Molly Wright: How every child can thrive by five | TED

6,368,011 views ・ 2021-08-09

TED


Ju lutemi, klikoni dy herë mbi titrat në anglisht më poshtë për të luajtur videon.

00:00
Transcriber: Ivana Korom Reviewer:
0
0
7000
Translator: Edonita Bytyqi Reviewer: Helena Bedalli
00:14
[Baby cooing]
1
14796
1760
(Foshnja gugat)
00:32
What if I was to tell you
2
32076
2720
Sikur unë t’ju them
00:34
that a game of peekaboo could change the world?
3
34836
4920
se loja peekaboo mund të ndryshojë botën?
00:41
Sounds impossible, right?
4
41076
2280
Tingëllon e pamundur, apo jo?
00:43
Well, I’m here today to prove it’s not.
5
43876
3880
Unë jam këtu sot të dëshmoj se nuk është.
00:48
Hi, I’m Molly and I’m seven.
6
48436
1680
Tung, unë jam Molly dhe jam shtatë vjeqe.
00:50
And this is my little friend, Ari.
7
50156
2280
Dhe ky është shoku im i vogël, Ari.
00:52
Say “Hi,” Ari.
8
52636
1680
Thuaj “Tung,” Ari.
00:55
Hi.
9
55276
1320
Tung.
00:57
Oh, and this is my neighbor, Amarjot.
10
57116
3040
Oh, dhe ky është komshiu im, Amarjot.
01:00
He has to take Ari away now to get ready for our experiment.
11
60756
4280
Ai duhet ta largojë Arin tani, për ta përgatitur për eksperiment.
01:05
But don't worry, they'll be back.
12
65156
2360
Por mos u brengosni, ata do të kthehen prapë.
01:08
My talk today is about some powerful things you grownups can do.
13
68916
3600
Fjalimi im sot është rreth disa gjërave të fuqishme
që ju të rriturit mund të bëni
01:12
that shape us as children and the adults we become.
14
72556
3200
që na formojnë kur kalojme nga fëmijë rritur.
01:16
How do I know?
15
76556
1560
Si mund ta di unë?
01:18
Because my parents and people around me did them early and often.
16
78156
4160
Sepse prindërit dhe njerëzit rreth meje i bëjne ato, heret dhe shpesh.
01:23
I know not all kids are as lucky.
17
83156
2240
E di se jo të gjithë fëmijët jane me fat.
01:25
Some of my friends, some kids at my school and many around the world.
18
85436
4280
Disa nga miqt e mi, fëmijë nga shkolla dhe shumë tjerë rreth botës.
01:30
And I would really like to help change that.
19
90196
2720
Dua shumë që të ndihmoj ta ndryshoj këtë.
01:34
Thanks to scientists,
20
94116
1760
Duke falenderuar shkenctarët,
01:35
we now know just how important the first five years are
21
95876
3360
ne tani e dijmë se sa me rëndësi janë pesë vitet e para
01:39
for our health and development,
22
99276
2080
për shëndetin dhe zhvillimin tonë,
01:41
especially our brains.
23
101396
1840
sidomos për trurin tonë.
01:43
Ari started learning long before he was even born,
24
103276
3120
Ari filloi të mësonte shumë kohë përpara se të lindte
01:46
from inside his mommy’s tummy.
25
106436
1880
nga brenda barkut të nënës së tij.
01:48
When Ari was born,
26
108716
1720
Kur lindi Ari,
01:50
he was tiny and he cried all the time.
27
110476
4760
ai ishte i vogël dhe qante gjatë gjithë kohës.
01:55
He was always hungry and he pooped a lot.
28
115356
4240
Ai ishte gjithmonë i uritur dhe dilte jashtë shumë.
01:59
[Laughter]
29
119636
1800
(Të qeshura)
02:01
Now he laughs and giggles and makes funny noises.
30
121476
3760
Tani ai qesh dhe bën zhurma qesharake.
02:05
But those are just the changes we hear and see.
31
125276
3320
Por këto janë vetëm ndryshimet që dëgjojmë dhe shohim.
02:08
That’s way more going on inside.
32
128636
2960
Ka shumë më shumë gjëra që ndodhin brenda.
02:12
So, let’s talk more about our brains.
33
132316
3880
Kshtuqë, le të flasim më shumë për trurin tonë.
02:16
The blue bag is a rough size and weight of a healthy baby’s brain at birth.
34
136556
5520
Çanta blu ka madhësi dhe peshë t’afërt të trurit të një bebe të shëndetëshme.
02:22
The red one is a baby’s brain after the first year.
35
142356
4520
E kuqja është truri i foshnjës pas vitit të parë.
02:26
It almost doubles in volume.
36
146916
2520
Pothuajse dyfishohet në vëllim.
02:30
And by my age, it's almost 90 percent the volume of an adult brain.
37
150036
5800
Dhe në moshën time, është pothuajse 90% vëllimi i trurit të një të rrituri.
02:38
Our brains develop faster in our early years
38
158396
2640
Truri ynë zhvillohet më shpejt në vitet tona të hershme
02:41
than at any other time in our lives.
39
161276
3480
se sa në çdo kohë tjetër në jetën tonë.
02:45
It can create up to one million neural connections every second.
40
165636
5040
Mund të krijojë deri në një milion lidhje nervore për çdo sekondë.
02:51
But we need your help.
41
171476
1560
Por ne kemi nevojë për ndihmën tuaj..
02:53
Our healthy development depends on these top five things,
42
173996
4400
Zhvillimi ynë i shëndetshëm varet në këto pesë gjëra kryesore,
02:58
One, connecting; two, talking;
43
178516
3480
Një, lidhjet. Dy, të folurit.
03:02
three, playing; four, a healthy home,
44
182036
3840
Tre, lojërat. Katër, një shtëpi e shëndetshme,
03:05
five; community.
45
185916
1920
Pesë, komuniteti.
03:07
All of this helps our brains and us reach our full potential.
46
187996
4240
E gjithë kjo ndihmon trurin tonë dhe ne që të arrijmë potencialin tonë të plotë.
03:12
So what’s something you can do that can really make a difference?
47
192516
4440
Pra, çfarë është diçka që mund të bëni e që mund të bëjë vërtet një ndryshim?
03:17
Scientists call it serve and return.
48
197356
2960
Shkencëtarët e quajnë shërbim dhe kthim.
03:20
That’s just a grown-up way of saying connect, talk and play with us.
49
200676
5680
Kjo është vetëm një mënyrë tjetër për të thënë lidhu, flisni dhe luaj me ne.
03:26
And here’s the really big news.
50
206596
3240
Dhe këtu është lajmi i madh.
03:29
Amarjot, Ari, you ready?
51
209876
2080
Amarjot, Ari, jeni gati?
03:31
(Audio) Amajat: Ready?
52
211956
1480
(Audio) Amajat: Gati?
03:33
Molly Wright: Copycat games build imagination and empathy.
53
213476
3560
Lojërat kopjuese ndërtojnë imagjinatën dhe ndjeshmërinë.
03:37
(Amarjot and Ari laughing)
54
217516
3920
(Amarjoti dhe Ari duke qeshur)
03:41
Naming games build vocabulary and attention.
55
221716
4040
Lojërat e emërtimit ndërtojnë fjalorin dhe vëmendjen.
03:45
Amarjot: Daddy. Ari. Daddy. Ari.
56
225796
4600
Amarjot: Babi. Ariii. Babi. Ariiii.
03:50
MW: And games like peekabo -- yep, peekaboo --
57
230436
2840
Dhe lojëra si peekabo -- po, peekaboo --
03:53
actually build memory and trust.
58
233316
2280
në fakt ndërton kujtesën dhe besimin.
03:56
Amarjot: Peekaboo!
59
236156
2400
Amarjot: Peekaboo!
03:58
MW: Each time you talk to us, play with us, make us laugh,
60
238596
4600
Sa herë që flisni me ne, luani me ne, na bëni të qeshim,
04:03
it not only builds and strengthens our relationships and mental health,
61
243236
5320
jo vetëm që ndërton dhe forcon marrëdhëniet tona dhe shëndetin mendor,
04:08
it actually teaches us some of the most important life skills,
62
248596
4160
në fakt na mëson disa nga aftësitë më të rëndësishme të jetës,
04:12
from making friends to taking the test,
63
252796
2920
nga krijimi i miqve e deri te pjesëmarrja ne testim
04:15
to getting a job,
64
255756
1160
për të gjetur një punë,
04:16
to one day maybe even starting a family of our own.
65
256956
3920
e ndoshta, një ditë edhe duke filluar familjen tonën.
04:21
Interactions early and often matter.
66
261436
2840
Ndërveprimet e hershme dhe të shpeshta kanë rëndësi.
04:24
Take it from me,
67
264316
1160
Merre nga unë,
04:25
the seven-year-old up here talking about brain science.
68
265516
3520
shtatë vjeçarja këtu lart duke folur për shkencën e trurit.
04:29
(Laughter)
69
269076
1440
(Të qeshura)
04:30
OK, now let’s see what happens when the connection is taken away.
70
270556
4360
Tani le të shohim se çfarë ndodh kur lidhja hiqet.
04:37
So now he’s trying to get his dad’s attention again.
71
277756
2920
Tani ai po përpiqet të arrijë sërish vëmendjen e babait të tij.
04:40
He’s reaching out like, “That was fun, why have you stopped?”
72
280716
3680
Ai shtrihet sikur thotë “Kjo ishte kënaqësi, pse u ndale?”
04:46
(Ari cries)
73
286596
1960
(Ari qan)
04:48
I know it’s important for adults to use their devices sometimes,
74
288596
4840
E di që është e rëndësishme që t’rriturit të përdorin ndonjëherë pajisjet e tyre,
04:53
but kids are hardwired to seek out meaningful connections,
75
293476
4840
por fëmijët janë të lindur për të kërkuar lidhje domethënëse,
04:58
not receiving them causes confusion and stress.
76
298356
3720
mosmarrja e tyre, shkakton konfuzion dhe stres.
05:02
OK, Amarjot, please re-engage.
77
302956
3120
OK, Amarjot, të lutem riangazhohu.
05:06
Amarjot: Ah, there’s Ari.
78
306556
1920
Amarjot: Ah, ja ku është Ari.
05:08
(Ari laughs)
79
308676
2560
(Ari qesh)
05:13
MW: Now what if our whole childhood was like that last 30 seconds?
80
313436
5920
Po sikur e gjithë fëmijëria jonë të ishte kështu sikur 30 sekondat e fundit?
05:19
How hard it would be for a child to feel calm.
81
319916
2720
Sa e vështirë do të ishte që një fëmijë të ndihet i qetë
05:23
To feel safe.
82
323676
1840
Të ndjehet i sigurt.
05:26
To learn to trust anyone.
83
326156
2360
Të mësoje t’i besoje dikujt.
05:28
And the lifelong impact that would have.
84
328556
3000
Dhe ndikimi i përjetshëm që do të kishte.
05:32
That makes me feel sad.
85
332676
2120
Kjo më bën të ndihem e trishtuar.
05:38
Ari only reacted the way he did and recovered so quickly
86
338796
4960
Ari reagoi ne ate menyre dhe eshte ne forme kaq shpejt
05:43
because the connection between him and his dad is usually so strong.
87
343796
4200
sepse lidhja mes tij dhe babait është zakonisht e fortë.
05:48
The positive relationships with the grown-ups in our lives
88
348756
3080
Marrëdhëniet pozitive me të rriturit në jetën tonë
05:51
gives kids the confidence we need
89
351876
2880
u japin fëmijëve besimin që na nevojitet
05:54
to try new things, to explore and be a kid.
90
354796
6000
për të provuar gjëra të reja, për të eksploruar dhe të jemi fëmijë.
06:01
So please,
91
361916
2480
Prandaj ju lutem,
06:04
try to remember the most special period for our development is
92
364436
4680
përpiquni të mbani mend se periudha më e veçantë për zhvillimin tonë janë
06:09
the first five years.
93
369156
3080
pesë vitet e para.
06:12
Starting from inside mommy’s tummy.
94
372396
2800
Duke filluar nga brenda barkut të mamasë.
06:15
What’s something really impactful you can do?
95
375276
2840
Çfarë është diçka me shumë ndikim që ju mund të bëni?
06:18
Serve and return.
96
378556
2560
Shërbim dhe kthim.
06:21
And when?
97
381916
1720
Dhe kur?
06:23
Early and often.
98
383756
2280
Herët dhe shpesh.
06:26
Please give it up for a Amarjot and Ari.
99
386876
2880
Ju lutem duartrokitje për Amarjot dhe Ari.
06:29
(Applause)
100
389836
6960
(Duartrokitje)
06:37
Every moment together is an opportunity
101
397516
4000
Çdo moment së bashku është një mundësi
06:41
to connect, talk and play.
102
401556
3120
për t’u lidhur, për të folur dhe për të luajtur.
06:45
Imagine the difference we could make if everyone everywhere did this.
103
405476
6360
Imagjinoni ndryshimin që do të mund të bënim nëse të gjithë do ta bënin këtë.
06:53
To us, the children,
104
413356
3400
Për ne, fëmijët,
06:56
it’s so much more than just a game.
105
416796
4320
është shumë më tepër se thjesht një lojë.
07:04
It's our future.
106
424156
1400
Është e ardhmja jonë.
07:06
Thank you.
107
426076
1000
Faleminderit.
07:07
(Applause)
108
427116
1280
(Duartrokitje)
07:08
See? Peekaboo really can change the world.
109
428436
3240
E shihni? Peekaboo me të vërtetë mund të ndryshojë botën.
07:11
(Applause)
110
431716
1920
(Duartrokitje)
Rreth kësaj faqe interneti

Kjo faqe do t'ju prezantojë me videot e YouTube që janë të dobishme për të mësuar anglisht. Do të shihni mësime angleze të mësuara nga mësues të nivelit më të lartë nga e gjithë bota. Klikoni dy herë mbi titrat në anglisht të shfaqura në secilën faqe të videos për të luajtur videon prej andej. Titrat lëvizin në sinkron me riprodhimin e videos. Nëse keni ndonjë koment ose kërkesë, ju lutemi na kontaktoni duke përdorur këtë formular kontakti.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7