The riddle of experience vs. memory | Daniel Kahneman

Translator: Daban Q Jaff Reviewer: mabbast chato

Everybody talks about happiness these days.

لەم ڕۆژگارەدا زۆر کەس باسی بەختەوەری دەکات

I had somebody count the number of books

کەسێک هەبو ژمارەی ئەو کتێبانەی بۆ ژماردم

with "happiness" in the title published in the last five years

کە لە ماوەی پێنج ساڵی ڕابردودا بە ناونیشانی "بەختەوەری" چاپکراون

and they gave up after about 40, and there were many more.

تا چل کتێبیان بژارد و وازیان هێناوە، بەڵام زۆر کتێبی دیکەش هەبوو.

There is a huge wave of interest in happiness,

شەپۆلێکی زەبەلاحی بایەخدان بە بەختەوەری هەیە

among researchers.

لەناو لێکۆڵەرەکاندا.

There is a lot of happiness coaching.

زۆر شتن هەن کە بەختەوەرت دەکەن.

Everybody would like to make people happier.

هەمو کەسێ حەز دەکات کەسانی تر دڵخۆشتر بکات

But in spite of all this flood of work,

بەڵام سەرەڕای ئەم لێشاوە کتێبە

there are several cognitive traps

چەند داوێکی مەعریفی هەن

that sort of make it almost impossible to think straight

کەوا بەجۆرێک هەمو بیرکردنەوەیەکی ڕاست سەبارەت بە بەختەوەری

about happiness.

ئەستەم دەکەن

And my talk today will be mostly about these cognitive traps.

و بابەتەکەی ئەمڕۆم بە زۆری باسی ئەم داوە مەعریفییانەیە

This applies to laypeople thinking about their own happiness,

ئەمە بۆ ئەو کەسە ناپسپۆڕانە دەبێت کە بیر لەبەختەوەی خۆیان دەکەنەوە،

and it applies to scholars thinking about happiness,

و بۆ ئەو شارەزایانەش دەبێت کە بیر لە بەختەوەری دەکەنەوە

because it turns out we're just as messed up as anybody else is.

چونکە وادەردەکەوێت کە ئێمەش بەقەد هەمو کەسێکی تر شێواوین.

The first of these traps

یەکەم داو

is a reluctance to admit complexity.

بریتییە لە دودڵی لە دانپیانان بە ئاڵۆزییدا.

It turns out that the word "happiness"

دەردەکەوێت کە وشەی "بەختەوەی"

is just not a useful word anymore,

چیتر وشەیەکی بەسود نیە،

because we apply it to too many different things.

چونکە بۆ زۆر شتی جیاواز بەکاری دەهێنین

I think there is one particular meaning to which we might restrict it,

پێموایە یەک واتای تایبەتی هەیە کە دەتوانین تەنیا بۆ ئەوەی تەرخان بکەین

but by and large,

بەڵام بە شێوەیەکی گشتی

this is something that we'll have to give up

ئەمە شتێکە کەوا پێویستە وازی لێ بهێنین

and we'll have to adopt the more complicated view

و دەبێت تێڕوانینی ئاڵۆزتر بگرینە بەر

of what well-being is.

کە کامەرانی چیە.

The second trap is a confusion between experience and memory;

داوی دووەم بریتییە لە تێکەڵی لە نێوان ئەزمون و یادەوەری

basically, it's between being happy in your life,

لە بنەڕەتدا، لە نێوان ئەوەدا کە لە ژیانتدا دڵخۆش بیت

and being happy about your life

و ئەوەی کە سەبارەت بە ژیانت دڵخۆش بیت

or happy with your life.

یان دڵت بە ژیانت خۆش بێت.

And those are two very different concepts,

و ئەوەش دو چەمکی زۆر جیاوازن،

and they're both lumped in the notion of happiness.

و هەردوکیان ئاخنراونەتە تێگەیشتنەوە لە بەختەوەری.

And the third is the focusing illusion,

سێیەمیش بریتییە لە وەهمی سەرلێشێوێنەر

and it's the unfortunate fact that we can't think about any circumstance

کە ئەو راستییە بەدبەختانەیەیە کە لە هیچ حاڵەتێکدا ناتوانین بیری لێ بکەینەوە

that affects well-being

کەوا ئەوە کار دەکاتە سەر کامەرانی

without distorting its importance.

بەبێ ئەوەی گرنگییەکەی بشێوێنێت،

I mean, this is a real cognitive trap.

مەبەستم ئەوەیە، کە ئەوە داوێکی مەعریفی ڕاستەقینەیە.

There's just no way of getting it right.

هیچ رێگەیەک نیە بۆ باشبون.

Now, I'd like to start with an example

ئێستاش دەمەوێ بە نمونەیەک دەست پێ بکەم

of somebody who had a question-and-answer session

سەبارەت بە کەسێکە کە دانیشتنێکی پرسیار و وەڵامی هەبووە

after one of my lectures reported a story,

لە دوای یەکێک لە وانەکانم چیرۆکێکی باس کردووە

and that was a story --

چیرۆکەکەش ئەوە بو -

He said he'd been listening to a symphony,

وتی کە گوێی لە سیمفۆنیایەک دەگرت

and it was absolutely glorious music

و مۆسیقاکە بە ڕاستی شکۆمەند بو

and at the very end of the recording,

و لە کۆتاییە تۆمارەکەدا

there was a dreadful screeching sound.

قیژەیەکی تۆقێنەر هەبووە

And then he added, really quite emotionally,

و ئینجا وتی، زۆر بە سۆزدارییەوە

it ruined the whole experience.

کە ئەوە هەموو ئەزمونەکەی شێواندوە.

But it hadn't.

بەڵام وا نەبو.

What it had ruined were the memories of the experience.

ئەوەی شێواندبوی یادەوەرییەکانی ئەزمونەکەبو.

He had had the experience.

ئەو ئەزمونەکەی کردبو.

He had had 20 minutes of glorious music.

ئەو ٢٠ دەقیقە گوێی لە مۆسیقایەکی شکۆمەند گرتبو.

They counted for nothing

هیچ حسابێکیان بۆ نەکرد

because he was left with a memory;

چونکە ئەو یادەوەرییەکی بۆ بەجێ ما

the memory was ruined,

کە ئەو یادەوەرییە تێکدرا

and the memory was all that he had gotten to keep.

ئەویش هەر ئەم یادەوەرییەی بۆ دەمایەوە.

What this is telling us, really,

ئەمە لە راستیدا ئەوەمان پێ دەڵێت

is that we might be thinking of ourselves and of other people

کە ڕەنگە بیر لە خۆمان و خەڵکی تر بکەینەوە

in terms of two selves.

وەک دو "خود"

There is an experiencing self,

خودێک کە ئەزمونەکە دەکات،

who lives in the present

کە لە ئێستادا دەژی

and knows the present,

و ئێستا دەناسێت،

is capable of re-living the past,

و دەتوانێت رابردو بگەڕێنێتەوە بۆ ژیان

but basically it has only the present.

بەڵام لە راستیدا تەنیا ئێستای هەیە.

It's the experiencing self that the doctor approaches --

ئەوە خودە ئەزمونکارەکەیە کە دکتۆر دێت بۆ لای -

you know, when the doctor asks,

دەزانن، کاتێ دکتۆر دەپرسێت،

"Does it hurt now when I touch you here?"

"ئایا کە دەست لەم شوێنەت دەدەم دێشێت؟"

And then there is a remembering self,

و خودێکی بەیادکەر هەیە،

and the remembering self is the one that keeps score,

و خودە بەیادکەرەکە ئەو خودەیە کە خاڵەکان تۆمار دەکات،

and maintains the story of our life,

و چیرۆکی ژیانمان دەپارێزێت،

and it's the one that the doctor approaches

ئەو خودەیە کە دکتۆرەکە دێت بۆ لای و

in asking the question,

لێی دەپرسێت،

"How have you been feeling lately?"

"بەم دواییە چۆن بویت؟"

or "How was your trip to Albania?" or something like that.

یان "گەشتەکەت بۆ ئەلبانیا چۆن بو؟" یان شتێکی لەو جۆرە.

Those are two very different entities,

ئەوانە دوو قەوارەی زۆر جیاوازن،

the experiencing self and the remembering self,

خودە ئەزمونکەرەکە و خودە بەیادکەرەکە

and getting confused between them is part of the mess

و تێکەڵ کردنی ئەو دوانە بەشێکە لە سەرلێشیواوی

about the notion of happiness.

سەبارەت بە تێگەیشتن لە بەختەوەری.

Now, the remembering self

ئێستا، خودە بەیادکەرەکە

is a storyteller.

حیکایەت خوانێک.

And that really starts with a basic response of our memories --

و بە وەڵامێکی سەرەتایی سەبارەت بە یادەوەرییەکانمان دەست پێ دەکات

it starts immediately.

دەستبەجێ دەست پێ دەکات.

We don't only tell stories when we set out to tell stories.

تەنیا لەو کاتانە چیرۆک ناگێڕینەوە کە دەمانەوێت چیرۆک بگێڕینەوە.

Our memory tells us stories,

یادەوەرییمان چیرۆکمان بۆ دەگێڕێتەوە

that is, what we get to keep from our experiences

واتە، ئەوەی کە لە ئەزمونەکانمان بۆمان دەمێنێتەوە

is a story.

بریتییە لە چیرۆکێک.

And let me begin with one example.

بهێڵن با بە نمونەیەک دەست پێ بکەم.

This is an old study.

ئەمە لێکۆڵینەوەیەکی کۆنە.

Those are actual patients undergoing a painful procedure.

ئەمانە نەخۆشی راستەقینەن . کە بە رێوشوێنێکی ئازاردەردا تێ دەپەڕن

I won't go into detail. It's no longer painful these days,

ناچمە ناو وردەکارییەوە، ئێستا ئەوەندە بە ئازار نیە.

but it was painful when this study was run in the 1990s.

بەڵام لە ساڵانی ١٩٩٠ەکاندا کاتێ ئەم لێکۆڵینەوەیە ئەنجام درا بە ئازار بو

They were asked to report on their pain every 60 seconds.

داوایان لێ کرد کە هەموو ٦٠ چرکە جارێک بڵێن چەند ئازار دەکێشن

Here are two patients,

ئەمە دوو نەخۆشن،

those are their recordings.

ئەوانەش تۆمارەکانیانن

And you are asked, "Who of them suffered more?"

پرسیار لە تۆ دەکرێت "کام لەمانە ئازاری زیاتری چەشتووە؟"

And it's a very easy question.

پرسیارێکی زۆر ئاسانە

Clearly, Patient B suffered more --

ئاشکرایە کە نەخۆشی دووەم ئازاری زیاتری چەشتووە --

his colonoscopy was longer,

کۆڵۆنۆسکۆپییەکەی زیاتری پێ چووە

and every minute of pain that Patient A had,

و هەموو خولەکێک ئازار کەوا نەخۆشی یەکەم چەشتوێتی،

Patient B had, and more.

نەخۆشی دووەم چەشتوێتی و زیاتریش.

But now there is another question:

بەڵا ئەمە پرسیارێکی ترە:

"How much did these patients think they suffered?"

"ئەم نەخۆشانە وا دەزانن چەند ئازاریان چەشتووە؟"

And here is a surprise.

ئەمە شتێکی چاوەڕواننەکراوە

The surprise is that Patient A

چاوەڕواننەکراوەکە ئەوەیە کە نەخۆشی یەکەم

had a much worse memory of the colonoscopy

یادەوەرییەکی خراپتری لەبارەی کۆڵۆنۆسکۆپییەکەوە هەبووە

than Patient B.

وەک لە نەخۆشی دووەم.

The stories of the colonoscopies were different,

چیرۆکی کۆڵۆنۆسکۆپییەکان جیاواز بون

and because a very critical part of the story is how it ends.

و لەبەر ئەوەی بەشێکی زۆر گرنگی چیرۆک چۆنێتی کۆتاییهاتنێتی.

And neither of these stories is very inspiring or great --

و هیچ کام لەم چیرۆکانە زۆر ئیلهامبەخش یاخود نایاب نین -

but one of them is this distinct ... (Laughter)

بەڵام یەکێک لەوانە ئەمەندە جیاوازە ... -پێکەنین

but one of them is distinctly worse than the other.

بەڵام یەکێک لەوانە ئەمەندە لەوی تر خراپترە

And the one that is worse

و ئەوەی کە خراپترە

is the one where pain was at its peak at the very end;

ئەو دانەیەیە کە لە کۆتاییەکەیدا زۆرترین ئازاری داوە.

it's a bad story.

ئەمە چیرۆکێکی خراپە.

How do we know that?

چۆن ئەمە دەزانین؟

Because we asked these people after their colonoscopy,

چونکە ئێمە دوای کۆڵۆنۆسکۆپییەکە، پرسیارمان لەم کەسانە کردووە

and much later, too,

و ماوەیەکی دوای ئەوەش پرسیارمان لێ کردونەتەوە.

"How bad was the whole thing, in total?"

"شتەکە بە گشتی چەند ناخۆش بو؟"

And it was much worse for A than for B, in memory.

لە یادەوەری نەخۆشی یەکەمدا شتەکە زۆر ناخۆشتر بو.

Now this is a direct conflict

ئەمە ناکۆکییەکی ڕاستەوخۆیە

between the experiencing self and the remembering self.

لە نێوان خودی ئەزمونکەر و خودی بەیادکەر.

From the point of view of the experiencing self,

لە دیدی خودی ئەزمونکەرەوە

clearly, B had a worse time.

ئاشکرایە، کە نەخۆشی دووەم کاتێکی خراپتری بەسەر بردووە

Now, what you could do with Patient A,

ئێستا، ئەی نەخۆشی یەکەم چی لێ بکەین،

and we actually ran clinical experiments,

ئێمە لە راستیدا تاقیکردنەوەیەکی مەیدانییمان کرد،

and it has been done, and it does work --

و تەواویش بوو، سەرکەوتووش بووە--

you could actually extend the colonoscopy of Patient A

دەتوانیت لە ڕاستیدا کۆڵۆنۆسکۆپییەکەی نەخۆشی یەکەم درێژ بکەیتەوە

by just keeping the tube in without jiggling it too much.

بەوەی تیوبەکە بهێڵیتەوە بەبێ ئەوەی زۆر بیجوڵێنیت

That will cause the patient

ئەمە وا لە نەخۆشەکە دەکات

to suffer, but just a little

کە ئازار بکێشێت، بەڵام زۆر کەم

and much less than before.

و زۆر لە جاران کەمتر.

And if you do that for a couple of minutes,

و ئەگەر بۆ چەند خولەکێک ئەم کارە بکەیت

you have made the experiencing self

وا دەکەیت خودە ئەزمونکارەکەی

of Patient A worse off,

نەخۆشی یەکەم خراپتر بکەیت

and you have the remembering self of Patient A

و خودە بەیادکەرەکەی نەخۆشی یەکەم

a lot better off,

زۆر ئاسودەتر بکەیت

because now you have endowed Patient A

چونکە ئێستا چیرۆکێکی باشتریت

with a better story

بە نەخۆشی یەکەم بەخشیوە

about his experience.

سەبارەت بەم ئەزمونە.

What defines a story?

چی پێناسەی چیرۆکێک دەکات؟

And that is true of the stories

ئەوەش بۆ هەمو چیرۆکێککان ڕاستە

that memory delivers for us,

کەوا یادەوەری بۆمان دەهێنێت

and it's also true of the stories that we make up.

و بۆ هەمو ئەو چیرۆکانەش ڕاستە کە خۆمان هەڵی دەبەستین.

What defines a story are changes,

ئەوەی چیرۆک پێناسە دەکات گۆڕانکارییەکان،

significant moments and endings.

ساتە گرنگەکان و کۆتاییەکانن.

Endings are very, very important

کۆتاییەکان زۆر زۆر گرنگن.

and, in this case, the ending dominated.

و لەم حاڵەتەدا، کۆتاییەکە زاڵە.

Now, the experiencing self

ئێستا، خودە ئەزمونکەرەکە

lives its life continuously.

بە بەردەوامی ژیانی خۆی دەژی

It has moments of experience, one after the other.

سات بە دوای سات ئەزمون دەکات.

And you can ask: What happens to these moments?

و دەتوانیت بپرسیت: ئەو ساتانە چییان لێ دێت؟

And the answer is really straightforward:

وەڵامەکەش بە راستی ئاشکرایە

They are lost forever.

تا هەتایە ون دەبن.

I mean, most of the moments of our life --

مەبەستم ئەوەیە، زۆربەی ساتەکانی ژیانمان

and I calculated, you know, the psychological present

و من حسابم کردووە، دەزانیت، ئێستا سایکۆلۆجییەکە

is said to be about three seconds long;

نزیکەی سێ چرکە دەخایەنێت

that means that, you know,

ئەمە مانای ئەوەیە

in a life there are about 600 million of them;

لە ژیانێکدا کە نزیکەی ٦٠٠ ملیۆن چرکە هەیە

in a month, there are about 600,000 --

لە مانگێکدا ٦٠٠ هەزار هەیە

most of them don't leave a trace.

زۆربەیان هیچ پاشماوەیەک جێ ناهێڵن

Most of them are completely ignored

زۆربەیان بە تەواوی پشتگوێ دەخرێن

by the remembering self.

لەلایەن خودە بەیادکەرەکەوە.

And yet, somehow you get the sense

بەڵام هەر بەجۆرێک ئەو هەستەت بۆ دروست دەبێت

that they should count,

کە دەبێت حساب بکرێن

that what happens during these moments of experience

کە ئەوەی لە ماوەی ئەم ساتی ئەزمونانەدا رو دەدەن

is our life.

بریتییە لە ژیانمان.

It's the finite resource that we're spending

ئەمە ئەو سەرچاوە سنوردارەیە کە لێی خەرج دەکەین

while we're on this earth.

کاتێ کە لەسەر زەویین.

And how to spend it

و چۆنێتی خەرجکردنی

would seem to be relevant,

لەوە دەچێت پەیوەندیدار بێت

but that is not the story

بەڵام ئەوە ئەو چیرۆکە نیە

that the remembering self keeps for us.

کە خودە بەیادکەرەکەمان بۆمان دەپارێزێت.

So we have the remembering self

بۆیە رەنگە خودە بەیادکەرەکەمان هەبێت

and the experiencing self,

و هەروەها خودە ئەزمونکەرەکە

and they're really quite distinct.

و ئەو دوانە بەڕاستی جیاوازن

The biggest difference between them

گەورەترین جیاوازی لە نێوانیاندا

is in the handling of time.

بریتییە لە مامەڵەکردنیان لەگەڵ کاتدا

From the point of view of the experiencing self,

لە گۆشەنیگای خودە ئەزمونکارەکەوە

if you have a vacation,

ئەگەر تۆ پشویەکت هەبێت

and the second week is just as good as the first,

و هەفتەی دووەم بە هەمان ئەندازەی هەفتەی یەکەم خۆش بێت

then the two-week vacation

ئەوا پشووە دو هەفتەییەکە

is twice as good as the one-week vacation.

دو ئەوەندەی پشویەکی یەک هەفتەیی خۆشە.

That's not the way it works at all for the remembering self.

بەلای خودی بەیادکەرەوە ئەمە بە هیچ جۆرێک رو نادات.

For the remembering self, a two-week vacation

بەلای خودی بەیادکەرەوە، پشویەکی دو هەفتەیی

is barely better than the one-week vacation

زۆر بە کەمی لە پشویەکی یەک هەفتەیی باشترە

because there are no new memories added.

چونکە هیچ بیرەوەرییەکی نوێ زیاد نابێت.

You have not changed the story.

تۆ چیرۆکەکەت نەگۆڕیوە

And in this way,

و بەم شێوەیە

time is actually the critical variable

کات لە راستیدا گۆڕاوێکی گرنگە

that distinguishes a remembering self

کە خودی بەیادکەر جیادەکاتەوە

from an experiencing self;

لە خودی ئەزمونکەر

time has very little impact on the story.

کات کاریگەرییەکی زۆر کەمی هەیە لەسەر چیرۆکەکە

Now, the remembering self does more

ئێستا، خودە بەیادکەرەکە

than remember and tell stories.

زیاتر لە بەیادکردن و چیرۆک گێڕانەوە ئەنجام دەدات

It is actually the one that makes decisions

لە راستیدا ئەو خودەیە کە بڕیارەکان دەدات

because, if you have a patient who has had, say,

چونکە ئەگەر تۆ نەخۆشێکت هەبێت بۆ نمونە

two colonoscopies with two different surgeons

دو جار لەلایەن دو نەشتەرگەری جیاوازەوە کۆڵۆنۆسکۆپی بۆ کرابێت

and is deciding which of them to choose,

و بڕیار لەوە بدات کامەیان هەڵبژێرێت

then the one that chooses

ئەوەی کە هەڵی دەبژێرێت

is the one that has the memory that is less bad,

ئەوەیە کە بیرەوەرییەکی ناخۆشی کەمتری هەیە

and that's the surgeon that will be chosen.

و ئەو نەشتەرگەرە هەڵدەبژێردرێت.

The experiencing self

خودە ئەزمونکەرەکە

has no voice in this choice.

لەم هەڵبژاردنەدا هیچ رۆڵیکی نیە

We actually don't choose between experiences,

لە راستیدا ئێمە لە نێوان ئەزمونەکاندا هەڵبژاردن ناکەین

we choose between memories of experiences.

ئێمە لە نێوان یادەوەری ئەزمونەکاندا هەڵبژاردن دەکەین.

And even when we think about the future,

تەنانەت ئەو کاتەش کە بیر لە داهاتو دەکەینەوە

we don't think of our future normally as experiences.

تەنیا وەکە ئەزمون تەماشای داهاتو ناکەین

We think of our future

بەڵکو وەک بیرەوەرییەکی پێشبینیکراو

as anticipated memories.

بیری لێ دەکەینەوە.

And basically you can look at this,

و لە بنەڕەتدا دەتوانیت تەماشای ئەمە بکەیت

you know, as a tyranny of the remembering self,

دەزانیت، وەک ستەمکاریی خودە بەیادکەرەکە،

and you can think of the remembering self

دەتوانیت بە جۆرێک لە خودە بەیادکەرەکە بڕوانیت

sort of dragging the experiencing self

وەک ئەوەی بە جۆرێک خودە ئەزمونکارەکە رادەکێشیت

through experiences that

بەناو ئەو ئەزمونانەدا کە

the experiencing self doesn't need.

خودە ئەزمونکارەکە پێویستی پێیان نیە.

I have that sense that

ئەو هەستەم هەیە کە

when we go on vacations

کاتێ دەچین بۆ پشو

this is very frequently the case;

زۆر جار ئەمە رو دەدات

that is, we go on vacations,

ئێمە دەچین بۆ پشو

to a very large extent,

تا راددەیەکی زۆر

in the service of our remembering self.

بۆ خزمەتکردنی خودە بەیادکەرەکەمان.

And this is a bit hard to justify I think.

بەلای منەوە پاساوهێنانەوە بۆ ئەمە کارێکی سەختە.

I mean, how much do we consume our memories?

مەبەستم ئەوەیە ئێمە چەند یادەوەرییەکانمان بەکار دەهێنین؟

That is one of the explanations

ئەمە یەکێکە لە رونکردنەوەکان

that is given for the dominance

کە دەخرێنە رو بۆ گرنگی

of the remembering self.

خودە بەیادکەرەکە.

And when I think about that, I think about a vacation

و کاتێ من بیر لەمە دەکەمەوە، بیر لە پشویەک دەکەمەوە

we had in Antarctica a few years ago,

کە چەند ساڵێک لەمەوبەر لە بەستەڵەکی باشور بەسەرمان برد

which was clearly the best vacation I've ever had,

کە ئاشکرابو باشترین پشو بوبێت کە تا ئەوکاتە بەسەرم بردبێت

and I think of it relatively often,

بە شێوەیەکی رێژەیی زۆر جار بیری لێ دەکەمەوە،

relative to how much I think of other vacations.

بە بەراورد لەگەڵ ئەو پشووانەی تر کە بەسەرم بردوون

And I probably have consumed

و ڕەنگە یادەوەرییەکانی

my memories of that three-week trip, I would say,

ئەو گەشتە سێ هەفتەییەم

for about 25 minutes in the last four years.

لەم ٤ ساڵەی دواییدا بۆ ماوەی ٢٥ خولەک بەکارهێنابێت.

Now, if I had ever opened the folder

ئێستا، ئەگەر یەک جار ئەو فۆڵدەرەم بکردایەتەوە

with the 600 pictures in it,

کە ٦٠٠ وێنەی تێدایە

I would have spent another hour.

رەنگە کاتژمێرێکی تریشم بەسەر ببردایە.

Now, that is three weeks,

ئێستا، ئەوە سێ هەفتەیە.

and that is at most an hour and a half.

ئەوەش نزیکەی کاتژمێر و نیوێکە

There seems to be a discrepancy.

لەوە دەچێت ناهاوسەنگییەک هەبێت

Now, I may be a bit extreme, you know,

ئێستا رەنگە کەمێک توندڕەو بم

in how little appetite I have for consuming memories,

لەوەدا کە توانام بۆ بەکارهێنانی یادەوەرییەکان چەند کەمە

but even if you do more of this,

بەڵام تەنانەت ئەگەر زۆر لەم کارەش ئەنجام بدەن

there is a genuine question:

پرسیارێکی راستەقینە هەیە:

Why do we put so much weight on memory

بۆچی ئێمە نرخێکی ئەوەندە زۆر دەبەخشین بە یادەوەری

relative to the weight that we put on experiences?

بە بەراورد لەگەڵ ئەو نرخەدا کە دەیبەخشین بە ئەزمونەکان؟

So I want you to think

بۆیە من دەمەوێ ئێوە بیر بکەنەوە

about a thought experiment.

لە تاقیکردنەوەیەکی بیر.

Imagine that for your next vacation,

وا دابنێ لە پشویەکی نوێ دایت

you know that at the end of the vacation

دەزانیت کە لە کۆتایی پشووەکەدا

all your pictures will be destroyed,

هەمو وێنەکانت لەناو دەچن

and you'll get an amnesic drug

و دەرمانێکی بێهۆشیت دەدرێتێ

so that you won't remember anything.

بۆ ئەوەی هیچ شتێکت لەبیر نەمێنێت

Now, would you choose the same vacation? (Laughter)

ئایا هەمان ئەو پشووە هەڵدەبژێریت؟ -پێکەنین

And if you would choose a different vacation,

و ئەگەر پشویەکی جیاواز هەڵدەبژێریت

there is a conflict between your two selves,

ئەوا ناکۆکییەک هەیە لەنێوان دو خودەکەی تۆ دا

and you need to think about how to adjudicate that conflict,

و پێویستە بیر لەوە بکەیتەوە کە چۆن ئەو ناکۆکییە چارەسەر دەکەیت

and it's actually not at all obvious, because

ئەمەش بە راستی زۆر ئاشکرا نیە چونکە

if you think in terms of time,

ئەگەر تۆ لە روی کاتەوە بیر بکەیتەوە

then you get one answer,

ئەوا یەک وەڵامت دەست دەکەوێت

and if you think in terms of memories,

و ئەگەر لە روی یادەوەرییەوە بیر بکەیتەوە

you might get another answer.

یەوا رەنگە وەڵامێکی ترت دەستبکەوێت.

Why do we pick the vacations we do

بۆچی ئێمە ئەو پشوانە هەڵدەبژێرین

is a problem that confronts us

کێشەیەکە کە روبەڕومان دەبێتەوە

with a choice between the two selves.

بە هەڵبژاردنێک لە نێوان دو خودەکەماندا

Now, the two selves

ئێستا، دو خودەکە

bring up two notions of happiness.

دو جۆر تێگەیشتن لە دڵخۆشی دەهێننە پێشەوە

There are really two concepts of happiness

لە راستیدا دو چەمکی بەختەوەری هەن

that we can apply, one per self.

کەوا دەتوانین بۆ هەر خودێک یەکێکیان بەکاربهێنین.

So you can ask: How happy is the experiencing self?

رەنگە تۆ بپرسیت: خودی ئەزمونکەر تا چەند دلخۆشە؟

And then you would ask: How happy are the moments

و ڕەنگە ئینجا بپرسیت: ساتەکان چەند دڵخۆشن

in the experiencing self's life?

لە ژیانی خودی ئەزمونکەردا؟

And they're all -- happiness for moments

ئەمانەش هەموی - بەختەوەرین بۆ ساتەکان

is a fairly complicated process.

پرۆسەیەکی زۆر ئاڵۆزە.

What are the emotions that can be measured?

ئەو هەستانە کامانەن کە دەتوانرێت بپێورێن؟

And, by the way, now we are capable

هەر لەم بارەیەوە، ئێمە ئێستا دەتوانین

of getting a pretty good idea

بەباشی تێبگەین

of the happiness of the experiencing self over time.

لە بەختەوەری خودی ئەزمونکەر بە درێژایی ماوەیەکی دیاریکراو.

If you ask for the happiness of the remembering self,

ئەگەر پرسیاری بەختەوەری لە خودی بەدیکەر بکەیت،

it's a completely different thing.

ئەوە شتێکی تەواو جیاوازە.

This is not about how happily a person lives.

ئەمە باسی ئەوە ناکات کە کەسێک چەند بە دڵخۆشی دەژی

It is about how satisfied or pleased the person is

باسی ئەوەیە کە ئەو کەسە چەند ئاسودە و کامەرانە

when that person thinks about her life.

کاتێ کە بیر لە ژیانی خۆی دەکاتەوە.

Very different notion.

تێگەیشتنێکی زۆر جیاوازە.

Anyone who doesn't distinguish those notions

هەر کەسێک کە جیاوازی لەنێوان ئەو تێگەیشتنانەدا نەکات

is going to mess up the study of happiness,

ئەوا لێکۆڵینەوە لە دڵخۆشی دەشێوێنێت

and I belong to a crowd of students of well-being,

من بەشێکم لە کۆمەڵەی خوێندکارەکانی کامەرانییم

who've been messing up the study of happiness for a long time

کە بۆ ماوەیەکی زۆر لێکۆڵینەوەی دڵخۆشی تێک دەدا

in precisely this way.

ڕێک بەم شێوەیە.

The distinction between the

جیاوازی لە نێوان

happiness of the experiencing self

بەختەوەری خودی ئەزمونکار

and the satisfaction of the remembering self

و ئاسودەیی خودی بەیادکەر

has been recognized in recent years,

لەم ساڵانەی دواییدا دۆزراوەتەوە.

and there are now efforts to measure the two separately.

ئێستاش هەوڵ هەیە بۆ پێوانی هەر یەکێکیان بە جیا.

The Gallup Organization has a world poll

رێکخراوی گەڵوپ دەنگدانێکی جیهانیی هەیە

where more than half a million people

کە زیاد لە نیو ملیۆن کەس لە ناویدا

have been asked questions

پرسیاریان لێ کراوە

about what they think of their life

سەبارەت بەوەی چۆن بیر لە ژیانیان دەکەنەوە

and about their experiences,

و سەبارەت بە ئەزمونەکانیان

and there have been other efforts along those lines.

و چەند هەوڵیکی تریش لەم بوارەدا دراون.

So in recent years, we have begun to learn

لەم ساڵانە دواییدا، دەستمان کردووە بە تێگەیشتن

about the happiness of the two selves.

سەبارەت بە بەختەوەری دوو خودەکە.

And the main lesson I think that we have learned

و وانەی سەرەکی پێموایە کە فێربووین

is they are really different.

ئەوەیە کە ئەو دو خودە بەڕاستی جیاوازن.

You can know how satisfied somebody is with their life,

دەتوانیت بزانیت کە کەسێک چەند بە ژیانی خۆی ئاسودەیە

and that really doesn't teach you much

ئەوەش بە راستی شتێکی زۆرت فێر ناکات

about how happily they're living their life,

سەبارەت بەوەی کە چەند بە دڵخۆشی دەژین

and vice versa.

و بە پێچەوانەوە.

Just to give you a sense of the correlation,

تەنیا بۆ ئەوەی پەیوەندییەکەیتان نیشان بدەم

the correlation is about .5.

پەیوەندییەکەیان نزیکەی پێنجە

What that means is if you met somebody,

ماناکەشی ئەوەیە ئەگەر تۆ چاوت بە کەسێک بکەوێت

and you were told, "Oh his father is six feet tall,"

پێت بڵێن "باوکی ئەو کەسە باڵای ٦ فوت بەرزە"

how much would you know about his height?

چەند لە بارەی باڵای خۆیەوە فێر دەبیت؟

Well, you would know something about his height,

باشە، تۆ شتێک لە بارەی باڵای ئەو کەسەوە دەزانیت

but there's a lot of uncertainty.

بەڵام گومانێکی زۆریشت هەیە.

You have that much uncertainty.

تۆ ئەوەندە نادڵنیاییت هەیە.

If I tell you that somebody ranked their life eight on a scale of ten,

ئەگەر من پێت بڵێم کەسێک ٨ لە ١٠ی بۆ ژیانی خۆی داناوە

you have a lot of uncertainty

تۆ نادڵنیاییەکی زۆرت دەبێت

about how happy they are

سەبارەت بەوەی تا چەند دڵخۆشن

with their experiencing self.

لە بارەی خودە ئەزمونکەرەکەیانەوە.

So the correlation is low.

کەواتە پەیوەندییەکە نزمە.

We know something about what controls

ئێمە شتێک دەزانین لەبارەی ئەوەی

satisfaction of the happiness self.

کە چ شتێک کۆنترۆڵی دڵخۆشیی خودەکە دەکات.

We know that money is very important,

ئێمە دەزانین کە پارە زۆر گرنگە

goals are very important.

ئامانجەکان زۆر گرنگن

We know that happiness is mainly

ئێمە دەزانین کە دڵخۆشی بە شێوەیەکی سەرەکی

being satisfied with people that we like,

بریتییە لەوەی ئاسودە بین لەگەڵ ئەو کەسانەدا کە خۆشمان دەوێن

spending time with people that we like.

کات لەگەڵ ئەو کەسانەدا بەرینە سەر کە خۆشمان دەوێن

There are other pleasures, but this is dominant.

چێژ و خۆشی تریش هەن، بەڵام ئەمە لە هەمویان زاڵترە.

So if you want to maximize the happiness of the two selves,

بۆیە ئەگەر دەتەوێ دڵخۆشی هەردو خودەکە زیاد بکەیت

you are going to end up

ئەو کاتە ئەنجامەکە ئەوە دەبێت

doing very different things.

کە شتی زۆر جیاواز ئەنجام بدەیت

The bottom line of what I've said here

بە کورتی ئەوەی لێرەدا وتم ئەوەیە

is that we really should not think of happiness

کە ئێمە بە ڕاستی نابێت بیر لە بەختەوەری بکەینەوە

as a substitute for well-being.

وەک ئەوەی جێگرەوەی کامەرانی بێت.

It is a completely different notion.

ئەمە تێگەیشتنێکی تەواو جیاوازە

Now, very quickly,

ئێستاش، زۆر بە خێرایی،

another reason we cannot think straight about happiness

هۆکارێکی تر کە ئێمە ناتوانین بە رێکی بیر لە دبەختەوەری بکەینەوە

is that we do not attend to the same things

ئەوەیە کە ئێمە یەکناگرینەوە

when we think about life, and we actually live.

کاتێ بیر لە ژیان دەکەینەوە، و یەک ژیانیش ناژین.

So, if you ask the simple question of how happy people are in California,

بۆیە ئەگەر پرسیارێکی سادە بکەیت بڵێیت خەڵکی کالیفۆرنیا چەند دڵخۆشن

you are not going to get to the correct answer.

ئەوا وەڵامێکی راست بەدەست ناهێنیت

When you ask that question,

کاتێ ئەو پرسیارە دەکەیت

you think people must be happier in California

وا بیردەکەیتەوە کە خەڵک دەبێت لە کالیفۆرنیا دڵخۆشتر بێت

if, say, you live in Ohio.

ئەگەر، بۆ نمونە خۆت لە ئۆهایۆ بژیت.

(Laughter)

-پێکەنین

And what happens is

و ئەوەی رو دەدات ئەوەیە

when you think about living in California,

کاتێ بیر لە ژیان دەکەیتەوە لە کالیفۆرنیا

you are thinking of the contrast

بیر لەو جیاوازییانە دەکەیتەوە

between California and other places,

کە لە نێوان کالیفۆرنیا و شوێنەکانی تردا هەیە

and that contrast, say, is in climate.

و ئەو جیاوازییە، بڵێین لە کەشوهەوادایە.

Well, it turns out that climate

باشە، دەردەکەوێ کە ئەو کەشوهەوایە

is not very important to the experiencing self

زۆر بەلای خودی ئەزمونکەرەوە گرنگ نەبێت

and it's not even very important to the reflective self

تەنانەت زۆریش گرنگ نیە بەلای خودی بیرەکەرەوەوە

that decides how happy people are.

کە بڕیار لەوە دەدات خەڵک چەند دڵخۆشن

But now, because the reflective self is in charge,

بەڵام ئێستا لەبەر ئەوەی خودە بیرکەرەوەکە لە دەسەڵاتدایە

you may end up -- some people may end up

رەنگە تۆ، رەنگە هەندێ کەس بگەنە ئەوەی

moving to California.

کە شوێنەکەیان بگوێزنەوە بۆ کالیفۆرنیا.

And it's sort of interesting to trace what is going to happen

ئەمەش شتێکی سەرنجڕاکێشە کە چاودێری ئەوە بکەیت چی رو دەدات

to people who move to California in the hope of getting happier.

بە سەر ئەو کەسانەدا کە دەگوێزنەوە بۆ کالیفۆرنیا بەهیوای ئەوەی دڵخۆشتر ببن.

Well, their experiencing self

باشە، خودە ئەزمونکەرەکەیان

is not going to get happier.

دڵخۆشتر نابێت

We know that.

ئێمە ئەوە دەزانین.

But one thing will happen: They will think they are happier,

بەڵام شتێک رو دەدات: ئەوان وا بیر دەکەنەوە کە دڵخۆشترن

because, when they think about it,

چونکە کاتێ بیری لێ دەکەنەوە

they'll be reminded of how horrible the weather was in Ohio,

بیریان دەکەوێتەوە کە کەشوهەوا لە ئۆهایۆ چەند ناخۆش بووە

and they will feel they made the right decision.

و وا هەست دەکەن کە بڕیارێکی راستیان داوە.

It is very difficult

ئەمە زۆر سەختە

to think straight about well-being,

کە رێک بیر لە کامەرانی بکەیتەوە،

and I hope I have given you a sense

و هیوادارم تێگەیشتنێکم پێ بەخشیبن

of how difficult it is.

سەبارەت بەوەی کە چەند سەختە.

Thank you.

سوپاس

(Applause)

-چەپڵە

Chris Anderson: Thank you. I've got a question for you.

کریس ئەندێرسۆن: سوپاس. پرسیارێکم هەیە بۆت.

Thank you so much.

زۆر سوپاس

Now, when we were on the phone a few weeks ago,

ماوەی پێشو کە بە تەلەفۆن پێکەوە قسەمان دەکرد

you mentioned to me that there was quite an interesting result

باسی ئەوەت کرد کە ئەنجامێکی زۆر سەرنجڕاکێش

came out of that Gallup survey.

لە راپرسییەکەی گەڵوپ دا دەرکەوتووە

Is that something you can share

ئایا دەکرێت باسی بکەیت

since you do have a few moments left now?

چونکە چەند ساتێکت کات ماوە؟

Daniel Kahneman: Sure.

دانیاڵ کانێمان: بە دڵنیاییەوە

I think the most interesting result that we found in the Gallup survey

وا بزانم سەرنجڕاکێشترین ئەنجام کە لە راپرسییەکەی گەڵوپ بەدەستمان هێناوە

is a number, which we absolutely did not expect to find.

ژمارەیەکە، کە ئێمە بە هیچ شێوەیەک پێشبینیمان نەدەکرد بیدۆزینەوە.

We found that with respect to the happiness

بۆمان دەرکەوت کە سەبارەت بە

of the experiencing self.

دڵخۆشیی خودی ئەزمونکەر.

When we looked at how feelings,

کاتێ تەماشای هەستەکانمان دەکەین

vary with income.

کە لەگەڵ داهاتدا دەگۆڕێن.

And it turns out that, below an income

دەردەکەوێت کە داهاتی خوارتر لە

of 60,000 dollars a year, for Americans --

٦٠٠٠٠ دۆلار لە ساڵیکدا بۆ ئەمریکییەکان

and that's a very large sample of Americans, like 600,000,

ئەمەش لەسەر نمونەیەکی زۆر گەورەی ئەمریکییەکان ئەنجام دراوە، نزیکەی ٦٠٠ هەزار بەشداربو

so it's a large representative sample --

کەواتە ئەمە نمونەیەکی گەورەیە

below an income of 600,000 dollars a year...

داهاتێکی کەمتر لە ٦٠٠ هەزار دۆلار لە ساڵێکدا..

CA: 60,000.

کریس ئەندێرسۆن: ٦٠ هەزار

DK: 60,000.

دانیاڵ: ٦٠ هەزار

(Laughter)

پێکەنین

60,000 dollars a year, people are unhappy,

٦٠ هەزار دۆلار لە ساڵێکدا، خەڵکەکە نادڵخۆشن

and they get progressively unhappier the poorer they get.

و تا هەژارتر ببن ناڕەحەتییەکەیان زیاتر دەبێت

Above that, we get an absolutely flat line.

لە سەرو ئەوەوە هێڵیکی تەواو رێکمان هەیە

I mean I've rarely seen lines so flat.

مەبەستم ئەوەیە زۆر بە دەگمەن هێڵی وا رێکم بینیبێت

Clearly, what is happening is

ئاشکرایە ئەوەی رو دەدات ئەوەیە

money does not buy you experiential happiness,

کە پارە ناتوانێت دڵخۆشی ئەزمونکراوت بۆ بكڕێت

but lack of money certainly buys you misery,

بەڵام نەبونی پارە بە دڵنیاییەوە نەگبەتییت بۆ دەخوڵقێنێت

and we can measure that misery

و ئێمە دەتوانین ئەو نەگبەتییە بپێوین

very, very clearly.

زۆر زۆر بە رونی.

In terms of the other self, the remembering self,

سەبارەت بە خودەکەی تر، خودە بەیادەکەرەکە

you get a different story.

چیرۆکێکی جیاوازت هەیە.

The more money you earn, the more satisfied you are.

تا پارەی زیاترت هەبێت ئاسودەتریت

That does not hold for emotions.

ئەمە سەبارەت بە سۆزداری نیە.

CA: But Danny, the whole American endeavor is about

کریس: بەڵام دانی، هەمو پێکهاتەی ئەمریکا

life, liberty, the pursuit of happiness.

دەربارەی ژیان و ئازادی و شوێنکەوتنی دڵخۆشییە.

If people took seriously that finding,

ئەگەر خەڵک ئەو دۆزینەوەیەیان بە جدی وەرگرت

I mean, it seems to turn upside down

مەبەستم ئەوەیە کە ئەم وا دیارە هەمو ئەو شتانە پێچەوانە بکاتەوە

everything we believe about, like for example,

کە بڕوامان پێیەتی، بۆ نمونە

taxation policy and so forth.

سیاسەتی باج و شتی لەو جۆرە.

Is there any chance that politicians, that the country generally,

ئایا هیچ ئەگەرێک هەیە کە سیاسەتمەدارەکان، بە گشتی وڵاتەکە

would take a finding like that seriously

دۆزینەوەیەکی لەو جۆرە بە جددی وەرگرێت

and run public policy based on it?

و سیاسەتێکی گشتی لەسەر ئەو بنەمایە دابڕێژێت؟

DK: You know I think that there is recognition

دانیاڵ: دەزانیت من وا بیر دەکەمەوە کە لێکۆڵینەوەی رۆڵی دڵخۆشی

of the role of happiness research in public policy.

لە سیاسەتی گشتیدا لەبەرچاو گیراوە

The recognition is going to be slow in the United States,

لەبەرچاوگرتنەکە لە ویلایەتە یەکگرتووەکان لەسەرخۆ رو دەدات

no question about that,

ئەمە گومانی تیا نیە

but in the U.K., it is happening,

بەڵام لە شانشینی یەکگرتو ئەمە لە روداندایە

and in other countries it is happening.

و لە وڵاتانی تریش ئەمە لە روداندایە.

People are recognizing that they ought

خەڵک بۆیان دەردەکەوێت

to be thinking of happiness

کە دەبێت بیر لە دڵخۆشی بکەنەوە

when they think of public policy.

کاتێ بیر لە سیاسەتی گشتی دەکەنەوە

It's going to take a while,

ئەمە کەمێکی پێ دەچێت

and people are going to debate

و خەڵک مشتومڕ دەکەن

whether they want to study experience happiness,

کە ئایا دەیانەوێت لێکۆڵینەوە لە بارەی دڵخۆشی ئەزمونکراو ئەنجام بدەن

or whether they want to study life evaluation,

یاخوە دەیانەوێت لێکۆڵینەوە لەبارەی هەڵسەنگاندنی ژیانەوە بکەن

so we need to have that debate fairly soon.

بۆیە بە زویی پێویستمان بەو مشتومڕەیە.

How to enhance happiness

چۆنێتی گەشەپێدانێ دڵخۆشی

goes very different ways depending on how you think,

زۆر رێگەی جیاوازی هەیە بەپێی جیاوازی شیوازەکانی بیرکردنەوە

and whether you think of the remembering self

و ئایا تۆ بیر لە خودە بەیادکەرەکەت دەکەیتەوە

or you think of the experiencing self.

یان بیر لە خودە ئەزمونکەرەکەت دەکەیتەوە

This is going to influence policy, I think, in years to come.

من وا دەزانم کە ئەمە کار دەکاتە سەر سیاسەت لە چەند ساڵی داهاتودا.

In the United States, efforts are being made

لە ویلایەتە یەکگرتووەکاندا هەوڵ دەدرێت

to measure the experience happiness of the population.

بۆ پێوانەکردنی دڵخۆشی ئەزمونکراو لە ناو دانیشتواندا

This is going to be, I think, within the next decade or two,

من وا دەزانم کە لە دە ساڵ یان بیست ساڵی داهاتودا

part of national statistics.

ئەمە دەبێتە بەشێک لە ئاماری نەتەوەیی

CA: Well, it seems to me that this issue will -- or at least should be --

کریس ئەندێرسۆن: باشە، وا تێدەگەم کە ئەم بابەتە دەبێتە - یان لانی کەم دەببێت ببێتە

the most interesting policy discussion to track

سەرنجڕاکێشتریەن وتووێژی سیاسی کە دوای بکەویت

over the next few years.

لە چەند ساڵی داهاتودا.

Thank you so much for inventing behavioral economics.

زۆر سوپاس بەرامبەر بە داهێنانی ئابوری هەڵسوکەوتی.

Thank you, Danny Kahneman.

سوپاس دانی کانێمان.