Suzanne Lee: Grow your own clothes

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

So as a fashion designer,

ဖက်ရှင်ဒီဇိုင်နာ တစ်ယောက်အနေနဲ့

I've always tended to think of materials

အမြဲတမ်း ဒီလိုပစ္စည်းမျိုးတွေကို

something like this,

တွေးမိတတ်ပါတယ်၊

or this,

(သို့) ဒီလို

or maybe this.

(သို့) ဒါမျိုးဖြစ်နိုင်တာပေါ့။

But then I met a biologist,

ဒါပေမဲ့ ဇီဝဗေဒပညာရှင်တစ်ဦးနဲ့ ဆုံမိပြီးတော့

and now I think of materials like this --

အခုတော့ ဒါမျိုးပစ္စည်းတွေ တွေးမိတယ်။

green tea, sugar,

လက်ဖက်စိမ်း၊ သကြား၊

a few microbes and a little time.

အဏုဇီဝရုပ်အချို့နဲ့ အချိန်နည်းနည်းပေါ့။

I'm essentially using a kombucha recipe,

kombucha ဖော်စပ်နည်းကို မဖြစ်မနေ သုံးတယ်။

which is a symbiotic mix

ဒါဟာ ဘက်တီးရီယား၊ တဆေးနဲ့

of bacteria, yeasts and other micro-organisms,

အခြား အဏုဇီဝရုပ်တွေရဲ့ သဟဇီဝ အရောပါ။

which spin cellulose

ဒါက အချဉ်ဖောက်ခြင်း ဖြစ်စဉ်ထဲမှာ

in a fermentation process.

ကော်သစ်စေးကို ငင်ပေးပါတယ်။

Over time, these tiny threads

ကြာတော့ ဒီချည်မျှင်လေးတွေဟာ

form in the liquid into layers

အရည်ထဲမှာ အလွှာတွေအဖြစ် ဖွဲ့ပြီး

and produce a mat on the surface.

မျက်နှာပြင်ပေါ်မှာ ကျပ်ခဲတစ်ခုကို ထုတ်လုပ်ပါတယ်။

So we start by brewing the tea.

လက်ဖက်ရည်ကျိုတာနဲ့ စပါတယ်။

I brew up to about 30 liters of tea at a time,

တစ်ကြိမ်ကို ၃၀ လီတာလောက်ထိ ကျိုပါတယ်။

and then while it's still hot, add a couple of kilos of sugar.

နောက်ပြီး ပူနေတုန်းမှာ သကြားတစ်ကီလို၊ နှစ်ကီလို ထည့်ပါတယ်။

We stir this in until it's completely dissolved

ဒါကို လုံးဝ ပျော်ဝင်တဲ့အထိ မွှေပေးပြီး

and then pour it into a growth bath.

ဒါကို ပျိုးကန်တစ်ခုထဲ လောင်းထည့်ပါတယ်။

We need to check that the temperature

၃၀˚ စင်တီ အောက်မှာ အအေးခံတဲ့ အပူချိန်ကို

has cooled to below 30 degrees C.

စစ်ဆေးဖို့လိုပါတယ်။

And then we're ready to add the living organism.

နောက် ဇီဝရုပ်အရှင်ထည့်ဖို့ အသင့်ဖြစ်ပါတယ်။

And along with that, some acetic acid.

ဒါနဲ့အတူ အက်ဆီတစ် အက်ဆစ်ပါ။

And once you get this process going,

ဒီဖြစ်စဉ်ပြီးသွားတာနဲ့

you can actually recycle

တကယ် အချဉ်ဖောက်ထားတဲ့ အရည်ကို

your previous fermented liquid.

ပြန်သုံးနိုင်ပါတယ်။

We need to maintain an optimum temperature for the growth.

ကြီးထွားဖို့ အသင့်မြတ်ဆုံး အပူချိန်ကို ထိန်းဖို့ လိုပါတယ်။

And I use a heat mat to sit the bath on

ရေချိုးကန်ပေါ်တင်ဖို့ အပူအခံကို သုံးပြီး

and a thermostat to regulate it.

ဒါကို ထိန်းကိရိယာတစ်ခုက ထိန်းညှိပါတယ်။

And actually, in hot weather, I can just grow it outside.

တကယ်က ပူတဲ့ရာသီမှာ အပြင်မှာ ပျိုးလို့ရပါတယ်။

So this is my mini fabric farm.

ဒါက ကျွန်မရဲ့ အထည်ခင်း အသေးစားလေးပါ။

After about three days,

သုံးရက်လောက် အကြာမှာ

the bubbles will appear on the surface of the liquid.

အရည်ရဲ့ မျက်နှာပြင်မှာ ပလုံစီထလာပါတယ်။

So this is telling us that the fermentation is in full swing.

ဒါက အချဉ်ဖောက်တာ အရှိန်ကောင်း နေတာကို ပြောနေတာပါ။

And the bacteria are feeding

ဘက်တီးရီးယားဟာ အရည်ထဲက သကြား အာဟာရ ဓာတ်ကို

on the sugar nutrients in the liquid.

စားသုံးနေပါတယ်။

So they're spinning these tiny nano fibers

ဒါနဲ့ ၎င်းတို့ဟာ သန့်စင်တဲ့ကော်သစ်စေးရဲ့

of pure cellulose.

နာနို မျှင်လေးတွေကို ငင်နေပါတယ်။

And they're sticking together, forming layers

အတူတူ ပူးကပ်ကာ အလွှာတွေဖွဲ့ရင်း

and giving us a sheet on the surface.

မျက်နှာပြင်မှာ အချပ်တစ်ခုကို ပေးနေပါတယ်။

After about two to three weeks,

နှစ်ပတ်၊ သုံးပတ်လောက် အကြာမှာ

we're looking at something which is about an inch in thickness.

တစ်လက်မလောက် အထူရှိတာတစ်ခုကို ကြည့်နေပါတယ်။

So the bath on the left is after five days,

ဒီတော့ ဘယ်ဘက်က ကန်က ငါးရက်အကြာမှာဖြစ်ပြီး

and on the right, after 10.

ညာဘက်ကတော့ ၁၀ ရက်အကြာမှာပေါ့။

And this is a static culture.

ဒါက တည်ငြိမ်တဲ့ စိုက်ပျိုးခြင်းပါ။

You don't have to do anything to it;

ဒါကို ဘာမှလုပ်ဖို့ မလိုပါဘူး။

you just literally watch it grow.

တကယ်ဆို ကြီးလာတာကို စောင့်ကြည့်ရုံပါ။

It doesn't need light.

အလင်းရောင် မလိုပါဘူး၊

And when it's ready to harvest, you take it out of the bath

ရိတ်သိမ်းဖို့ အသင့်ဖြစ်တဲ့အခါ၊ ဒါကို ကန်ထဲကထုတ်ယူပြီး

and you wash it in cold, soapy water.

အေးတဲ့ ဆပ်ပြာပါတဲ့ ရေထဲမှာ ဆေးပါတယ်။

At this point, it's really heavy.

ဒီအခိုက်မှာ တကယ်ကို လေးလံပါတယ်။

It's over 90 percent water,

ရေက ၉၀% ကျော်ပါတယ်။

so we need to let that evaporate.

ဒီတော့ ဒါကို အငွေ့ပြန်ခံပါတယ်။

So I spread it out onto a wooden sheet.

ဒီတော့ သစ်သားပြားတစ်ခုပေါ် ဖြန့်ခင်းပါတယ်။

Again, you can do that outside

ထပ်ပြီးတော့ ဒါကို အပြင်မှာ လုပ်နိုင်ပြီး

and just let it dry in the air.

လေထဲမှာ အခြောက်ခံပါတယ်။

And as it's drying, it's compressing,

ဒါက ခြောက်နေစဉ်မှာ ကျစ်သွားပါတယ်။

so what you're left with, depending on the recipe,

ဒီတော့ ကျန်တာက ဖော်နည်းပေါ် မူတည်နေပြီး

is something that's either

တကယ့် ပေါ့ပါးတဲ့ စာရွက်အကြည်လို

like a really light-weight, transparent paper,

ဒါမှမဟုတ် ကွေးနိုင် ဆန့်နိုင်တဲ့

or something which is much more like a flexible vegetable leather.

ဟင်းသီးဟင်းရွက် သားရေနဲ့ ပိုတူတာမျိုး တစ်ခုခုပေါ့။

And then you can either cut that out

ဒီနောက်မှာ ဒါကို ဖြတ်ကောက်တာနဲ့

and sew it conventionally,

အစဉ်အလာအတိုင်း ချုပ်တာတို့ လုပ်နိုင်ပါတယ်။

or you can use the wet material

ဒါမှမဟုတ် ဒါကို သုံးဖက်မြင် သဏ္ဍာန်

to form it around a three-dimensional shape.

တစ်ဝိုက်မှာ ပုံဖော်ဖို့ စိုတဲ့ပစ္စည်းကို သုံးနိုင်ပါတယ်။

And as it evaporates,

ဒါက အငွေ့ပြန်စဉ်မှာ

it will knit itself together, forming seams.

ချုပ်ရိုးတွေဖွဲ့ရင်း ၎င်းဘာသာ ဆက်သွားမယ်။

So the color in this jacket is coming purely from green tea.

ဒီတော့ ဒီဂျက်ကက် အရောင်က လက်ဖက်စိမ်း သက်သက်က လာတာပါ။

I guess it also looks a little bit like human skin,

လူ့အရေပြားနဲ့လည်း နည်းနည်းဆင်တယ် ထင်တယ်၊

which intrigues me.

ဒါက ကျွန်မကို စိတ်ဝင်စားစေတယ်လေ။

Since it's organic,

ဇီဝအခြေခံဖြစ်တာကြောင့်

I'm really keen to try and minimize the addition of any chemicals.

ဓာတုပစ္စည်းဖြည့်တာကို ကြိုးစာပြီး နည်းအောင်လုပ်ဖို့ စိတ်သန်တယ်။

I can make it change color without using dye

ဆိုးဆေး မသုံးပဲ သံ ဓာတ်ပြုခြင်း ဖြစ်စဉ်တစ်ခုနဲ့

by a process of iron oxidation.

အရောင်ပြောင်းအောင် လုပ်နိုင်ပါတယ်။

Using fruit and vegetable staining,

သစ်သီးနဲ့ ဟင်းသီးဟင်းရွက် ဆိုးရင်း၊

create organic patterning.

ဇီဝအခြေခံတဲ့ အဆင်တွေ ဖန်တီးတယ်။

And using indigo,

မဲနယ်ရောင်သုံးပြီး

make it anti-microbial.

အဏုဇီဝရုပ်ကို ကာကွယ်တာ လုပ်ပါတယ်။

And in fact, cotton

တကယ်က ချည်ထည်ကို

would take up to 18 dips in indigo

ဒီလောက်ရင့်တဲ့ အရောင်တစ်ခုရဖို့

to achieve a color this dark.

မဲနယ်ထဲမှာ ၁၈ ခါနှစ်ဖို့လိုပါလိမ့်မယ်။

And because of the super-absorbency of this kind of cellulose,

ဒီအင်မတန် စုပ်ယူမှုအားကောင်းတဲ့ သစ်စေးကော် အမျိုးအစားကြောင့်

it just takes one, and a really short one at that.

တစ်ခါပဲ လိုပါတယ်၊ အဲလောက် တစ်ခဏလေးပါ။

What I can't yet do is make it water-resistant.

ကျွန်မ မလုပ်နိုင်သေးတာက ဒါကို ရေစိမ်ခံအောင် လုပ်ဖို့ပါ။

So if I was to walk outside in the rain

ဒီတော့ ဒီနေ့ဝတ်ထားတဲ့ အဝတ်ကိုဝတ်ပြီး မိုးရေထဲ

wearing this dress today,

လမ်းလျှောက်ထွက်လိုက်ရင်

I would immediately start to absorb

ကျွန်မဟာ ချက်ချင်းပဲ

huge amounts of water.

ရေအများကြီးကို စုပ်ယူမိလိုက်မှာပါ။

The dress would get really heavy,

အဝတ်က တကယ်ကို လေးလာမှာဖြစ်ပြီး

and eventually the seams would probably fall apart --

နောက်ဆုံး ချုပ်ရိုးတွေ ပြုတ်ထွက်နိုင်ကာ

leaving me feeling rather naked.

ကျွန်မ ကိုယ်တုံးလုံး ဖြစ်ကျန်ခဲ့လိမ့်မယ်။

Possibly a good performance piece,

ကောင်းတဲ့ တင်ဆက်မှု အပိုင်း ဖြစ်နိုင်ပေမဲ့

but definitely not ideal for everyday wear.

နေ့စဉ်ဝတ်ဖို့ကျတော့ အသင့်ဆုံးမဟုတ်တာ ကျိန်းသေပါတယ်။

What I'm looking for

ကျွန်မ ရှာနေတာက

is a way to give the material

အထည်ကို ကျွန်မလိုအပ်တဲ့ အရည်အသွေးတွေ

the qualities that I need.

ထည့်ပေးဖို့ နည်းလမ်းတစ်ခုပါ။

So what I want to do is say to a future bug,

ဒီတော့ အနာဂတ် ပိုးကောင်ကို ကျွန်မပြောချင်တာက

"Spin me a thread.

"ကျွန်မကို ချည်မျှင်တစ်မျှင် ငင်ပေးပါ။

Align it in this direction.

ဒါကို ဒီလမ်းကြောင်းထဲမှာ ချိန်ညှိပေးပါ။

Make it hydrophobic.

ဒါကို ရေစိမ့်မဝင်အောင် လုပ်ပေးပါ။

And while you're at it,

သင်အဲဒီမှာ ရှိနေတုန်း

just form it around this 3D shape."

ဒီ 3D သဏ္ဍာန် တစ်ဝိုက်မှာပဲ ဖွဲ့ပေးပါ။"

Bacterial cellulose is actually already being used for wound healing,

ဘက်တီးရီယား သစ်စေးကော်ဟာ တကယ် တော့ ဒဏ်ရာကုသရာမှာ သုံးနေနှင့်နေပြီး

and possibly in the future

ဖြစ်နိုင်တာက အနာဂတ်မှာ

for biocompatible blood vessels,

တစ်ရှူးတွေကို မထိခိုက်တဲ့ သွေးကြောတွေအတွက်၊

possibly even replacement bone tissue.

အရိုးတစ်ရှူး အစားထိုးမှုမှာတောင်ပါ။

But with synthetic biology,

ဒါပေမဲ့ လူလုပ်တဲ ဇီဝဗေဒနဲ့

we can actually imagine engineering this bacterium

တစ်ခုခု ထုတ်လုပ်ဖို့ ဒီ ဘက်တီးရီးယားကို စီမံဆောင်ရွက်တာကို

to produce something

တကယ်ပဲ စိတ်ကူးကြည့်နိုင်ပါတယ်။

that gives us the quality,

ကျွန်မတို့ အလိုရှိတဲ့ ပစ္စည်းရဲ့

quantity and shape

အရည်အသွေး၊ အရေအတွက်နဲ့

of material that we desire.

ပုံသဏ္ဍာန်ပေးတဲ့ တစ်ခုခုပေါ့

Obviously, as a designer, that's really exciting

သိသာတာက ဒီဇိုင်နာ တစ်ယောက်အနေနဲ့ ဒါဟာ စိတ်လှုပ်ရှားစရာပါ၊

because then I start to think, wow,

အကြောင်းက အဲဒီတုန်းက စတွေးမိတော့၊ အိုး

we could actually imagine

ကျွန်မတို့ သုံးစွဲနိုင်တဲ့ ထုတ်ကုန်တွေကို

growing consumable products.

ပျိုးတာကို တကယ်ပဲ စိတ်ကူးလို့ရနိုင်လို့ပါ။

What excites me about using microbes

အဏုဇီဝရုပ်တွေကို သုံးတာနဲ့ပတ်သက် ပြီး စိတ်လှုပ်ရှားစေတာကတော့

is their efficiency.

၎င်းတို့ရဲ့ ခရီးရောက်မှုပါ။

So we only grow what we need.

ဒီတော့ ကျွန်မတို့ လိုတာ ပျိုးရုံပဲ။

There's no waste.

အလေအလွင့် မရှိဘူး။

And in fact, we could make it from a waste stream --

တကယ်တမ်းက ဒါကို စွန့်ပစ် စီးကြောင်း တစ်ခုကနေ ဖန်တီးနိုင်ပါတယ်။

so for example,

ဥပမာဆိုပါစို့

a waste sugar stream

အစားအသောက် ထုတ်လုပ်တဲ့ စက်ရုံက

from a food processing plant.

စွန့်ပစ် သကြားစီးကြောင်းပေါ့။

Finally, at the end of use, we could biodegrade it naturally

နောက်ဆုံး သုံးပြီးအဆုံးမှာ ဒါကို နွှာပြီးသား ဟင်းသီးဟင်းရွက်

along with your vegetable peelings.

အခွံတွေနဲ့အတူ သဘာဝအတိုင်း မြေဩဇာလုပ်လို့ရတယ်။

What I'm not suggesting is that microbial cellulose

ကျွန်မ အကြံပြုနေတာက ဒီ အဏုဇီဝ သစ်စေးကော်ဟာ

is going to be a replacement

ချည်ထည်၊ သားရေနဲ့ အခြား အထည်တွေအတွက်

for cotton, leather or other textile materials.

အစားထိုးမှု ဖြစ်တော့မှာပါ။

But I do think it could be quite a smart and sustainable addition

ဒါပေမဲ့ ဒါဟာ တိုးတိုးလာတဲ့ တန်ဖိုးရှိတဲ့ သဘာဝ အရင်းအမြစ်တွေအတွက်

to our increasingly precious natural resources.

အတော်သားနားပြီး ခံနိုင်တဲ့ ဖြည့်စွက်မှု ဖြစ်နိုင်တယ် ထင်တယ်။

Ultimately, maybe it won't even be fashion

အဆုံးစွန်က ဒီအဏုဇီဝတွေဟာ သက်ရောက်မှုရှိတာ

where we see these microbes have their impact.

မြင်ရတဲ့နေရာမှာ ခေတ်စားတာ တာမဟုတ် တောင်မှ

We could, for example, imagine

ဥပမာအနေနဲ့ မီးအိမ်၊ ထိုင်ခုံ၊ ကား (သို့)

growing a lamp, a chair,

အိမ်ဆိုတာတောင်မှ ပျိုးလို့ရတာကို

a car or maybe even a house.

စိတ်ကူးနိုင်ပါတယ်။

So I guess what my question to you is:

ဒီတော့ ကျွန်မအထင် ရှင်တို့ကို မေးမယ့် မေးခွန်းက

in the future, what would you choose to grow?

အနာဂတ်မှာ ဘာကို ပျိုးဖို့ ရွေးချယ်ကြမလဲ။

Thank you very much.

ကျေးဇူးအများကြီး တင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

Bruno Giussani: Suzanne, just a curiosity,

Bruno Giussani : Sussane ရေ၊ သိချင်တာက

what you're wearing is not random. (Suzanne Lee: No.)

မင်းဝတ်ထားတာက ကျပန်း မဟုတ်ဘူးနော်။ (Suzanne Lee: နိုး)

This is one of the jackets you grew?

ဒါမင်း ပျိုးခဲ့တဲ့ ဂျက်ကက်တွေထဲက တစ်ထည်လား

SL: Yes, it is.

SL: အင်း ဟုတ်ပါတယ်။ ဖြစ်နိုင်တာက

It's probably -- part of the project's still in process

လုပ်နေဆဲ ပရောဂျက်တွေရဲ့ အပိုင်းပါ။

because this one

အကြောင်းက ဒီတစ်ခုက ရှင်တို့

is actually biodegrading in front of your eyes.

မျက်စိရှေ့မှာ တကယ် ဆွေးမြေ့နေလို့ပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

It's absorbing my sweat, and it's feeding on it.

ဒါက ကျွန်မ ချွေးကို စုပ်နေပြီး ဒါကို စားနေတယ်။

BG: Okay, so we'll let you go and save it, and rescue it.

BG: သွားခွင့်ပြုတယ်၊ စုလိုက်၊ ကယ်လိုက်။

Suzanne Lee. (SL: Thank you.)

Susanne Lee (SL: ကျေးဇူးပါ။)

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)