Why people believe weird things | Michael Shermer

Translator: Arpiné Grigoryan Reviewer: Armenuhy Hovakimyan

I'm Michael Shermer, director of the Skeptics Society,

Ողջույն, ես Մայքլ Շերմերն եմ, Թերահավատների Ընկերության /Skeptics Society/ տնօրենը,

publisher of "Skeptic" magazine.

Skeptic ամսագրի հրատարակիչը:

We investigate claims of the paranormal,

Մենք հետաքննում ենք հայցեր, որոնք վերաբերվում են պարանորմալ, կեղծ-գիտության երևույթներին,

pseudo-science, fringe groups and cults, and claims of all kinds between,

ծայրահեղ տեսանկյուններով խմբերին և պաշտամունքներին, ինչպես նաև

science and pseudo-science and non-science and junk science,

բոլոր տեսակի գիտությունների, կեղծ-գիտության, ոչ-գիտության, հնոտիք գիտության

voodoo science, pathological science, bad science, non-science,

վուդու գիտության, պաթոլոգիական գիտության, վատ գիտության, ոչ-գիտության

and plain old non-sense.

և հին ու բարի աբսուրդային պնդումները:

And unless you've been on Mars recently,

Եւ եթե վերջերս Մարսում չէիք ապրում

you know there's a lot of that out there.

ապա հաստատ գիտեք որ այդպիսի շատ բաներ են պատահում:

Some people call us debunkers, which is kind of a negative term.

Որոշ մարդիկ մեզ անվանում են դիմակազերծողներ, որը փոքր-ինչ բացասական տերմին է:

But let's face it, there's a lot of bunk.

Բայց եկեք ընդունենք, որ շատ անհեթեթություններ կան

We are like the bunko squads of the police departments out there --

և մենք կարծես ոստիկանության բաժինների բացահայտող խմբերը լինենք, ովքեր զտող դեր են կատարում:

well, we're sort of like the Ralph Naders of bad ideas,

Մենք կարծես վատ մտահղացումների Ռալֆ Նեյդերներ /հայտնի ամերիկացի ակտիվիստ/ լինենք

(Laughter)

/Ծիծաղ/

trying to replace bad ideas with good ideas.

...փորձելով վատ մտքերը փոխարինել լավերով:

I'll show you an example of a bad idea.

Մի վատ մտքի օրինակ ցույց տամ:

I brought this with me,

Հետս մի բան եմ բերել:

this was given to us by NBC Dateline to test.

Սա մեզ NBC-ի Dateline-ն է տվել` փորձարկելու համար:

It's produced by the Quadro Corporation of West Virginia.

Սա արտադրվել է Արևմտյան Վիրջինիայի Quadro Corporation-ի կողմից:

It's called the Quadro 2000 Dowser Rod.

Այն կոչվում է Quadro 2000 Dowser Rod /դոզատորի ձող/:

(Laughter)

/Ծիծաղ/

This was being sold to high-school administrators for $900 apiece.

Այն վաճառվում էր ավագ դպրոցի ադմինիստրատորներին 900 դոլարով:

It's a piece of plastic with a Radio Shack antenna attached to it.

Այն պլաստմասսայի մի կտոր է, որին Radio Shack-ի արտադրության մի անտենա է միացված:

You could dowse for all sorts of things,

Դրա միջոցով կարելի է ամեն տեսակի բաներ գտնել, սակայն հատկապես այս մեկը

but this particular one was built to dowse for marijuana

ստեղծված է ուսանողների պահարաններում մարիխուանայի հայտնաբերման համար:

in students' lockers.

(Laughter)

/Ծիծաղ/

So the way it works is you go down the hallway,

Այն աշխատում է այսպես. քայլում եք միջանցքով և եթե

and you see if it tilts toward a particular locker,

այն թեքվում է որոշակի պահարանի կողմ` պետք է մոտենալ և բացել այն:

and then you open the locker.

So it looks something like this.

Մոտավորապես այսպես:

I'll show you.

Հիմա ցույց կտամ:

(Laughter)

/Ծիծաղ/

Well, it has kind of a right-leaning bias.

Այն մի տեսակ դեպի աջ կողմ թեքվելու հակում ունի:

Հիմա ես ցույց կտամ ... քանի որ սա գիտություն է, ուրեմն ղեկավարվող փորձ կանենք:

Well, this is science, so we'll do a controlled experiment.

Այս կողմից հաստատ պետք է որ աշխատի:

It'll go this way for sure.

(Laughter)

/Ծիծաղ/

Sir, do you want to empty your pockets, please, sir?

Պարոն, խնդրում եմ դատարկեք Ձեր գրպանները:

(Laughter)

/Ծիծաղ/

So the question was, can it actually find marijuana in students' lockers?

Այսպիսով, հարցը կայանում էր նրանում, թե արդյո՞ք այն կարող է ուսանողների պահարաններում հայտնաբերել առկա մարիխուանան:

And the answer is, if you open enough of them, yes.

Պատասխանը հետևյալն է` եթե բավարար քանակությամբ պահարան բացեք, ապա` այո:

(Laughter)

/Ծիծաղ/

(Applause)

/Ծափահարություններ/

But in science, we have to keep track of the misses, not just the hits.

Սակայն գիտության մեջ մենք հաշվի ենք առնում ոչ միայն դիպուկ հարվածները, այլ նաև վրիպումները:

And that's probably the key lesson to my short talk here:

Եւ սա հավանաբար իմ կարճ ելույթի ամենակարևոր մասն է, այն, որ

This is how psychics work, astrologers, tarot card readers and so on.

այսպես աշխատում են գուշակները, աստղագուշակները, Տարո քարտեր վերծանողները և այլն:

People remember the hits and forget the misses.

Մարդիկ հիշում են ճիշտ կանխատեսումները, մոռանալով սխալ գուշակությունները:

In science, we keep the whole database,

Գիտության մեջ մենք պահում ենք ամբողջական տվյալների բազա,

and look to see if the number of hits somehow stands out

և հետևում ենք այն, որպեսզի տեսնենք, թե արդյոք ճիշտ գուշակությունների թիվը ինչ-որ կերպ աչքի է ընկնում

from the total number you'd expect by chance.

պատահաբար գուշակումների ամբողջ թվի մեջ:

In this case, we tested it.

Այս դեպքում մենք փորձարկեցինք այն:

We had two opaque boxes:

Մենք ունեինք երկու թափանցիկ տուփ:

one with government-approved THC marijuana, and one with nothing.

մեկը օրենքով թույլատրված առողջապահական THC մարիխուանայով, իսկ մյուսը` դատարկ:

And it got it 50 percent of the time --

Փորձերի 50 տոկոսի դեպքում ճիշտ արդյունք ունեցանք...

(Laughter)

ինչը համապատասխանում է "գիր-ղուշի" տարբերակով փորձարկմանը:

which is exactly what you'd expect with a coin-flip model.

So that's just a fun little example here of the sorts of things we do.

Սա մի զավեշտալի օրինակ էր այն բաների, որոնցով մենք զբաղվում ենք:

Skeptic-ը եռամսյակային հրապարակում է:

"Skeptic" is the quarterly publication. Each one has a particular theme.

Յուրաքանչյուր համար ունի որոշակի թեմա. օրինակ ներկա համարը բանականության ապագայի մասին է:

This one is on the future of intelligence.

Are people getting smarter or dumber?

Թե արդյո՞ք մարդիկ ավելի խելոքանու՞մ, թե՞ հիմարանում են:

I have an opinion of this myself because of the business I'm in,

Ես իմ սեփական կարծիքն ունեմ սրա մասին, կապված իմ գործունեության ոլորտի հետ:

but in fact, people, it turns out, are getting smarter.

Սակայն պարզվում է, որ մարդիկ, փաստացիորեն ավելի խելացի են դառնում:

Յուրաքանչյուր 10 տարում բանականությունը 3 IQ-ի միավորով աճում է:

Three IQ points per 10 years, going up.

Sort of an interesting thing.

Հետաքրքիր երևույթ է:

With science, don't think of skepticism as a thing, or science as a thing.

Գիտության մեջ պետք չէ թերահավատությունը առանձին դիտարկել, իսկ գիտությունը` առանձին:

Are science and religion compatible?

Արդյո՞ք գիտությունը և կրոնը համատեղելի՞ են:

It's like, are science and plumbing compatible?

Նույնն է թե, արդյո՞ք գիտությունը և ջրմուղը համատեղելի են:

They're just two different things.

Դրանք ուղղակի երկու տարբեր բաներ են:

Science is not a thing. It's a verb.

Գիտությունը առարկա չէ` այն բայ է, գործողություն:

It's a way of thinking about things.

Այն առարկաների մասին մտածելու մի ձև է:

It's a way of looking for natural explanations for all phenomena.

Այն միջոց է, որով բոլոր ֆենոմենների համար գտնվում են բնական բացատրություններ:

I mean, what's more likely:

Ո՞րն է ավելի հավանական`

that extraterrestrial intelligences or multi-dimensional beings

այն որ այլմոլորակային բանականությունները և բազմա-տարածական էակները ճանապարհորդում են

travel across vast distances of interstellar space

միջաստղային տարածության հսկայական տարածություններ, որպեսզի թողնեն հունձքի շրջանակներ

to leave a crop circle in Farmer Bob's field in Puckerbrush, Kansas

Կանզասի Փաքերբրաշ գյուղի ագարակատեր Բոբի դաշտում, որպեսզի գովազդի մեր կայքը` skeptic.com-ը:

to promote skeptic.com, our web page?

Or is it more likely that a reader of "Skeptic" did this with Photoshop?

Թե՞ ավելի հավանական է, որ Skeptic-ի մի ընթերցող ուղղակի սարքել է դա Photoshop-ով:

And in all cases we have to ask --

Եւ բոլոր նմանատիպ դեպքերում մենք պետք է հարցնենք`

(Laughter)

/Ծիծաղ/

What's the more likely explanation?

...ո՞րն է ամենահավանական բացատրությունը:

Before we say something is out of this world,

Եւ մինչև պնդելը, թե ինչ-որ բան այլմոլորակային է,

we should first make sure that it's not in this world.

պետք է նախ համոզվենք, որ այն այս մոլորակից է:

What's more likely:

Ո՞րն է ավելի հավանական,

that Arnold had extraterrestrial help in his run for the governorship,

որ Առնոլդը /Շվարցենեգեր/ մի փոքր այլմոլորակային օգնությու՞ն է ունեցել նահանգի կառավարիչ ընտրվելիս

or that the "World Weekly News" makes stuff up?

թե՞ այն, որ World Weekly News-ը դա ուղղակի հորինել է:

(Laughter)

/Ծիծաղ/

The same theme is expressed nicely here in this Sidney Harris cartoon.

Եւ այս նույն թեման շատ լավ պատկերված է այստեղ`

Սիդնի Հարրիսի /Sidney Harris/ ծաղրանկարում:

For those of you in the back, it says here: "Then a miracle occurs.

Ետևում նստածների համար` այն ասում է «Այստեղ հրաշք է լինում.

I think you need to be more explicit here in step two."

Կարծում եմ, պետք է այս երկրորդ քայլում ավելի պարզ լինել»:

This single slide completely dismantles the intelligent design arguments.

Միայն այս սլայդը ամբողջովին քանդում է խելամիտ նախագծման փաստարկները:

There's nothing more to it than that.

Եւ ուրիշ ոչինչ:

(Applause)

/Ծափահարություններ/

You can say a miracle occurs,

Կարող եք ասել, որ հրաշքներ լինում են:

it's just that it doesn't explain anything or offer anything.

Միայն թե դա ոչինչ չի բացատրում:

There's nothing to test.

Այն ոչինչ չի առաջարկում: Փորձարկելու բան չկա:

It's the end of the conversation for intelligent design creationists.

Խելացի նախագծման ստեղծողների համար դա խոսակցության ավարտն է:

And it's true, scientists sometimes throw terms out as linguistic place fillers --

Այսպիսով.. և դա ճշմարտացի է, որ երբեմն գիտնականները որոշ տերմիններ են առաջ բերում

որպես լեզվաբանական բացը լրացնող` մութ էներգիա կամ մութ մատերիա և նման բաներ:

dark energy or dark matter, something like that --

until we figure out what it is, we'll call it this.

Քանի դեռ չենք պարզել թե դա ինչ է` մենք այդպես ենք այն անվանում:

It's the beginning of the causal chain for science.

Այստեղ սկսում է գիտության պատահական շղթան:

Խելացի նախագծման ստեղծողների համար սա շղթայի ավարտն է:

For intelligent design creationists, it's the end of the chain.

Եւ նորից, մենք կարող ենք հարցնել` ի՞նչն է ավելի հավանական,

So again, we can ask this: what's more likely?

Are UFOs alien spaceships, or perceptual cognitive mistakes, or even fakes?

որ ՉԹՕ-ները այլմոլորակային տիեզերանավեր են, թե՞ ընկալման ճանաչման սխալներ կամ նույնիսկ կեղծումներ:

This is a UFO shot from my house in Altadena, California,

Սա մի ՉԹՕ-ի լուսանկար է արված իմ տնից, Կալիֆորնիա նահանգի Ալթադենա քաղաքում

looking down over Pasadena.

Փասադենային վերևից նայող վայրից:

And if it looks a lot like a Buick hubcap, it's because it is.

Եթե այն նմանացնում եք Buick մակնիշի անվահեծի, դա նրանից է, որ հենց այդպես էլ կա:

You don't even need Photoshop or high-tech equipment,

Նույնիսկ Photoshop-ի կամ բարձրակարգ տեխնիկայի կարիք չկա,

you don't need computers.

համակարգչի կարիք էլ չկա:

This was shot with a throwaway Kodak Instamatic camera.

Դա լուսանկարվել է մեկ անգամյա օգտագործման Kodak Instamatic ֆոտոխցիկով:

You just have somebody off on the side with a hubcap ready to go.

Պետք է ուղղակի մեկին խնդրել, որ այդ անվահեծով մի կողմում պատրաստ կանգնի:

Camera's ready -- that's it.

Ֆոտոխցիկը պատրաստ է. ահա այդպես:

(Laughter)

/Ծիծաղ/

So, although it's possible that most of these things are fake

Եւ, թեև հնարավոր է, որ սրանցից մեծամասնությունը կեղծ է

or illusions or so on, and that some of them are real,

կամ էլ պատրանք է, և որ դրանցից որոշները իրական են`

it's more likely that all of them are fake, like the crop circles.

առավել հավանական է, որ սրանք բոլորն էլ կեղծ են, ինչպես հունձքի շրջանակները:

On a more serious note, in all of science we're looking for a balance

Իսկ ավելի լուրջ` ողջ գիտությունը հավասարակշռության է փնտրում

between data and theory.

փաստերի և վարկածների միջև:

In the case of Galileo, he had two problems

Գալիլեյի դեպքում, նա երկու խնդիր ուներ

when he turned his telescope to Saturn.

երբ ուղղեց իր աստղադիտակը դեպի Սատուրն մոլորակը:

First of all, there was no theory of planetary rings.

Առաջին հերթին, այդ ժամանակ դեռ մոլորակային օղակների մասին վարկածը չկար:

Second of all, his data was grainy and fuzzy,

Երկրորդ` նրա ունեցած տվյալները խառն ու կտրատված էին,

and he couldn't quite make out what he was looking at.

այդ պատճառով նա չէր կարողանում հասկանար, թե ինչ էր տեսնում այնտեղ:

So he wrote that he had seen --

Այսպես նա գրեց այն ինչ տեսել էր`

"I have observed that the furthest planet has three bodies."

«Իմ դիտարկումները ցույց տվեցին որ ամենահեռավոր մոլորակն ունի երեք մարմին»:

And this is what he ended up concluding that he saw.

Ահա թե ինչ եզրակացության է նա եկել իր տեսածից:

So without a theory of planetary rings and with only grainy data,

Այսպես, առանց մոլորակային օղակների վարկածի և միայն կտրատված տվյալներով,

you can't have a good theory.

մենք չենք կարող լավ վարկած ունենալ:

It wasn't solved until 1655.

Եւ այն չէր բացահայտվել մինչև 1655 թվականը:

This is Christiaan Huygens's book that catalogs all the mistakes

Ահա Քրիստիան Հոյգենսի գիրքը, որում նա դասակարգել է այն բոլոր սխալները

people made trying to figure out what was going on with Saturn.

որոնք մարդիկ արել են փորձելով բացահայտել թե ինչ էր կատարվում Սատուրնի հետ:

It wasn't till Huygens had two things:

Քանի դեռ... Հոյգենսը երկու միտք ուներ:

He had a good theory of planetary rings and how the solar system operated,

Նա լավ վարկածներ ուներ մոլորակային օղակների և արեգակնային համակարգի աշխատանքի վերաբերյալ:

and he had better telescopic, more fine-grain data

Բացի այդ, նա ավելի լավ որակի աստղադիտական և ավելի ճշգրիտ տվյալներ ուներ

in which he could figure out that as the Earth is going around faster --

որոնց միջոցով կարող էր պարզել, որ համաձայն Կեպլերի Կանոնների,

according to Kepler's Laws -- than Saturn, then we catch up with it.

Երկիրը Սատուրնից ավելի արագ է պտտվում, ինչից հետո մենք հասնում ենք նրան:

And we see the angles of the rings at different angles, there.

Եւ տեսնում ենք օղակների անկյունները տարբեր կողմերից, ահա:

And that, in fact, turns out to be true.

Եւ դա, փաստորեն համապատասխանում է իրականությանը:

The problem with having a theory is that it may be loaded with cognitive biases.

Վարկածների հետ խնդիրը նրանում է, որ

վարկածը կարող է լցված լինել ճանաչողական նախապաշարումներով:

So one of the problems of explaining why people believe weird things

Պատճառներից մեկը, թե ինչու են մարդիկ հավատում տարօրինակ բաների

is that we have things, on a simple level,

կայանում է նրանում, որ մեր ընկալումն առավել պարզ մակարդակի վրա է:

and then I'll go to more serious ones.

Ապա ես կանցնեմ ավելի լուրջ երևույթների:

Like, we have a tendency to see faces.

Օրինակ, որ մենք հակված ենք դեմքեր տեսնելու:

This is the face on Mars.

Սա Մարսի վրայի դեմքն է, որը 1976-ին էր դիտարկված.

In 1976, where there was a whole movement to get NASA to photograph that area

այն ժամանակ մի ամբողջ շարժում սկսվեց, որն ուզում էր NASA-ին ստիպել

լուսանկարել այդ հատվածը, քանի որ մարդիկ կարծում էին,

because people thought this was monumental architecture made by Martians.

որ սա մարսեցիների կողմից արված ճարտարապետական կառույց է:

Here's the close-up of it from 2001.

Պարզվում է, որ ... ահա 2001-ին ավելի մոտիկից արված լուսանկարը:

If you squint, you can still see the face.

Եթե կկոցեք ձեր աչքերը` կարող եք տեսնել դեմքը:

And when you're squinting,

Կկոցելու ընթացքում դուք պարզ պատկերը

you're turning that from fine-grain to coarse-grain,

սկսում եք տեսնել ավելի մշուշոտ:

so you're reducing the quality of your data.

Այսպիսով դուք նվազեցնում եք տվյալների որակը:

And if I didn't tell you what to look for, you'd still see the face,

Եթե ես չասեի, թե ինչ պետք է այնտեղ փնտրել, միևնույն է դեմքը կտեսնեիք,

because we're programmed by evolution to see faces.

քանզի մենք էվոլյուցիայով ծրագրավորված ենք դեմքեր տեսնելու:

Faces are important for us socially.

Դեմքերը մեզ համար սոցիալապես են կարևոր:

And of course, happy faces, faces of all kinds are easy to see.

Եւ անշուշտ, ուրախ դեմքերը:

Բոլոր տեսակի դեմքերը հեշտ են նկատվում:

You see the happy face on Mars, there.

/Ծիծաղ/

Այնտեղ, Մարսի վրա կարող եք ուրախ դեմք տեսնել:

(Laughter)

If astronomers were frogs, perhaps they'd see Kermit the Frog.

Եթե աստղագնացները գորտեր լինեին, հավանաբար նրանք Կերմիտ Գորտին կտեսնեին /Sesame street/:

Do you see him there? Little froggy legs.

Տեսնու՞մ եք նրան այնտեղ:

Or if geologists were elephants?

Գորտի տոտիկները:

Իսկ եթե երկրաբանները փղեր լինեի՞ն:

Religious iconography.

Կրոնական սրբապատկերներ:

(Laughter)

/Ծիծաղ/

Discovered by a Tennessee baker in 1996.

Հայտնաբերվել է Թեննեսի նահանգից մի հացթուխ` 1996-ին:

He charged five bucks a head to come see the nun bun

Նա $5 գումար էր վերցնում յուրաքանչյուր մարդուց, ով ցանկանում էր տեսնել միանձնուհու նման բուլկին

till he got a cease-and-desist from Mother Teresa's lawyer.

քանի դեռ Մայր Թերեզայի իրավաբանը նրան կասեցման հայց չէր ուղարկել:

Here's Our Lady of Guadalupe and Our Lady of Watsonville, just down the street,

Ահա մեր Գուադալուպեի Սուրբ Մարիամը, Ուաթսոնվիլի Սուրբ Մարիամը, փողոցի այն կողմում:

or is it up the street from here?

Թե՞ այս մյուս կողմից է:

Tree bark is particularly good because it's nice and grainy, branchy,

Ծառի կեղևը հատկապես հարմար է, քանի որ այն գեղեցիկ է, ճյուղավոր, անհարթ,

black-and-white splotchy and you can get the pattern-seeking --

սև ու սպիտակ, բծերով, և կարելի է սկսել կաղապարներ փնտրելը...

humans are pattern-seeking animals.

մարդիկ կաղապար փնտրող կենդանի են:

Here's the Virgin Mary on the side of a glass window in Sao Paulo.

Ահա Կույս Մարիամը պատուհանի ապակու վրա` Սան Պաուլոյում:

Here's when the Virgin Mary made her appearance on a cheese sandwich --

Ահա, Կույս Մարիամի հայտնությունը պանրով սենդվիչի վրա...

որը ես բախտ եմ ունեցել բռնելու Լաս Վեգասի խաղատանը,

which I got to actually hold in a Las Vegas casino --

of course, this being America.

իհարկե, չէ՞ որ սա Ամերիկան է:

(Laughter)

/Ծիծաղ/

This casino paid $28,500 on eBay for the cheese sandwich.

Այս խաղատունը eBay-ում 28,500 դոլար է վճարել այս պանիրով սենդվիչի համար:

(Laughter)

/Ծիծաղ/

But who does it really look like? The Virgin Mary?

Բայց ո՞ւմ է այն իրականում նման. Կույս Մարիամի՞ն:

(Laughter)

/Ծիծաղ/

It has that sort of puckered lips, 1940s-era look.

Այն մի տեսակ 1940-ականների տեսք ունի իր խորշած շրթունքներով:

Virgin Mary in Clearwater, Florida.

Կույս Մարիամը Ֆլորիդայի Քլիարվոթեր /Clearwater/ քաղաքում:

I actually went to see this one.

Այս մեկը ես ինքս եմ գնացել տեսել:

There was a lot of people there.

Շատ մարդ էր այնտեղ հավաքվել... հավատացյալները գալիս էին իրենց...

The faithful come in their wheelchairs and crutches, and so on.

սայլակներով, հենակներով և այլն...

We went down and investigated.

Մենք գնացինք, հետաքննեցինք:

Just to give you a size, that's Dawkins, me and The Amazing Randi,

Որպեսզի չափը պատկերացնեք` ահա Դաուքինսը, ես և Զարմանալի Ռենդին,

next to this two, two and a half story-sized image.

այս երկուսի կողքը, երկուսուկես հարկի չափ պատկեր:

All these candles, thousands of candles people had lit in tribute to this.

Այս բոլոր մոմերը... մարդիկ այստեղ հազարավոր մոմեր են վառել այս կապակցությամբ:

So we walked around the backside, to see what was going on.

Մենք քայլեցինք դեպի ետնամաս, որպեսզի տեսնենք, թե ինչ է այնտեղ կատարվում

It turns out wherever there's a sprinkler head and a palm tree,

որտեղ պարզ դարձավ, որ ցնցուղի գլխիկով և արմավենու ծառի միջոցով

you get the effect.

կարելի է այդպիսի էֆեկտ ստանալ:

Here's the Virgin Mary on the backside, which they started to wipe off.

Ահա Կույս Մարիամը ետնամասում, որտեղ այն սկսել են ջնջել:

I guess you can only have one miracle per building.

Երևի ամեն շենքին միայն մեկ հրաշք է հատկացված:

(Laughter)

/Ծիծաղ/

So is it really a miracle of Mary, or is it a miracle of Marge?

Արդյո՞ք սա Մարիամի հրաշքն է, թե՞ Մարջինը (The Simpsons):

(Laughter)

/Ծիծաղ/

And now I'm going to finish up with another example of this,

Կավարտեմ մեկ այլ օրինակով`

with auditory illusions.

ձայնային պատրանքներ:

There's this film, "White Noise," with Michael Keaton,

Կա մի ֆիլմ` «Սպիտակ աղմուկ» ("White Noise")

Մայքլ Քիթոնի հետ, որում հանգուցյալները խոսում են մեզ հետ:

about the dead talking back to us.

By the way, the whole business of talking to the dead is not that big a deal.

Ի դեպ, այս ամբողջ` հանգուցյալների հետ խոսելու երևույթը մի բարդ բան չէ:

Պարզվում է` յուրաքանչյուրն էլ կարող է դա անել:

Anybody can do it, turns out.

It's getting the dead to talk back that's the really hard part.

Ամենաբարդը այնպես անելն է, որ նրանք մեզ պատասխանեն:

/Ծիծաղ/

(Laughter)

Այս դեպքում, ենթադրաբար հետևյալ հաղորդագրությունները թաքնված են էլեկտրոնային ֆենոմենի մեջ:

In this case, supposedly, these messages are hidden in electronic phenomena.

There's a ReverseSpeech.com web page where I downloaded this stuff.

Կա մի կայք` ReverseSpeech.com, որտեղից որ ես ներբեռնել եմ սա:

This is the most famous one of all of these.

Սա բոլորից ամենահայտնին է:

Here's the forward version of the very famous song.

Սա հայտնի երգի նորմալ տարբերակն է:

(Music with lyrics)

If there's a bustle in your hedgerow don't be alarmed now.

It's just a spring clean for the May Queen.

Yes, there are two paths you can go by, but in the long run,

There's still time to change the road you're on.

(Music ends)

Couldn't you just listen to that all day?

Սա կարելի է անդադար լսել, այդպես չէ՞:

/Ծիծաղ/

All right, here it is backwards,

Իսկ հիմա նույն կատարումը` հետընթաց տարբերակով:

and see if you can hear the hidden messages that are supposedly in there.

Փորձեք լսել այնտեղ ենթադրաբար գտնվող գաղտնի հաղորդագրությունը:

(Music with unintelligible lyrics)

(Lyrics) Satan!

(Unintelligible lyrics continue)

What did you get? Audience: Satan!

Ի՞նչ լսեցիք:

Satan. OK, at least we got "Satan".

(Հանդիսատես` Satan / Սատանա)

Now, I'll prime the auditory part of your brain

Satan? Լավ, գոնե այդ բառը լսեցինք:

to tell you what you're supposed to hear, and then hear it again.

Հիմա ես կուղղորդեմ ձեր գլխուղեղի լսողական հատվածը

ասելով, թե ինչ պետք է ենթադրաբար լսեք և նորից կլսենք այն:

(Music with lyrics)

(Music ends)

(Laughter)

/Ծիծաղ/

(Applause)

/Ծափահարություններ/

You can't miss it when I tell you what's there.

Երբ ասում եմ, թե ի՞նչ է այնտեղ` դուք չեք կարող այն չլսել:

(Laughter)

/Ծիծաղ/

I'm going to just end with a positive, nice little story.

Լավ, ես պատրաստվում եմ ավարտել մի փոքրիկ դրական և գեղեցիկ պատմությամբ:

Skeptics-ը շահույթ չհետապնդող կրթական կազմակերպություն է:

The Skeptics is a nonprofit educational organization.

We're always looking for little good things that people do.

Մենք միշտ հետևում ենք այն փոքր ու լավ բաներին, որ մարդիկ անում են:

And in England, there's a pop singer.

Անգլիայում մի փոփ երգչուհի կա:

One of the top popular singers in England today, Katie Melua.

Անգլիայում մեր օրերի ամենահայտնի երգչուհիներից` Քեթի Մելուա /Katie Melua/:

And she wrote a beautiful song.

Նա մի գեղեցիկ երգ է գրել:

It was in the top five in 2005, called, "Nine Million Bicycles in Beijing."

2005-ին այն լավագույն հնգյակում էր և կոչվում է «Ինը միլիոն հեծանիվ Պեկինում» / Nine Million Bicycles in Beijing:

It's a love story -- she's sort of the Norah Jones of the UK --

Երգչուհին կարծես Բրիտանիայի Նորա Ջոնսը լինի: Երգը սիրո մասին է

about how she much loves her guy,

և այն մասին, թե որքան շատ է նա սիրում մի տղայի

and compared to nine million bicycles, and so forth.

և համեմատում է դա ինը միլիոն հեծանիվների հետ և այլն:

And she has this one passage here.

Երգի մեջ մի այսպիսի տող կա.

(Music)

(Lyrics) We are 12 billion light-years from the edge

♫ Մենք գտնվում ենք սահմանից 12 միլիարդ լուսատարի հեռու ♫

♫ Սա ենթադրություն է ♫

That's a guess,

No one can ever say it's true,

♫ Ոչ ոք չի կարող պնդել, որ դա այդպես է ♫

But I know that I will always be with you.

♫ Սակայն ես գիտեմ, որ միշտ քեզ հետ կլինեմ ♫

Դե, բավականին գեղեցիկ է:

Michael Shermer: Well, that's nice. At least she got it close.

Համենայն դեպս նրա ասածը իրականությանը մոտիկ է:

In America it'd be, "We're 6,000 light years from the edge."

ԱՄՆ-ում կլիներ` «Մենք տիեզերքի ծայրից 6,000 լուսատարի ենք հեռու»

(Laughter)

/Ծիծաղ/

But my friend, Simon Singh, the particle physicist now turned science educator,

Իմ ընկեր Սայմոն Սինը, որը մասնիկների ֆիզիկայի մասնագետ է, այժմ գիտություն է դասավանդում,

who wrote the book "The Big Bang," and so on,

նա գրել է «Մեծ պայթյունը» գիրքը, և այլն:

uses every chance he gets to promote good science.

Նա ամեն առիթ օգտագործում է, որպեսզի ճիշտ գիտություն քարոզի:

And so he wrote an op-ed piece in "The Guardian" about Katie's song,

Այսպես, նա մի խմբագրական նյութ է գրել Բրիտանական The Guardian-ի համար, Քեթիի երգի մասին,

in which he said, well, we know exactly how far from the edge.

որտեղ նա ասել է, որ մենք ճշգրտորեն գիտենք, թե սահմանից որքան հեռու ենք գտնվում:

You know, it's 13.7 billion light years, and it's not a guess.

Դա ոչ թե 12, այլ 13.7 միլիարդ լուսատարի է, և ամենևին էլ ենթադրություն չէ:

We know within precise error bars how close it is.

Մենք ճշգրիտ սխալի սահմաններում կարող ենք ասել, որքան է հեռավորությունը:

So we can say, although not absolutely true, it's pretty close to being true.

Այսպես, մենք կարող ենք ասել, որ թեև դա բացարձակ ճիշտ չէ, սակայն մոտ է իրականությանը:

And, to his credit, Katie called him up after this op-ed piece came out, and said,

Պետք է նշել, որ Քեթին զանգեց նրան` խմբագրականի լույս տեսնելուց հետո:

Եւ ասաց. «ես շատ ամաչում եմ:

"I'm so embarrassed. I was in the astronomy club.

Ես աստղագիտության խմբակի անդամ եմ եղել, և պետք է ավելի լավ իմանայի»:

I should've known better."

And she re-cut the song.

Եւ փոփոխեց երգը:

So I will end with the new version.

Կվերջացնեմ երգի նոր տարբերակով:

(Music with lyrics)

♫ Մենք 13.7 միլիարդ լոսատարի ♫

We are 13.7 billion light years

from the edge of the observable universe.

♫ հեռավորության վրա ենք դիտարկելի տիեզերքի ծայրից ♫

♫ Եւ դա ճշգրիտ հաշվարկ է, լավ սահմանված սխալների սանդղակով ♫

That's a good estimate with well-defined error bars.

♫ Եւ համաձայն հասանելի տեղեկատվության ♫

And with the available information,

♫ Ես կանխատեսում եմ, որ միշտ քեզ հետ կլինեմ ♫

I predict that I will always be with you.

(Laughter)

/Ծափահարություններ/

How cool is that?

Լավ է, չէ՞:

(Applause)

/Ծափահարություններ/