Molly Wright: How Every Child Can Thrive by Five | TED

Transcriber: Ivana Korom Reviewer:

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

[Baby cooing]

(ကလေး ခိုးခိုးခစ်ခစ် အသံ)

What if I was to tell you

ပီကာဘူး ကစားနည်းတစ်ခုဟာ

that a game of peekaboo could change the world?

ကမ္ဘာကို ပြောင်းလဲနိုင်တယ်လို့ ကျွန်မ ပြောမယ်ဆိုရင်ရော။

Sounds impossible, right?

မဖြစ်နိုင်ဘူး ထင်စရာ မဟုတ်လား။

Well, I’m here today to prove it’s not.

ကဲ ဒါက မဟုတ်ဘူးဆိုတာ သက်သေပြဖို့ ကျွန်မ ဒီမှာ ရှိနေတာပါ။

Hi, I’m Molly and I’m seven.

ကျွန်မက Molly ၊ အသက်က ခုနှစ်နှစ်ပါ။

And this is my little friend, Ari.

ဒါက ကျွန်မရဲ့ သူငယ်ချင်းလေး Ari ပါ။

Say “Hi,” Ari.

နှုတ်ဆက်လိုက်ပါဦး Ari ရေ။

Hi.

ဟိုင်း။

Oh, and this is my neighbor, Amarjot.

အိုး၊ဒါက ကျွန်မရဲ့အိမ်နီးချင်း Amarjot ပါ။

He has to take Ari away now to get ready for our experiment.

ကျွန်မတို့ လက်တွေ့စမ်းသပ်မှု အသင့်ပြင်ဖို့ အခု သူ Ari ကို ခေါ်သွားရမှာပါ။

But don't worry, they'll be back.

ဒါပေမဲ့၊ မပူပါနဲ့။ သူတို့ ပြန်လာမှာပါ။

My talk today is about some powerful things you grownups can do.

ဒီနေ့ ဟောပြောချက်က သင်တို့ လူကြီးတွေ လုပ်နိုင်တဲ့၊ ကလေးတွေအဖြစ်

that shape us as children and the adults we become.

ပုံသ္ငင်းပြီး ကျွန်မတို့ လူကြီးတွေ ဖြစ်လာစေတဲ့ အစွမ်းထက်တဲ့အရာတွေပါ။

How do I know?

ဘယ်လိုလုပ်ပြီး ကျွန်မက သိတာလဲ။

Because my parents and people around me did them early and often.

ကျွန်မရဲ့မိဘတွေနဲ့ အနီးတစ်ဝိုက်က လူတွေက ဒါတွေကို စောစီးစွာ၊မကြာခဏ လုပ်တာကြောင့်ပါ။

I know not all kids are as lucky.

ကလေးတွေ အားလုံး ကံကောင်းတာ ကျွန်မ သိတယ်။

Some of my friends, some kids at my school and many around the world.

ကျွန်မရဲ့ သူငယ်ချင်းတချို့၊ ကျွန်မရဲ့ ကျောင်းနဲ့ ကမ္ဘာအနှံ့က ကလေးများစွာပါ။.

And I would really like to help change that.

ဒါကို ပြောင်းလဲဖို့ ကျွန်မ တကယ့်ကို ကူညီချင်တယ်။

Thanks to scientists,

သိပ္ပံပညာရှင်တွေရဲ့ ကျေးဇူးကြောင့်

we now know just how important the first five years are

ပထမဆုံး ငါးနှစ်ဟာ ကျွန်မတို့ရဲ့ ကျန်းမာရေးနဲ့ ဖွံ့ဖြိုးရေးအတွက်

for our health and development,

အရေးပါပုံကို ကျွန်မတို့ အခု သိတယ်၊

especially our brains.

အထူးသဖြင့် ကျွန်မတို့ရဲ့ဦးနှောက်တွေပါ။

Ari started learning long before he was even born,

Ari ဟာ သူ မွေးတောင် မမွေးခင် အတော်ကြကြာ သူ့မေမေရဲ့

from inside his mommy’s tummy.

ဗိုက်ထဲကနေ စတင် သင်ယူခဲ့တာပါ။

When Ari was born,

Ari ကို မွေးတဲ့အခါ

he was tiny and he cried all the time.

သူက ပိစိကလေးနဲ့ တစ်ချိန်လုံး ငိုခဲ့တယ်။

He was always hungry and he pooped a lot.

သူဟာ အမြဲတမ်း ဗိုက်ဆာနေပြီး အီအီးအများကြီးပါတယ်လေ။

[Laughter]

(ရယ်သံများ)

Now he laughs and giggles and makes funny noises.

အခုတော့ သူဟာ ရယ်လိုက်၊ တခစ်ခစ်လုပ်လိုက်၊ ရယ်စရာ အသံတွေ လုပ်လိုက်နဲ့ပါ။

But those are just the changes we hear and see.

ဒါပေမဲ့ ဒါတွေက ကျွန်မတို့ ကြားရ၊ မြင်ရတဲ့ ပြောင်းလဲမှုတွေပဲရှိသေးတယ်။

That’s way more going on inside.

ဒါက အတွင်းမှာ နောက်ထပ် ဆက်ဖြစ်နေပုံပါ။

So, let’s talk more about our brains.

ဒီတော့ ဦးနှောက်တွေအကြောင်း ထပ်ပြောရအောင်။

The blue bag is a rough size and weight of a healthy baby’s brain at birth.

အိတ်အပြာက အကြမ်းဖျင်း အရွယ်တစ်ခုဖြစ်ပြီး မွေးစမှာ ကျန်းမာတဲ့ ကလေးရဲ့ အလေးချိန်ပါ။

The red one is a baby’s brain after the first year.

အနီရောင်က အခါလည်ပြီးနောက် ကလေးရဲ့ ဦးနှောက်ပါ။

It almost doubles in volume.

ထုထည်အရ နှစ်ဆနီးပါးပါ။

And by my age, it's almost 90 percent the volume of an adult brain.

ကျွန်မရဲ့အရွယ်အရောက်မှာ လူကြီးတစ်ယောက်ရဲ့ ထုထည်ရဲ့ ၉၀% နီးပါးပါ။

Our brains develop faster in our early years

ကျွန်မတို့ရဲ့ ဦးနှောက်တွေဟာ အစောပိုင်းနှစ်တွေမှာ ဘဝထဲက

than at any other time in our lives.

အခြားအချိန်တွေမှာထက် ပိုမြန်မြန် ဖွံ့ဖြိုးတယ်။

It can create up to one million neural connections every second.

စက္ကန့်တိုင်း အာရုံကြော ဆက်သွယ်မှု တစ်သန်းအထိ ဖန်တီးတယ်။

But we need your help.

ဒါပေမဲ့ သင်တို့ရဲ့အကူအညီ လိုတယ်။

Our healthy development depends on these top five things,

ကျွန်မတို့ရဲ့ ကျန်းမာတဲ့ ဖွံ့ဖြိုးမှုဟာ ဒီထိပ်ဆုံး အရာ ငါးခုမှာ မူတည်တယ်။

One, connecting; two, talking;

တစ်၊ ဆက်သွယ်ခြင်း၊ နှစ်၊ စကားပြောခြင်း

three, playing; four, a healthy home,

သုံး၊ ကစားခြင်း လေး၊ ကျန်းမာတဲ့ အိမ်တစ်လုံး၊

five; community.

ငါး၊ လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းပါ။

All of this helps our brains and us reach our full potential.

ဒါအားလုံးက ကျွန်မတို့ရဲ့ ဦးနှောက်တွေကို ကူညီကာ ပြည့်ဝတဲ့ စွမ်းပကားကို ရောက်စေတယ်။

So what’s something you can do that can really make a difference?

ဒီတော့ ခြားနားမှုတစ်ခုကို တကယ် ဖန်တီးနိုင် တဲ့ သင်တို့ လုပ်နိုင်တဲ့ တစ်ခုခုက ဘာလဲ။

Scientists call it serve and return.

သိပ္ပံပညာရှင်တွေက ဒါကို တုံပြန်ဆက်သွယ်မှုလို့ခေါ်တယ်။

That’s just a grown-up way of saying connect, talk and play with us.

လူကြီးတစ်ယောက်က ကျွန်မတို့နဲ့ ဆက်သွယ်၊ စကားပြော၊ ကစားတဲ့ နည်းလမ်းတစ်ခုပါပဲ။

And here’s the really big news.

ဒီမှာတော့ တကယ့် အရေးကြီး သတင်းပါ။

Amarjot, Ari, you ready?

Amarjo ရေ၊ Ari ရေ အသင့်ပဲလား။

(Audio) Amajat: Ready?

(အသံ) Amajat: အသင့်ဖြစ်ပြီလား။

Molly Wright: Copycat games build imagination and empathy.

MW: လိုက်တုတဲ့ ကစားနည်းတွေက စိတ်ကူးနဲ့ မျှဝေခံစားမှုကို တည်ဆောက်ပေးတယ်။

(Amarjot and Ari laughing)

(Amarjot နဲ့ Ari ရယ်နေသည်။)

Naming games build vocabulary and attention.

အမည်ပေးတဲ့ ကစားနည်းတွေက ဝေါဟာရနဲ့ အာရုံစိုက်မှုကို တည်ဆောက်ပေးတယ်။

Amarjot: Daddy. Ari. Daddy. Ari.

Amarjot: ဖေဖေ Ari ။ ဖေဖေ Ari ။

MW: And games like peekabo -- yep, peekaboo --

MW: ပြီးတော့ ပီကာဘူး လို ကစားနည်းတွေက ဟုတ်၊ ပီကာဘူးပါ၊

actually build memory and trust.

မှတ်ဉာဏ်နဲ့ ယုံကြည်မှုကို တကယ် တည်ဆောက်ပေးတယ်။

Amarjot: Peekaboo!

Amarjot: ပီကာဘူး။

MW: Each time you talk to us, play with us, make us laugh,

MW: ကျွန်မတို့ကို သင်တို့ စကားပြောတာ ကစားတာ ရယ်မောစေတဲ့ အကြိမ်တိုင်းဟာ

it not only builds and strengthens our relationships and mental health,

ကျွန်မတို့ရဲ့ ဆက်ဆံရေးတွနဲ့ စိတ်ကျန်းမာရေး ကို တည်ဆောက်၊ အားဖြည့်ပေးရုံမက

it actually teaches us some of the most important life skills,

အရေးအကြီးဆုံး ဘဝ အတတ်ပညာတွေကိုပါ ကျွန်မတို့ကို သင်ပေးတာပါ။

from making friends to taking the test,

မိတ်ဆွေဖွဲ့တာကနေ စာမေးပွဲဖြေတာ၊

to getting a job,

အလုပ်တစ်ခု ရတာ၊

to one day maybe even starting a family of our own.

တစ်နေ့မှာ ကိုယ်ပိုင် မိသားစု ဘဝကို စတင်တာအထိတောင် ဖြစ်လောက်တယ်။

Interactions early and often matter.

စောစောနဲ့ မကြာခဏ တုံ့ပြန်ဆက်သွယ်တွေဟာ အရေးပါတယ်။

Take it from me,

ကျွန်မကို နမူနာကြည့်ပါ။

the seven-year-old up here talking about brain science.

ခုနှစ်နှစ်သမီးလေးက ဒီမှာတက်ပြီး ဦးနှောက် သိပ္ပံပညာအကြောင်း ပြောနေတယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

OK, now let’s see what happens when the connection is taken away.

ကောင်းပြီ၊အခု ဆက်သွယ်မှုတွေ ဖယ်လိုက်တဲ့အခါ ဘာဖြစ်လဲဆိုတာ ကြည့်ရအောင်။

So now he’s trying to get his dad’s attention again.

ဒီတော့ အခု သူဟာ သူ့အဖေရဲ့ ဂရုစိုက်မှုရဖို့ ပြန်ကြိုးစားနေတယ်။

He’s reaching out like, “That was fun, why have you stopped?”

သူ ဒီလို အသိပေးနေတာပေါ့၊ “ပျော်စရာ ကောင်းတဲ့ဟာ၊ ဘာလို့ ရပ်လိုက်တာလဲ။”

(Ari cries)

( Ari ငိုသည်။)

I know it’s important for adults to use their devices sometimes,

တစ်ခါတစ်လေ လူကြီးတွေအတွက် သူတို့ကိရိယာတွေ အသုံးပြုဖို့ အရေးကြီးတာကို ကျွန်မ သိပေမဲ့

but kids are hardwired to seek out meaningful connections,

ကလေးတွေကတော့ အဓိပ္ပာယ်ရှိတဲ့ ဆက်သွယ်မှုတွေ ရှာဖို့ ဗီဇအရ ပါပြီးသားပါ။

not receiving them causes confusion and stress.

ဒါတွေကို မရရှိတာက စိတ်ရှုပ်ထွေးမှုနဲ့ ဖိစီးမှုဖြစ်စေတယ်။

OK, Amarjot, please re-engage.

ကောင်းပြီ၊ Amarjot ရေ၊ ပြန်ဆက်သွယ်လိုက်ပါဦး။

Amarjot: Ah, there’s Ari.

Amarjot: အာ၊ Ari ရေ။

(Ari laughs)

(Ari ရယ်သည်။)

MW: Now what if our whole childhood was like that last 30 seconds?

W: ကဲ ကျွန်မတို့ ကလေးဘဝတစ်ခုလုံး လွန်ခဲ့တဲ့ စက္ကန့် ၃၀ လို ဖြစ်ခဲ့ရင်ရော။

How hard it would be for a child to feel calm.

ကလေးတစ်ယောက်အတွက် စိတ်အေးချမ်းဖို့ ခက်ခဲမှာပဲနော်။

To feel safe.

လုံခြုံတယ်လို့ ခံစားမိဖို့၊

To learn to trust anyone.

လူတိုင်းကို ယုံကြည်ဖို့၊

And the lifelong impact that would have.

ဒါက တစ်သက်တာ သက်ရောက်စေမှာပါ။

That makes me feel sad.

ဒါက ကျွန်မကို ဝမ်းနည်းစေတာပါ။

Ari only reacted the way he did and recovered so quickly

Ari ဟာ သူလုပ်သလို ပြန်တုံ့ပြန်ပြီး အမြန် သက်သာလာတယ်။

because the connection between him and his dad is usually so strong.

သူနဲ့ သူ့အဖေကြားက ဆက်သွယ်မှုဟာ အမြဲလိုလို သိပ်အားကောင်းတာကြောင့်ပါ။

The positive relationships with the grown-ups in our lives

ကျွန်မတို့ရဲ့ဘဝတွေမှာ လူကြီးတွေနဲ့ အပြုသဘော ဆက်နွယ်မှုတွေက

gives kids the confidence we need

အကြောင်းအရာသစ်တွေ စမ်းကြည့်ဖို့၊ စူးစမ်းဖို့နဲ့

to try new things, to explore and be a kid.

ကလေးတစ်ယောက်ဖြစ်ဖို့ လိုအပ်တဲ့ ယုံကြည်စိတ်ကို ပေးတယ်။

So please,

ဒီတော့ ကျေးဇူးပြုပြီး

try to remember the most special period for our development is

ကျွန်မတို့ရဲ့ ဖွံ့ဖြိုးမှုအတွက် အထူးခြားဆုံး ကာလက ပထမ ငါးနှစ်ဆိုတာ

the first five years.

သတိရဖို့ ကြိုးစားပေးပါ။

Starting from inside mommy’s tummy.

မေ့မေ့ရဲ့ ဗိုက်ထဲကနေ စတင်ပါတယ်။

What’s something really impactful you can do?

သင်တို့ လုပ်နိင်တဲ့ တကယ် သက်ရောက်မှုရှိတဲ့ တစ်ခုခုက ဘာလဲ။

Serve and return.

တုံ့ပြန်ဆက်သွယ်မှုပါ။

And when?

ပြီးတော့ ဘယ်အချိန်မှာလဲ။

Early and often.

စောစောနဲ့ မကြာခဏပါ။

Please give it up for a Amarjot and Ari.

Amarjot နဲ့ Ari အတွက် လက်ခုပ်သံလေး။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

Every moment together is an opportunity

အတူရှိတဲ့ အချိန်တိုင်းဟာ ဆက်သွယ်ဖို့၊ စကားပြောဖို့၊ ကစားဖို့

to connect, talk and play.

အခွင့်အလမ်းတစ်ခုပါ။

Imagine the difference we could make if everyone everywhere did this.

နေရာတိုင်းက လူတိုင်း ဒါကို လုပ်ရင် ဖန်တီး နိုင်တဲ့ ခြားနားမှုတစ်ခုကိုစိတ်ကူးကြည့်ပါ။

To us, the children,

ကျွန်မတို့ ကလေးတွေအတွက်

it’s so much more than just a game.

ဒါက ကစားနည်းတစ်ခုထက် အများကြီးပိုပါတယ်။

It's our future.

ဒါက ကျွန်မတိုရဲ့ အနာဂတ်ပါ။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

See? Peekaboo really can change the world.

မြင်တယ်နော်၊ ပီကာဘူးက ကမ္ဘာကို ပြောင်းလဲနိုင်ပါတယ်နော်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)