Molly Wright: How Every Child Can Thrive by Five | TED

Transcriber: Ivana Korom Reviewer:

Translator: Edonita Bytyqi Reviewer: Helena Bedalli

[Baby cooing]

(Foshnja gugat)

What if I was to tell you

Sikur unë t’ju them

that a game of peekaboo could change the world?

se loja peekaboo mund të ndryshojë botën?

Sounds impossible, right?

Tingëllon e pamundur, apo jo?

Well, I’m here today to prove it’s not.

Unë jam këtu sot të dëshmoj se nuk është.

Hi, I’m Molly and I’m seven.

Tung, unë jam Molly dhe jam shtatë vjeqe.

And this is my little friend, Ari.

Dhe ky është shoku im i vogël, Ari.

Say “Hi,” Ari.

Thuaj “Tung,” Ari.

Hi.

Tung.

Oh, and this is my neighbor, Amarjot.

Oh, dhe ky është komshiu im, Amarjot.

He has to take Ari away now to get ready for our experiment.

Ai duhet ta largojë Arin tani, për ta përgatitur për eksperiment.

But don't worry, they'll be back.

Por mos u brengosni, ata do të kthehen prapë.

My talk today is about some powerful things you grownups can do.

Fjalimi im sot është rreth disa gjërave të fuqishme

që ju të rriturit mund të bëni

that shape us as children and the adults we become.

që na formojnë kur kalojme nga fëmijë rritur.

How do I know?

Si mund ta di unë?

Because my parents and people around me did them early and often.

Sepse prindërit dhe njerëzit rreth meje i bëjne ato, heret dhe shpesh.

I know not all kids are as lucky.

E di se jo të gjithë fëmijët jane me fat.

Some of my friends, some kids at my school and many around the world.

Disa nga miqt e mi, fëmijë nga shkolla dhe shumë tjerë rreth botës.

And I would really like to help change that.

Dua shumë që të ndihmoj ta ndryshoj këtë.

Thanks to scientists,

Duke falenderuar shkenctarët,

we now know just how important the first five years are

ne tani e dijmë se sa me rëndësi janë pesë vitet e para

for our health and development,

për shëndetin dhe zhvillimin tonë,

especially our brains.

sidomos për trurin tonë.

Ari started learning long before he was even born,

Ari filloi të mësonte shumë kohë përpara se të lindte

from inside his mommy’s tummy.

nga brenda barkut të nënës së tij.

When Ari was born,

Kur lindi Ari,

he was tiny and he cried all the time.

ai ishte i vogël dhe qante gjatë gjithë kohës.

He was always hungry and he pooped a lot.

Ai ishte gjithmonë i uritur dhe dilte jashtë shumë.

[Laughter]

(Të qeshura)

Now he laughs and giggles and makes funny noises.

Tani ai qesh dhe bën zhurma qesharake.

But those are just the changes we hear and see.

Por këto janë vetëm ndryshimet që dëgjojmë dhe shohim.

That’s way more going on inside.

Ka shumë më shumë gjëra që ndodhin brenda.

So, let’s talk more about our brains.

Kshtuqë, le të flasim më shumë për trurin tonë.

The blue bag is a rough size and weight of a healthy baby’s brain at birth.

Çanta blu ka madhësi dhe peshë t’afërt të trurit të një bebe të shëndetëshme.

The red one is a baby’s brain after the first year.

E kuqja është truri i foshnjës pas vitit të parë.

It almost doubles in volume.

Pothuajse dyfishohet në vëllim.

And by my age, it's almost 90 percent the volume of an adult brain.

Dhe në moshën time, është pothuajse 90% vëllimi i trurit të një të rrituri.

Our brains develop faster in our early years

Truri ynë zhvillohet më shpejt në vitet tona të hershme

than at any other time in our lives.

se sa në çdo kohë tjetër në jetën tonë.

It can create up to one million neural connections every second.

Mund të krijojë deri në një milion lidhje nervore për çdo sekondë.

But we need your help.

Por ne kemi nevojë për ndihmën tuaj..

Our healthy development depends on these top five things,

Zhvillimi ynë i shëndetshëm varet në këto pesë gjëra kryesore,

One, connecting; two, talking;

Një, lidhjet. Dy, të folurit.

three, playing; four, a healthy home,

Tre, lojërat. Katër, një shtëpi e shëndetshme,

five; community.

Pesë, komuniteti.

All of this helps our brains and us reach our full potential.

E gjithë kjo ndihmon trurin tonë dhe ne që të arrijmë potencialin tonë të plotë.

So what’s something you can do that can really make a difference?

Pra, çfarë është diçka që mund të bëni e që mund të bëjë vërtet një ndryshim?

Scientists call it serve and return.

Shkencëtarët e quajnë shërbim dhe kthim.

That’s just a grown-up way of saying connect, talk and play with us.

Kjo është vetëm një mënyrë tjetër për të thënë lidhu, flisni dhe luaj me ne.

And here’s the really big news.

Dhe këtu është lajmi i madh.

Amarjot, Ari, you ready?

Amarjot, Ari, jeni gati?

(Audio) Amajat: Ready?

(Audio) Amajat: Gati?

Molly Wright: Copycat games build imagination and empathy.

Lojërat kopjuese ndërtojnë imagjinatën dhe ndjeshmërinë.

(Amarjot and Ari laughing)

(Amarjoti dhe Ari duke qeshur)

Naming games build vocabulary and attention.

Lojërat e emërtimit ndërtojnë fjalorin dhe vëmendjen.

Amarjot: Daddy. Ari. Daddy. Ari.

Amarjot: Babi. Ariii. Babi. Ariiii.

MW: And games like peekabo -- yep, peekaboo --

Dhe lojëra si peekabo -- po, peekaboo --

actually build memory and trust.

në fakt ndërton kujtesën dhe besimin.

Amarjot: Peekaboo!

Amarjot: Peekaboo!

MW: Each time you talk to us, play with us, make us laugh,

Sa herë që flisni me ne, luani me ne, na bëni të qeshim,

it not only builds and strengthens our relationships and mental health,

jo vetëm që ndërton dhe forcon marrëdhëniet tona dhe shëndetin mendor,

it actually teaches us some of the most important life skills,

në fakt na mëson disa nga aftësitë më të rëndësishme të jetës,

from making friends to taking the test,

nga krijimi i miqve e deri te pjesëmarrja ne testim

to getting a job,

për të gjetur një punë,

to one day maybe even starting a family of our own.

e ndoshta, një ditë edhe duke filluar familjen tonën.

Interactions early and often matter.

Ndërveprimet e hershme dhe të shpeshta kanë rëndësi.

Take it from me,

Merre nga unë,

the seven-year-old up here talking about brain science.

shtatë vjeçarja këtu lart duke folur për shkencën e trurit.

(Laughter)

(Të qeshura)

OK, now let’s see what happens when the connection is taken away.

Tani le të shohim se çfarë ndodh kur lidhja hiqet.

So now he’s trying to get his dad’s attention again.

Tani ai po përpiqet të arrijë sërish vëmendjen e babait të tij.

He’s reaching out like, “That was fun, why have you stopped?”

Ai shtrihet sikur thotë “Kjo ishte kënaqësi, pse u ndale?”

(Ari cries)

(Ari qan)

I know it’s important for adults to use their devices sometimes,

E di që është e rëndësishme që t’rriturit të përdorin ndonjëherë pajisjet e tyre,

but kids are hardwired to seek out meaningful connections,

por fëmijët janë të lindur për të kërkuar lidhje domethënëse,

not receiving them causes confusion and stress.

mosmarrja e tyre, shkakton konfuzion dhe stres.

OK, Amarjot, please re-engage.

OK, Amarjot, të lutem riangazhohu.

Amarjot: Ah, there’s Ari.

Amarjot: Ah, ja ku është Ari.

(Ari laughs)

(Ari qesh)

MW: Now what if our whole childhood was like that last 30 seconds?

Po sikur e gjithë fëmijëria jonë të ishte kështu sikur 30 sekondat e fundit?

How hard it would be for a child to feel calm.

Sa e vështirë do të ishte që një fëmijë të ndihet i qetë

To feel safe.

Të ndjehet i sigurt.

To learn to trust anyone.

Të mësoje t’i besoje dikujt.

And the lifelong impact that would have.

Dhe ndikimi i përjetshëm që do të kishte.

That makes me feel sad.

Kjo më bën të ndihem e trishtuar.

Ari only reacted the way he did and recovered so quickly

Ari reagoi ne ate menyre dhe eshte ne forme kaq shpejt

because the connection between him and his dad is usually so strong.

sepse lidhja mes tij dhe babait është zakonisht e fortë.

The positive relationships with the grown-ups in our lives

Marrëdhëniet pozitive me të rriturit në jetën tonë

gives kids the confidence we need

u japin fëmijëve besimin që na nevojitet

to try new things, to explore and be a kid.

për të provuar gjëra të reja, për të eksploruar dhe të jemi fëmijë.

So please,

Prandaj ju lutem,

try to remember the most special period for our development is

përpiquni të mbani mend se periudha më e veçantë për zhvillimin tonë janë

the first five years.

pesë vitet e para.

Starting from inside mommy’s tummy.

Duke filluar nga brenda barkut të mamasë.

What’s something really impactful you can do?

Çfarë është diçka me shumë ndikim që ju mund të bëni?

Serve and return.

Shërbim dhe kthim.

And when?

Dhe kur?

Early and often.

Herët dhe shpesh.

Please give it up for a Amarjot and Ari.

Ju lutem duartrokitje për Amarjot dhe Ari.

(Applause)

(Duartrokitje)

Every moment together is an opportunity

Çdo moment së bashku është një mundësi

to connect, talk and play.

për t’u lidhur, për të folur dhe për të luajtur.

Imagine the difference we could make if everyone everywhere did this.

Imagjinoni ndryshimin që do të mund të bënim nëse të gjithë do ta bënin këtë.

To us, the children,

Për ne, fëmijët,

it’s so much more than just a game.

është shumë më tepër se thjesht një lojë.

It's our future.

Është e ardhmja jonë.

Thank you.

Faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)

See? Peekaboo really can change the world.

E shihni? Peekaboo me të vërtetë mund të ndryshojë botën.

(Applause)

(Duartrokitje)