if you look at that measure of child well-being,

nëse shihni në këtë masë ne mirëqenien e fëmijës,

in relation to national income per person,

në raport me të ardhurat kombëtare për frymë,

there's no relationship,

nuk ka lidhje,

no suggestion of a relationship.

asnjë sugjerimin të një marrëdhënieje.

What all the data I've shown you so far says

Atë që të gjithë të dhënat që ju kam treguar deri më tani thonë

is the same thing.

është e njëjta gjë.

The average well-being of our societies

Mesatarja e mirëqenies e shoqërive tona

is not dependent any longer

nuk është më e varur

on national income and economic growth.

me të ardhurat kombëtare dhe rritjen ekonomike.

That's very important in poorer countries,

Kjo është shumë e rëndësishme në vendet e varfëra,

but not in the rich developed world.

dhe jo në vendet e zhvilluar.

But the differences between us

Por dallimi mes nesh

and where we are in relation to each other

dhe ku ne jemi në raport me njëri-tjetrin

now matter very much.

tani janë shumë të rëndësishme.

I'm going to show you some of the separate bits of our index.

Tani do t'ju tregoj disa elemente të indeksit tonë.

Here, for instance, is trust.

Këtu, për shembull, është mirëbesimi.

It's simply the proportion of the population

Është thjesht pjesa e popullsisë

who agree most people can be trusted.

e cila pajtohet me faktin që të tjerët janë të besueshëm.

It comes from the World Values Survey.

Kjo vjen nga World Values Survey.

You see, at the more unequal end,

Ju shikoni, në fund më të pabarabartët,

it's about 15 percent of the population

janë 15 përqind e popullsisë

who feel they can trust others.

të cilët mendojnë se mund të besojnë të tjerët.

But in the more equal societies,

Por në shoqëritë me më shumë barazi,

it rises to 60 or 65 percent.

mirebesimi rritet në 60 ose 65 përqind.

And if you look at measures of involvement in community life

Dhe në qoftë se ju shikoni në masën e përfshirjes në jetën e komunitetit

or social capital,

o kapitalit social,

very similar relationships

raporte shumë të ngjashme

closely related to inequality.

të lidhura ngushtë me pabarazinë.

I may say, we did all this work twice.

Mund të them se kemi bërë të gjithë punën dy herë.

We did it first on these rich, developed countries,

Ne e bëmë atë në fillim në vendet e pasura të zhvilluara,

and then as a separate test bed,

dhe pastaj në një provë të veçantë,

we repeated it all on the 50 American states --

e përsëritëm në të gjithë 50 shtetet amerikane --

asking just the same question:

duke bërë thjesht të njëjtën pyetje:

do the more unequal states

shtetet me më shumë pabarazi

do worse on all these kinds of measures?

janë më keq në të gjitha këto lloje të masave?

So here is trust from a general social survey of the federal government

Këtu është besimi nga një anketë e përgjithshme sociale të qeverisë federale të Sh.B.A.-së

related to inequality.

në raport me pabarazinë.

Very similar scatter

Perhapje shumë e ngjashme

over a similar range of levels of trust.

mbi një gamë të ngjashme të niveleve të besimit.

Same thing is going on.

E njëjta gjë ndodh.

Basically we found

Në thelb, kemi gjetur

that almost anything that's related to trust internationally

që pothuajse çdo gjë që është në lidhje me besimin në nivel ndërkombëtar

is related to trust amongst the 50 states

është e lidhur me besimin në 50 shtetet americanë

in that separate test bed.

në këtë test të veçantë.

We're not just talking about a fluke.

Kjo nuk është vetëm shans i pastër.

This is mental illness.

Kjo është një sëmundje mendore.

WHO put together figures

Organizata Botërore e Shëndetësisë mblodhi së bashku shifrat

using the same diagnostic interviews

duke përdorur të njëjtën intervista diagnostike

on random samples of the population

në mostrat e rastit të popullsisë

to allow us to compare rates of mental illness

për të na mundësuar që të krahasojmë normat e sëmundjes mendore

in each society.

në çdo shoqëri.

This is the percent of the population

Kjo është përqindja e popullsisë

with any mental illness in the preceding year.

me ndonjë sëmundje mendore në vitin paraprak.

And it goes from about eight percent

Dhe kjo shkon nga rreth tetë për qind

up to three times that --

deri në tre herë --

whole societies

shoqëri e tërë

with three times the level of mental illness of others.

me tre herë nivelin e sëmundjes mendore të të tjerëve.

And again, closely related to inequality.

Dhe përsëri, i lidhur ngushtë me pabarazinë.

This is violence.

Kjo është dhuna.

These red dots are American states,

Pikat e kuqe janë shtetet amerikane,

and the blue triangles are Canadian provinces.

dhe trekëndëshat blu janë provincat kanadeze.

But look at the scale of the differences.

Por shikoni në madhësinë e dallimeve.

It goes from 15 homicides per million

Ajo vete nga 15 vrasje për milion

up to 150.

deri ne 150.

This is the proportion of the population in prison.

Kjo është përqindja e njerëzve në burg.

There's a about a tenfold difference there,

Dallimi është rreth 10 herë më e lartë,

log scale up the side.

në një shkallë logaritmike këtu anash.

But it goes from about 40 to 400

Por ajo rritet rreth 40 tek 400

people in prison.

persona në burg.

That relationship

Kjo marrëdhënie

is not mainly driven by more crime.

nuk është kryesisht për shkak të një rritje në krime.

In some places, that's part of it.

Në disa vende ështe pjesë e tij.

But most of it is about more punitive sentencing,

Por kjo është kryesisht për një rritje në dënime,

harsher sentencing.

dënime më të ashpra.

And the more unequal societies

Dhe shoqëritë më të pabarabarta

are more likely also to retain the death penalty.

kanë tendencë të mbajnë në fuqi dënimin me vdekje.

Here we have children dropping out of high school.

Këtu kemi fëmijët që lënë shkollën e mesme.

Again, quite big differences.

Përsëri, dallimet mjaft të mëdha.

Extraordinarily damaging,

Jashtëzakonisht të dëmshme,

if you're talking about using the talents of the population.

kur është fjala për përdorimin e talenteve të popullsisë.

This is social mobility.

Kjo është levizshmëria sociale.

It's actually a measure of mobility

Është në fakt një masë e mobilitetit

based on income.

bazuar në të ardhurat.

Basically, it's asking:

Në thelb, është kërkuar:

do rich fathers have rich sons

etërit e pasur kanë djem të pasur

and poor fathers have poor sons,

dhe etërit e varfër kanë fëmijë te varfër,

or is there no relationship between the two?

apo nuk ka ndonje lidhje mes këtyre dy gjërave?

And at the more unequal end,

Dhe në fund në ato më të pabarabartët,

fathers' income is much more important --

të ardhurat e të etërve janë më të rëndësishme --

in the U.K., USA.

në Mbretërinë e Bashkuar, Sh.B.A.

And in Scandinavian countries,

Dhe në vendet skandinave,

fathers' income is much less important.

të ardhurat e prindërve janë më pak të rëndesishme.

There's more social mobility.

Ka më shumë lëvizshmëri sociale.

And as we like to say --

Dhe siç na pëlqen te themi --

and I know there are a lot of Americans in the audience here --

dhe unë e di që ka shumë e amerikanë në audiencë këtu --

if Americans want to live the American dream,

nëse amerikanët duan të jetojnë ëndrrën amerikane,

they should go to Denmark.

duhet të transferohen në Danimarkë.

(Laughter)

(Të qeshura)

(Applause)

(Duartrokitje)

I've shown you just a few things in italics here.

Unë ju tregoj disa gjëra këtu në shkronja korsive.

I could have shown a number of other problems.

Unë mund të kem treguar një sërë problemesh të tjera.

They're all problems that tend to be more common

Ata janë të gjitha problemet që kanë tendencë të jenë më të zakonshme

at the bottom of the social gradient.

në fund të gradientit social.

But there are endless problems with social gradients

Por ka probleme të pafund me gradiente sociale

that are worse in more unequal countries --

që janë më të keqësuar në vendet me më shumë pabarazi --

not just a little bit worse,

jo vetëm pak më keq,

but anything from twice as common to 10 times as common.

por rreth dy deri në 10 herë më të shpeshta.

Think of the expense,

Mendoni shpenzimet,

the human cost of that.

koston nga ana njerëzore të tyre.

I want to go back though to this graph that I showed you earlier

Dua te kthehem edhe një herë tek ky grafik, që ju tregova më parë

where we put it all together

ku ne kemi mbledhur gjithçka

to make two points.

në dy pika.

One is that, in graph after graph,

Njëra pikë është kjo, nga një grafik tek tjetri,

we find the countries that do worse,

kemi gjetur vendet që janë me keq,

whatever the outcome,

pavarësisht nga rezultati,

seem to be the more unequal ones,

duket se janë ato më të pabarabartë,

and the ones that do well

dhe ato që ecin më mirë

seem to be the Nordic countries and Japan.

duket se janë vendet nordike dhe Japonia.

So what we're looking at

Atëherë ajo që vëmë re është që

is general social disfunction related to inequality.

mosfunksionimi është i lidhur me pabarazinë e përgjithshme shoqërore.

It's not just one or two things that go wrong,

Nuk janë vetëm një ose dy gjëra që shkojnë keq,

it's most things.

është pjesa më e madhe e tyre.

The other really important point I want to make on this graph

Pika tjetër, vërtet e rëndësishme, që unë dua të vë në këtë grafik

is that, if you look at the bottom,

është se, nëse shihni poshtë,

Sweden and Japan,

Suedia che Japonia,

they're very different countries in all sorts of ways.

janë dy vende shumë të ndyshmëm nga njëri tjetri, në të gjitha aspektet.

The position of women,

Pozicioni i grave,

how closely they keep to the nuclear family,

si ato mbeten afër familjes,

are on opposite ends of the poles

janë në skajet e kundërta të poleve

in terms of the rich developed world.

në drejtim të botës të pasur e zhvilluar.

But another really important difference

Por një tjetër dallim shumë i rëndësishëm

is how they get their greater equality.

është se si ata arrijnë barazinë e tyre më të madhe.

Sweden has huge differences in earnings,

Suedia ka dallime të mëdha në paga,

and it narrows the gap through taxation,

dhe ai ngushton gapin ekonomik nëpërmjet tatimeve,

general welfare state,

shteti social për të gjithë,

generous benefits and so on.

benefite bujare e kështu me rrallë.

Japan is rather different though.

Japonia është pak më ndryshe.

It starts off with much smaller differences in earnings before tax.

Së pari me dallime shumë më të vogëla të pagave bruto.

It has lower taxes.

Tatime të ulëta.

It has a smaller welfare state.

Ka një shtet social me të vogël.

And in our analysis of the American states,

Dhe në analizat tona mbi shtetet e Amerkës,

we find rather the same contrast.

përkundrazi ne gjejmë të njëjtin dallim.

There are some states that do well through redistribution,

Ka disa shtete që bëjnë mirë në rishpërndarjen e të ardhurave,

some states that do well

disa shtete që bëjnë mirë

because they have smaller income differences before tax.

pasi kanë diferenca të vogla të të ardhurave para tatimeve.

So we conclude

Pra arrijmë në përfundimin

that it doesn't much matter how you get your greater equality,

se si nuk ka rëndësi aq shumë se si arrin barazi më të madhe,

as long as you get there somehow.

sa kohë qe arrin atje në një farë mënyre.

I am not talking about perfect equality,

Nuk po flas per barazi të përsosur,

I'm talking about what exists in rich developed market democracies.

Jam duke folur rreth asaj që ekziston ne vendet e zhvilluara demokratike.

Another really surprising part of this picture

Një pjesë tjetër me të vërtetë mahnitëse e këtij imazhi

is that it's not just the poor

është se është jo vetëm të varfërit

who are affected by inequality.

të cilët janë të prekur nga pabarazia.

There seems to be some truth in John Donne's

Kjo duket të jetë ndonjë e vërtetë në një citat nga John Donne

"No man is an island."

"Asnjëri nuk është një ishull."

And in a number of studies, it's possible to compare

Dhe nga një numër studimesh, është i mundur krahasimi

how people do in more and less equal countries

se si personat bëjnë nëpër vendet me më shumë apo më pak barazi

at each level in the social hierarchy.

në çdo nivel të hierarkisë sociale.

This is just one example.

Është thjesht një shembull.

It's infant mortality.

Është vdekshmëria foshnjore.

Some Swedes very kindly classified a lot of their infant deaths

Disa suedezë kanë klasifikuar në mënyrë të këndshme vdekjen foshnjore tek ata

according to the British register of general socioeconomic classification.

sipas regjistrit britanik të klasifikimit socio-ekonomik.

And so it's anachronistically

Dhe kështu që ky është një klasifikim anakronik

a classification by fathers' occupations,

një klasifikim nga profesionet atërore,

so single parents go on their own.

dhe për këtë arsye prindërit e vetëm hyjnë të gjithë në llogari.

But then where it says "low social class,"

Por pastaj, ku thuhet "klasë më të ulët"

that's unskilled manual occupations.

fillon me profesionet manuale më të pakualifikuar.

It goes through towards the skilled manual occupations in the middle,

Shkon drejt profesioneve manualë më të kualifikuar në mes,

then the junior non-manual,

pastaj tek praktikantët jo-manual,

going up high to the professional occupations --

rritet tek profesionistët me kualifikim të lartë --

doctors, lawyers,

mjekë, juristë,

directors of larger companies.

drejtorët e kompanive më të mëdha.

You see there that Sweden does better than Britain

Siç e shihni suedezët veprojnë më mirë se britanikët

all the way across the social hierarchy.

në të gjithë hierarkinë sociale.

The biggest differences are at the bottom of society.

Dallimet kryesore janë fund e shoqërisë.

But even at the top,

Por edhe në krye,

there seems to be a small benefit

duket sikur është një avantazh i vogël

to being in a more equal society.

në qënit një shoqëri më egalitare.

We show that on about five different sets of data

Ne tregojnë se në pesë grupe të ndryshme të të dhënave

covering educational outcomes

mbulon avantazhin e edukimit shkollor

and health in the United States and internationally.

dhe të shëndetit në Shtetet e Bashkuara dhe në nivel ndërkombëtar.

And that seems to be the general picture --

Dhe kjo duket të jetë përshtypja e përgjithshme --

that greater equality makes most difference at the bottom,

që barazia më e realizuar shkakton ndryshimin më të madh në fund,

but has some benefits even at the top.

por ka disa benefite edhe në majë.

But I should say a few words about what's going on.

Por unë duhet të them disa fjalë për atë që po ndodh.

I think I'm looking and talking

Unë mendoj se po shoh dhe po flas

about the psychosocial effects of inequality.

rreth efekteve psikologjikë të pabarazisë.

More to do with feelings of superiority and inferiority,

Më shumë të bëjë me ndjenjat e superioritetit dhe inferioritetit,

of being valued and devalued,

e të qënit i vlerësuar dhe i zhvlerësuar,

respected and disrespected.

respektuar dhe përçmuar.

And of course, those feelings

Dhe sigurisht, ato ndjenja

of the status competition that comes out of that

të statusit konkurrues që dalin

drives the consumerism in our society.

nga konsumizmi në shoqërinë tonë.

It also leads to status insecurity.

Ajo gjithashtu çon në pasigurinë e statusit.

We worry more about how we're judged and seen by others,

Ne shqetësohemi më shumë për mënyrën se si ne gjykohemi dhe të vëzhgohemi nga të tjerët,

whether we're regarded as attractive, clever,

nëse ne jemi të parë si atraktivë, inteligjentë,

all that kind of thing.

e të gjitha ato gjëra si puna e këtyre.

The social-evaluative judgments increase,

Rriten gjykimet mbi vlerësimin social,

the fear of those social-evaluative judgments.

frika e këtyre gjykimeve mbi vlerësimin social.

Interestingly,

Interesante,

some parallel work going on in social psychology:

disa studime paralele po punojnë mbi psicologjinë sociale:

some people reviewed 208 different studies

disa persona kanë shqyrtuar 208 studime të ndryshme

in which volunteers had been invited

në të cilat vullnetarëve të ftuar

into a psychological laboratory

në një laborator psikologjik

and had their stress hormones,

ju matën hormonet e stresit,

their responses to doing stressful tasks, measured.

përgjigjet e tyre duke kryer detyra të vështira, .

And in the review,

Dhe në këtë shqyrtim,

what they were interested in seeing

atë që ishin të interesuar të vëzhgonin

is what kind of stresses

ishte çfarë lloj stressesh

most reliably raise levels of cortisol,

ngrenë më shumë rregullisht nivelet kortizolit,

the central stress hormone.

hormoni kryesor stresit.

And the conclusion was

Dhe përfundimi ishte

it was tasks that included social-evaluative threat --

ishin detyrat që përfshinin kërcënim social-vlerësues --

threats to self-esteem or social status

kërcënimeve të vetë-respektit apo statusi social

in which others can negatively judge your performance.

me të cilën të tjerët mund të gjykojnë negativisht punën tuaj.

Those kind of stresses

Këto lloj stresesh

have a very particular effect

kanë një efekt të veçantë

on the physiology of stress.

në fiziologjine e stresit.

Now we have been criticized.

Ne kemi qenë të kritikuar.

Of course, there are people who dislike this stuff

Sigurisht, ka njerëz që nuk e pëlqejnë këtë gjë

and people who find it very surprising.

dhe njerëzit të cilët e gjejnë këtë shumë të çuditshme.

I should tell you though

Unë duhet të them se

that when people criticize us for picking and choosing data,

kur njerëzit kritikojnë ne zgjedhjen tonë të të dhënave,

we never pick and choose data.

ne kurrë nuk zgjedhim të dhënat.

We have an absolute rule

Ne kemi një rregull absolut

that if our data source has data for one of the countries we're looking at,

se në qoftë se burimet e të dhënave tona kanë të dhëna për një nga vendet që ne po studiojmë

it goes into the analysis.

ato analizohen.

Our data source decides

Burimi i të dhënave tona vendos

whether it's reliable data,

nëse janë të dhëna të besueshme,

we don't.

apo jo.

Otherwise that would introduce bias.

Përndryshe ato do të shtrembërojnë çdo gjë.

What about other countries?

Po në lidhje me vendet e tjera?

There are 200 studies

Ka 200 studime

of health in relation to income and equality

mbi shëndetin në raport me të ardhurat dhe barazisë

in the academic peer-reviewed journals.

në revista profesionale.

This isn't confined to these countries here,

Nuk është e kufizuar vetëm për këto vende këtu,

hiding a very simple demonstration.

e fshehur pas një demonstrimi të thjeshtë

The same countries,

Të njëjat vende,

the same measure of inequality,

të njëjtat masa të pabarazisë,

one problem after another.

një problem pas tjetrit.

Why don't we control for other factors?

Përse ne kontrollojme për faktorë të tjerë?

Well we've shown you that GNP per capita

E pra, ne kemi treguar se PKB-ja për frymë

doesn't make any difference.

nuk krijon ndonjë ndryshim.

And of course, others using more sophisticated methods in the literature

Dhe sigurisht, të tjerët që përdorin metoda më të sofistikuara në literaturë

have controlled for poverty and education

kane kontrolluar varfërinë dhe arsimin

and so on.

dhe kështu me radhë.

What about causality?

Po rastësia?

Correlation in itself doesn't prove causality.

Korrelacioni në vetvete nuk ka provuar rastesi.

We spend a good bit of time.

Ne shpenzojmë një pjesë të mirë të kohës.

And indeed, people know the causal links quite well

Dhe me të vërtetë, njerëzit i dinë lidhjet shkakore mjaft mirë

in some of these outcomes.

në disa nga këto rezultate.

The big change in our understanding

Ndryshimi i madh në të kuptuarit tonë

of drivers of chronic health

drejtohet tek shëndeti për pjesën kronike

in the rich developed world

në botën e pasur dhe të zhvilluar

is how important chronic stress from social sources

se si stresi kronik është i rëndësishëm nga burimet shoqërore

is affecting the immune system,

ndikon në sistemin imunitar,

the cardiovascular system.

sistemin kardiovaskular.

Or for instance, the reason why violence

Ose për shembull, arsyeja përse dhuna

becomes more common in more unequal societies

bëhet më shumë e zakonshme në shoqëritë më të pabarabarta

is because people are sensitive to being looked down on.

kjo sepse njerëzit nuk kanë dëshirë të shikojnë poshtë.

I should say that to deal with this,

Unë duhet të them se për të përmbushur këtë

we've got to deal with the post-tax things

ne duhet ta trajtojmë pas tatimit

and the pre-tax things.

dhe para tatimit.

We've got to constrain income,

Ne duhet të kufizojmë të ardhurat,

the bonus culture incomes at the top.

kulturën e bonuseve mbi të ardhurat për ata në krye.

I think we must make our bosses accountable to their employees

Unë mendoj se ne duhet të bëjmë punëdhënësit tanë përgjegjës për punonjësit e tyre

in any way we can.

në çdo mënyrë të mundshme.

I think the take-home message though

Unë mendoj se mesazhi këtu

is that we can improve the real quality of human life

është se ne mund të përmirësojë cilësinë e vërtetë të jetës njerëzore

by reducing the differences in incomes between us.

reduktimin e hendekut të të ardhurave në mes nesh.

Suddenly we have a handle

Papritmas, ne kemi kontroll

on the psychosocial well-being of whole societies,

për mirëqenien psikosociale të shoqërive të tërë,

and that's exciting.

dhe kjo është emocionuese.

Thank you.

Faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)