Four billion years of evolution in six minutes | Prosanta Chakrabarty

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Kanhaiya Verma

မျောက်တွေကနေ ကျွန်တော်တို့ ဆင့်ကဲပြောင်းလဲ ရင် ဘာလို့ မျောက်တွေ ရှိနေသေးတာလဲ။

(ရယ်သံများ)

ကျွန်တော်တို့က မျောက်တွေ မဟုတ်တာကြောင့်

ငါးတွေပါ။

If we evolved from monkeys, why are there still monkeys?

(ရယ်သံများ)

ကဲ၊ ခင်ဗျားက ငါးဖြစ်ပြီး မျောက်မဟုတ်တာကို သိတာက

(Laughter)

ကျွန်တော်တို့ ဘယ်ကလာတာလဲဆိုတာကို နားလည်ဖို့ တကယ် အရေးကြီးတယ်။

Well, because we're not monkeys,

we're fish.

(Laughter)

အမေရိကမှာ အကြီးဆုံး ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် ဇီဝဗေဒ သင်တန်း တစ်ခုကို ကျွန်တော် သင်တယ်၊

Now, knowing you're a fish and not a monkey

နောက်ဆုံး ကျောင်းသားတွေ ငါးလို့ ကျွန်တော် ဘာလို့ တစ်ချိန်လုံးခေါ်တာကို နားလည်တဲ့အခါ၊

is actually really important to understanding where we came from.

ကျွန်တော့အလုပ် ပြီးပြီဆိုတာ ကျွန်တော် သိတယ်။

I teach one of the largest evolutionary biology classes in the US,

ဒါပေမဲ့ ခိုင်မာနေတဲ့ ယုံမှတ်မှားမှုတချို့ ကို ဖယ်ရင်း အတန်းတွေကို အမြဲ စဖို့လိုတာက

and when my students finally understand why I call them fish all the time,

ဒါကို တကယ်မသိဘဲ အများစုဟာ ဆင့်ကဲ ဖြစ်စဉ်ကို မှားယွင်းစွာ သင်ယူခဲ့လို့ပါ။

then I know I'm getting my job done.

But I always have to start my classes by dispelling some hardwired myths,

ဥပမာ၊ “ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် သီအိုရီ” လို့ ပြောဖို့ သင်ယူခဲ့ရတယ်။

because without really knowing it, many of us were taught evolution wrong.

တကယ်တော့ သီအိုရီတွေ အများကြီးရှိပြီး ဖြစ်စဉ်ကိုယ်၌လိုပဲ၊

For instance, we're taught to say "the theory of evolution."

ဒေတာနဲ့ အကိုက်ညီဆုံးတွေက ဒီနေ့အထိ ဆက်ကျန်နေတဲ့ သီအိုရီတွေပါ။

There are actually many theories, and just like the process itself,

ကျွန်တော်တို့ အသိဆုံး တစ်ခုက ဒါဝင် သဘာဝ ရွေးချယ်မှုပါ။

the ones that best fit the data are the ones that survive to this day.

ဒါက ပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ တစ်ခုနဲ့ အံဝင်ခွင်ကျအဖြစ်ဆုံး ဇီဝရုပ်တွေက

ဆက်ရှင်သန် မျိုးပွားခွင့်ရပေမဲ့၊

The one we know best is Darwinian natural selection.

သိပ်အံမကျတာတွေက တဖြည်းဖြည်း သေဆုံးသွားတဲ့ ဖြစ်စဉ်ပါ။

That's the process by which organisms that best fit an environment

ဒါပါပဲ။

ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်က ဒီလောက် ရိုးရှင်းပြီး ဒါက အချက်အလက်တစ်ခုပါ။

survive and get to reproduce,

while those that are less fit slowly die off.

ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်က “ဆွဲငင်အား သီအိုရီ” လို အချက်အလက်တစ်ခုပါ။

And that's it.

Evolution is as simple as that, and it's a fact.

ဒါကို အလွယ်တကူ သက်သေပြနိုင်တယ်။

အခြားအချင်းရှိတဲ့ နို့တိုက်သတ္တဝါတွေနဲ့

Evolution is a fact as much as the "theory of gravity."

တူညီနေတဲ့ ခင်ဗျားရဲ့ ချက်၊

အခြားကျောရိုးရှိတွေနဲ့ တူညီနေတဲ့ ကျောရိုး ဒါမဟုတ် ကမ္ဘာပေါ်က

You can prove it just as easily.

အခြားသက်ရှိအားလုံးနဲ့ တူညီနေတဲ့ DNA ကို ကြည့်ဖို့ပဲလိုတာပါ။

You just need to look at your bellybutton

that you share with other placental mammals,

ဒီစရိုက်တွေဟာ လူသားတွေမှာ မပေါ်ခဲ့ဘူး။

or your backbone that you share with other vertebrates,

ကျွန်တော်တို့သာမဟုတ်ဘဲ၊ သားစဉ်မြေးဆက်အားလုံးကို

or your DNA that you share with all other life on earth.

ဘိုးဘေးအသီးသီးက လက်ဆင့်ကမ်းပေးခဲ့တယ်။

ဒါပေမဲ့ ဒါက ဇီဝဗေဒကို စောစောပိုင်းက ကျွန်တော်တို့ သင်ယူပုံ မဟုတ်ဘူးလား။

Those traits didn't pop up in humans.

They were passed down from different ancestors

အပင်တွေနဲ့ ဘက်တီးရီးယားတွေက ရှေးကျတဲ့အရာတွေဖြစ်ပြီး

to all their descendants, not just us.

ငါးက တွားသွားသတ္တဝါနဲ့ နို့တိုက်သတ္တဝါရဲ့ နောက်ကလာတဲ့ ကုန်းနေရေနေသတ္တဝါတွေ

But that's not really how we learn biology early on, is it?

ဖြစ်စေကာ အတန်းအဆုံးမှာ

We learn plants and bacteria are primitive things,

ဒီသတ္တဝါကို အပြည့်အဝ ဆင့်ကဲပြောင်းလဲလာတဲ့ ခင်ဗျားတို့ပါ။

and fish give rise to amphibians followed by reptiles and mammals,

ဒါပေမဲ့ သက်ရှိတွေက မျဉ်းအတိုင်း ဆင့်ကဲမပြောင်းလဲဘူး။

and then you get you,

ဒါက ကျွန်တော်တို့နဲ့ ဆုံးမသွားဘူး။

this perfectly evolved creature at the end of the line.

ဒါပေမဲ့ ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်က ဒီလိုတစ်ခုခုကို ဖော်ပြတယ်လို့ ကျွန်တော်တို့ကို အမြဲ ပြတယ်၊

But life doesn't evolve in a line,

မျောက်တစ်ကောင်နဲ့ ချင်ပန်ဇီ၊

and it doesn't end with us.

မျိုးသုဉ်းနေတဲ့ လူသားတချို့၊

အားလုံး ရှေ့ဆက်ပြီး ကျွန်တော်တို့ ဖြစ်လာဖို့ တည်ငြိမ်တဲ့ ချီတက်မှုပါ။

But we're always shown evolution portrayed something like this,

ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်တို့က သူတို့ဖြစ်လာမှာထက် သူတို့က ကျွန်တော်တို့ဖြစ်လာတာကဘာမှမပိုဘူး။

a monkey and a chimpanzee,

some extinct humans,

ကျွန်တော်တို့ဟာ ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်ရဲ့ ပန်းတိုင်လည်း မဟုတ်ဘူး။

all on a forward and steady march to becoming us.

ဒါပေမဲ့ ဒါက ဘာကြောင့် အရေးပါတာလဲ။

But they don't become us any more than we would become them.

ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်ကို မှန်ကန်တဲ့ နည်းနဲ့ ဘာကြောင့် နားလည်ဖို့လိုတာလဲ။

We're also not the goal of evolution.

နားလည်မှုလွဲနေတဲ့ ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်က ပြဿနာများစွာကို ဖြစ်စေခဲ့ပေမဲ့၊

But why does it matter?

ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်ကို မှန်ကန်တဲ့ နည်းနဲ့ နားမလည်ဘဲ၊

Why do we need to understand evolution the right way?

“ကျွန်တော်တို့ ဘယ်ကလာတာလဲ”

Well, misunderstanding evolution has led to many problems,

ဆိုတဲ့ ပဝေသဏီ မေးခွန်းကို မေးလို့မရဘူး။

but you can't ask that age-old question,

ဒါကို နားလည်မှုလွဲတာက ကမ္ဘာပေါ်က အခြား သက်ရှိတွေကို ဆက်ဆံသင့်ပုံနဲ့

"Where are we from?"

without understanding evolution the right way.

လူမျိုး၊ ကျား၊မအရ အချင်းချင်း ဆက်ဆံသင့်ကြောင်းနဲ့ပတ်သက်ပြီး

Misunderstanding it has led to many convoluted and corrupted views

သပွတ်အူလိုက်၊ ပျက်ယွင်းနေတဲ့

အမြင်များစွာကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့တယ်။

of how we should treat other life on earth,

ဒီတော့ နှစ်ပေါင်း လေး ဘီလီယံကို ပြန်သွားရအောင်။

and how we should treat each other

ဒါက ကျွန်တော်တို့အားလုံး လာခဲ့တဲ့ ဆဲလ်တစ်ခုတည်းရှိတဲ့ ဇီဝရုပ်ပါ။

in terms of race and gender.

အစမှာ၊ ဒါက အခြားဆဲလ်တစ်ခုတည်းရှိတဲ့ သက်ရှိတွေကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့ပေမဲ့၊

So let's go back four billion years.

ဒါတွေက ဒီနေ့ထိတိုင် ဆင့်ကဲပြောင်းလဲနေဆဲဖြစ်ပြီး

This is the single-celled organism we all came from.

ဒီအုပ်စုရဲ့ အများစုကို ဖွဲ့စည်းထားတဲ့

အာခီးယားနဲ့ ဘက်တီးရီးယားက

At first, it gave rise to other single-celled life,

ဂြိုဟ်ပေါ်မှာ အအောင်မြင်ဆုံးလို့ တချို့က ဆိုကြမှာပါ။

but these are still evolving to this day,

ဒါတွေက ဒီမှာ ကျွန်တော်တို့နောက်မှာ ရောက်နေတာ သေချာတယ်။

and some would say the Archaea and Bacteria

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း သုံး ဘီလီယံလောက်က ဆဲလ်ပေါင်းစုံ ဆင့်ကဲပြောင်းလဲခဲ့တယ်။

that make up most of this group

is the most successful on the planet.

ဒီမှာ မှိုတွေ၊ အပင်တွေနဲ့ တိရစ္ဆာန်တွေ ပါဝင်တယ်။

They are certainly going to be here well after us.

ကျောရိုး ဖြစ်ပေါ်တဲ့ ပထမဆုံး တိရစ္ဆာန်တွေက ငါးတွေပါ။

About three billion years ago, multicellularity evolved.

ဒီတော့ စည်းအစနစ်အရ၊ ကျောရိုးရှိတွေက ငါးတွေပါ၊

This includes your fungi and your plants and your animals.

စည်းစနစ်အရ ကျွန်တော်တို့က ငါးတွေပါ။

The first animals to develop a backbone were fishes.

ဒီတော့ ကျွန်တော် သတိမပေးဘူးလို့ မပြောပါနဲ့။

So technically, all vertebrates are fishes,

ငါးမျိုးနွယ်တစ်ခုက ကုန်းပေါ်ကို ရောက်လာပြီး

so technically, you and I are fish.

အခြားအရာတွေအနက်၊ နို့တိုက်သတ္တဝါတွေနဲ့ တွားသွားသတ္တဝါတွေဖြစ်ပေါ်စေခဲ့တယ်။

So don't say I didn't warn you.

တွားသွားသတ္တဝါတချို့က ငှက်တွေ၊နို့တိုက် သတ္တဝါတချို့က ပရိုင်းမိတ်တွေဖြစ်လာတယ်။

One fish lineage came onto land

and gave rise to, among other things, the mammals and reptiles.

ပရိုင်းမိတ်တချို့က အမြီးတွေ ပါတဲ့ မျောက်တွေဖြစ်လာတယ်။

တချို့ကတော့ လူ့မျိုးစိတ်မျိုးစုံအပါအဝင် မျောက်ကြီးတွေ ဖြစ်လာတယ်။

Some reptiles become birds, some mammals become primates,

some primates become monkeys with tails,

ဒီတော့ ကျွန်တော်တို့က မျောက်တွေကနေ ဆင့်ကဲပြောင်းလဲမလာပေမဲ့၊

and others become the great apes, including a variety of human species.

သူတို့နဲ့အတူ ဘုံဘိုးဘေး တစ်ယောက်ကို မျှယူထားတယ်။

တစ်ချိန်တည်းမှာ ကျွန်တော်တို့ ဝန်းကျင်က သက်ရှိတွေက ဆင့်ကဲပြောင်းလဲနေတယ်၊

So you see, we didn't evolve from monkeys,

နောက်ထပ် ဗက်တီးရီးယားတွေ၊ နောက်ထပ် မှိုတွေ၊ ငါးတွေ အများကြီးပါ။

but we do share a common ancestor with them.

ခင်ဗျားတို့ မပြောနိုင်ရင်၊ သူတို့က ကျွန်တော်အကြိုက်ဆုံးပါ။

All the while, life around us kept evolving:

(ရယ်သံများ)

more bacteria, more fungi, lots of fish, fish, fish.

သက်ရှိတွေ ဆင့်ကဲပြောင်းလဲလာသလို၊ မျိုးလည်းသုဉ်းတယ်။

မျိုးစိတ်အများစုက နှစ်ပေါင်း သန်းအနည်းငယ်သာ ကြာရှည်တယ်။

If you couldn't tell -- yes, they're my favorite group.

ဒီတော့ ဒီနေ့ ပတ်လည်မှာ မြင်ရတဲ့ ကမ္ဘာပေါ်က သက်ရှိအများစုဟာ

(Laughter)

As life evolves, it also goes extinct.

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ မျိုးစိတ်တွေနဲ့ သက်တမ်းတူပါ။

Most species just last for a few million years.

ဒီတော့ “အိုး၊ အပင်တွေနဲ့ ဘက်တီးရီးယားတွေက ရှေးကျတယ်၊

So you see, most life on earth that we see around us today

ငါတို့ဟာ ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် အခိုက်အတန့်တစ်ခုအတွက် ဒီမှာ ရှိနေခဲ့တော့

are about the same age as our species.

ငါတို့ဟာ တစ်နည်းနည်းနဲ့ ထူးခြားတယ်“လို့

So it's hubris, it's self-centered to think,

တွေးတာက မောက်မာမှုပါ၊ အတ္တ ဆန်တာပါ။

ဘဝကို ဒီစာအုပ်အဖြစ် စဉ်းစားကြည့်ပါ၊ မပြီးသေးတဲ့ စာအုပ်တစ်အုပ်ဆိုတာ သေချာပါတယ်။

"Oh, plants and bacteria are primitive,

and we've been here for an evolutionary minute,

တစ်ခန်းစီရဲ့ နောက်ဆုံး စာမျက်နှာအနည်းငယ် ကိုပဲ ကျွန်တော်တို့ မြင်နေရတာပါ။

so we're somehow special."

Think of life as being this book, an unfinished book for sure.

ဒီဂြိုဟ်ကို ကျွန်တော်တို့နဲ့အတူ မျှဝေယူထားတဲ့ မျိုးစိတ်

ရှစ်သန်းကို လှမ်းကြည့်လိုက်ရင်၊

ဒါတွေအားလုံးက နှစ်ပေါင်း လေးဘီလီယံ ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်ဖြစ်နေတာကို တွေးကြည့်ပါ။

We're just seeing the last few pages of each chapter.

If you look out on the eight million species

ဒါတွေအားလုံးဟာ ဒါရဲ့ ရလဒ်ပါ။

that we share this planet with,

တစ်ယောက်ချင်းကိုသာ မဟုတ်ဘဲ၊ မျိုးသုဉ်းသွားတဲ့ ဆွေမျိုးတွေနဲ့

think of them all being four billion years of evolution.

ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်ဆိုင်ရာ ဘိုးဘေးတွေကိုပါ မမြင်မရတဲ့ အကိုင်းအခက်တွေနဲ့ ဆက်သွယ်ထားတဲ့

They're all the product of that.

Think of us all as young leaves on this ancient and gigantic tree of life,

ဒီရှေးဟောင်း၊ ဧရာမ ဘဝသစ်ပင်ပေါ်က ရွက်နု တွေလို့ ကျွန်တော်တို့ကို တွေးကြည့်ပါ။

ဇီဝဗေဒပညာရှင်တစ်ယောက်အနေနဲ့ တခြားသူတွေနဲ့အတူ သင်ယူဖို့ကြိုးစားတုန်းပါ။

all of us connected by invisible branches not just to each other,

လူတိုင်း အချင်းချင်း ဆက်စပ်နေပုံကို သိဖို့ ကြိုးစားနေတုန်းပါ။

but to our extinct relatives and our evolutionary ancestors.

As a biologist, I'm still trying to learn, with others,

ရေထဲက ထွက်လာတဲ့ ငါးလေးလို့

ကျွန်တော်တို့ကို စဉ်းစားတာက ပိုကောင်းနိုင်လောက်တာပေါ့။

how everyone's related to each other, who is related to whom.

လမ်းလျှောက် စကားပြောတတ်အောင် သင်ယူခဲ့တဲ့ တစ်ယောက် ဆိုပေမဲ့

Perhaps it's better still

ကိုယ်က ဘယ်သူ၊ ဘယ်က လာတာလဲဆိုတာအကြောင်း

to think of us as a little fish out of water.

သိဖို့ သင်ယူစရာ အများကြီးရှိသေးတယ်။

Yes, one that learned to walk and talk,

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(လက်ခုပ်သံများ)

but one that still has a lot of learning to do

about who we are and where we came from.

Thank you.

(Applause)