Paul Bloom: The origins of pleasure

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

I'm going to talk today

من ئەمڕۆ بەنیازم قسە بکەم

about the pleasures of everyday life.

سەبارەت بە خۆشیەکانی ژیانی ڕۆژانەمان

But I want to begin with a story

بەڵام دەمەوێت بە چیرۆکێک دەست پێبکەم

of an unusual and terrible man.

لەسەر پیاوێکی سەیر و سامناک

This is Hermann Goering.

ئەمە هێرمان گۆیرینە

Goering was Hitler's second in command in World War II,

گۆیرن فەرماندەی دووەمی سوپای هیتلەر بوو لە جەنگی جیهانی دووەمدا

his designated successor.

بە کەسێکی سەرکەوتوو دادەنرا

And like Hitler,

وەکو هیتلەر

Goering fancied himself a collector of art.

گۆیرن خۆی ڕازاندبۆوە بە هونەری جیاواز

He went through Europe, through World War II,

بە ناو ئەوروپاو جەنگی جیهانی دووەمدا ڕۆشتوە

stealing, extorting and occasionally buying

دزی کردوە، خۆی شاردۆتەوە و بە تێپەڕبوونی کات

various paintings for his collection.

چەند جۆرێکی وێنەی کێشراوی کڕیوە بۆ یادگاریەکانی

And what he really wanted was something by Vermeer.

وە ئەو شتەی کە بەڕاستی دەیویست ئەوە بوو کە لەلایەن ڤێرمیرەوە بوو

Hitler had two of them, and he didn't have any.

لەهیتلەر دوو دانەی لەوە هەبوو، بەڵام ئەم هیچی هیچی نەبوو

So he finally found an art dealer,

لە کۆتایدا بازرگانێکی کەلوپەلی هونەری دۆزینەوە

a Dutch art dealer named Han van Meegeren,

بازرگانێکی ئەڵمانی بە ناوی هان ڤان مێگرین

who sold him a wonderful Vermeer

کە ڤیرمێرێکی نایابی فرۆشت

for the cost of what would now be 10 million dollars.

بە نرخێک کە ئێستا دەکاتە (١٠) ملیۆن دۆلار

And it was his favorite artwork ever.

وە ئەوە بەنرخترین کاری هونەری ئەو بوو

World War II came to an end,

جەنگی جیهانی دووەم بەرەو کۆتایی دەڕۆشت

and Goering was captured, tried at Nuremberg

وە گۆیرن لە نۆرمبێرگ دەستگیر کرا

and ultimately sentenced to death.

لە کۆتایدا لە سێدارە درا

Then the Allied forces went through his collections

دوای ئەوە، هێزی هاوپەیمانەکان ئەو شتانەی کە کۆی کردبۆوە دەستیان بەسەردا گرت

and found the paintings

وە چەند وێنەیەکی کێشراویان دۆزییەوە

and went after the people who sold it to him.

بەدوای ئەو کەسانەدا ڕۆشتن کە ئەو شتانەی فرۆشت بوو

And at some point the Dutch police came into Amsterdam

بەشێوەیەک لە شێوەکان پۆلیسی ئەڵمانی چون بۆ ئەمستردام

and arrested Van Meegeren.

ڤان مێرگێرین یان دەستگیر کرد

Van Meegeren was charged with the crime of treason,

ڤان مێرگێرن بە تۆمەتی خیانەت کردن تاوانبار کرا

which is itself punishable by death.

کە ئەویش سزاکەی لە سێدارەدان بوو

Six weeks into his prison sentence,

شەش هەفتە مایەوە لە بەندینخانەکەیەدا

van Meegeren confessed.

ڤان مێرگێرن دانی بە تاوانەکانیدا نا

But he didn't confess to treason.

بەڵام ئەو بە خیانەت کردن وەسفی نەکرد

He said, "I did not sell a great masterpiece

ئەو وتی، من بەرهەمێکی ئاوا نایابم نەفرۆشتوە

to that Nazi.

بە نازیەکان

I painted it myself; I'm a forger."

من خۆم کێشاومە، من تەقلید کەرم

Now nobody believed him.

ئێستا کەس باوەڕم پێناکات

And he said, "I'll prove it.

وتی، من ئەوە ەدسەلمێنم

Bring me a canvas and some paint,

پارچەیەک تەختەو هەندێک وێنەم بۆ بهێنن

and I will paint a Vermeer much better

ڤێرمێرێکی زۆر لەوە جوانترتان بۆ دەکێشم

than I sold that disgusting Nazi.

لەوەی کە فرۆشتومە بەو نازیە بێتامانە

I also need alcohol and morphine, because it's the only way I can work."

هەروەها پێویستم بە کهول مۆڕفینە چونکە ئەوە تاکە ڕێگەیە کە من بتوانم کار بکەم

(Laughter)

پێکەنین

So they brought him in.

لەبەرئەوە بە گوێیان کرد

He painted a beautiful Vermeer.

ڤێرمێرێکی زۆر جوانی کێشا

And then the charges of treason were dropped.

دوای ئەوە تاوانی خیانەت کردنەکەی لەسەر لابرا

He had a lesser charge of forgery,

تاوانێکی کەمی لەسەرما کە ئەویش تاوانی تەقلید کردن بوو

got a year sentence

کە ساڵێک زیندانی کرا لەسەر ئەوە

and died a hero to the Dutch people.

کاتێک مرد بە کەسێکی ئازا لەلایەن ئەڵمانیەکانەوە تەماشا دەکرا

There's a lot more to be said about van Meegeren,

زۆر شتی تریش هەیە کە پێویستە بوترێت لەسەر ڤان مێرگێرن

but I want to turn now to Goering,

بەڵام دەمەوێت بگەڕێمەوە سەر باسی گۆیرن

who's pictured here being interrogated at Nuremberg.

ئەو کەسەی کە وێنەکەی لێکۆڵینەوەی لەسەر کرا لە نۆرمبێرگ

Now Goering was, by all accounts, a terrible man.

ئێستا، گۆیرن بە هەموو مانایەک کەسێکی بێتامەو خراپە

Even for a Nazi, he was a terrible man.

تەنانەت بۆ نازیەکانیش کەسێکی بێمانا بوو

His American interrogators described him

لێکۆڵەرەوە ئەمریکیەکە وەسفی ئەو دەکات

as an amicable psychopath.

وەک هاوڕێیەکی ناتەواوی

But you could feel sympathy

بەڵام هەست بە ئازار دەکەیت

for the reaction he had

لە بەرامبەر ئەو کارانەی کە کردویەتی

when he was told that his favorite painting

کاتێک وتویانە کە خۆشەویسترین وێنە لای ئەو

was actually a forgery.

وێنەی تەقلیدیە (ناڕاستی)یە

According to his biographer,

بە پێی ژیاننامەکەی

"He looked as if for the first time

لەوە دەچو بۆ یەکەم جار

he had discovered there was evil in the world."

ئەوەی دۆزیبێتەوە کە (شەیتان) شەڕانگێزی لە جیهاندا هەبێت

(Laughter)

پێکەنین

And he killed himself soon afterwards.

دوای ماوەیەکی کەم خۆی کوشت

He had discovered after all

لە کۆتاییدا ئەوەی دۆزیەوە

that the painting he thought was this

کە ئەو وێنەکێشانەی کە ئەو بیری لێدەکردەوە

was actually that.

بەڕاستی ئەوە بوو

It looked the same,

لەیەک دەچوون

but it had a different origin, it was a different artwork.

بەڵام بەشێکی جیاوازی ئەسڵی هەبوو، کاری هونەرێکی جیاواز بوو

It wasn't just him who was in for a shock.

بەتەنها ئەو نەبوو کە تووشی شۆک بوو

Once van Meegeren was on trial, he couldn't stop talking.

کاتێک ڤان مێگیرین لە داگا بوو، نەیدەتوانی لە قسەکردن بوەستێت

And he boasted about all the great masterpieces

وە باسی هەموو ئەو ئیشە نایابانەی کرد

that he himself had painted

کە خۆی کێشا بوو

that were attributed to other artists.

کە کاری هونەرمەنداکنی تر بوون

In particular, "The Supper at Emmaus"

بە تایبەتی، خواردنەکەی ئیماموس

which was viewed as Vermeer's finest masterpiece, his best work --

کە بەیەکێک لە کارە باشەکانی ڤێرمێر دادەنرا، باشترین کاری ئەو ..

people would come [from] all over the world to see it --

خەڵک لە هەموو لایەکی جیهانەوە دێن بۆ ئەوەی تەماشای بکەن

was actually a forgery.

کارێکی ساختە بوو

It was not that painting, but that painting.

ئەوە ئەو وێنە کێشراوە نەبوو، بەڵام ئەوی تریان بوو

And when that was discovered,

وە کاتێک ئەوە ئاشکرا بوو

it lost all its value and was taken away from the museum.

هەموو نرخێکی خۆی لەدەستدا و لە مۆزەخانە لابرا

Why does this matter?

بۆچی ئەوە گرنگە؟

I'm a psychologists -- why do origins matter so much?

من کەسێکم کار لەسەر مێشک دەکەم... بۆچی شتە ئەسڵیەکان زۆر گرنگە

Why do we respond so much

بۆچی ئێمە بە زۆری وەڵامی

to our knowledge of where something comes from?

زانیاریەکانمان دەدەینەوە کە شتێکی لێوە دێت؟

Well there's an answer that many people would give.

باشە، وەڵامێک هەیە کە زۆربەی خەڵک دەیدات

Many sociologists like Veblen and Wolfe

زۆرێک لە کۆمەڵناسەکان، وەک ڤێبلین و ۆلف

would argue that the reason why we take origins so seriously

باسی ئەوە دەکەن کە بۆچی کارە ئەسڵیەکان بە توندی وەردەگرین

is because we're snobs, because we're focused on status.

لەبەرئەوەیە کە ئێمە خۆپەرستین، چونکە ئێمە گرنگی بە دەرەوە دەدەین

Among other things,

لە ناو شتەکانی تردا

if you want to show off how rich you are, how powerful you are,

ئەگەر بتەوێت خۆت دەربخەیت کە تا چەند دەوڵەمەندیت، تا چەند دەسەڵاتت هەیە

it's always better to own an original than a forgery

هەموو کات باشترە کە شتی ئەسڵیت هەبێت تا ساختە

because there's always going to be fewer originals than forgeries.

چونکە هەموو کات ئەسڵیەکان کە مترن لە ساختەکان

I don't doubt that that plays some role,

من بێگومانم لەوەی کە ڕۆڵێکی باش دەبینیت

but what I want to convince you of today

بەڵام ئەوەی ئەمڕۆ من دەمەوێت باوەڕ بە ئێوە بکەم

is that there's something else going on.

ئەوەیە کە شتێکی تر لەم ناوە دەگوزەرێت

I want to convince you

دەمەوێت باوەڕ بە ئێوە بکەم

that humans are, to some extent, natural born essentialists.

کە مرۆڤ تاڕادەیەک، بونەوەرێکی گرنگە لە سروشت

What I mean by this

مەبەستم ئەوەیە

is we don't just respond to things as we see them,

کە ئێمە وەڵامی ئەو شتانە نادەینەوە وەک ئەوەی دەیبینیت

or feel them, or hear them.

یان هەستی پێدەکەین، یان دەیبینین

Rather, our response is conditioned on our beliefs,

لە جیاتی ئەوە، وەڵامەکەمان دەکەوێتە سەر بیر و باوەڕمان

about what they really are, what they came from,

کە بەڕاستی چین، لە کوێوە هاتوین

what they're made of, what their hidden nature is.

لە چیەوە سەریان هەڵداوە. سروشتی ئەوانە چین

I want to suggest that this is true,

دەمەوێت پێشنیاری ئەوە بکەم کە ڕاستە

not just for how we think about things,

نەک لەبەرئەوەی کە ئێمە چۆن بیر لە شت دەکەینەوە

but how we react to things.

بەڵام چۆن کاردانەوەیان دەبیت بۆ شتەکان

So I want to suggest that pleasure is deep --

لەبەرەئەوە دەمەوێت بڵێم کە خۆشی قوڵە

and that this isn't true

وە ئەمە راست نیە

just for higher level pleasures like art,

لە ئاستێکی بەرزی خۆشیدا، وەک ئەوەی لە هونەردا هەیە

but even the most seemingly simple pleasures

بەڵام، تەنانەت دەرکەوتنی ئاسانترین (سادەترین) خۆشی

are affected by our beliefs about hidden essences.

کاریگەرییان دەبیت بە هۆی بیروباوەڕمانەوە، لەسەر هەستی شاراوەمان

So take food.

کەواتە نان بخۆ

Would you eat this?

ئایا ئەمە دەخۆیت؟

Well, a good answer is, "It depends. What is it?"

باشترین وەڵام ئەوەیە "دەکەوێتە سەر" سەر چی؟

Some of you would eat it if it's pork, but not beef.

هەندێکتان دەیخۆن ئەگەر گۆشتی بەراز بێت، نەک گۆشتی مانگا

Some of you would eat it if it's beef, but not pork.

هەندێکتان دەیخۆن ئەگەر گۆشتی مانگا بێت، نەک گۆشتی بەراز

Few of you would eat it if it's a rat

هەندێکی کەمتان دەیخۆن ئەگەر (جرج)یش بێت

or a human.

یان مرۆڤ بێت

Some of you would eat it only if it's a strangely colored piece of tofu.

هەندێکی ترتان دەیخۆن تەنها ئەگەر پارچە پڕۆتینێکی ڕەنگاو ڕەنگ سەرنج ڕاکێش بێت

That's not so surprising.

ئەوە شتێکی کتوپڕ نیە

But what's more interesting

بەڵام ئەوەی زیاتر سەرنج ڕاکێشە

is how it tastes to you

ئەوەیە کە تامی چۆن دەبێت بۆ تۆ

will depend critically on what you think you're eating.

دەکەوێتە سەر ئەوەی هەست دەکەیت چی دەخۆیت

So one demonstration of this was done with young children.

لەبەرئەوە، تاقیکردنەوەیەکی ئەو بابەتە لەسەر منداڵی تازە پێگەیشتوو ئەنجام درا

How do you make children

چۆن دەتوانی منداڵ وا لێبکەیت

not just be more likely to eat carrots and drink milk,

نەک تەنها حەزی لە خواردنی گێزەر شیر خواردنەوە بێت

but to get more pleasure from eating carrots and drinking milk --

بەڵکو خۆشی دەست بکەوێت لە خواردنی گێزەر و خواردنەوەی شیر

to think they taste better?

بۆ ئەوەی بزانن باشتر تام دەکەن؟

It's simple, you tell them they're from McDonald's.

ئەوە ئاسانە، دەتوانیت پێیان بڵێت کە لە ماک دۆناڵدەوە هاتوە

They believe McDonald's food is tastier,

باوەڕیان وایە خواردنی ماکدۆناڵد تامی خۆشترە

and it leads them to experience it as tastier.

وە وایان لێدەکات کە خۆشی لێوە وەربگرن

How do you get adults to really enjoy wine?

چۆن وا دەکەیت کە هەرزەکار خۆشی لە شەراب وەربگرن؟

It's very simple:

ئەوە زۆر ئاسانە

pour it from an expensive bottle.

بیکەرە ناو شووشەیەکی گران بەهاوە

There are now dozens, perhaps hundreds of studies showing

لە ئێستادا دەیان و سەدان لێکۆڵینەوە ئەوەیان دەرخستوە

that if you believe you're drinking the expensive stuff,

کە یەگەر تۆ باوەڕ بەوە بکەیت کە شتێکی گران بەها دەخۆیتەوە

it tastes better to you.

زیاتر هەست بە تاماکەی دەکەیت

This was recently done with a neuroscientific twist.

ئەوە لەم کۆتاییەدا باسکراوە لەگەڵ ئەو زانایانەی پەیوەندیان بە هەستیاریەوە هەیە

They get people into a fMRI scanner,

ئەوان خەڵک دەکەنە ناو سکانەری چالاکی وێنەی لەرینەوەی موگناتیسیەوە

and while they're lying there, through a tube,

وە لە کاتێکدا ئەوان دەچنە ئەوێ لە ڕێگەی بۆریەکەوە

they get to sip wine.

دەست دەکەن بە خواردنەوەی شەراب

In front of them on a screen is information about the wine.

لەبەردەمیاندا شاشەیەک هەیە کە باسی شەراب دەکات

Everybody, of course,

هەموان، بە دڵنیاییەوە

drinks exactly the same wine.

هەمان شێوەی شەراب دەخۆنەوە

But if you believe you're drinking expensive stuff,

بەڵام یەگەر بیربکەینەوە کە شتی گرانبەها دەخۆینەوە

parts of the brain associated with pleasure and reward

چەند بەشێکی مێشکی خۆی ڕێک دەخات لەگەڵ خۆشی و پاداشتدا

light up like a Christmas tree.

ڕوناک دەبێتەوە وەک داری سەری ساڵ

It's not just that you say it's more pleasurable, you say you like it more,

تەنها ئەوە نیە کە دەڵێیت کە زۆر خۆشیت پێدەدات، دەڵێین زیاتر بە دڵتە

you really experience it in a different way.

بەڕاستی تۆ بەشێوەیەکی جیاواز وەریدەگریت

Or take sex.

یان سێکس وەربگرە

These are stimuli I've used in some of my studies.

ئەمانە چەند نمونەیەکن کە بەکارم هێناون لە هەندێک لە لێکۆڵینەوەکانمدا

And if you simply show people these pictures,

ئەگەر بە ئاسانی ئەم وێنانە نیشانی خەڵک بدەیت

they'll say these are fairly attractive people.

ئەوان دەڵێن ئەو وێنانە هی خەڵکی سەرنجڕاکێشن

But how attractive you find them,

بەڵام تا چەند تۆ بە سەرنچ ڕاکێش دایان دەنێت

how sexually or romantically moved you are by them,

تا چەند و چۆن ئەو وێنانە هەستی ڕۆمانسی، سێکسی تۆیان جوڵاندوە

rests critically on who you think you're looking at.

دەکەوێتە سەر ئەوەی کە تۆ تەماشای کێ دەکەیت

You probably think the picture on the left is male,

لەوانەیە تۆ وابیربکەیتەوە کە ئەو وێنەی لای چەپ

the one on the right is female.

ئەوەی لای ڕاست ئافرەتە

If that belief turns out to be mistaken, it will make a difference.

ئەگەر ئەو باوەڕەی تۆ هەڵە بێت، جیاوازی دروست دەکات

(Laughter)

پێکەنین

It will make a difference if they turn out to be

جیاوازی دروست دەکات ئەگەر دەرکەوت

much younger or much older than you think they are.

لەوە گەنج یان پیرتەر کە تۆ بیری لێدکەیتەوە

It will make a difference if you were to discover

جیاوازی دروست دەکات ئەگەر بۆت دەربکەوێت

that the person you're looking at with lust

ئەو کەسەی تۆ تەماشای دەکەیت

is actually a disguised version of your son or daughter,

کەسێکە کە لە شێوەی کوڕەکەت یان کچەکەت داپۆشراوە

your mother or father.

دایکت یان باوکت

Knowing somebody's your kin typically kills the libido.

بزانیت کەسێک هەمان شێوازی خێزانەکەتی هەبێت حەزەکانت دەکوژێت( (دەمرێنێت).

Maybe one of the most heartening findings

لەوانەیە یەکێک لە هەستە گەورەکان

from the psychology of pleasure

لە زانستی مێشکەوە لەسەر خۆشی

is there's more to looking good than your physical appearance.

ئەوەیە کە زۆرێک شت هەیە کە لە باش دەچێت زیاتر لەدەرکەوتنی تۆ

If you like somebody, they look better to you.

ئەگەر کەسێکت بەدڵ بێت، ئەوان زیاتر تەماشای تۆ دەکەن

This is why spouses in happy marriages

لەبەرئەوەیە دەزگیراندارەکان لە هاوسەرگیریەکی خۆشیدا

tend to think that their husband or wife

هەوڵدەدەن بیر لەوە بکەنەوە کە هاوسەرەکانیان

looks much better than anyone else thinks that they do.

باشتر دەبێت لەهەر کەسێکی تر کە وەک ئەوان بیر دەکاتەوە

(Laughter)

پێکەنین

A particularly dramatic example of this

نمونەیەکی تایبەتی درامایی لەسەر ئەمە

comes from a neurological disorder known as Capgras syndrome.

لەو کەسانەی کار لەسەر ناتەواوی دەکەن دەست دەکەوێت کە ناونراون هەڵسوکەوتی کاپگراس

So Capgras syndrome is a disorder

کەواتە، هەڵسوکەوتی کاپگراس ناڕێک و پێکیە

where you get a specific delusion.

کە بڕیاری تایبەتی ناڕوون دەدەیت

Sufferers of Capgras syndrome

ئەوانەی ئازار بە هۆی هەڵسوکەوتی (کاپگراس)ەوە دەناڵێنن

believe that the people they love most in the world

باوەڕیان وایە کە ئەو کەسانە ئەو شێوەیەن زۆرترین خۆشەویستیان هەیە لە جیهاندا

have been replaced by perfect duplicates.

گۆراوە بۆ کۆپیەکی ڕاست و دروست

Now often, a result of Capgras syndrome is tragic.

هەندێ کات، ئەنجامی هەڵسوکەوتی کاپگراس دڵتەزێنە

People have murdered those that they loved,

خەڵک ئەو کەسانەیان کوشتوە کە خۆسیان دەویست

believing that they were murdering an imposter.

باوەڕیان وابوە کە ئەو کەسانەیان کوشتوە کە هەڵیانی خەڵەتاندوە

But there's at least one case

بەڵام بەلایەنی کەمەوە بابەتێک هەیە

where Capgras syndrome had a happy ending.

کە ئەوانەی ئەو هەڵسوکەوتەیان هەیە کۆتاییەکی خۆشیان هەیە

This was recorded in 1931.

ئەمە لەساڵی (١٩٣١( تۆمارکراوە

"Research described a woman with Capgras syndrome

لێکۆڵینەوەیەک باسی ئافرەتێکی کردوە کە ئەم هەڵسوکەوتەی هەیە

who complained about her poorly endowed and sexually inadequate lover."

کە ناڕەزایی دەربڕێ بوو لە بارەی هەژاری ژیان و ناڕێکی سێکسی خۆشەویستەکەی

But that was before she got Capgras syndrome.

بەڵام ئەوە لە پێش توشبونی بوو بەو نەخۆشیە

After she got it, "She was happy to report

دوای ئەوە کە توشی بوو، ئافرەتەکە خۆشحاڵ بوو کە باسی ئەوە بکات

that she has discovered that he possessed a double

کە ئەو ئەوەی دۆزیوەتەوە کە شتەکانی دوو بەرامبەر بووە

who was rich, virile, handsome and aristocratic."

کە کەسێکی دەوڵەمەند بوو، پیاوانە، قۆز، ئەرستۆکراتیک بوو

Of course, it was the same man,

بەدڵنیاییەوە ئەوە هەمان پیاو بوو

but she was seeing him in different ways.

بەڵام ئافرەتەکە ئەوی بەشێوازێک جیاواز دەبینی

As a third example,

وەک نمونەی سێهەم

consider consumer products.

لەبەرچاوگرتنی تەوکردنی بەرهەمەکان

So one reason why you might like something is its utility.

لەبەرئەوە هۆکارێک کە تۆ حەزت لێیە لە بارەی شتێکەوە شێوازی بەکارهێنانەکەیەتی

You can put shoes on your feet; you can play golf with golf clubs;

تۆ دەتوانی پێڵاو لە پێ بکەیت، تۆ دەتوانی یاری گۆڵف بکەیت لەگەڵ هاوڕێکانت

and chewed up bubble gum doesn't do anything at all for you.

وە جوینی بنێشت و گڵۆپ پێکردنی هیچ لە بابەتەکە ناگۆڕێت بۆ تۆ

But each of these three objects has value

بەڵام هەریەکە لەم سێ بابەتە نرخی خۆی هەیە

above and beyond what it can do for you

چی دەکات بۆ تۆ، لەسەرەوە بۆ خوارەوە

based on its history.

بە پێی مێژووەکەی

The golf clubs were owned by John F. Kennedy

یانەی گۆڵفەکە خاوەنێتی دەکرا لە لایەن جۆن کەنەدیەوە

and sold for three-quarters of a million dollars at auction.

وە سێ بەشی فرۆشت بەیەک ملیۆن دۆلار لە مەزاد کردندا

The bubble gum was chewed up by pop star Britney Spears

گڵۆپ کردنەکە لە لایەن (بریتنی سپیرس) وە دەکرا

and sold for several hundreds of dollars.

وە بەچەند سەد دۆلارێک فرۆشتی

And in fact, there's a thriving market

لەڕاستیدا، بازاڕی بەرزکردەوە

in the partially eaten food of beloved people.

بۆ هەندێک خواردن کە خەڵک دەیویستن

(Laughter)

پێکەنین

The shoes are perhaps the most valuable of all.

لەوانەیە، نمونەی پێڵاوەکان گنگترین دانەیان بێت

According to an unconfirmed report,

بە پێی لێکۆڵینەوەیەکی نەسەلمێندراو

a Saudi millionaire offered 10 million dollars

ملیۆن نێرێکی سعودی (١٠) ملیۆنی داوە

for this pair of shoes.

بە جوتێک پێڵاو

They were the ones thrown at George Bush

دانەیەک هەبوو کە هەڵدرا بە ڕووی جۆرج بۆشدا

at an Iraqi press conference several years ago.

لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەگەریدا چەند ساڵێک پێش ئێستا لە عێراق

(Applause)

چەپڵە

Now this attraction to objects

ئێستا ڕاکێشان بۆ ئەو بابەتانە

doesn't just work for celebrity objects.

تەنها بۆ ناوبانگی ئەو بابەتانە کار ناکات

Each one of us, most people,

هەر کەسێک لە ئێمە، زۆرینەی خەڵک

have something in our life that's literally irreplaceable,

هەندێ شتمان هەیە لە ژیانماندا کە بەشتی تر جێگەیان نگیرێتەوە

in that it has value because of its history --

لەبەرئەوە نرخی هەیە بەهۆی مێژووییەکەیەوە

maybe your wedding ring, maybe your child's baby shoes --

لەوانەیە ئەڵقەی ئاهەنگەکەمان، لەوانەیە پێڵاوی منداڵەکەمان

so that if it was lost, you couldn't get it back.

لەبەرئەوە ئەگەر ون ببێت، ناتوانی بیگەڕێنیتەوە

You could get something that looked like it or felt like it,

دەتوانیت شتێک بەدەست بهێنیت کە لەو دەچێت یان هەمان هەستی ئەوی هەیە

but you couldn't get the same object back.

بەڵام ناتوانی هەمان بابەت بگەڕێنیتەوە

With my colleagues George Newman and Gil Diesendruck,

ئەگەر هەردوو هاوڕێکەم، جۆرج نیومان و جیل دیسێندرەک

we've looked to see what sort of factors, what sort of history, matters

تەماشامان کردوە تا بزانین چ جۆرە فاکتەرێک، چ جۆرێکی مێژوو، گرنگە

for the objects that people like.

بۆ ئەو شتانەی کە خەڵک حەزی لێیە

So in one of our experiments,

لە یەکێک لە تاقیکرنەوەکانماندا

we asked people to name a famous person who they adored,

پرسیارمان لە خەڵک کرد تا ناوی کەسێکی بەناوبانگ بهێنن کە خۆشیان دەوێت

a living person they adored.

کەسێکی زیندوو کە خۆشیان بوێت

So one answer was George Clooney.

یەکێک لە وەڵامەکان (جۆرج کلونی) بوو

Then we asked them,

دوای ئەوە پرسیارمان لێکردن

"How much would you pay for George Clooney's sweater?"

چەند پارە دەدەیت بۆ بلوسێکی جۆرج کلونی؟

And the answer is a fair amount --

وەڵامەکە نرخێکی گونجاو بوو

more than you would pay for a brand new sweater

زیاتر لەوەی کە دەیدەیت بۆ کردنی ستایلێکی نوێی بلوز

or a sweater owned by somebody who you didn't adore.

یان بلوزێک کە کەسێک هەیەتی کە تۆ خۆشت ناوێت

Then we asked other groups of subjects --

دوایی چەند پرسیارێکی ترمان لێکردن

we gave them different restrictions

چەند کۆت و بەندێکمان بۆ دانان

and different conditions.

لەگەڵ مەرجی جیاوازیش

So for instance, we told some people,

بۆ نمونە، بە هەندێک خەڵکمان وت

"Look, you can buy the sweater,

تەماشاکە، دەتوانیت بلوزێک بکڕیت

but you can't tell anybody you own it,

بەڵام ناتوانی بە هەموو کەسێک بڵێی کە تۆ خاوەنی ئەوەیت

and you can't resell it."

وە ناتوانی دووبارە بیفرۆشیتەوە

That drops the value of it,

ئەوە نرخی کەم دەکاتەوە

suggesting that that's one reason why we like it.

پێشنیاری ئەوەمان کرد کە ئەوە هۆکارێکە کە بۆچی بە دڵمانە

But what really causes an effect

بەڵام ئەو شتەی بەڕاستی کاریگەری درووست کرد

is you tell people, "Look, you could resell it, you could boast about it,

ئەوە کە بە خەڵک دەڵێیت، سەیرکە، دەتوانی دووبارە بیفرۆشیتەوە، دەتوانی هاواری بۆ بکەیت

but before it gets to you,

بەڵام پێش ئەوەی بێتە لای تۆ

it's thoroughly washed."

بە باشی شۆراوە

That causes a huge drop in the value.

ئەوە دەبیتە هۆی داشکاندنێکی زۆر لە نرخەکەی

As my wife put it, "You've washed away the Clooney cooties."

وەک خێزانەکەم دەڵێت، میکرۆبەکانی کلونیت پاک کردۆتەوە

(Laughter)

پێکەنین

So let's go back to art.

با بگەڕێینەوە بۆ هونەر

I would love a Chagall. I love the work of Chagall.

من (چاگال) م خۆش دەوێت. من کاری چەنگانم خۆش دەوێت

If people want to get me something at the end of the conference,

ئەگەر خەڵک بیەوێت شتم بداتێ لە کۆتایی کۆنفرانسەکە

you could buy me a Chagall.

دەتوانێت چەنگالم بۆ بکڕێت

But I don't want a duplicate,

بەڵام هاوشێوەکەیم ناوێت

even if I can't tell the difference.

لەگەڵ ئەوەی ناتوانم جیاوازیەکەیان بڵێم

That's not because, or it's not simply because,

ئەوە لەبەر ئەوە نیە، یان بەڕاستی لەبەر ئەوە نیە

I'm a snob and want to boast about having an original.

من کەسێکی ئاساییم و دەمەوێت هاوار بکەم بۆ دەست کەوتنی ئەسڵیەکە

Rather, it's because I want something that has a specific history.

بەڵکو، من شتێکم دەوێت کە مێژوویەکی تایبەتی هەیە

In the case of artwork,

لەسەر کەیسی کاری هونەری

the history is special indeed.

مێژوو شتێکی تایبەت و پێویستە

The philosopher Denis Dutton

فەیلەسوف دێنیس دووتون

in his wonderful book "The Art Instinct"

لە کتێبە جوانەکەی (سروشتی هونەرەکە)یدا

makes the case that, "The value of an artwork

باسی شتێک دەکات کە نرخی کارێکی هونەریە

is rooted in assumptions about the human performance underlying its creation."

لەسەر ڕەگی گریمانەی سەرکەوتنی (دەستکەوتی) مرۆڤ بەسەر دروست بونیدا

And that could explain the difference

وە ئەوە دەتوانێت جیاوازییەکە ڕوون بکاتەوە

between an original and a forgery.

لە نێوان ئەسڵی و دروستکراودا

They may look alike, but they have a different history.

لەوانەیە لەیەک بچن، بەڵام مێژوویەکی جیاوازیان هەیە

The original is typically the product of a creative act,

کارە ئەسڵیەکە بەرهەمی دروست کراوەیەکی جوانە

the forgery isn't.

هاوشێوەکەی (دروستکراوەکە) بەو شێوە نیە

I think this approach can explain differences

وابزانم ئەم ڕێگایە جیاوازیەکان ڕوون دەکاتەوە

in people's taste in art.

لە تێگەیشتنی هونەر لەلایەن خەڵکەوە

This is a work by Jackson Pollock.

ئەمە کارێکی هونەرییە لە لایەن جاکسۆن پۆلۆک

Who here likes the work of Jackson Pollock?

کێ لێرە حەزی لە کاری جاکسۆن پۆلۆکە؟

Okay. Who here, it does nothing for them?

باشە، کێ لێرەوە، هیچ شتێک ناکات بۆ ئەوان؟

They just don't like it.

ئەوان حەزیان لەوە نیە

I'm not going to make a claim about who's right,

من باسی ئەوە ناکەم کێ ڕاستە

but I will make an empirical claim

بەڵام بڕیار دەدەم لەسەر شارەزایی

about people's intuitions,

لەبارەی هەوڵدانی خێرای خەڵک

which is that, if you like the work of Jackson Pollock,

ئەگەر حەزت لە کاری جاکسۆن پۆلۆک هەیە

you'll tend more so than the people who don't like it

شتی زیاترت دەست دەکەوێت لە چاو ئەوانەی کە حەزیان لێنیە

to believe that these works are difficult to create,

باوەڕیان وایە کە کێشانی ئەوانە زۆر قورسە

that they require a lot of time and energy

کە پێویستی بە کاتێکی زۆر و وزەیەکی زۆر هەیە

and creative energy.

وە وزەیەکی داهێنەر

I use Jackson Pollock on purpose as an example

من جاکسۆن پۆلۆک بەکاردەهێنم وەک نمونەیەک

because there's a young American artist

چونکە هونەرمەندێکی گەنجی ئەمریکی هەیە

who paints very much in the style of Jackson Pollock,

کە زۆر لەسەر شێوازی جاکسۆن پۆلۆک وێنە دەکێشێت

and her work was worth

وە کارەکەی بەنرخ بوو

many tens of thousands of dollars --

چەندین هەزار دۆلاری پەیدا کرد

in large part because she's a very young artist.

لەبەشێکی گەورەدا، چونکە ئەو کچە هونەرمەندێکی گەنجە

This is Marla Olmstead

ئەو کچە (ماریا ولمسلیت)ە

who did most of her work when she was three years old.

کەسێک کە زۆربەی کارەکانی لە تەمەنی سێ ساڵیدا ئەنجامداوە

The interesting thing about Marla Olmstead

ئەوەی کە سەرنجڕاکێشە لە بارەی ماریاوە

is her family made the mistake

ئەوەیە خێزانەکەی هەڵەیەکی کرد

of inviting the television program 60 Minutes II into their house

کە بانگکردن پڕۆگرامێکی تەلەفزیۆنی کە (٦٠ خولەک اا) بوو بۆ ماڵەکەیان

to film her painting.

بۆ وێنەگرتنی بەرهەمەکانی

And they then reported that her father was coaching her.

وە دوای ئەوە بڵاویان کردەوە کە باوکی ڕاهێنەری ئەوە

When this came out on television,

کاتێک ئەمە لە تەلەفزیۆن بلاوبۆیەوە

the value of her art dropped to nothing.

نرخی وێنەکانی دابەزی بۆ سفر

It was the same art, physically,

لەڕاستیدا، هەمان هونەر بوو

but the history had changed.

بەڵام مێژوەکەی گۆڕا

I've been focusing now on the visual arts,

من تا ئێستا سەرنجم داوەتە هونەری بینراو

but I want to give two examples from music.

بەڵام من دەمەوێت دوو نمونە بدەم لەسەر مۆسیقا

This is Joshua Bell, a very famous violinist.

ئەمە (جۆشوا بێڵە) کەمانچە ژەنی بەناوبانگ

And the Washington Post reporter Gene Weingarten

وە ڕاپۆرتەری (واشنتۆن پۆست) جین وینگارتن

decided to enlist him for an audacious experiment.

بڕیاریدا بیخاتە ناو لیستەکەوە بۆ ئەنجامدانی تاقیکردنەوە

The question is: How much would people like Joshua Bell,

پرسیارەکە ئەوەیە: تا چەند خەڵک حەزی لە جۆشوا بێڵە

the music of Joshua Bell,

مۆسیقای جۆشوا بێڵ

if they didn't know they were listening to Joshua Bell?

ئەگەر نەزانن، کاتێک کاتێک گوێ لە جۆشوا بێڵ دەگرن؟

So he got Joshua Bell to take his million dollar violin

کەواتە، جۆشوا بێڵت دەست کەوت بۆ بردنی کەمانچە یەک ملیۆنیەکەی

down to a Washington D.C. subway station

بۆ خوار وێستگەی ژێر زەوی لە واشینتۆن دی سی

and stand in the corner and see how much money he would make.

وە لە سوچێکدا بوەستیت و تەماشا بکات چەند پارە پەیدا دەکات لەوێدا

And here's a brief clip of this.

وە ئەمە کلیپێکی کورتە لەسەر ئەمە

(Violin music)

مۆسیقای کەمانچە

After being there for three-quarters of an hour,

دوای ئەوە بۆ سێ چارەک لەوێ بوون

he made 32 dollars.

(٣٢) دۆلاری دەست کەوت

Not bad. It's also not good.

خراپ نیە. وە لەهەمان کاتدا باشیش نیە

Apparently to really enjoy the music of Joshua Bell,

لەڕاستیدا، بۆ ئەوە چێژ لە مۆسیقای جۆشوا وەر بگری

you have to know you're listening to Joshua Bell.

پێویستە بزانیت کە تۆ گوێ لە جۆشوا بێڵ دەگریت

He actually made 20 dollars more than that,

لەڕاستیدا (٢٠) دۆلاری زیاتری دەستکەوت

but he didn't count it.

بەڵام حسابی نەکردبوو

Because this woman comes up --

لەبەرئەوەی ئەم ئافرەتە دەرکەوت

you see at the end of the video -- she comes up.

تۆ لە کۆتایی ڤیدیۆکە دەیبینیت.... دەردەکەوێت

She had heard him at the Library of Congress a few weeks before

ئەو کچە چەند هەفتەیەک پێش ئێستا گوێی لێبوە لە کتێبخانەی کۆنگرێس

at this extravagant black-tie affair.

لە بۆنەیەکی قات ڕەشە توندەکان

So she's stunned that he's standing in a subway station.

لەبەرئەوە، ئەو کچە تووشی شۆک بوو کە بینی ئەو لە وێستگەیەکی ژێر زەویدا وەستاوە

So she's struck with pity.

کچەکە بەسەر هەستی دا زاڵ بوو

She reaches into her purse and hands him a 20.

وە بەرەو لای ئەو ڕۆشت و (٢٠) دۆلاری لە جزدانەکەی دەرهێناو دای بەو

(Laughter)

پێکەنین

(Applause)

چەپڵە

The second example from music

نمونەی دووەم لەسەر مۆسیقا

is from John Cage's modernist composition,

لە (جۆن کاج)ەوە کە هونەرمەندێکی مۆدێرنە

"4'33"."

٤'٣٣

As many of you know,

وەک زۆرێک لە ئێوە دەزانن

this is the composition where the pianist sits at a bench,

ئەمە هونەرێکە کە پیانۆ ژەنێک لەسەر کورسیەک دادەنیشێت

opens up the piano

پیانۆکەی دەکاتەوە

and sits and does nothing for four minutes and 33 seconds --

دادەنیشێت و هیچ ناکات بۆ ماوەی چوار خولەک و (٣٣) چرکە

that period of silence.

لەو ماوەیەدا بێدەنگ دەبێت

And people have different views on this.

وە خەڵک تێڕوانینی جیاوازی هەیە بەرامبەر ئەوە

But what I want to point out

بەڵام ئەوەی دەمەوێت باسی بکەم

is you can buy this from iTunes.

ئەوەیە کە دەتوانی ئەوە بکڕیت لە ئای تونس

(Laughter)

پێکەنین

For a dollar 99,

بە یەک دۆلار و ٩٩ سەنت

you can listen to that silence,

دەتوانیت گوێ لەو بێدەنگیە بگریت

which is different than other forms of silence.

کە جیاوازە لە شێوازەکانی تری بێدەنگی

(Laughter)

پێکەنین

Now I've been talking so far about pleasure,

من ئێستا زۆر دوورکەوتمەوە لە باسکردنی خۆشی

but what I want to suggest

بەڵام ئەوەی دەمەوێت باسی بکەم

is that everything I've said applies as well to pain.

ئەوەیە کە هەموو ئەو شتانەی باسم کرد پەیوەندی دەبێت بە ئازاریشەوە

And how you think about what you're experiencing,

وە چۆن بیر لەوە دەکەیتەوە کە تیایدا شارەزایت

your beliefs about the essence of it,

ڕاستی باوەڕت دەربارەی ئەوە

affect how it hurts.

کاریگەری دەبێت لەسەر ئەوەی کە ئازارت دەدات

One lovely experiment

تاقیکردنەوەیەکی خۆشی

was done by Kurt Gray and Dan Wegner.

ئەنجام درا لە لایەن (کورت گرەی) و (دان وێگنەر)ەوە

What they did was they hooked up Harvard undergraduates

ئەوەی کە کردیان ئەوە بوو کە چەند خوێندکارێکی زانکۆی هارڤاردیان پێچا

to an electric shock machine.

بە ئامێرێکی پەستانی کارەباوە

And they gave them a series of painful electric shocks.

چەند جارێک کارەبایان لێدان

So it was a series of five painful shocks.

کەواتە، پێنج شۆکی کارەبای بە ئازاریان لێدان

Half of them are told that they're being given the shocks

بە نیوەیان وترابوو کە کارەبایان لێدابوون

by somebody in another room,

لە لایەن کەسێکەوە لە ژوورەکەی تر

but the person in the other room doesn't know they're giving them shocks.

بەڵام کەسەکەی ژوورەکەی تر پێی نەوترابوو کە کارەبایان لێدەدات

There's no malevolence, they're just pressing a button.

هیچ توندوتیژیەک نەبوو دژی ڕەگەزی نێر، ئەوان تەنها پەنجە دەنێن بە دوگمەکەدا

The first shock is recorded as very painful.

شۆکی کارەبای یەکەم بەو جۆرە تۆمارکرابوو کە زۆر بە ئازار بوە

The second shock feels less painful, because you get a bit used to it.

دووەمیان ئازاری کەمتر بوو چونکە تاڕادەیەک پێی ڕاهاتویت

The third drops, the fourth, the fifth.

سێهەم کەمتر دەبێتەوە، چوارەم و پێنجەم

The pain gets less.

ئازارەکە کەمتر دەبێتەوە

In the other condition,

بە شێوازێکی تر

they're told that the person in the next room

پێیان وترابوو ئەو کەسەی لە ژوورەکەی تەنیشتەوەیە

is shocking them on purpose -- knows they're shocking them.

بەمەبەست کارەبایان لێدەدات....دەزانێت کارەبایان لێدەدات

The first shock hurts like hell.

شۆکی یەکەم ئازارێکی زۆری هەبوە

The second shock hurts just as much,

شۆکی دووەم تاڕادەیەک ئازاری هەمان شێوەی هەبوە

and the third and the fourth and the fifth.

وە سێهەم و چوارەم و پێنجەم

It hurts more

ئازاری زیاتری هەیە

if you believe somebody is doing it to you on purpose.

ئەگەر بزانیت کەسێک بە مەبەست ئەو کارە دەکات

The most extreme example of this

توندترین نمونە لەسەر ئەمە

is that in some cases,

ئەوەیە لە هەندێک حاڵەتدا

pain under the right circumstances

ئازار بەهۆی هۆیەکی ڕاستەوە

can transform into pleasure.

دەتوانێت بگۆڕێت بۆ خۆشی

Humans have this extraordinarily interesting property

مرۆڤەکان ئەم موڵکە نایابەیان هەیە

that will often seek out low-level doses of pain

کە هەندێک جار دەبێتە هۆی ئازار

in controlled circumstances

لە کۆنتڕۆڵکردنی دۆخەکەدا

and take pleasure from it --

وە خۆشی لێوەردەگرێت

as in the eating of hot chili peppers

وەک خواردنی بیبەری تون

and roller coaster rides.

وە لێخوڕینی ڕۆلەرێک

The point was nicely summarized

ئەو خاڵە بە باشی کورت کرابۆوە

by the poet John Milton

لەلایەن شاعیر جۆن میڵتۆن

who wrote, "The mind is its own place,

کە نوسیویەتی: ئەقڵ لە جێی خۆیەتی

and in itself can make a heaven of hell,

وە لەناو خۆیدا دەتوانێت بەهەشتێک لە دۆزەخ دروست بکات

a hell of heaven."

دۆزەخێک لە بەهەشت

And I'll end with that. Thank you.

بەوە کۆتایی پێدەهێنم. سوپاس

(Applause)

چەپڵە