Molly Wright: How Every Child Can Thrive by Five | TED

Transcriber: Ivana Korom Reviewer:

Translator: avesta masoud Reviewer: Daban Q. Jaff

[Baby cooing]

[دەنگی گریانی منداڵ]

What if I was to tell you

چی ئەگەر پێتان بڵێم

that a game of peekaboo could change the world?

یاری چاوشارکێ دەتوانێت جیهان بگۆڕێت؟

Sounds impossible, right?

ئەستەم دیارە، وایە؟

Well, I’m here today to prove it’s not.

باشە، من ئەمڕۆ لێرەم تا بیسەلمێنم کە ئەستەم نییە.

Hi, I’m Molly and I’m seven.

سڵاو، من( مۆڵی)تەمەنم ٧ ساڵە.

And this is my little friend, Ari.

ئەمەش هاوڕێ بچوکەکەمە، (ئاری).

Say “Hi,” Ari.

بڵێ سڵاو ئاری.

Hi.

سڵاو.

Oh, and this is my neighbor, Amarjot.

ئۆھ، ئەمەش هاوسێمە، ئامەرجۆت.

He has to take Ari away now to get ready for our experiment.

ئەو ئێستا پێویستە ئاری ببات بۆ ئەوەی ئامادەبێت بۆ گەشتە زانستیەکە.

But don't worry, they'll be back.

بەڵام نیگەران مەبە ئەوان دەگەڕێنەوە.

My talk today is about some powerful things you grownups can do.

قسەکانی من ئەمرۆ دەربارەی شتانێکی بەهێزە ئێوەی پێگەیشتوو دەتوانن بیکەن.

that shape us as children and the adults we become.

ئەوە دەبێتە شێوەی ئێمە وەک منداڵێک و ئەو کاتێک کە گەورەبووین.

How do I know?

من چۆن بزانم؟

Because my parents and people around me did them early and often.

چونکە دایک و باوکم و خەڵکی دەوروبەری من بە زوویی و زۆرجار کردیان.

I know not all kids are as lucky.

من دەزانم ھەموو منداڵان بەبەخت نین.

Some of my friends, some kids at my school and many around the world.

هەندێک لە هاوڕێکانم، چەند منداڵێک لە قوتابخانەکەم و زۆر لە ھەموو جیھاندا.

And I would really like to help change that.

و من بەڕاستی حەزم لێیە بۆ یارمەتیدان لە گۆڕینی ئەوە.

Thanks to scientists,

سوپاس بۆ زانایان،

we now know just how important the first five years are

ئێمە ئێستا دەزانین کە پێنج ساڵی یەکەم چەند گرنگن

for our health and development,

بۆ تەندروستی و گەشەسەندنمان،

especially our brains.

بە تایبەتی مێشکمان.

Ari started learning long before he was even born,

ئاری دەستی بە فێربوون کرد زۆر پێش ئەوەی لە دایک بووبێت،

from inside his mommy’s tummy.

لە ناو سکی دایکیدا.

When Ari was born,

کاتێک ئاری لە دایک بوو،

he was tiny and he cried all the time.

ئەو بچووک بوو و ھەموو کات گریا.

He was always hungry and he pooped a lot.

ئەو ھەمیشە برسی بوو و زۆر پیسایی دەکرد.

[Laughter]

[پێکەنین]

Now he laughs and giggles and makes funny noises.

ئێستا ئەو پێدەکەنێت و دەنگی هەزەلی دروست دەکات.

But those are just the changes we hear and see.

بەڵام ئەمانە تەنها گۆڕانکارییەکانن ئێمە دەبیستین و دەیبینی.

That’s way more going on inside.

ئەو ڕێگایە زیاتر لە ناوەوە دەڕوات.

So, let’s talk more about our brains.

کەواتە، با زیاتر باسی مێشکمان بکەین.

The blue bag is a rough size and weight of a healthy baby’s brain at birth.

جانتا شینکە سایزێکی قورسە، کێشەکەی بەقەت مێشکی منداڵێکی تەندروست.

The red one is a baby’s brain after the first year.

سوورەکە مێشکی منداڵێکە لە دوای یەکەم ساڵ.

It almost doubles in volume.

بە نزیکەیی دوو ھێندە لە قەبارەدا.

And by my age, it's almost 90 percent the volume of an adult brain.

و لە تەمەنی مندا،ئەوە نزیکەی سەدا ٩٠ی قەبارەی مێشکی کەسێکی پێگەشتووە.

Our brains develop faster in our early years

ئێمە لە ساڵانی سەرەتادا مێشکمان خێراتر گەشە دەکات

than at any other time in our lives.

لە ھەر کاتێکی تر لە ژیانماندا.

It can create up to one million neural connections every second.

دەتوانێت زیاتر لە یەک میۆن دەماری پەیوەندیت دروست بکات لە چرکەیەک.

But we need your help.

ئێمە پێویستمان بە یارمەتی تۆیە.

Our healthy development depends on these top five things,

پێشکەوتنی تەندروستیمان پشتبەستووە لە سەر ئەم پێنج شتەی سەرەوە،

One, connecting; two, talking;

یەک، پەیوەندیەکان دوو، قسەکردنەکان؛

three, playing; four, a healthy home,

سێ، یاریکردن چوار، ماڵێکی سەلامەت،

five; community.

پێنچ؛ کۆمەڵگا.

All of this helps our brains and us reach our full potential.

هەموو ئەمانە یارمەتی مێشکمان دەدات و ئێمە دەگەینە تەواوی تواناکانمان.

So what’s something you can do that can really make a difference?

ئەوە چییە کە دەتوانیت بیکەیت کە بەڕاستی دەتوانێت جیاوازی دروست بکات؟

Scientists call it serve and return.

زاناکان پێی دەڵێن خزمەتکردن و گەڕانەوە.

That’s just a grown-up way of saying connect, talk and play with us.

ئەوە تەنها ڕێگایەکی پێگەشتوانەیە بۆ وتنی پەیوەندی، و قسەکردن و یاریکردن لەگەڵ ئێمە.

And here’s the really big news.

و ئەمە هەواڵە گەورەکەیە.

Amarjot, Ari, you ready?

ئامارجۆرت، ئاری، تۆ ئامادەی؟

(Audio) Amajat: Ready?

(دەنگ) ئەمارجۆرت: ئامادەی؟

Molly Wright: Copycat games build imagination and empathy.

مۆڵی ڕایت: یاری کۆپی کات دروستکرنی خەیاڵ و هاودەردی.

(Amarjot and Ari laughing)

(ئامارجۆرت و ئاری پێکەنین)

Naming games build vocabulary and attention.

یاری ناوەکان بۆ بەهێزکردنی تەرکیز و وشەکان.

Amarjot: Daddy. Ari. Daddy. Ari.

ئامارجۆت: باوکە.(ئاری). باوکە. (ئاری).

MW: And games like peekabo -- yep, peekaboo --

و یاری وەک چاوشارکێ-- بەڵێ، چاوشارکێ--

actually build memory and trust.

لە ڕاستیدا بیرگە و متمانە دروست بکە.

Amarjot: Peekaboo!

ئامارجۆرت: چاوشارکێ!

MW: Each time you talk to us, play with us, make us laugh,

ھەرکاتێک تۆ قسە لەگەل ئێمە دەکەی، یاری لەگەڵ ئێمە دەکەیت، ئێمە بە پێکەنین دەھێنی،

it not only builds and strengthens our relationships and mental health,

نەک تەنها پەیوەندیەکی بەهێز دروست دەکات و دەرونێکی تەندروست دروست دەکات،

it actually teaches us some of the most important life skills,

و هەندێک لە باشترین بەهرەکانی ژیانمان پێشکەش دەکات،

from making friends to taking the test,

لە دروستکردنی هاوڕیەتییەوە بۆ تاقیکردنەوە،

to getting a job,

بۆ بەدەستھێنانی کار،

to one day maybe even starting a family of our own.

لەوانەیە رۆژێک خێزانی خۆشمان دروستبکەین.

Interactions early and often matter.

کارلێکە زووەکان زۆرجار گرینگن.

Take it from me,

لە من وەربگرە.

the seven-year-old up here talking about brain science.

ئەو حەوت-ساڵە-لێرەیە باسی زانستی مێشک دەکات.

(Laughter)

(پێکەنین)

OK, now let’s see what happens when the connection is taken away.

کەی، ئێستا با بزانین چی ڕوودەدات کاتێک پەیوەندیەکە نامێنێت.

So now he’s trying to get his dad’s attention again.

بۆیە ئەو ئێستا هەوڵدەدات دووبارە باوکی بۆلای خۆی رابکێشێتەوە.

He’s reaching out like, “That was fun, why have you stopped?”

ئەو دەڵێت“ ئەوە هەزەلی بوو،بۆچی وەستایت؟

(Ari cries)

(ئاری دەگرێیت)

I know it’s important for adults to use their devices sometimes,

دەزانم کە گرینگە بۆ گەورەکان کە هەندێک کات ئامێرەکانیان بەکاربهێنن،

but kids are hardwired to seek out meaningful connections,

بەڵام منداڵ کەلەرەقە بۆ گەڕان بە دوای پەیوەندی مانادار،

not receiving them causes confusion and stress.

وەریان ناگرم دەبێتە هۆی سەرلێشێوان و قەلەقی.

OK, Amarjot, please re-engage.

باشە، ئامارجۆرت، تکایە دووبارە ڕێکیبخەرەوە.

Amarjot: Ah, there’s Ari.

ئامارجۆرت: ئەوەتا ئاری.

(Ari laughs)

(ئاری پێدەکەنێت)

MW: Now what if our whole childhood was like that last 30 seconds?

ئێم دەبڵیو: ئێستا چی ئەگەر هەموو منداڵی ئێمە وەک کۆتا ئەو٣٠ چرکەیە بوبێ؟

How hard it would be for a child to feel calm.

ئەوە چەند سەخت دەبێت بۆ ئەوەی منداڵێک هەست بە ئارامی بکات.

To feel safe.

بۆ ئەوەی هەست بە سەلامەتی بکەیت.

To learn to trust anyone.

بۆ فێربوونی متمانە بە ھەر کەسێک.

And the lifelong impact that would have.

و کاریگەریەکی هەتا هەتای دەبێت.

That makes me feel sad.

ئەوە وام لێدەکات ھەست بە خەمباری بکەم.

Ari only reacted the way he did and recovered so quickly

ئاری تەنها بەوشێوەیە کاردانەوەی هەبوو کە کردی و زۆربەخێرای چاکبەوە

because the connection between him and his dad is usually so strong.

چونکە پەیوەندیەکی نێوان ئەو و باوکی ئەو عادەتەن زۆر بەهێزە.

The positive relationships with the grown-ups in our lives

پەیوەندیەکی ئەرێنیانە لەگەڵ کەسە گەورەکان-لە ژیانمان

gives kids the confidence we need

ئەو ئاسودەییە بە منداڵەکان دەدات کە پێویستمانە

to try new things, to explore and be a kid.

ھەوڵدان بۆ شتی تازە، بۆ گەڕان، و بوون بە منداڵێکیش.

So please,

بەڵام تکایە،

try to remember the most special period for our development is

هەوڵدە تایبەتترین کاتی پێشکەوتنی ئێمەت بیربێتەوە

the first five years.

لە پێنچ ساڵی یەکەمدا.

Starting from inside mommy’s tummy.

دەستپێدەکەین لەناوەی سکی دایک.

What’s something really impactful you can do?

شتێک ئەوەندە ئاشتیخوازانەیە کە بتوانرێت بکرێت؟

Serve and return.

خزمەت بکەن و بگەرێنەوە.

And when?

بەڵام کەی؟

Early and often.

زوو و زۆربەی کات.

Please give it up for a Amarjot and Ari.

بەخێرهاتنی ئەمارجۆت و ئاری بکەن.

(Applause)

(چەپڵە لێدان)

Every moment together is an opportunity

هەموو ساتێک پێکەوە هەلێکە

to connect, talk and play.

بۆ ئەوەی یەکگرین، قسەبکەین و یاری بکەین.

Imagine the difference we could make if everyone everywhere did this.

وێنای ئەو جیاوازیانە بکە ئێمە دەتوانین بکەین ئەگەر ھەمووان بیکەن

To us, the children,

بۆ ئێمە، منداڵەکان،

it’s so much more than just a game.

ئەوە زۆر زیاترە لە یاریەک.

It's our future.

ئەوە داھاتووی ئێمەیە.

Thank you.

سوپاس.

(Applause)

(چەپڵە لێدان)

See? Peekaboo really can change the world.

دەبینی؟چاوشارکێ بەڕاست دەتوانێت جیھان بگۆڕێت.

(Applause)

(چەپڵە لێدان)