Gregory Petsko: The coming neurological epidemic

Translator: Jenny Zurawell

Translator: Liridon Shala Reviewer: Robert Lokaj

Unless we do something to prevent it,

Gjersa nuk bëjmë diqka për ta ndaluar atë,

over the next 40 years we’re facing an epidemic

në 40 vitet e ardhëshme ne do të hasim në një epidemi

of neurologic diseases on a global scale.

sëmundje neorologjike në masën botërore.

A cheery thought.

Një mendim i mirë.

On this map, every country that’s colored blue

Në këtë hartë secili shtetë që shihet me ngjyr blue

has more than 20 percent of its population over the age of 65.

ka më shumë se 20 përqind të popullsis së tij mbi moshen 65 vjeqare.

This is the world we live in.

Kjo është bota në të cilen jetojm ne.

And this is the world your children will live in.

Dhe kjo është bota në të cilen fëmijet tuaj do të jetojnë.

For 12,000 years, the distribution of ages in the human population

Për 12,000 vite, shprendarje e vjetersis së popullsis

has looked like a pyramid, with the oldest on top.

është duke sikurse një piramid, me më të vjetrit në kryje.

It’s already flattening out.

Tashi është duke rrëzuar.

By 2050, it’s going to be a column and will start to invert.

Deri në 2050, do të jet e tabelosur dhe do të fillojë to dobësohet.

This is why it’s happening.

Kjo është arësyeja përse po ndodhë.

The average lifespan’s more than doubled since 1840,

Rritja mesatare është dyfishuar që nga viti 1840

and it’s increasing currently at the rate of about five hours every day.

dhe është duke u rritur gradualishtë në një shkallë për pesë orë për gjdo ditë.

And this is why that’s not entirely a good thing:

Dhe kjo është arësyeja përse nuk është në përgjethësi shumë e mirë:

because over the age of 65, your risk of getting Alzheimer’s

sepse mbi moshen 65, rreziku i përfitimit të Alzheimeres

or Parkinson’s disease will increase exponentially.

apo sëmundjes së parkinson-it do të rritet eksponencialisht.

By 2050, there’ll be about 32 million people in the United States

Deri në 2050, do të jenë rreth 32 milion njerëz në SHBA

over the age of 80, and unless we do something about it,

mbi moshën 80 vjeqare dhe nëse nuk bejmë diqka rreth kësaj,

half of them will have Alzheimer’s disease

gjysma e tyre do te kenë fituar sëmundjen e Alzheimers

and three million more will have Parkinson’s disease.

dhe tre miljonë më tepër atë të Parkinson-it

Right now, those and other neurologic diseases --

Tani, këto dhe sëmundjet tjera te neruologjis--

for which we have no cure or prevention --

për të cilat nuk kemi kurim apo parandalim --

cost about a third of a trillion dollars a year.

kushtojnë rreth një e treta e një miljardi dollarë në vitë.

It will be well over a trillion dollars by 2050.

Do të rritet deri në një miljard dollarë deri më 2050.

Alzheimer’s disease starts when a protein

Sëmundja e Alzheimer-it fillon kur një protein

that should be folded up properly

e cila duhet të ishte palosur në menyrën e duhur

misfolds into a kind of demented origami.

gabimisht në një llojë origrami demental.

So one approach we’re taking is to try to design drugs

Një mënyr të cilen po provojmë ta bejmë është ta shpikim një ilaq

that function like molecular Scotch tape,

i cili funksiononë sikurse një kaset scotch

to hold the protein into its proper shape.

për ta mbajtur proteinen në formen e përsosur.

That would keep it from forming the tangles

Ajo do ta mbanë që

that seem to kill large sections of the brain when they do.

e cila duket se e mbytë një seksion të madhë të trurit kur ato e bejnë.

Interestingly enough, other neurologic diseases

është mjaftë interesante se sëmundjet e tjera neurologjike

which affect very different parts of the brain

të cilat ndihmojnë në shumë pjesë të ndryshme të trurit

also show tangles of misfolded protein,

gjithshtu shfaqin mbështjellës të proteinave të keqpalosura,

which suggests that the approach might be a general one,

të cilat sugjerojnë që arsyeja mund të jet e përgjithëshme,

and might be used to cure many neurologic diseases,

dhe ndoshta mund të përdoret për të kuruar shumë sëmundje të tjera,

not just Alzheimer’s disease.

jo vetem sëmundjen e Alzheimer-it

There’s also a fascinating connection to cancer here,

Gjithashtuë janë disa lidhje fasjonante me kancerin këtu,

because people with neurologic diseases

sepse njerëzit me sëmundje neurologjike

have a very low incidence of most cancers.

kan një përhapje shumë të vogël te të gjitha llojet e kancerëve.

And this is a connection that most people aren’t pursuing right now,

Dhe kjo është lidhja të cilën shumica e njerëzve janë duke besuar tani,

but which we’re fascinated by.

mirpo cila është duke e fasjonuar nga.

Most of the important and all of the creative work in this area

Shumica e rëndësishme e të gjith punës kreative në këtë regjion

is being funded by private philanthropies.

është zbuluar nga filantropistet privatë.

And there’s tremendous scope for additional private help here,

Edhe egziston një shtrirje shum e madhe për ndihmë tjetër këtu,

because the government has dropped the ball on much of this, I’m afraid.

spese qeveria ka zbrapsur topin në shumicen e këtyre, jamë i friksuar.

In the meantime, while we’re waiting for all these things to happen,

Ndërkoh që ju jeni duke pritur për të gjitha këto gjëra që të ndodhin,

here’s what you can do for yourself.

këtu është ajo që ti mund të besh për veten tënde.

If you want to lower your risk of Parkinson’s disease,

Nëse dëshiron ta zvoglosh rrezikun e sëmundjes së Parkinson-it,

caffeine is protective to some extent; nobody knows why.

kafeina është mbrotja për disa raste; askush nuk e di arsyjen.

Head injuries are bad for you. They lead to Parkinson’s disease.

Injektimet e kokes janë të këqija për juve. Ato e lejojnë sëmundjen e Parkinson-it

And the Avian Flu is also not a good idea.

Dhe gripi Avian gjithashtu nuk është ndonje ide e mirë.

As far as protecting yourself against Alzheimer’s disease,

Sa për mbrojtjen nga sëmundja e Alzheimer-it,

well, it turns out that fish oil has the effect

thuhet se vaji i peshkut ka një efekt në të

of reducing your risk for Alzheimer’s disease.

në zvoglimin e rrëzikut për sëmundjen e Alzheimer-it.

You should also keep your blood pressure down,

Gjithashtu ju duhet ta mbani nenë kontroll presionin e gjakut,

because chronic high blood pressure

sepse presioni i lart kronik i gjakut

is the biggest single risk factor for Alzheimer’s disease.

është faktori i vetem më i rrezikshem për sëmundjen e Alzheimer-it.

It’s also the biggest risk factor for glaucoma,

Gjithashtu është faktori me me rrezik për glaucomen,

which is just Alzheimer’s disease of the eye.

e cila është vetem sëmundja e Alzheimer-it (syve).

And of course, when it comes to cognitive effects,

Dhe sigurishtë, kur vjen tek efekti njohës,

"use it or lose it" applies,

"përdore apo hubise" aplikohet,

so you want to stay mentally stimulated.

pra dëshironi të qendroni menalisht i stimuluar.

But hey, you’re listening to me.

mirpo hey, ju jeni duke më ndëgjuar mua.

So you’ve got that covered.

Pra e keni të mbuluar.

And one final thing. Wish people like me luck, okay?

Dhe në gjëjen përfundimtare.Njerëzve sikurse unë dëshironi fat në rregull?

Because the clock is ticking for all of us.

Sepse ora po troket për të gjith ne.

Thank you.

Faliminderit.