Gever Tulley: 5 dangerous things you should let your kids do

Translator: Maung Maung Reviewer: Thet Soe

"သင့်ကလေးတွေကို လုပ်ခွင့်ပေးသင့်တဲ့ အန္တရာယ်ရှိတဲ့ အရာ ၅-ခု" အကြောင်း ဟောပြောပွဲမှ ကြိုဆိုပါတယ်

Welcome to "Five Dangerous Things You Should Let Your Children Do."

I don't have children.

ကျွန်တော့်မှာ ကလေးမရှိပါဘူး

I borrow my friends' children, so --

ဒါကြောင့် သူငယ်ချင်းတွေရဲ့ ကလေးတွေကို ကျွန်တော် ငှားရတယ်

(Laughter)

(ရယ်မောသံများ)

take all this advice with a grain of salt.

အခုပြောမယ့် အကြံဉာဏ်တွေကို စဉ်းစားချင့်ချိန်ပြီး လက်ခံကြပါ

ကျွန်တော်က ဂီဗာ တာလီပါ

I'm Gever Tulley.

I'm a contract computer scientist by trade,

ကျွန်တော့် အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းကတော့ ကွန်ပျူတာ ပညာရှင်ပါ

ဒါပေမယ့် ကျွန်တော်က လက်တွေ့သင်တန်းကျောင်းလို့ ခေါ်တဲ့ဟာကို တည်ထောင်ခဲ့သူပါ

but I'm the founder of something called the Tinkering School.

It's a summer program which aims to help kids

အဲဒါက နွေရာသီမှာလုပ်တဲ့ အစီအစဉ် တစ်ခုပါ၊ ရည်ရွယ်တာကတော့ ကလေးတွေကို

learn how to build the things that they think of.

သူတို့စဉ်းစားမိတဲ့ဟာတွေကို ဘယ်လိုတည်ဆောက်ရတယ်ဆိုတာ လေ့လာနိုင်အောင် အထောက်အကူပေးဖို့ပါ

So we build a lot of things,

ဒါကြောင့် ကျွန်တော်တို့ အများကြီး တည်ဆောက်ဖြစ်ပါတယ်

and I do put power tools into the hands of second-graders.

၂-တန်းကျောင်းသားလေးတွေ လက်ထဲကို ကျွန်တော်က ဆောက်လုပ်ရေး ကိရိယာတွေ ထည့်ပေးလိုက်တာ

ဒါကြောင့် ခင်ဗျားတို့က ကိုယ့်ကလေးကို လက်တွေ့သင်တန်းကျောင်းကို ပို့ဖို့ စဉ်းစားနေတယ်ဆိုရင်

So if you're thinking about sending your kid to Tinkering School,

they do come back bruised, scraped and bloody.

သူတို့တွေ အဖုအပိန့်တွေ၊ ခြစ်ရာတွေ၊ သွေးသံတွေနဲ့ ပြန်လာမှာနော်

(Laughter)

သိကြတဲ့အတိုင်းပဲ ကျွန်တော်တို့နေတဲ့ ကမ္ဘာကြီးက

You know, we live in a world

that's subjected to ever more stringent child safety regulations.

ပိုမိုတင်းကြပ်လာတဲ့ ကလေးသူငယ် ဆိုင်ရာ လုံခြုံရေး စည်းကမ်းတွေရှိနေတယ်

There doesn't seem to be any limit on how crazy

ဒါနဲ့ပတ်သက်လို့ အကန့်အသတ်ရှိမယ့်ပုံမပေါ်ပါဘူး

child safety regulations can get.

ကလေးသူငယ် ဆိုင်ရာ လုံခြံုရေး စည်းကမ်းတွေကို ဘယ်လောက်ထိ ရူးရူးသွပ်သွပ်ထားကြမယ်ဆိုတာကိုပေါ့

ကျွန်တော်တို့ ပလတ်စတစ် ဖလင်အပိုင်းအစတိုင်းမှာ အသက်ရှူလမ်းကြောင်းပိတ်ဆို့နိုင်တယ်ဆိုတဲ့ သတိပေးချက်ကို ရေးထားကြတယ်

We put suffocation warnings on every piece of plastic film

manufactured in the United States,

အမေရိကန်ကထုတ်တဲ့ဖလင်ပဲဖြစ်ဖြစ် ရောင်းတဲ့ဖလင်ပဲဖြစ်ဖြစ်

or for sale with an item in the United States.

အမေရိကန်မှာ တခြားဟာတခုနဲ့ တွဲရောင်းတဲ့ဖလင်ပဲဖြစ်ဖြစ်ပေါ့

We put warnings on coffee cups

ကျွန်တော်တို့ ကော်ဖီခွက်တွေမှာ ကျွန်တော်တို့ကို သတိပေးနိုင်အောင်

to tell us that the contents may be hot.

"အထဲမှာရှိသောအရာသည် အပူလောင်နိုင်သည်" လို့ ရေးထားတတ်ကြတယ်

And we seem to think that any item sharper than a golf ball is too sharp

ပြီးတော့ ကျွန်တော်တို့ ဒီလိုလဲ တွေးချင်တွေးနေကြဦးမှာ

ဂေါက်ရိုက်ဘောလုံးထက် ပို၍ချွန်ထက်သောအရာသည်

၁၀-နှစ်အောက် ကလေးများအတွက် အလွန် ချွန်ထက်သည်ပေါ့

for children under the age of 10.

အဲဒီတော့ ဒီလမ်းကြောင်း ဘယ်မှာ ရပ်သွားသလဲ?

So where does this trend stop?

When we round every corner and eliminate every sharp object,

ကျွန်တော်တို့ ထောင့်တိုင်းကို ၀ိုင်းပစ်မယ်၊ ချွန်ထက်တဲ့အရာမှန်သမျှ ဖယ်ရှားပစ်မယ်

every pokey bit in the world,

လောကမှာ ရှိသမျှ ချောင်ကြိုချောင်ကြားကဟာမကျန် ဖယ်ရှားပစ်မယ်ဆိုရင်

then the first time that kids come in contact with anything sharp,

ကလေးတွေ ပထမဆုံးအကြိမ် ချွန်ထက်တဲ့အရာတွေနဲ့

ဒါမှမဟုတ် အနားဝိုင်းပလတ်စတစ်နဲ့ လုပ်ထားတာမဟုတ်တဲ့ အရာတွေနဲ့ ထိမယ်ကိုင်မယ်ဆိုရင်

or not made out of round plastic,

သူတို့တွေ အဲဒီပစ္စည်းတွေကြောင့် ထိခိုက်နာကြင်ကုန်တော့မှာပေါ့

they'll hurt themselves with it.

So, as the boundaries of what we determine as the safety zone

ဒါကြောင့် ကျွန်တော်တို့ ဆုံးဖြတ်ထားတဲ့ ကန့်သတ်ဘောင်ဖြစ်တဲ့ လုံခြံုစိတ်ချရတယ်ဆိုတဲ့ဇုံဟာ

grow ever smaller,

တဖြည်းဖြည်းသေးလာလေ၊ ကျွန်တော်တို့ ကလေးတွေအတွက် အဖိုးတန် အခွင့်အရေးတွေဖြစ်တဲ့

we cut off our children from valuable opportunities

to learn how to interact with the world around them.

သူတို့ ၀န်းကျင်ကမ္ဘာနဲ့ ဘယ်လို တုံ့ပြန်ပြုမူမယ်ဆိုတဲ့ လေ့လာသင်ယူခွင့်ကို ဖြတ်တောက်ပစ်နေတာပဲပေါ့

And despite all of our best efforts and intentions,

ကျွန်တော်တို့ ဘယ်လောက်ပဲ အစွမ်းကုန် အင်အားစိုက်စိုက်၊ ဘယ်လောက်ပဲ ရည်ရွယ်ချက်ကောင်းတွေရှိရှိ

kids are always going to figure out

ကလေးတွေက လျှောက်လက်တည့်စမ်းကြမှာပါပဲ

အန္တရာယ်အရှိဆုံးအရာကို သူတို့စွမ်းသလောက် ဘယ်လိုလုပ်မလဲပေါ့

how to do the most dangerous thing they can,

in whatever environment they can.

သူတို့ဖာသာ ဘယ် ပတ်ဝန်းကျင်မှာပဲ ရှိနေနေပေါ့

(Laughter)

So despite the provocative title,

ခေါင်းစဉ်က ဆွပေးသလိုဖြစ်နေပေမယ့် ဒီ ဆွေးနွေးတင်ပြမှုက တကယ့်တော့ လုံခြံုရေးအကြောင်းနဲ့

this presentation is really about safety,

and about some simple things that we can do

တစ်ချို့ ရိုးရှင်းတဲ့ ကျွန်တော်တို့လည်းလုပ်ပေးနိုင်တဲ့

to raise our kids to be creative,

ကျွန်တော်တို့ကလေးတွေ ဆန်းသစ်တီထွင်တတ်အောင် ယုံကြည်စိတ်ရှိအောင်

confident and in control of the environment around them.

သူတို့အနီးအနားက ပတ်ဝန်းကျင်ကို ထိန်းချုပ်တတ်အောင် မြေတောင်မြှောက်ပေးဖို့အကြောင်းတွေပါ

And what I now present to you

အခုကျွန်တော် ခင်ဗျားတို့ကို တင်ပြနေတာက ရေးနေဆဲဖြစ်တဲ့ စာအုပ်တစ်အုပ်ထဲက ကောက်နှုတ်ထားတာပါ

is an excerpt from a book in progress.

The book is called "50 Dangerous Things."

စာအုပ်ကိုတော့ ''အန္တရာယ်ရှိတဲ့ အရာ ၅၀" လို​့ခေါ်ပါတယ်

This is "Five Dangerous Things."

ဒါက အန္တရာယ်ရှိတဲ့ အရာ ၅-ခုပါ

Thing number one: Play with fire.

နံပါတ်တစ် အရာကတော့ -- မီးနဲ့ကစားပါတဲ့

Learning to control one of the most elemental forces in nature

သဘာဝရဲ့ အခြေခံအကျဆုံး အင်အားတွေထဲက တစ်ခုကို ထိန်းချုပ်ဖို့ လေ့လာခြင်းဟာ

is a pivotal moment in any child's personal history.

ကလေးတိုင်းရဲ့ တစ်ကိုယ်ရည် သမိုင်းမှာ အခရာကျတဲ့ အခါကာလပါပဲ

Whether we remember it or not,

ကျွန်တော်တို့ မှတ်မိသည်ဖြစ်စေ မမှတ်မိသည်ဖြစ်စေ

it's the first time we really get control

ဒါဟာ ကျွန်တော်တို့ ပထမဆုံးအကြိမ်အနေနဲ့

ဒီဆန်းကြယ်တဲ့ အရာတွေထဲကတစ်ခုကို ထိန်းချုပ်နိုင်ခဲ့တယ်

of one of these mysterious things.

These mysteries are only revealed

ဒီ ဆန်းကြယ်မှုတွေဟာ

to those who get the opportunity to play with it.

သူတို့နဲ့ ကစားဖို့ အခွင့်အလမ်းရတဲ့သူတွေအတွက်ပဲ အဖြေရှိတာပါ

အဲဒါကြောင့် မီးနဲ့ကစားရခြင်းပါ

So, playing with fire.

ဒါက ကျွန်တော်တို့ ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့တဲ့ ကြီးကျယ်တဲ့အရာတွေထဲက တစ်ခုဖြစ်တဲ့ မီးလိုပါပဲ

This is like one of the great things we ever discovered, fire.

From playing with it, they learn some basic principles about fire,

မီးနဲ့ကစားခြင်းအားဖြင့် သူတို့တွေ မီးအကြောင်း အခြေခံ စည်းမျည်းတွေ၊

about intake, combustion, exhaust.

မီးသုံးတဲ့ပမာဏတွေ၊ ပေါက်ကွဲလောင်ကျွမ်းတာတွေ၊ မီးပြန်စွန့်ထုတ်တာတွေကို သိသွားမယ်

These are the three working elements of fire

ဒါတွေဟာ မီးရဲ့ ပတ်သက်နေတဲ့ အစိတ်အပိုင်း ၃-ခုပါပဲ

that you have to have for a good, controlled fire.

ဒါတွေကို ခင်ဗျားတို့က ကောင်းကောင်း ထိန်းချုပ်တတ်ရမယ်

And you can think of the open-pit fire as a laboratory.

ဖွင့်ထားတဲ့ မီးရှို့ဇကာထဲက မီးကို လက်တွေ့စမ်းသပ်ခန်းလို စဉ်းစားရင်

You don't know what they're going to learn from playing with it.

အဲဒါနဲ့ ကစားလို့ ကလေးတွေ ဘာသိသွားမလဲဆိုတာ ခင်ဗျားတို့ မသိနိုင်ပါဘူး

အဲဒါကို သူတို့ဖာသာ ကလိခွင့်ပေးလိုက်ပါ၊ ကျွန်တော်ပြောတာကိုယုံ

Let them fool around with it on their own terms and trust me,

they're going to learn things

သူတို့တွေ သိသွားလိမ့်မယ်

that you can't get out of playing with Dora the Explorer toys.

စူးစမ်းရှာဖွေသူ ဒိုရာလို အရုပ်တွေနဲ့ ကစားလို့မရနိုင်တဲ့ အကျိုးတရားတွေပေါ့

(Laughter)

Number two: Own a pocketknife.

နံပါတ် နှစ် ကတော့ အိတ်ဆောင်ဓါးတစ်ချောင်း ပိုင်ထားဖို့ပါ

Pocketknives are kind of drifting out of our cultural consciousness,

အိတ်ဆောင်ဓါးတွေဟာ ကျွန်တော်တို့ ယဉ်ကျေးမှုအသိကနေ တရွတ်ဆွဲ ထွက်ခွာနေကြပါပြီ

which I think is a terrible thing.

ဒါကို ကျွန်တော်ကတော့ ဆိုးဝါးတဲ့ကိစ္စလို့ထင်မိတယ်

(Laughter)

(ရယ်မောသံများ)

Your first pocketknife is like the first universal tool

ခင်ဗျားရဲ့ အိတ်ဆောင်ဓါးဟာ ခင်ဗျားကို လက်ဆောင်ပေးလိုက်တဲ့ ပထမဆုံး စွယ်စုံသုံး ကိရိယာတစ်ခုပါ

that you're given.

You know, it's a spatula, it's a pry bar,

အဲဒါဟာ ယောက်မဆိုလည်းဟုတ်တယ်၊ ကလော်တဲ့တုတ်ဆိုလည်းဟုတ်တယ်

it's a screwdriver and it's a blade, yeah.

အဲဒါဟာ ၀က်အူလှည့်ဖြစ်သလို၊ အဲဒါဟာ ဓါးမလည်းဖြစ်ပါတယ်

And it's a powerful and empowering tool.

အဲဒါဟာ အစွမ်းထက်တဲ့၊ အစွမ်းတွေကိုပေးတဲ့ ကိရိယာတစ်ခုပါပဲ

And in a lot of cultures they give knives --

ယဉ်ကျေးမှုတော်တော်များများမှာ သူတို့တွေက ဓါးကိုပေးကြတယ်

like, as soon as they're toddlers, they have knives.

သူတို့ လမ်းလျှောက်တတ်ကာစကလေးအရွယ်ရောက်တာနဲ့ သူတို့မှာ ဓါးတွေ ရှိနေပြီ

These are Inuit children cutting whale blubber.

ဒါတွေက အင်းနူဝစ် (အက်စကီးမိုးလူမျိုးနွယ်တစ်မျိူး) ကလေးလေးတွေ ဝေလငါးအဆီ လှီးနေကြတာပါ

I first saw this in a Canadian Film Board film when I was 10,

ဒါကို ကျွန်တော် ၁၀-နှစ်သားတုန်းက ကနေးဒီးယန်း ရုပ်ရှင်ပွဲတော်မှာ ပထမဆုံး ကြည့်ခဲ့ဖူးတာ

and it left a lasting impression,

ကလေးတွေ ဓါးတွေနဲ့ ကစားနေတာကို တွေ့ရတာ မပျောက်နိုင်အောင်ပဲ စိတ်ထဲစွဲထင်ကျန်နေတယ်

to see babies playing with knives.

And it shows that kids can develop an extended sense of self

ကလေးတွေဟာ "မိမိ" ဆိုတဲ့ ဆင့်ပွားအသိကို မွေးမြူနိုင်တယ်ဆိုတာ ဒီဟာကနေ ပြောပြနေတယ်

through a tool at a very young age.

နုနယ်တဲ့အရွယ်မှာ ပစ္စည်းကိရိယာတစ်ခုကနေတဆင့်ပေါ့

ခင်ဗျားတို့သာ ရိုးရှင်းတဲ့ စည်းမျည်းလေး ၂-ခုလောက် ချထားလိုက်

You lay down a couple of very simple rules --

always cut away from your body, keep the blade sharp, never force it --

ခန္ဒာကိုယ်နဲ့ဝေးတဲ့နေရာကနေ လှီးဖြတ်ဖို့၊ အသွားကို မြိနေအောင်ထားဖို့၊ အားနဲ့မသုံးဖို့

and these are things kids can understand and practice with.

ဒါတွေက ကလေးတွေ နားလည်နိုင်၊ လိုက်နာလေ့ကျင့်နိုင်တဲ့ ကိစ္စတွေပါ

And yeah, they're going to cut themselves.

သူတို့ဖာသာ ရှမိတာမျိုးတွေလည်း ရှိမှာပါပဲ

ကျွန်တော့်ခြေထောက်မှာ ဆိုးဝါးတဲ့ အမာရွတ်တွေရှိတယ်၊ ကျွန်တော့်ဖာသာ ထိုးမိတာ

I have some terrible scars on my legs from where I stabbed myself.

But you know, they're young. They heal fast.

ဒါပေမယ့် ခင်ဗျားတို့သိတဲ့အတိုင်းပဲ ကလေးတွေက ငယ်တော့ ရှရင် ပျောက်တာမြန်တယ်

(Laughter)

(ရယ်မောသံများ)

Number three: Throw a spear.

နံပါတ် သုံး -- ကတော့ လှံပစ်ခြင်းပါ

It turns out that our brains are actually wired for throwing things,

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ဦးဏှောက်က တကယ်တော့ ပစ္စည်းပစ္စယတွေကို ပစ်ခတ်ဖို့ချိတ်သွယ်ထားသလိုဖြစ်နေတယ်

and like muscles, if you don't use parts of your brain,

ကြွက်သားတွေလိုပါပဲ၊ ဦးဏှောက်ရဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေကို အသုံးမပြုရင်

they tend to atrophy over time.

အချိန်ကြာလာလေ ကြံု့လာပျက်ဆီးလာလေပဲ

But when you exercise them,

ဒါပေမယ့် အဲဒီကြွက်သားတွေကို လေ့ကျင့်ပေးမယ်ဆိုရင်

any given muscle adds strength to the whole system,

ရှိသမျှကြွက်သားတွေက စနစ်တစ်ခုလုံးကို ကြံ့ခိုင်မှုပေးပါတယ်

and that applies to your brain, too.

ခင်ဗျားတို့ရဲ့ဦးဏှောက်လည်း ဒီသဘောတရားအတိုင်းပါပဲ

So practicing throwing things has been shown to stimulate

ဒါကြောင့် ပစ္စည်းတွေပစ်တာကို လေ့ကျင့်ပေးခြင်းအားဖြင့်

ဦးဏှောက်ရဲ့ အရှေ့ခြမ်းနဲ့ ဦးဏှောက်လုံးခြမ်းတွေရဲ့ အလယ်ပိုင်းတွေကို လှုံ့ဆော်ပေးတယ်ဆိုတာ ပြထားတာတွေရှိပါတယ်

the frontal and parietal lobes,

which have to do with visual acuity, 3D understanding,

ဦးဏှောက်ရဲ့ အဲဒီအပိုင်းတွေက မျက်စိအာရုံ နဲ့ သုံးဘက်မြင်သဘောကို နားလည်းခြင်း

and structural problem solving,

စနစ်တကျပုံဖော်ထားတဲ့ ပြဿနာဖြေရှင်းခြင်း တွေနဲ့ ပတ်သက်နေတယ်၊ ဒါကြောင့် ဖြစ်နိုင်ခြေတော့ ရှိပါတယ်

so it helps develop their visualization skills and their predictive ability.

ဒါဟာ သူတို့ကို အမြင်ဆိုင်ရာကျွမ်းကျင်မှုတွေနဲ့ သူတို့ရဲ့ ခန့်မှန်းတွက်ချက်နိုင်စွမ်းတွေ ဖွံ့ဖြိုးလာဖို့ အကူအညီပေးတယ်

And throwing is a combination of analytical and physical skill,

ပစ်တယ်ဆိုတာ ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာမှုနဲ့ ခန္ဓာကိုယ်ဆိုင်ရာ ကျွမ်းကျင်မှုတွေ ပေါင်းစပ်ထားတာပါ

so it's very good for that kind of whole-body training.

ဒါကြောင့် ဒီလို တစ်ကိုယ်လုံးသုံးရတဲ့ လေ့ကျင့်မှုဟာ အရမ်းကောင်းပါတယ်

ဒီလို ပစ်မှတ်ကိုအခြေခံတဲ့ လေ့ကျင့်မှုတွေဟာ

These kinds of target-based practices also help kids develop

ကလေးတွေအတွက် အလေးပေးခြင်းနဲ့ အာရုံစူးစိုက် ကျွမ်းကျင်မှုတွေကို ဖွံ့ဖြိုးလာဖို့ အကူအညီပေးပါတယ်

attention and concentration skills,

so those are great.

ဒါတွေဟာ ကောင်းပါတယ်

Number [four]: Deconstruct appliances.

နံပါတ် လေး -- ကတော့ အိမ်သုံးပစ္စည်းတွေကို ဖြုတ်ခြင်းပါ

There is a world of interesting things inside your dishwasher.

ခင်ဗျားတို့ရဲ့ ပန်းကန်ဆေးစက်ထဲမှာ စိတ်ဝင်စားစရာအရာတွေရဲ့ ကမ္ဘာတစ်ခု ရှိပါတယ်

Next time you're about to throw out an appliance,

နောက်ခင်ဗျားတို့ အိမ်ကပစ္စည်းတစ်ခုခုကို လွှင့်ပစ်တော့မယ်ဆိုရင် အဲဒါကို မပစ်လိုက်ပါနဲ့ဦး

don't throw it out.

Take it apart with your kid,

ခင်ဗျားတို့ရဲ့ကလေးနဲ့ အဲဒါကို တစ်စချင်းဖြုတ်ပါ၊ ဒါမှမဟုတ် ကလေးကို ကျွန်တော့်ကျောင်းကို ပို့လိုက်ပါ

or send him to my school, and we'll take it apart with them.

ကျွန်တော်တို့က ကလေးတွေနဲ့အတူ အဲဒါကို တစ်စခြင်းဖြုတ်ပေးပါမယ်

Even if you don't know what the parts are,

ဘယ်အစိတ်အပိုင်းက ဘာလဲဆိုတာ မသိခဲ့ရင်တောင်

puzzling out what they might be for

အဲဒါတွေက ဘာအတွက်များလဲလို့ ပဟေဠိအဖြေညှိနေတာဟာ

is a really good practice for the kids

ကလေးတွေအတွက် တကယ့်ကို အလေ့အထကောင်းတစ်ခုပါ

to get sort of the sense that they can take things apart,

သူတို့ ပစ္စည်းတွေကို ဖြုတ်တတ်တယ်ဆိုတဲ့ အသိတစ်မျိုး ရလာတယ်

and no matter how complex they are,

ပစ္စည်းတွေက ဘယ်လောက်ပဲ ရှုပ်ထွေးနေပါစေ

they can understand parts of them.

အဲဒါတွေရဲ့ တစ်ချို့အစိတ်အပိုင်းတွေကိုတော့ သူတို့နားလည်းတယ်၊ ဒါက နောက်ဆုံးမှာ

And that means that eventually, they can understand all of them.

သူတို့ အားလုံးကို နားလည်လာနိုင်တယ်ဆိုတဲ့ အဓိပ္ပါယ် ရောက်ပါတယ်

It's a sense of knowability, that something is knowable.

ဒါဟာ တစ်ခုခုကို သိထားလို့ရတယ်ဆိုတဲ့ သိနိုင်စွမ်း အာရုံတစ်မျိုးပါ

So these black boxes that we live with and take for granted

ကျွန်တော်တို့အိမ်မှာ ရှိနေတဲ့၊ စိတ်ချရပါတယ်လို့ ယူဆထားတဲ့ ဒီအမဲရောင်သေတ္တာတွေဟာ

are actually complex things made by other people,

တကယ်တော့ တခြားလူတွေကလုပ်ထားတဲ့ ရှုပ်ထွေးတဲ့ ပစ္စည်းတွေပါ

and you can understand them.

ဒါကို ခင်ဗျားတို့ နားလည်နိုင်နေတာပဲ

Number five: Two-parter.

နံပါတ် ငါး -- ကတော့ နှစ်ခုပွားဖို့ပါ

Break the Digital Millennium Copyright Act.

သက္ကရာဇ် ၂၀၀၀ ဒီဂျစ်တယ် မူပိုင်ခွင့် ဥပဒေကို ချိုးဖောက်ပါတဲ့

(Laughter)

(ရယ်မောသံများ)

There are laws beyond safety regulations

လုံခြံုရေးဆိုင်ရာ စည်းကမ်းတွေထက်

that attempt to limit how we can interact with the things

ကျွန်တော်တို့ပိုင်တဲ့ ပစ္စည်းတွေကို ဘယ်လို တုံ့ပြန်ပြုမူခွင့်ပဲရှိရမယ်လို့ ကန့်သတ်ဖို့ကြိုးစားထားတဲ့ တခြားဥပဒေတွေ ရှိပါသေးတယ်

that we own -- in this case, digital media.

ဒီကိစ္စမှာတော့ ဒီဂျစ်တယ် မီဒီယာ ပစ္စည်းတွေကို ပြောတာပါ

It's a very simple exercise:

ဒါကို လုပ်ပုံလုပ်နည်းက ရိုးရှင်းပါတယ်၊ iTunes ကနေ သီချင်းတစ်ပုဒ်ဝယ်ပြီး CD ထဲ ကူးလို်က်

Buy a song on iTunes, write it to a CD,

then rip the CD to an MP3, and play it on your very same computer.

ပြီးရင် CD ကို MP3 သီချင်းအနေနဲ့ ထုတ်ယူလိုက်၊ ပြီးရင် ဒီကွန်ပျူတာမှာပဲ ပြန်ဖွင့်နားထောင်

You've just broken a law.

ဒါဆို ခင်ဗျားတို့ ဥပဒေတစ်ခုကို ချိုးဖောက်လိုက်တာပဲ

Technically, the RIAA could come and prosecute you.

နည်းပညာဆန်ဆန်ပြောရရင် အမေရိက အသံသွင်းလုပ်ငန်းအဖွဲ့က ခင်ဗျားကို လာပြီးဒုက္ခပေးလို့ရတယ်

It's an important lesson for kids to understand,

ဒါဟာ ကလေးတွေနားလည်ထားသင့်တဲ့ အရေးကြီး သင်ခန်းစာတစ်ခုပါ

that some of these laws get broken by accident,

ဒီလို ဥပဒေတွေကို မတော်တဆ ချိုးဖောက်လိုက်မိနိုင်တယ်ဆိုတာ

and that laws have to be interpreted.

ဒါကြောင့် ဥပဒေတွေရဲ့ ဆိုလိုရင်းကို အဓိပ္ပာယ်ကောက်ရတယ်ဆိုတာတွေပေါ့

ဒါက ကျွန်တော်တို့ ကလေးတွေနဲ့ ပြောလေ့ရှိတဲ့ဟာပါ

That's something we often talk about with the kids

when we're fooling around with things and breaking them open,

ကျွန်တော်တို့ ပစ္စည်းတွေကို ကလိပြီး ခွဲနေဖွင့်နေတဲ့အခါမျိုး

and taking them apart and using them for other things.

တစ်စခြင်းဖြုတ်ပစ်ပြီး တခြားဟာတွေမှာ သုံးတဲ့အခါမျိုးနဲ့

And also when we go out and drive a car.

အပြင်သွားဖို့ ကားမောင်းတဲ့အခါမျိုးတွေမှာပေါ့

Driving a car is a really empowering act for a young child,

ကားမောင်းတယ်ဆိုတာ တကယ်တော့ ကလေးငယ်တစ်ယောက်အတွက် လုပ်ပိုင်ခွင့်အာဏာပေးတဲ့ အပြုအမူပါပဲ

so this is the alternate --

ဒါဟာ အကြီးမားဆုံးပါပဲ

(Laughter)

(ရယ်မောသံများ)

For those of you who aren't comfortable actually breaking the law,

ခင်ဗျားတို့က ဒါကို ဥပဒေကို ချိုးဖောက်နေတာပါပဲဆိုပြီး စိတ်မသက်မသာဖြစ်နေတယ်ဆိုရင်တော့

you can drive a car with your child.

ခင်ဗျားတို့ ကိုယ့်ကလေးနဲ့ ကားမောင်းလို့ရပါတယ်

This is a great stage for a kid.

ဒါဟာ ကလေးတစ်ယောက်အတွက် ကြီးကြယ်တဲ့ အဆင့်တစ်ခုပါပဲ

ဒါမျိုးဟာ ဘယ်အချိန်မျိုးမှာ ဖြစ်တတ်သလဲဆိုတော့

This happens about the same time

သူတို့ ဒိုင်နိုဆောလို အကောင်မျိုးပေါ်ကို တွယ်ကပ်တက်တဲ့အခါမျိုးမှာပေါ့

that they get latched onto things like dinosaurs,

these big things in the outside world,

အပြင်လောက က ဒီ အကောင်ကြီးတွေကို

that they're trying to get a grip on.

သူတို့က မြဲမြဲမြံမြံ ဆုပ်ကိုင်ထားနိုင်အောင် ကြိုးစားကြတယ်

A car is a similar object, and they can get in a car and drive it.

ကားဆိုတာလဲ အလားတူ ဟာမျိုးပါပဲ၊ သူတို့ ကားပေါ်တက်ပြီး မောင်းနိုင်တာပဲ

And that really gives them a handle on a world

အဲဒါဟာ ဘာနဲ့တူလဲဆိုတော့... သူတို့ကို ကမ္ဘာတစ်ခုကို ကိုင်တွယ်ထိန်းချုပ်ခွင့်ပေးလိုက်သလိုပဲ

in a way that they don't often have access to.

သူတို့ ထိန်းချုပ်မှာမဟုတ်တဲ့... သူတို့ ထိတွေ့အသုံးပြုခွင့်မရတဲ့ ကမ္ဘာတစ်ခုပေါ့

And it's perfectly legal.

ဒါက တကယ်တော့ တရားဝင်ပါတယ်

Find a big empty lot, make sure there's nothing in it,

နေရာအလွတ်ခပ်ကျယ်ကျယ်ကိုရှာ၊ အထဲမှာ ဘာမှမရှိဖို့တော့ သေချာအောင်လုပ်ပါ

and that it's on private property, and let them drive your car.

ဒါက ကိုယ်ပိုင် အိမ်ဝင်းထဲမှာ၊ ခင်ဗျားကားကို သူတို့ကို မောင်းခွင့်ပေးလိုက်ပါ

It's very safe actually.

တကယ်တော့ အန္တရာယ်ကင်းပါတယ်

And it's fun for the whole family.

ပြီးတော့ တမိသားစုလုံးအတွက်လဲ ပျော်စရာကြီးပါ

(Laughter)

(ရယ်မောသံများ)

အဲဒီတော့၊ ကြည့်လိုက်ဦးမယ်

Let's see, I think that's it. That's number five and a half. OK.

ဒီလောက်ပါပဲ၊ ဒါဆိုရင်တော့ နံပါတ်-၅ နဲ့ တစ်ဝက်ဖြစ်သွားပြီ၊ ရပါပြီ