Suzanne Lee: Grow your own clothes

Translator: Liridon Shala Reviewer: Robert Lokaj

So as a fashion designer,

Atëher si një stiliste

I've always tended to think of materials

unë gjithmonë kam tentuar të mendoj rreth materialeve

something like this,

dicka si ajo

or this,

apo kjo

or maybe this.

ose ndoshta kete

But then I met a biologist,

Mirëpo pastaj takova nje Biolog

and now I think of materials like this --

dhe tani mendoj rreth materialeve siq jane

green tea, sugar,

caji i gjelbërt, sheqeri

a few microbes and a little time.

pak mikrobe dhe per pak kohe

I'm essentially using a kombucha recipe,

Para se gjithash po e perdori recetën e kombuqas

which is a symbiotic mix

e cila ështe një përzierje simbiotike

of bacteria, yeasts and other micro-organisms,

e baktereive, tharmit dhe mikro-organizmave te tjere

which spin cellulose

te cilet thurrin celuloze

in a fermentation process.

ne nje proces fermentimi.

Over time, these tiny threads

Me kalimin e kohes, keto fije te vogla

form in the liquid into layers

formohen ne leng dhe ne shtresa

and produce a mat on the surface.

dhe prodhojn nje qilim ne siperfaqe

So we start by brewing the tea.

Keshtu qe fillojme me pregatitjen e qajit.

I brew up to about 30 liters of tea at a time,

Rreth 30 litra i pergatis per nje kohe

and then while it's still hot, add a couple of kilos of sugar.

dhe pastaj ndersa qaji eshte akoma i nxehte shtoj disa kilogram sheqer.

We stir this in until it's completely dissolved

E perziejm kete deri sa te tretet plotesisht shqeri

and then pour it into a growth bath.

dhe pastaj e zbrazim ne nje vaske per shtim(rritje)

We need to check that the temperature

Duhet te kontrollojme qe temperatura

has cooled to below 30 degrees C.

te kete rene nen 30 grade.

And then we're ready to add the living organism.

Ateher jemi gati qe te shtojm organizmat e gjalle.

And along with that, some acetic acid.

Dhe se bashku me te pak acid acetik

And once you get this process going,

Dhe posa te filloj procesi

you can actually recycle

faktikisht mund te recikloni

your previous fermented liquid.

lengun e fermentuar paraprakisht.

We need to maintain an optimum temperature for the growth.

Duhet te mbahet nje temperature optimale per shtimin.

And I use a heat mat to sit the bath on

Une perdori nje qilim

and a thermostat to regulate it.

dhe nje termostat per te rregulluar temperaturen.

And actually, in hot weather, I can just grow it outside.

Dhe faktikisht ne uje te nxehte mundem ta shtoj

So this is my mini fabric farm.

Pra kjo eshte nje ferm e vogel e pelhures.

After about three days,

Pas rreth tri ditesh

the bubbles will appear on the surface of the liquid.

ne siperfaqen e lengut do te shfaqen fluska

So this is telling us that the fermentation is in full swing.

Kjo na ben te ditur se fermentimi eshet ne zhvillim te plote.

And the bacteria are feeding

Dhe qe bakteriet po ushqehen

on the sugar nutrients in the liquid.

ne sheqerin e ushqyeshem ne leng.

So they're spinning these tiny nano fibers

Pra jane duke thurur keto fibra te vogla nano

of pure cellulose.

te celulozes se paster.

And they're sticking together, forming layers

Dhe po njiten se bashku duke formuar shtresa

and giving us a sheet on the surface.

dhe duke na dhene nje shtrese ne siperfaqe.

After about two to three weeks,

Rreth dy apo tri jave me vone

we're looking at something which is about an inch in thickness.

do te shikojme ne diqka e cila eshte rreth nje inc ne trashesi.

So the bath on the left is after five days,

Keshtu qe vaska ne te majte eshte pas pese dite

and on the right, after 10.

ndersa ne te djatht pas 10 dite.

And this is a static culture.

Dhe kjo eshte nje koloni statike.

You don't have to do anything to it;

Nuk duhet te beni asgje me te;

you just literally watch it grow.

mund ta shikoni te rritet

It doesn't need light.

Nuk ja nevoje per drite.

And when it's ready to harvest, you take it out of the bath

Dhe kur eshte gati prodhimi mund ta njerrni nga vaska

and you wash it in cold, soapy water.

dhe e lani ate ne uje te foft me sapun.

At this point, it's really heavy.

Ne kete pike ajo eshte shume e rende.

It's over 90 percent water,

mbi 90 perqind eshte uje,

so we need to let that evaporate.

pra duhet ta lem te tretet.

So I spread it out onto a wooden sheet.

Keshtu qe e shtroj ate ne nje siperfaqe druri

Again, you can do that outside

Prap,ju mund ta beni këtë jashtë

and just let it dry in the air.

dhe vetem lerni të thahet në ajër.

And as it's drying, it's compressing,

Dhe gjërsa të thathet, ngjeshet,

so what you're left with, depending on the recipe,

pra ajo që mbetet, varet nga recepi,

is something that's either

është diqka sikurse

like a really light-weight, transparent paper,

nuk peshë shumë e lehetë, leter e tejdukëshme,

or something which is much more like a flexible vegetable leather.

apo diqka që është më teper sikurse një pambuk flekësibilë.

And then you can either cut that out

Dhe pastaj ose mund ta presësh

and sew it conventionally,

dhe e shef të pazakontë,

or you can use the wet material

apo mund ta përdorësh materialin e lagur

to form it around a three-dimensional shape.

për të formar një formë tri-dimensionale.

And as it evaporates,

Dhe sapo të avullohet,

it will knit itself together, forming seams.

Do ta thurë veten së bashkur, duke formuar tegelë.

So the color in this jacket is coming purely from green tea.

Pra ngjyra nga kjo jakne vjen direkt nga qaji i gjelbërt.

I guess it also looks a little bit like human skin,

Dhe mendoj se duket paksa sikurse një lëkur e njeriut,

which intrigues me.

e cila më intrigon mua.

Since it's organic,

Me që është organike,

I'm really keen to try and minimize the addition of any chemicals.

Unë me të vërtet po provj të minimizoj shtojcat e ndonjë kemikali.

I can make it change color without using dye

Unë mund ta bejë ta ndërroi ngjyra pa e përdorur ngjyren

by a process of iron oxidation.

me një proces të oksidimit të hekurit.

Using fruit and vegetable staining,

Duke i përdorur frutat dhe njollat,

create organic patterning.

duke krijuar patenta organike.

And using indigo,

Dhe përdorimi i indigos,

make it anti-microbial.

e bën atë anti-mikrobialë

And in fact, cotton

Dhe në fakt, pambuku

would take up to 18 dips in indigo

do të merrte deri në 18 ngjyra në indigo

to achieve a color this dark.

për të marruar një ngjyra të errët.

And because of the super-absorbency of this kind of cellulose,

Dhe për arësyje të super-absorbimit të këtij lloje celule,

it just takes one, and a really short one at that.

i duhet vetem një dhe shumë e shkurt.

What I can't yet do is make it water-resistant.

Ajo që akom nuk mund ta bej është të jetë resistente ndaj ujit.

So if I was to walk outside in the rain

Po të isha duke ecur jasht në këtë shi

wearing this dress today,

i veshur me këtë,

I would immediately start to absorb

Unë menjëher do të fillosha të absorboj

huge amounts of water.

sasira shumë të mëdha të ujit.

The dress would get really heavy,

Veshja do të ishte shumë e rendë,

and eventually the seams would probably fall apart --

dhe faktikisht ajo pamje do të binte posht --

leaving me feeling rather naked.

duke me lën mua pothuajse të zhveshur.

Possibly a good performance piece,

Mundësisht një pjes e përformancës së mirë,

but definitely not ideal for everyday wear.

mirpo definitivisht paideja për veshje të përditëshme.

What I'm looking for

Ajo që unë po e kërkoi

is a way to give the material

është një menyr për të japur material

the qualities that I need.

të kualitetit që më duhet.

So what I want to do is say to a future bug,

Pra ajo që une dua të them tek një defekt i së ardhmës,

"Spin me a thread.

"Rrotullomni mua për një fije.

Align it in this direction.

Vendosmi në këtë drejtim.

Make it hydrophobic.

Bëjeni hidrofobikë.

And while you're at it,

Dhe gjërsa jeni tek ai,

just form it around this 3D shape."

vetem nga ai rreth kësaj 3D forme."

Bacterial cellulose is actually already being used for wound healing,

Celulet bakteriale janë përdorur për ulëjen e kurimit,

and possibly in the future

dhe mundësisht në të ardhëmen

for biocompatible blood vessels,

për bio-përsosëshmeri,

possibly even replacement bone tissue.

ndoshta edhe për mundësi replikimi.

But with synthetic biology,

Mirpo me biologji sintetike,

we can actually imagine engineering this bacterium

ne faktikisht mund ta imagjinojmë këtë bakterie

to produce something

për të prodhuar diqka

that gives us the quality,

i cili na jep neve kualitetin,

quantity and shape

sasia dhe forma

of material that we desire.

e materialit që ne dëshirojmë.

Obviously, as a designer, that's really exciting

Saktësith, si një dizajner, ajo është me të vërtet eksituese

because then I start to think, wow,

spese pastaj unë filloj të mendoj, wow,

we could actually imagine

ne mund të imagjinojmë

growing consumable products.

duke rritur produktet e konsumit.

What excites me about using microbes

Ajo që më eksiton mua është përdorimi i mikrobeve

is their efficiency.

në efikasitetin e tyre.

So we only grow what we need.

Pra ne rrisim vetem atë që na duhet neve.

There's no waste.

Ka ka nevoj për humbje.

And in fact, we could make it from a waste stream --

Dhe në fakt, nuk mund ta krijojmë nga një humbje e mbeutrë --

so for example,

pra për shembull,

a waste sugar stream

një humbje e sheqerit

from a food processing plant.

nga një fabrikë për procesimin e ushqimit.

Finally, at the end of use, we could biodegrade it naturally

Përfundimisht, në fund të përdorimit ne mund të biodegradojmë në menyr natyrale

along with your vegetable peelings.

së bashku me perimet tjera.

What I'm not suggesting is that microbial cellulose

Ajo që unë nu po e sygjeroi është që celulat mirkrobe

is going to be a replacement

do të jenë të zevendësueshme

for cotton, leather or other textile materials.

për pambukun, pelhuren apo materialet tjera tekstile.

But I do think it could be quite a smart and sustainable addition

Mirpo unë mendoj se do të ishte një ide shumë e menqur dhe e qendrueshme

to our increasingly precious natural resources.

për rritjen precize të resurseve tona natyrore.

Ultimately, maybe it won't even be fashion

Më në fund, ndoshta nuk do të jetë fasionuese

where we see these microbes have their impact.

kur ne i shofim këto mikrobe të cilat japin impaktin e tyre.

We could, for example, imagine

Për shembull, ne mund të imagjinojme

growing a lamp, a chair,

rritjen e një llampe, një karrige,

a car or maybe even a house.

një automjeti, apo madje edhe një shtëpi.

So I guess what my question to you is:

Mendoj se në atë që pyetja ime është:

in the future, what would you choose to grow?

në të ardhmen, qfar do të zgjedhni për të rritur?

Thank you very much.

Faliminderit shumë.

(Applause)

(Duartrokitje)

Bruno Giussani: Suzanne, just a curiosity,

Bruno Guissani: Suzanne, vetem për kuriozitet,

what you're wearing is not random. (Suzanne Lee: No.)

ajo që ke të veshur nuk është e rendomt. (Suzanne Lee: No.)

This is one of the jackets you grew?

Kjo është njëra nga Jaknet që ti ke rritur?

SL: Yes, it is.

SL: Po, kjo ëshë.

It's probably -- part of the project's still in process

Ndoshta është pjes e projektit i cili është ende në procesë

because this one

sepse kjo

is actually biodegrading in front of your eyes.

është biogradim para syve tuaj.

(Laughter)

(Qeshen)

It's absorbing my sweat, and it's feeding on it.

Po thithë djerësen time, dhe po mbushet.

BG: Okay, so we'll let you go and save it, and rescue it.

BG: Në rregull, pra ne do t'ju lem të shkon dhe ta ruaj atë, ta shpëtojm.

Suzanne Lee. (SL: Thank you.)

Suzanne Lee. (SL: Faliminderit.)

(Applause)

(Duartrokitje)