Why people believe weird things | Michael Shermer

Tłumaczenie: Radek Tomaszewski Korekta: Krystian Aparta

I'm Michael Shermer, director of the Skeptics Society,

Hej, jestem Michael Shermer, kieruję Skeptics Society,

publisher of "Skeptic" magazine.

prowadzę magazyn "Skeptic".

We investigate claims of the paranormal,

Badamy roszczenia paranormalne, pseudo-naukowe,

pseudo-science, fringe groups and cults, and claims of all kinds between,

sekciarskie, okultystyczne, i wszelkie roszczenia pomiędzy -

science and pseudo-science and non-science and junk science,

nauką i pseudo-nauką, nienauką i złą nauką,

voodoo science, pathological science, bad science, non-science,

voodoo, patologią w nauce, brakiem nauki

and plain old non-sense.

i zwyczajnym nonsensem.

And unless you've been on Mars recently,

Jeśli nie byliście ostatnio na Marsie,

you know there's a lot of that out there.

wiecie, że jest tego pełno.

Some people call us debunkers, which is kind of a negative term.

Niektórzy nazywają nas demaskatorami, co ma negatywny wydźwięk.

But let's face it, there's a lot of bunk.

Lecz postawmy sprawę jasno:

We are like the bunko squads of the police departments out there --

Bzdur jest zatrzęsienie, a my je tropimy i usuwamy.

well, we're sort of like the Ralph Naders of bad ideas,

Jesteśmy jak Ralph Nader dla idiotyzmów.

(Laughter)

(Śmiech)

trying to replace bad ideas with good ideas.

- próbujemy zastąpić złe pomysły dobrymi.

I'll show you an example of a bad idea.

Pokażę wam przykład złego.

I brought this with me,

NBC "Dateline" poprosiło nas o przetestowanie takiego urządzenia.

this was given to us by NBC Dateline to test.

NBC "Dateline" poprosiło nas o przetestowanie takiego urządzenia.

It's produced by the Quadro Corporation of West Virginia.

Produkowane jest przez Quadro Corporation z Wirginii Zachodniej.

It's called the Quadro 2000 Dowser Rod.

Nazywa się Różdżka Quadro 2000.

(Laughter)

(Śmiech)

This was being sold to high-school administrators for $900 apiece.

Sprzedawano to dyrektorom szkół średnich za 900 dolarów od sztuki.

It's a piece of plastic with a Radio Shack antenna attached to it.

Kawałek plastiku z przyczepioną anteną radiową.

You could dowse for all sorts of things,

Radiestezja przydaje się w wielu dziedzinach;

but this particular one was built to dowse for marijuana

ta różdżka wykrywa marihuanę w szkolnych szafkach.

in students' lockers.

(Laughter)

(Śmiech)

So the way it works is you go down the hallway,

Działa to następująco: idziemy korytarzem i otwieramy szafki,

and you see if it tilts toward a particular locker,

w stronę których przechyla się różdżka.

and then you open the locker.

So it looks something like this.

Wygląda to mniej więcej tak.

I'll show you.

Wygląda to mniej więcej tak.

(Laughter)

(Śmiech)

Well, it has kind of a right-leaning bias.

Skłania się raczej ku prawej.

To jest nauka, więc zróbmy eksperyment kontrolny.

Well, this is science, so we'll do a controlled experiment.

Na pewno przechyli się w tę stronę.

It'll go this way for sure.

(Laughter)

(Śmiech)

Sir, do you want to empty your pockets, please, sir?

Czy może Pan opróżnić kieszenie?

(Laughter)

(Śmiech)

So the question was, can it actually find marijuana in students' lockers?

Czy to urządzenie potrafi znaleźć marihuanę w szafkach?

And the answer is, if you open enough of them, yes.

Tak, jeśli otworzymy ich wystarczająco dużo.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

But in science, we have to keep track of the misses, not just the hits.

Ale w nauce ważne są zarówno trafienia, jak i chybienia.

And that's probably the key lesson to my short talk here:

I to chyba najważniejsza „lekcja” tego wykładu:

This is how psychics work, astrologers, tarot card readers and so on.

tak działają parapsycholodzy, astrolodzy, tarociści itd.

People remember the hits and forget the misses.

Ludzie pamiętają trafienia i zapominają o chybieniach.

In science, we keep the whole database,

Nauka musi gromadzić wszystkie dane,

and look to see if the number of hits somehow stands out

i sprawdzić, czy ilość trafień nie zależy od zwykłego przypadku.

from the total number you'd expect by chance.

i sprawdzić, czy ilość trafień nie zależy od zwykłego przypadku.

In this case, we tested it.

Przetestowaliśmy ten przypadek.

We had two opaque boxes:

Mieliśmy 2 nieprzezroczyste pudełka,

one with government-approved THC marijuana, and one with nothing.

jedno z legalną marihuaną, a drugie puste.

And it got it 50 percent of the time --

I udało się, 50% prób było trafionych!

(Laughter)

Czyli tyle, ile można oczekiwać od próby rzutu monetą.

which is exactly what you'd expect with a coin-flip model.

So that's just a fun little example here of the sorts of things we do.

Ten zabawny eksperyment pokazuje, czym się zajmujemy.

"Skeptic" jest kwartalnikiem.

"Skeptic" is the quarterly publication. Each one has a particular theme.

Każde wydanie ma temat przewodni, np. to jest o przyszłości inteligencji.

This one is on the future of intelligence.

Are people getting smarter or dumber?

Czy ludzie stają się mądrzejsi czy głupsi?

I have an opinion of this myself because of the business I'm in,

Mam swoją opinię na ten temat w związku z moją pracą…

but in fact, people, it turns out, are getting smarter.

Ale stajemy się coraz mądrzejsi.

O 3 punkty IQ w ciągu ostatnich 10 lat.

Three IQ points per 10 years, going up.

Sort of an interesting thing.

Interesujące.

With science, don't think of skepticism as a thing, or science as a thing.

Nie należy myśleć o sceptycyzmie czy nauce jako rzeczownikach.

Are science and religion compatible?

Czy da się pogodzić naukę z religią?

It's like, are science and plumbing compatible?

A naukę z kanalizacją?

They're just two different things.

To dwie rożne sprawy.

Science is not a thing. It's a verb.

Nauka nie jest rzeczą, jest czasownikiem.

It's a way of thinking about things.

Jest sposobem myślenia.

It's a way of looking for natural explanations for all phenomena.

Poszukiwaniem naturalnego wyjaśnienia zjawisk.

I mean, what's more likely:

Co jest bardziej prawdopodobne -

that extraterrestrial intelligences or multi-dimensional beings

to, że pozaziemska inteligencja przebyła przez kosmos,

travel across vast distances of interstellar space

by zostawić kręgi w zbożu

to leave a crop circle in Farmer Bob's field in Puckerbrush, Kansas

Farmera Boba w Puckerbrush z Kansas, aby wypromować stronę skeptic.com?

to promote skeptic.com, our web page?

Or is it more likely that a reader of "Skeptic" did this with Photoshop?

Czy może bardziej możliwe jest to, że czytelnik "Skeptic" zrobił to w Photoshopie?

And in all cases we have to ask --

W każdym przypadku musimy zapytać...

(Laughter)

(Śmiech)

What's the more likely explanation?

o najbardziej prawdopodobne wyjaśnienie.

Before we say something is out of this world,

I zanim stwierdzimy, że coś jest spoza tego świata,

we should first make sure that it's not in this world.

wpierw powinniśmy sprawdzić, czy może jest z tego.

What's more likely:

Co jest bardziej prawdopodobne -

that Arnold had extraterrestrial help in his run for the governorship,

że Arnold został gubernatorem dzięki pomocy kosmitów?

or that the "World Weekly News" makes stuff up?

Czy może "World Weekly News" wymyśliło to sobie?

(Laughter)

(Śmiech)

The same theme is expressed nicely here in this Sidney Harris cartoon.

Ten sam motyw jest ładnie pokazany

w komiksie Sidneya Harrisa.

For those of you in the back, it says here: "Then a miracle occurs.

[Tu następuje cud.] "Punkt drugi trzeba dościślić."

I think you need to be more explicit here in step two."

[Tu następuje cud.] "Punkt drugi trzeba dościślić."

This single slide completely dismantles the intelligent design arguments.

Ten prosty rysunek druzgocze pomysł tzw. "inteligentnego projektu”.

There's nothing more to it than that.

Ten prosty rysunek druzgocze pomysł tzw. "inteligentnego projektu”.

(Applause)

(Brawa)

You can say a miracle occurs,

Oświadczenie, że nastąpił cud, niczego nie wyjaśnia.

it's just that it doesn't explain anything or offer anything.

Oświadczenie, że nastąpił cud, niczego nie wyjaśnia.

There's nothing to test.

Nie można niczego zbadać.

It's the end of the conversation for intelligent design creationists.

Ale kreacjonistom to wystarcza.

And it's true, scientists sometimes throw terms out as linguistic place fillers --

Naukowcy czasami rzucają

językowymi zapchajdziurami - ciemna energia, itp.

dark energy or dark matter, something like that --

until we figure out what it is, we'll call it this.

Tymczasowo, póki badania nie dostarczą szczegółów..

It's the beginning of the causal chain for science.

To logiczny początek.

Dla kreacjonistów oznacza to koniec dociekań.

For intelligent design creationists, it's the end of the chain.

Także znowu, zapytajmy, co jest bardziej prawdopodobne?

So again, we can ask this: what's more likely?

Are UFOs alien spaceships, or perceptual cognitive mistakes, or even fakes?

UFO, czy może błąd w percepcji lub nawet oszustwo?

This is a UFO shot from my house in Altadena, California,

Oto zdjęcie UFO zrobione z mojego domu w Altadenie, w Kalifornii,

looking down over Pasadena.

w dole leży Pasadena.

And if it looks a lot like a Buick hubcap, it's because it is.

Jeśli to przypomina kołpak od Buica, to dlatego, że to kołpak.

You don't even need Photoshop or high-tech equipment,

Nie potrzeba Photoshopa,

you don't need computers.

nie potrzeba żadnych komputerów.

This was shot with a throwaway Kodak Instamatic camera.

Zdjęcie zrobione jednorazowym aparatem Kodaka.

You just have somebody off on the side with a hubcap ready to go.

Wystarczy, że ktoś rzuci kołpakiem.

Camera's ready -- that's it.

Gotowy aparat i już.

(Laughter)

(Śmiech)

So, although it's possible that most of these things are fake

Choć możliwe, że niektóre z takich sensacji są prawdziwe,

or illusions or so on, and that some of them are real,

bardziej prawdopodobne jest to,

it's more likely that all of them are fake, like the crop circles.

że wszystkie są zmyślone, jak koła w zbożu.

On a more serious note, in all of science we're looking for a balance

A teraz poważniej: w całej nauce szukamy równowagi

between data and theory.

pomiędzy informacją, a teorią.

In the case of Galileo, he had two problems

Kiedy Galileusz skierował teleskop na Saturna

when he turned his telescope to Saturn.

miał 2 problemy.

First of all, there was no theory of planetary rings.

Po pierwsze - nie było teorii pierścieni planetarnych.

Second of all, his data was grainy and fuzzy,

A po drugie, posiadał niedokładne dane

and he couldn't quite make out what he was looking at.

i nie potrafił zrozumieć tego co badał.

So he wrote that he had seen --

Opisał więc, co widział -

"I have observed that the furthest planet has three bodies."

"Zaobserwowałem, że najdalsza planeta posiada 3 ciała."

And this is what he ended up concluding that he saw.

I tą konkluzją zakończył swoje obserwacje.

So without a theory of planetary rings and with only grainy data,

Więc bez dokładnych danych i teorii pierścieni planetarnych

you can't have a good theory.

nie mogło być dobrej teorii.

It wasn't solved until 1655.

Zagadkę rozwiązano w 1655 roku.

This is Christiaan Huygens's book that catalogs all the mistakes

Christiaan Huygens opisał wszystkie błędy

people made trying to figure out what was going on with Saturn.

w dotychczasowych badaniach Saturna.

It wasn't till Huygens had two things:

Huygens posiadał 2 rzeczy:

He had a good theory of planetary rings and how the solar system operated,

Teorię planetarnych pierścieni i działania układu słoneczny.

and he had better telescopic, more fine-grain data

Dzięki lepszym teleskopom, lepszym danym,

in which he could figure out that as the Earth is going around faster --

rozpoznał, że Ziemia kreci się szybciej wokół Słońca,

according to Kepler's Laws -- than Saturn, then we catch up with it.

niż Saturn - nawiązując do prawa Keplera.

And we see the angles of the rings at different angles, there.

Widzimy rożne kąty pierścienia w zależności od nachylenia.

And that, in fact, turns out to be true.

Huygens miał rację.

The problem with having a theory is that it may be loaded with cognitive biases.

Posiadana przez nas teoria

może być pełna błędów poznawczych.

So one of the problems of explaining why people believe weird things

Dlatego trudno czasem wytłumaczyć, dlaczego ludzie wierzą w dziwne rzeczy.

is that we have things, on a simple level,

Zaczniemy od prostego przykładu,

and then I'll go to more serious ones.

potem przejdę do spraw poważniejszych.

Like, we have a tendency to see faces.

Mamy skłonność do widzenia twarzy.

This is the face on Mars.

Oto twarz na Marsie.

In 1976, where there was a whole movement to get NASA to photograph that area

W 1976 r. istniał ruch, który chciał zmusić NASA

do fotografowania tego obszaru, ponieważ ludzie myśleli,

because people thought this was monumental architecture made by Martians.

że to niesamowita budowla Marsjan.

Here's the close-up of it from 2001.

Tutaj zbliżenie z 2001 roku. Jeśli zmrużymy oczy…

If you squint, you can still see the face.

Widzimy twarz.

And when you're squinting,

Ale mrużąc oczy zmieniamy dane dokładne na niedokładne.

you're turning that from fine-grain to coarse-grain,

Ale mrużąc oczy zmieniamy dane dokładne na niedokładne.

so you're reducing the quality of your data.

Innymi słowy, redukujemy jakość danych.

And if I didn't tell you what to look for, you'd still see the face,

Widzimy tam twarz nawet bez podpowiedzi -

because we're programmed by evolution to see faces.

bo tak nas zaprogramowała ewolucja.

Faces are important for us socially.

Twarze są ważne społecznie.

And of course, happy faces, faces of all kinds are easy to see.

Uśmiechnięte twarze również.

Łatwo zauważymy każdą twarz.

You see the happy face on Mars, there.

(Śmiech)

Widzymy uśmieszek na Marsie.

(Laughter)

If astronomers were frogs, perhaps they'd see Kermit the Frog.

Żabi astronomowie zobaczyliby tam może Kermita.

Do you see him there? Little froggy legs.

Widzicie go?

Or if geologists were elephants?

Jego małe żabie udka?

Albo gdyby geolodzy byliby słoniami?

Religious iconography.

Ikonografia religijna.

(Laughter)

(Śmiech)

Discovered by a Tennessee baker in 1996.

Odkryta przez piekarza z Tennessee w 1996 roku.

He charged five bucks a head to come see the nun bun

Żądał 5 dolarów za oglądanie "zakonnej bułki",

till he got a cease-and-desist from Mother Teresa's lawyer.

aż do momentu gdy spotkał prawnika Matki Teresy.

Here's Our Lady of Guadalupe and Our Lady of Watsonville, just down the street,

Tutaj mamy Panienkę z Gwadelupy i Panienkę z Watsonville,

or is it up the street from here?

Bardzo niedaleko stąd.

Tree bark is particularly good because it's nice and grainy, branchy,

Kora to doskonały wybór - ładna, chropowata, rozłożysta,

black-and-white splotchy and you can get the pattern-seeking --

w plamki. Uruchamia się rozpoznawanie wzorców.

humans are pattern-seeking animals.

Ludzie są zwierzętami szukającymi wzorców.

Here's the Virgin Mary on the side of a glass window in Sao Paulo.

Tutaj Maryja Dziewica na oknie w Sao Paulo.

Here's when the Virgin Mary made her appearance on a cheese sandwich --

A tu na kanapce z serem,

którą nawet trzymałem w kasynie w Las Vegas,

which I got to actually hold in a Las Vegas casino --

of course, this being America.

oczywiście w USA.

(Laughter)

(Śmiech)

This casino paid $28,500 on eBay for the cheese sandwich.

Kasyno zapłaciło za kanapkę 28 000 dolarów na eBayu.

(Laughter)

(Śmiech)

But who does it really look like? The Virgin Mary?

Ale czy naprawdę wam to przypomina Maryję Dziewicę?

(Laughter)

(Śmiech)

It has that sort of puckered lips, 1940s-era look.

Ma podobnie ściągnięte usta jak kobiety z lat 40-tych.

Virgin Mary in Clearwater, Florida.

Maryja Dziewica w Clearwater, Floryda.

I actually went to see this one.

Nawet pojechałem to zobaczyć.

There was a lot of people there.

Zgromadziła się tam cała masa bogobojnych osób,

The faithful come in their wheelchairs and crutches, and so on.

na wózkach inwalidzkich, o kulach, itp.

We went down and investigated.

Zjawiliśmy tę sprawę.

Just to give you a size, that's Dawkins, me and The Amazing Randi,

Pokaże wam rozmiar tego zjawiska - To Dawkins, ja i Randi,

next to this two, two and a half story-sized image.

a obok nas wysoki na dwa i pół piętra wizerunek.

All these candles, thousands of candles people had lit in tribute to this.

Ludzie palili tysiące świec w hołdzie temu czemuś.

So we walked around the backside, to see what was going on.

Zobaczyliśmy, jak to wygląda od tyłu.

It turns out wherever there's a sprinkler head and a palm tree,

Okazało się, że jeśli połączymy zraszacz z drzewem palmowym

you get the effect.

otrzymujemy pożądany efekt.

Here's the Virgin Mary on the backside, which they started to wipe off.

Tutaj jest Maria Dziewica, którą właśnie zaczęto ścierać.

I guess you can only have one miracle per building.

Chyba chodzi o to, że można mieć tylko jeden cud na budynek.

(Laughter)

(Śmiech)

So is it really a miracle of Mary, or is it a miracle of Marge?

Więc czy to cud Maryi, czy może cud Marge?

(Laughter)

(Śmiech)

And now I'm going to finish up with another example of this,

Na koniec przykład innego cudu – iluzji słuchowej.

with auditory illusions.

Na koniec przykład innego cudu – iluzji słuchowej.

There's this film, "White Noise," with Michael Keaton,

Jest taki film - "Głosy" ,

z Michaelem Keatonem, o zmarłych, którzy z nami rozmawiają.

about the dead talking back to us.

By the way, the whole business of talking to the dead is not that big a deal.

Wiecie, kontaktowanie się z umarłymi nie jest takie trudne.

Każdy to potrafi.

Anybody can do it, turns out.

It's getting the dead to talk back that's the really hard part.

Trudniej uzyskać odpowiedź.

(Śmiech)

(Laughter)

W tym przypadku, przekazy z zaświatów kryją się ponoć w elektronice.

In this case, supposedly, these messages are hidden in electronic phenomena.

There's a ReverseSpeech.com web page where I downloaded this stuff.

Ściągnąłem to ze strony ReverseSpeech.com.

This is the most famous one of all of these.

Oto jeden z najbardziej znanych przykładów.

Here's the forward version of the very famous song.

Puszczę teraz normalną wersję bardzo znanej piosenki.

(Music with lyrics)

If there's a bustle in your hedgerow don't be alarmed now.

It's just a spring clean for the May Queen.

Yes, there are two paths you can go by, but in the long run,

There's still time to change the road you're on.

(Music ends)

Couldn't you just listen to that all day?

Można tego słuchać cały dzień, prawda?

(Śmiech)

All right, here it is backwards,

A teraz odtworzymy utwór wstecz.

and see if you can hear the hidden messages that are supposedly in there.

Zobaczymy, czy usłyszycie "ukryte przesłanie”.

(Music with unintelligible lyrics)

(Lyrics) Satan!

(Unintelligible lyrics continue)

What did you get? Audience: Satan!

I co usłyszeliście?

Satan. OK, at least we got "Satan".

(Widownia: Szatan)

Now, I'll prime the auditory part of your brain

Szatan? Ok, przynajmniej mamy słowo Szatan.

to tell you what you're supposed to hear, and then hear it again.

A teraz zasugeruję waszym mózgom, co usłyszeć.

A teraz zasugeruję waszym mózgom, co usłyszeć.

(Music with lyrics)

(Music ends)

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

You can't miss it when I tell you what's there.

To oczywiste, co oni śpiewają… kiedy to najpierw wyjaśnię.

(Laughter)

(Śmiech)

I'm going to just end with a positive, nice little story.

Ok, zakończę pozytywnie, miłą i króciutką historyjką.

„Sceptics” to edukacyjna organizacja non-profit.

The Skeptics is a nonprofit educational organization.

We're always looking for little good things that people do.

Szukamy przykładów tego, jak ludzie czynią dobro.

And in England, there's a pop singer.

Jedna z najbardziej popularnych piosenkarek w Anglii, Katie Melua,

One of the top popular singers in England today, Katie Melua.

Jedna z najbardziej popularnych piosenkarek w Anglii, Katie Melua,

And she wrote a beautiful song.

napisała przepiękną piosenkę.

It was in the top five in 2005, called, "Nine Million Bicycles in Beijing."

Top 5 w 2005 roku. Nazywa się "9 milionów rowerów w Pekinie".

It's a love story -- she's sort of the Norah Jones of the UK --

Jest to historia jej wielkiej miłości…

about how she much loves her guy,

To taka brytyjska Norah Jones.

and compared to nine million bicycles, and so forth.

Porównuje to do 9 milionów rowerów, itp.

And she has this one passage here.

Oto fragment tej piosenki.

(Music)

(Lyrics) We are 12 billion light-years from the edge

♫ Jesteśmy 12 miliardów lat świetlnych od krawędzi ♫

♫ Tak mi się wydaje ♫

That's a guess,

No one can ever say it's true,

♫ Nie można stwierdzić, czy to prawda ♫

But I know that I will always be with you.

♫ Ale wiem, że zawsze z tobą będę ♫

Ładne.

Michael Shermer: Well, that's nice. At least she got it close.

Przynajmniej jest blisko,

In America it'd be, "We're 6,000 light years from the edge."

W amerykańskiej wersji byłoby pewnie "…dzieli nas 6000 lat świetlnych."

(Laughter)

(Śmiech)

But my friend, Simon Singh, the particle physicist now turned science educator,

Mój przyjaciel, Simon Singh, fizyk cząsteczek, popularyzuje naukę.

who wrote the book "The Big Bang," and so on,

Napisał książkę "The Big Bang", itp.

uses every chance he gets to promote good science.

Propaguje dobrą naukę przy każdej możliwej okazji.

And so he wrote an op-ed piece in "The Guardian" about Katie's song,

I napisał artykuł w "Guardianie" o piosence Katie,

in which he said, well, we know exactly how far from the edge.

gdzie pisze, że dokładnie wiemy, jak daleko znajdujemy się od krawędzi.

You know, it's 13.7 billion light years, and it's not a guess.

Nie 12, ale 13,7 miliardów lat świetlnych. To nie przypuszczenie.

We know within precise error bars how close it is.

Wiemy to ze znaną nam dokładnością.

So we can say, although not absolutely true, it's pretty close to being true.

To nie prawda absolutna, ale powiedziałbym, że to bardzo blisko prawdy.

And, to his credit, Katie called him up after this op-ed piece came out, and said,

Ponoć Katie zadzwoniła do niego, mówiąc: „Jestem taka zażenowana.

Taka pomyłka. A byłam członkinią klubu astronomicznego."

"I'm so embarrassed. I was in the astronomy club.

Taka pomyłka. A byłam członkinią klubu astronomicznego."

I should've known better."

And she re-cut the song.

I zmontowała piosenkę od nowa.

So I will end with the new version.

Zakończę więc nową wersją tej piosenki.

(Music with lyrics)

♫ Jesteśmy 13,7 miliardów lat świetlnych ♫

We are 13.7 billion light years

from the edge of the observable universe.

♫ Od krawędzi postrzegalnego wszechświata ♫

♫ To wartość przybliżona, całkiem dobra, w obrębie marginesu błędu ♫

That's a good estimate with well-defined error bars.

♫ A na podstawie dostępnych informacji ♫

And with the available information,

♫ Szacuję, że zawsze z tobą będę ♫

I predict that I will always be with you.

(Laughter)

(Brawa)

How cool is that?

Fajne, prawda?

(Applause)

(Brawa)