The riddle of experience vs. memory | Daniel Kahneman

Translator: Kaltrina Kusari Reviewer: Ermira Kusari

Everybody talks about happiness these days.

Të gjithë po flasin për lumturinë këto ditë.

I had somebody count the number of books

Unë e pyeta dikë të numronte numrin e librave

with "happiness" in the title published in the last five years

të cilët kanë "lumturi" në titullin e tyre, dhe të cilët janë publikuar

and they gave up after about 40, and there were many more.

gjatë 5 vjetëve të fundit. Ata u ndalën së numruari pasi arritën 40 libra, edhe pse kishte edhe më shumë.

There is a huge wave of interest in happiness,

Një numër i madh i hulumtuesve

among researchers.

po tregojnë interest në lumturi.

There is a lot of happiness coaching.

Ka shume trajnues të lumturisë.

Everybody would like to make people happier.

Çdo njeri dëshiron të bëj të tjerët të lumtur.

But in spite of all this flood of work,

Por pavarësishtë gjithë kësaj pune,

there are several cognitive traps

ka disa kurthe të njohurisë

that sort of make it almost impossible to think straight

që e bëjnë të pamundur që ne të mendojmë

about happiness.

për lumturinë ashtu si duhet.

And my talk today will be mostly about these cognitive traps.

Fjalimi im do të jetë për këto kurthe.

This applies to laypeople thinking about their own happiness,

Kjo vlen për njerëz të cilët mendojnë për lumturinë e tyre,

and it applies to scholars thinking about happiness,

dhe për hulumtues të cilët po mendojnë për lumturi,

because it turns out we're just as messed up as anybody else is.

sepse del që ne jemi po aq të kokëlavitur sa të tjerët.

The first of these traps

Kurtha e parë

is a reluctance to admit complexity.

është ngurrimi për të pranuar ndërlimiket.

It turns out that the word "happiness"

Si duket, fjala "lumturi"

is just not a useful word anymore,

nuk është një fjalë e dobishme më

because we apply it to too many different things.

sepse e përdorim për gjëra të ndryshme.

I think there is one particular meaning to which we might restrict it,

Mendoj që e kufizojmë në një kuptim të posaçëm,

but by and large,

por përgjithësisht,

this is something that we'll have to give up

kjo është dic nga e cila duhet të heqim dorë

and we'll have to adopt the more complicated view

dhe duhet të adoptojmë një kuptim më të

of what well-being is.

ndërlikuar të mirë-qenies.

The second trap is a confusion between experience and memory;

Kurtha e dytë është një ngatërrim në mes të përvojës dhe kujtesës.

basically, it's between being happy in your life,

Në themel, në mes të të qenit i lumtur në jetë,

and being happy about your life

dhe të qenit i lumtur për jetën tënde

or happy with your life.

apo me jetën tënde.

And those are two very different concepts,

Këto janë dy koncepte shumë të ndryshme,

and they're both lumped in the notion of happiness.

dhe të dyja janë futur në iden e lumturisë.

And the third is the focusing illusion,

E treta është iluzioni i përqëndrimit,

and it's the unfortunate fact that we can't think about any circumstance

dhe fakti fatkeq që ne nuk mund të mendojmë

that affects well-being

për ndonjë situatë që e ndikon mirë-qenjën tonë

without distorting its importance.

pa e shtrëmbëruar rëndësinë e saj.

I mean, this is a real cognitive trap.

Dua të them, kjo është një kurthe njohëse e vërtetë.

There's just no way of getting it right.

Nuk ka ndonjë mënyrë për ta bërë si duhet.

Now, I'd like to start with an example

Dua të filloj me një shembull

of somebody who had a question-and-answer session

të dikuj që kishte një seancë me pyetje-dhe-përgjigje

after one of my lectures reported a story,

pas një prej leksioneve të mia, dhe më tregoj

and that was a story --

një tregim --

He said he'd been listening to a symphony,

Ai tha që po dëgjonte një simfoni,

and it was absolutely glorious music

dhe ishte muzik e shkëlqyer

and at the very end of the recording,

dhe në fund të incizimit,

there was a dreadful screeching sound.

kishte nje zhurmë të pakëndshme.

And then he added, really quite emotionally,

Ai pastaj shtoj, me plot emocionet,

it ruined the whole experience.

që kjo zhurmë e shkatërroj të gjithë përjetimin.

But it hadn't.

Por zhurma nuk e kishte shaktërruar.

What it had ruined were the memories of the experience.

Zhurma shkatërroi kujtimin e përjetimit.

He had had the experience.

Ai e kishte përjetuar muzikën.

He had had 20 minutes of glorious music.

Ai dëgjoj 20 minuta të një muzike të shkëlqyer.

They counted for nothing

Këta minuta nuk u llogaritën

because he was left with a memory;

sepse ai kishte mbetur me një kujtim;

the memory was ruined,

kujtimi ishte shkatërruar,

and the memory was all that he had gotten to keep.

dhe ky kujtim ishte e gjitha që i kishte mbetur atij.

What this is telling us, really,

Kjo tregon që ne mund të mendojmë

is that we might be thinking of ourselves and of other people

për veten dhe të tjerët

in terms of two selves.

sikur të ishim dy persona.

There is an experiencing self,

Ka një person që përjeton,

who lives in the present

i cili jeton në të tashmen

and knows the present,

dhe di për të tashmën,

is capable of re-living the past,

dhe është i aftë të ri-jetoj të kaluarën,

but basically it has only the present.

por ka vetëm të tashmën.

It's the experiencing self that the doctor approaches --

Doktorri i afrohet vetës së tashme --

you know, when the doctor asks,

kur doktorri pyet,

"Does it hurt now when I touch you here?"

"A të dhemb kur të preki këtu?"

And then there is a remembering self,

Pastaj, ka edhe veten që kutjon gjëra,

and the remembering self is the one that keeps score,

dhe kjo vete është ajo që mban pikë

and maintains the story of our life,

dhe krijon tregimin e jetës sonë,

and it's the one that the doctor approaches

dhe është personi të cilin

in asking the question,

doktorri e pyet

"How have you been feeling lately?"

"Si po ndiheni kohët e fundit?"

or "How was your trip to Albania?" or something like that.

apo "Si ishte udhtimi yt në Shqipëri?" apo dicka të përafert.

Those are two very different entities,

Këto janë dy qënje shumë të ndryshme,

the experiencing self and the remembering self,

personi që përjeton dhe personi që kujton,

and getting confused between them is part of the mess

dhe hutimi në mes të dyve është pjesë e rrëmujës

about the notion of happiness.

kur bëhet fjalë për nocionin e lumturisë.

Now, the remembering self

Personi që kujton

is a storyteller.

është tregimtari.

And that really starts with a basic response of our memories --

Kjo fillon me një përgjigje minimale të kujtimeve tona --

it starts immediately.

fillon menjëherë.

We don't only tell stories when we set out to tell stories.

Ne nuk tregojmë tregime kur vendosim të tregojmë tregime.

Our memory tells us stories,

Kujtimet tona na tregojnë tregime.

that is, what we get to keep from our experiences

Dua të them, ajo që mbajmë prej përovjës sonë

is a story.

është një tregim.

And let me begin with one example.

Me lejoni të filloj me një shembull.

This is an old study.

Ky është një tregim i vjetër.

Those are actual patients undergoing a painful procedure.

Këta janë pacientë të vërtetë që po i nënshtrohen një procedure të dhimbshëme.

I won't go into detail. It's no longer painful these days,

Nuk do të hy në detaje. Nuk dhemb tani,

but it was painful when this study was run in the 1990s.

por dhimbte gjatë të 1990-tave, kur u bë ky studim.

They were asked to report on their pain every 60 seconds.

Ata u pyetën të raportojnë në dhimbjen e tyre cdo 60 sekonda.

Here are two patients,

Këto janë incizimet e

those are their recordings.

dy pacienteve.

And you are asked, "Who of them suffered more?"

Dikush ju pyet, "Cili prej tyre vuajti më shumë?"

And it's a very easy question.

Është një pyetje shumë e lehtë.

Clearly, Patient B suffered more --

Qartë, Pacienti B vuajti më shumë --

his colonoscopy was longer,

kolonoskopia e tij ishte më e gjatë,

and every minute of pain that Patient A had,

dhe cdo minutë i dhimbjes që Paceinti A kishte,

Patient B had, and more.

Pacienti B kishte edhe më shumë.

But now there is another question:

Ka edhe një pyetje tjetër:

"How much did these patients think they suffered?"

"Sa menduan këta pacientë që vuajtën?"

And here is a surprise.

Këtu kemi një befasi.

The surprise is that Patient A

Befasia është që Pacienti A

had a much worse memory of the colonoscopy

kishte një kujtim më të keq të kolonoskopisë

than Patient B.

se sa Pacienti B.

The stories of the colonoscopies were different,

Tregimet e kolonoskopisë ishin ndryshe,

and because a very critical part of the story is how it ends.

dhe një pjesë vendimtare e tregimit ishte përfundimi.

And neither of these stories is very inspiring or great --

Këto tregime nuk janë inspiruese apo të mrekullueshme --

but one of them is this distinct ... (Laughter)

por njëra prej tyre është kaq e vecantë...

but one of them is distinctly worse than the other.

njëra prej tyre dallohet shumë prej tjetrës.

And the one that is worse

Ajo që është me e keqe

is the one where pain was at its peak at the very end;

është ajo gjatë të cilës dhimbja ishte ne kulm gjatë përdundimit;

it's a bad story.

është një tregim i keq.

How do we know that?

Pse e dijmë këtë?

Because we asked these people after their colonoscopy,

Sepse i pyetëm këta njerëz pas kolonoskopisë,

and much later, too,

dhe pas ca koh,

"How bad was the whole thing, in total?"

"Sa e keqe ishte e gjitha, në përgjithësi?"

And it was much worse for A than for B, in memory.

Ishte shumë më keq për A-në se sa për B-në, në kujtesë.

Now this is a direct conflict

Ky është një konflikt i drejtpërdrejtë

between the experiencing self and the remembering self.

në mes të personit që përjeton dhe atij që kujton.

From the point of view of the experiencing self,

Nga pikëpamja e personit që përjeton,

clearly, B had a worse time.

duhet qartë, B kaloj shumë keq.

Now, what you could do with Patient A,

Ajo cfarë mund të bëjmë me pacientin A,

and we actually ran clinical experiments,

gjë me të cilën kemi eksperimentuar,

and it has been done, and it does work --

dhe ka funksionuar --

you could actually extend the colonoscopy of Patient A

është të zgjasim procesin e kolonoskopisë në pacientin A

by just keeping the tube in without jiggling it too much.

duke mbajtur tubin brenda pë një kohë më të gjatë pa e lëvizur shumë

That will cause the patient

Kjo do të bëj që pacienti të

to suffer, but just a little

vuaj, por vetëm pak

and much less than before.

dhe shumë me pak se më parë.

And if you do that for a couple of minutes,

Nëse e bëni këtë për 2 minuta,

you have made the experiencing self

ju e keni bërë personin që përjeton

of Patient A worse off,

të vuaj,

and you have the remembering self of Patient A

dhe e keni bërë personin që kujton të Pacientit A

a lot better off,

më mirë,

because now you have endowed Patient A

sepse tani Pacienti A

with a better story

ka një tregim më të mirë

about his experience.

në lidhje me këtë përvojë.

What defines a story?

Cfarë e përcakton një tregim?

And that is true of the stories

Kjo është e vërtetë për tregimet

that memory delivers for us,

që kujtesa na dërgon neve,

and it's also true of the stories that we make up.

dhe është e vërtetë për tregimet që ne i krijojmë.

What defines a story are changes,

Ajo që e përcakton dhe e ndërron një tregim,

significant moments and endings.

janë momentet e rëndësishme dhe përfundimi.

Endings are very, very important

Përfundimet janë shumë, shumë të rëndësishme

and, in this case, the ending dominated.

dhe, në këtë rast, përfundimi e dominoj tregimin.

Now, the experiencing self

Vetja që përjeton

lives its life continuously.

e jeton jetën vazhdimisht.

It has moments of experience, one after the other.

Ka momente të përjetimit, një pas tjetrit.

And you can ask: What happens to these moments?

Mund të pyetni: Cfarë ju ndodh këtyre momenteve?

And the answer is really straightforward:

Përgjigjja është shumë e ciltër:

They are lost forever.

Ata humbasin përgjithmonë.

I mean, most of the moments of our life --

Shumica e momenteve të jetës sonë --

and I calculated, you know, the psychological present

dhe e kam llogarity, prania psikologjike

is said to be about three seconds long;

është rreth 3 sekonda;

that means that, you know,

Kjo do të thotë që

in a life there are about 600 million of them;

në një jetë ka rreth 600 milion prej tyre.

in a month, there are about 600,000 --

në një muaj, ka rreth 600,000 --

most of them don't leave a trace.

shumica nuk lëjnë ndonjë gjurmë.

Most of them are completely ignored

Shumica prej tyra injorohen,

by the remembering self.

nga personi që kujton.

And yet, somehow you get the sense

Sidoqoftë, disi e keni këtë ndjenjë

that they should count,

që këta momente duhet të kanë rëndësi,

that what happens during these moments of experience

që ajo që ndodh gjatë këtyre momenteve të

is our life.

përjetimit është jeta jonë.

It's the finite resource that we're spending

Eshtë një burim i limituar që po e harxhojmë sa

while we're on this earth.

jemi në tokë.

And how to spend it

Mënyra se si e shpenzojmë

would seem to be relevant,

duket që është relevante.

but that is not the story

por ky nuk është tregimi që

that the remembering self keeps for us.

personi që kujton mban për ne.

So we have the remembering self

Kemi personin që përjeton,

and the experiencing self,

dhe atë që kujton,

and they're really quite distinct.

dhe janë shumë të ndryshëm.

The biggest difference between them

Ndryshimi më i madh mes tyre

is in the handling of time.

është kohëzgjatja.

From the point of view of the experiencing self,

Nga pikëpamja e personit që e përjeton këtë,

if you have a vacation,

nëse shkoni në pushim,

and the second week is just as good as the first,

dhe java e dytë është aq e mirë sa e para,

then the two-week vacation

atëhere pushimi dy-javorë

is twice as good as the one-week vacation.

është aq i mirë sa ai një-javorë.

That's not the way it works at all for the remembering self.

Nuk funksionon kështu për personin që kujton.

For the remembering self, a two-week vacation

Për personin që kujton, një pushim dy-javorë

is barely better than the one-week vacation

është mezi më i mirë se pushimi një-javorë

because there are no new memories added.

sepse nuk ka shumë kujtime që shtohen.

You have not changed the story.

Ju nuk e ndërroni tregimin.

And in this way,

Në këtë mënyrë,

time is actually the critical variable

koha është është ndryshorja kritike

that distinguishes a remembering self

që e ndan veten që kujton

from an experiencing self;

nga atë që përjeton;

time has very little impact on the story.

koha ka shume pak ndikim në tregim.

Now, the remembering self does more

Vetja që kujton bën më shumë

than remember and tell stories.

se sa kujtimin dhe tregimin e tregimeve.

It is actually the one that makes decisions

Eshtë ajo që merr vendime

because, if you have a patient who has had, say,

sepse, nëse keni një pacientë që ka pasur,

two colonoscopies with two different surgeons

dy kolonoskopi me dy kirurg të ndryshëm,

and is deciding which of them to choose,

dhe po vendos cili ta zgjedh,

then the one that chooses

vetja që zgjedh është ajo

is the one that has the memory that is less bad,

që ka kujtimet më të mira,

and that's the surgeon that will be chosen.

dhe do zgjedh atë kirurg.

The experiencing self

Vetja që përjeton

has no voice in this choice.

nuk ka ndikim në këtë përzgjedhje.

We actually don't choose between experiences,

Ne nuk zgjedhim në mes të përvojave,

we choose between memories of experiences.

ne zgjedhim në mes të kujtimeve të përvojave.

And even when we think about the future,

Edhe kur të mendojmë për të ardhëmen,

we don't think of our future normally as experiences.

ne nuk mendojmë për të si përvojë.

We think of our future

Ne mendojmë për të ardhëmen

as anticipated memories.

si kujtime të parashikuara.

And basically you can look at this,

Në parim, ju mund ta shihni këtë

you know, as a tyranny of the remembering self,

si një tirani e vetës që kujton,

and you can think of the remembering self

dhe mund të mendoni për veten që kujton

sort of dragging the experiencing self

sikur e zvarrit veten që përjeton

through experiences that

nëpër përvoja

the experiencing self doesn't need.

që nuk i nevojiten vetës që përjeton.

I have that sense that

Unë mendoj që kur ne

when we go on vacations

shkojmë në pushime

this is very frequently the case;

kjo ndodh shpesh;

that is, we go on vacations,

Ne shkojmë në pushime,

to a very large extent,

zakonisht,

in the service of our remembering self.

duke u mbështetur në funksionin e vetes që kujton.

And this is a bit hard to justify I think.

Kjo është e vështirë për tu arsyetuar.

I mean, how much do we consume our memories?

Dua të them, sa i konsumojmë kujtimet tona?

That is one of the explanations

Kjo është një prej shpjegimeve

that is given for the dominance

që jepet rreth mbizotërimit

of the remembering self.

të vetes që kujton.

And when I think about that, I think about a vacation

Kur unë mendoj për këtë, mendoj për një pushim

we had in Antarctica a few years ago,

të e kishim në Antartikë disa vjet më parë,

which was clearly the best vacation I've ever had,

dhe ishte pushimi më i mirë që kam pasur ndonjëherë,

and I think of it relatively often,

dhe mendoj për atë kohë shpesh,

relative to how much I think of other vacations.

në krahasim me kohën që shpenzoj duke menduar për pushime të tjera.

And I probably have consumed

Unë me siguri kam konsumuar

my memories of that three-week trip, I would say,

kujtimet e mija të atij udhëtimi,

for about 25 minutes in the last four years.

për 25 minuta gjate 4 viteve të fundit.

Now, if I had ever opened the folder

Nëse do e hapja dosjen me

with the 600 pictures in it,

600 fotografi prej pushimit,

I would have spent another hour.

do e shpenzoja edhe një orë.

Now, that is three weeks,

Ato ishin 3 javë,

and that is at most an hour and a half.

dhe kjo është jo më shumë se një orë e gjysëm.

There seems to be a discrepancy.

Duket që ka një mospërputhje.

Now, I may be a bit extreme, you know,

Unë mund të jem pak ekstrem,

in how little appetite I have for consuming memories,

ne apetitin e vogël që kam për të konsumuar kujtime,

but even if you do more of this,

por edhe nëse bëni më shume nga kjo,

there is a genuine question:

ka nje pyetje të ciltë:

Why do we put so much weight on memory

Pse u japim aq shumë rëndësi kujtimeve

relative to the weight that we put on experiences?

në krahasim me rëndësinë që u japin përvojave?

So I want you to think

Dua që ju të mendoni

about a thought experiment.

për një eksperiment mendor.

Imagine that for your next vacation,

Imagjinoni që për pushimn tuaj të ardhëshëm,

you know that at the end of the vacation

e dini që në fund të pushimit

all your pictures will be destroyed,

të gjitha fotografitë do të shkatërrohen,

and you'll get an amnesic drug

dhe ju do te merrni një inac amnesik

so that you won't remember anything.

kështu që nuk do të kujtoni asgjë.

Now, would you choose the same vacation? (Laughter)

A do të zgjedhni të njejtin pushim?

And if you would choose a different vacation,

Nëse e zgjidhni një pushim tjetër,

there is a conflict between your two selves,

ka nje konflikt në mes të dy veteve tuaja,

and you need to think about how to adjudicate that conflict,

dhe duhet të mendoni se si do ta gjykoni atë konflikt,

and it's actually not at all obvious, because

dhe, në të vërtetë, nuk është e dukshme, sepse

if you think in terms of time,

nëse mendoni në terma të kohës,

then you get one answer,

atëherë e merrni një përgjigje,

and if you think in terms of memories,

dhe nëse mendoni në terma të kujtimeve,

you might get another answer.

ju mund të merrni një tjetër përgjigje.

Why do we pick the vacations we do

Arsyeja pse e zgjedhim një pushim,

is a problem that confronts us

është një problem me të cilin përballemi

with a choice between the two selves.

dhe kemi një zgjedhje në mes të dy veteve.

Now, the two selves

Këto dy vete

bring up two notions of happiness.

na sjellin dy nocione të lumturisë.

There are really two concepts of happiness

Ka dy koncepte të lumturisë

that we can apply, one per self.

të cilat mund ti zbatojmë, një për secilen vete.

So you can ask: How happy is the experiencing self?

Mund të pyetni: Sa e lumtur është vetja që përjeton?

And then you would ask: How happy are the moments

Pastaj do pyetje: Sa të lumtur janë momentet

in the experiencing self's life?

në jeten e vetes që përjeton?

And they're all -- happiness for moments

Dhe ata të gjithë janë -- lumturia për momentet

is a fairly complicated process.

është një koncept i komplikuar.

What are the emotions that can be measured?

Cilat janë kujtimet që mund të maten?

And, by the way, now we are capable

Dhe, me që ra fjala, tani jemi të aftë

of getting a pretty good idea

të fitojmë një njohuri të mirë

of the happiness of the experiencing self over time.

për lumturinë e vetes që përjeton gjatë kohës.

If you ask for the happiness of the remembering self,

Nëse pyetni për lumturinë e vetes që kujton,

it's a completely different thing.

është një gjë krejt ndryshe.

This is not about how happily a person lives.

Kjo nuk ka të bëj me lumturinë me të cilën një person jeton.

It is about how satisfied or pleased the person is

Ka të bëj me nivelin e kënaqësise që një person

when that person thinks about her life.

ndjen kur mendon për jetën e saj.

Very different notion.

Eshtë një nocion krejt i ndryshëm.

Anyone who doesn't distinguish those notions

Kushdo që nuk i dallon këto nocine

is going to mess up the study of happiness,

do ta shkatërroj studimin e lumturisë,

and I belong to a crowd of students of well-being,

dhe unë i takoj një grupi të studentëve të mirëqenjes,

who've been messing up the study of happiness for a long time

të cilët e kanë trazuar studimin e lumturisë për një

in precisely this way.

kohë të gjatë, mu në këtë mënyrë.

The distinction between the

Dallimi në mes të lumturisë

happiness of the experiencing self

se vetes që përjeton

and the satisfaction of the remembering self

dhe kënaqësise që vetja që kujton ka

has been recognized in recent years,

është njohur në vitet e fundit

and there are now efforts to measure the two separately.

dhe tani ka përpjekje për ti matur të dyjat ndaras.

The Gallup Organization has a world poll

Organizata Gallup ka një sondazh botërorë

where more than half a million people

ku më shumë se gjysmë milion njerëz

have been asked questions

pyeten se cfarë

about what they think of their life

mendojnë për jetën e tyre

and about their experiences,

dhe përvojat e tyre,

and there have been other efforts along those lines.

dhe ka përpjeke te ngjashme.

So in recent years, we have begun to learn

Në vitet e fundit, ne kemi filluar të mësojmë

about the happiness of the two selves.

për lumturinë e dy veteve të ndryshme.

And the main lesson I think that we have learned

Mesimi krysor qe unë mendoj e kemi mësuar

is they are really different.

është që këto dy vete janë shumë të ndryshme.

You can know how satisfied somebody is with their life,

Ju mund të dini se sa i kënqur dikush është me jeten e tyre,

and that really doesn't teach you much

dhe kjo nuk të mëson shume

about how happily they're living their life,

për lumturinë me të cilën e jetojnë jeten,

and vice versa.

dhe anasjelltas.

Just to give you a sense of the correlation,

Në mënyrë që të keni një përshtypje të korrelacionit,

the correlation is about .5.

korrelacioni është rreth .5.

What that means is if you met somebody,

Kjo do të thotë që nëse e takoni dikë,

and you were told, "Oh his father is six feet tall,"

dhe dikush ju thotë, "Babai i tij është 1.8 metra i gjatë,"

how much would you know about his height?

sa do të dinit për gjatësinë e tij?

Well, you would know something about his height,

Epo, do të dinit dic për gjatësinë e tij,

but there's a lot of uncertainty.

por ka shumë paqartësi.

You have that much uncertainty.

Keni aq paqartësi.

If I tell you that somebody ranked their life eight on a scale of ten,

Nëse ju them që dikush e vlerëson jetën e tij/saj si 8 në një shkallë që shkon deri në 10,

you have a lot of uncertainty

ka shume paqartësi

about how happy they are

rreth lumturisë së tyre

with their experiencing self.

me veten që përjeton.

So the correlation is low.

Korrelacioni është i ulët.

We know something about what controls

Ne dimë disa gjëra që e kontrollojnë

satisfaction of the happiness self.

kënaqësinë e vetes së lumtur.

We know that money is very important,

Ne e dimë që paratë janë shumë të rëndësishme,

goals are very important.

qëllimet jane shumë të rëndësishme.

We know that happiness is mainly

Ne e dimë që lumturia ka të bëj

being satisfied with people that we like,

më të qenit i kënaqur me njerëzit që na pëlqejnë,

spending time with people that we like.

dhe kalimi i kohës me njerëz që na pëlqejnë.

There are other pleasures, but this is dominant.

Ka edhe kënaqësi të tjera, por kjo mbizotëron.

So if you want to maximize the happiness of the two selves,

Kështu që nëse dëshiroj të rrisni lumturinë

you are going to end up

e dy veteve, ju do të përfundoni duke

doing very different things.

bërë gjëra të ndryshme.

The bottom line of what I've said here

Ajo që po them është që

is that we really should not think of happiness

ne nuk duhet të mendojmë për lumturinë

as a substitute for well-being.

si një zëvendësim për mirë-qenie.

It is a completely different notion.

Eshtë një nocion krejt i ndyrshëm.

Now, very quickly,

Tani, shumë shpejtë,

another reason we cannot think straight about happiness

arsyeja tjetër për shkak së cilës nuk mund të mendojmë drejt për lumturinë

is that we do not attend to the same things

është që nuk kujdesemi për gjërat e njejta

when we think about life, and we actually live.

kur mendojmë për jetën, dhe kur e jetojmë.

So, if you ask the simple question of how happy people are in California,

Nëse pyet se sa të lumtur janë njerëzit në Kaliforni,

you are not going to get to the correct answer.

nuk do e merrni përgjigjen e drejtë.

When you ask that question,

Kur e bëni atë pyetje,

you think people must be happier in California

dhe nëse jetoni, për shembull ne Ohajo,

if, say, you live in Ohio.

ju mendoni që njerëzit në Kaliforni duhet të jenë më të lumtur.

(Laughter)

(Te qeshura)

And what happens is

Ajo që ndodh është që kur mendoni për

when you think about living in California,

jetën në Kaliforni,

you are thinking of the contrast

ju mendoni për dallimin në mes të

between California and other places,

Kalifornisë dhe vendeve të tjera,

and that contrast, say, is in climate.

dhe ky dallim është, le të themi, në klimë.

Well, it turns out that climate

Del që klima nuk është

is not very important to the experiencing self

aq e rëndësishme për veten që përjeton

and it's not even very important to the reflective self

dhe nuk është aq e rëndesishme për veten që reflekton

that decides how happy people are.

dhe vendos se sa të lumtur janë njerëzit.

But now, because the reflective self is in charge,

Por tani, për shkak se vetja reflektuese udhëheq,

you may end up -- some people may end up

ju mund të - disa njerëz mund të vendosin

moving to California.

të shprëngulen në Kaliforni.

And it's sort of interesting to trace what is going to happen

Eshtë interesant të ndjekim se c'po ndodh

to people who move to California in the hope of getting happier.

njerëzit që shprëngulen në Kaliforni, me shpresë që do të jenë më të lumtur.

Well, their experiencing self

Vetja e tyre që përjeton

is not going to get happier.

nuk do te bëhet me e lumtur.

We know that.

Ne e dimë këtë.

But one thing will happen: They will think they are happier,

Por një gjë do të ndodh: Ata do të mendojnë që janë më të lumtur,

because, when they think about it,

sepse, kur mendojnë për shprënguljen,

they'll be reminded of how horrible the weather was in Ohio,

ata do të kujtojnë se sa i tmerrshëm ishte moti në Ohajo,

and they will feel they made the right decision.

dhe do të ndihen sikur e morrën vendimin e duhur.

It is very difficult

Eshtë shumë vështirë

to think straight about well-being,

të mendosh si duhet për mirëqenien,

and I hope I have given you a sense

dhe shpresoj që ju kam ndihmuar të kuptoni

of how difficult it is.

se sa vështirë është.

Thank you.

Faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)

Chris Anderson: Thank you. I've got a question for you.

Chris Anderson: Faleminderit. Kam nje pyetje për ty.

Thank you so much.

Shumë faleminderit.

Now, when we were on the phone a few weeks ago,

Kur po flisnim në telefon para ca jave,

you mentioned to me that there was quite an interesting result

ju përmendet që kishte një rezultat interesant

came out of that Gallup survey.

që erdhi nga analiza e Gallup.

Is that something you can share

A është ajo dic që mund të ndash me ne

since you do have a few moments left now?

pasi ke edhe ca minuta?

Daniel Kahneman: Sure.

Daniel Kahneman: Sigurisht.

I think the most interesting result that we found in the Gallup survey

Mendoj që rezultati më interesant që e gjetëm ne analizën Gallup

is a number, which we absolutely did not expect to find.

është një number, të cilin nuk e pritëm aspak.

We found that with respect to the happiness

E gjetëm këtë në lidhje me lumturinë e

of the experiencing self.

vetes që përjeton.

When we looked at how feelings,

Kur e pame se si ndjenjat

vary with income.

ndryshojnë kur të ardhurat ndryshojnë.

And it turns out that, below an income

Del që nëse keni të ardhura ndër

of 60,000 dollars a year, for Americans --

60,000 dollar në vit dhe jetoni në Amerikë --

and that's a very large sample of Americans, like 600,000,

këto rezultate rrjedhin nga një mostër e madhe,

so it's a large representative sample --

rreth 600, 000 vetë --

below an income of 600,000 dollars a year...

nën 600, 00 në vit...

CA: 60,000.

CA: 60,000 dollar në vit.

DK: 60,000.

Po, 60, 000.

(Laughter)

(Të qeshura)

60,000 dollars a year, people are unhappy,

60,000 dollar në vit, njerëzit janë të palumtur,

and they get progressively unhappier the poorer they get.

dhe ata bëhen më të pa lumtur kur bëhen më të varfër.

Above that, we get an absolutely flat line.

Mbi këtë, e kemi një vijë të drejtë.

I mean I've rarely seen lines so flat.

Rrallë herë kam parë linja aq të drejta.

Clearly, what is happening is

Ajo që po ndodh është që

money does not buy you experiential happiness,

paratë nuk të blejnë lumturi të përvojës,

but lack of money certainly buys you misery,

por, mungesa e parave ju blen mjerimin,

and we can measure that misery

dhe mund të masim këtë mjeri

very, very clearly.

shumë, shumë lehtë.

In terms of the other self, the remembering self,

Nëse mendojmë për veten tjetër, atë që kujton,

you get a different story.

kemi një tregim tjetër.

The more money you earn, the more satisfied you are.

Aq më shumë që fiton, aq më i lumtur je.

That does not hold for emotions.

Kjo nuk qëndron për emocione.

CA: But Danny, the whole American endeavor is about

CA: Por Danni, e gjithë përpjekja Amerikane është për

life, liberty, the pursuit of happiness.

jetën, lirinë dhe kërkimin e lumturisë.

If people took seriously that finding,

Nëse njerëzit e marrin këtë zbulim seriozisht

I mean, it seems to turn upside down

duket që e kthen cdo gjë në kokë

everything we believe about, like for example,

cdo gjë që ne kemi besuar, si për shembull,

taxation policy and so forth.

rregullat e taksave dhe kështu me rradhë.

Is there any chance that politicians, that the country generally,

A ka ndonjë shansë që politikanët, gjeneralët e shtetit,

would take a finding like that seriously

mund të marrin këtë zbulim seriozisht

and run public policy based on it?

dhe të krijojnë rregullat që bazohen në të?

DK: You know I think that there is recognition

DK: Unë mendoj që ka njohuri të

of the role of happiness research in public policy.

rrolit të lumturisë në rregullat publike.

The recognition is going to be slow in the United States,

Kjo njohuri do të jetë e ngadaltë ne SHBA

no question about that,

me siguri,

but in the U.K., it is happening,

por ne Britaninë e Madhe, veq po ndodh,

and in other countries it is happening.

dhe në vende tjera po ndodh.

People are recognizing that they ought

Njerëzit po e kuptojnë që ata duhet të mendojnë

to be thinking of happiness

për lumturinë

when they think of public policy.

kur mendojnë për rregulla publike.

It's going to take a while,

Do të merr kohë,

and people are going to debate

dhe njerëzit do të debatojnë

whether they want to study experience happiness,

nëse dëshirojnë të studiojnë lumturinë e përjetimit,

or whether they want to study life evaluation,

apo nëse dëshirojnë të studiojnë vlerësimet e jetës,

so we need to have that debate fairly soon.

kështu që duhet të kemi këtë debat së shpejti.

How to enhance happiness

Mënyra se si e rrisim lumturinë

goes very different ways depending on how you think,

ndryshon, në varrësti me mënyrën se si mendon,

and whether you think of the remembering self

dhe nëse mendoni për veten që kujton

or you think of the experiencing self.

apo për atë që përjeton.

This is going to influence policy, I think, in years to come.

Kjo do të ndikoj rregullat, mendoj, në vitet në vijim.

In the United States, efforts are being made

Ne SHBA, ka përpjekje për të matur

to measure the experience happiness of the population.

lumturinë e përvojës së popullatës.

This is going to be, I think, within the next decade or two,

Kjo do të jetë, mendoj, brenda dekadës së ardhme,

part of national statistics.

pjesë e statistikave kombëtare.

CA: Well, it seems to me that this issue will -- or at least should be --

CA: Më duket që ky problem do të - apo duhet të --

the most interesting policy discussion to track

jetë debati më interesant për të ndjekur

over the next few years.

gjatë viteve në vijim.

Thank you so much for inventing behavioral economics.

Shume faleminderit për shpikjen e ekonomisë së sjelljes.

Thank you, Danny Kahneman.

Faleminderit, Danny Kahneman.