How to spot a liar | Pamela Meyer | TED

Translator: Hiwa Foundation II Reviewer: Hiwa Foundation

Okay, now I don't want to alarm anybody in this room,

باشە، ئێستا نامەوێت هەمووان بەئاگا بێنمەوە لەم ژوورەیا،

but it's just come to my attention that the person to your right is a liar.

بەڵام سەرنجمدا کە کەسەکەی لای ڕاستت درۆزنە.

(Laughter)

(پێکەنین)

Also, the person to your left is a liar.

کەسەکەی لای چەپیشت درۆزنە.

Also the person sitting in your very seats is a liar.

هەروەها تەنانەت کەسەکەی لەسەر کورسییەکەت دانیشتووە درۆزنە.

We're all liars.

هەموومان درۆزنین.

What I'm going to do today

ئەوەی ئەمڕۆ ئەیکەم ئەوەیە

is I'm going to show you what the research says about why we're all liars,

نیشانتان ئەیەم توێژینەوەکە چی دەڵێت دەربارەی ئەوەی بۆچی هەموو درۆزنین،

how you can become a liespotter

چۆن ببیت بە دۆزەرەوەی درۆ و

and why you might want to go the extra mile

بۆچی لەوانەیە بتەوێت میلێکی زیادەش بڕۆیت و

and go from liespotting to truth seeking,

لە دۆزینەوەی درۆوە بچیت بۆ گەڕان بۆ ڕاستی، و

and ultimately to trust building.

لە ئاکامیشدا بنیاتنانی متمانە.

Now, speaking of trust,

ئێستا، بە باسکردنی متمانە،

ever since I wrote this book, "Liespotting,"

لەوەتەی ئەم کتێبەم نوسیوە، "دۆزینەوەی درۆ،"

no one wants to meet me in person anymore, no, no, no, no, no.

چیتر کەس نایەوێت ڕووبەڕوو چاوی پێم بکەوێت، نا، نا، نەخێر.

They say, "It's okay, we'll email you."

هەمووجارێ دەڵێن، "باشە، ئیمەیڵ بۆ دەنێرین."

(Laughter)

(پێکەنین)

I can't even get a coffee date at Starbucks.

تەنانەت ناشتوانم ژوانێکی قاوە خواردنەوەم هەبێت لە ستاربەکس.

My husband's like, "Honey, deception?

مێردەکەم دەڵێ، "ئازیزەکەم، هەڵخەڵەتاندن؟

Maybe you could have focused on cooking. How about French cooking?"

بۆچی زیاتر تیشک نەخستە سەر چێشتلێنان. لێنانی خواردنی فەڕەنسیت پێچۆنە؟"

So before I get started, what I'm going to do

کەواتە پێش ئەوەی دەستپێکەم، ئەوەی کە ئەیکەم

is I'm going to clarify my goal for you,

ئەوەیە کە ئامانجەکەمتان بۆ ڕووندەکەمەوە،

which is not to teach a game of Gotcha.

کە ئەویش فێرکردنی یاری دۆزینەوە و گرتن نییە.

Liespotters aren't those nitpicky kids,

درۆدۆزەرەوەکان ئەو مناڵە بە قێزوبێزانە نین،

those kids in the back of the room that are shouting, "Gotcha! Gotcha!

ئەوانەی لە پشتەوەی ژوورەکەیان و هاوار دەکەن، "گرتمیت! گرتمیت!

Your eyebrow twitched. You flared your nostril.

برۆت ڕاتەکی. کڕکڕاگەی لوت جوڵاند.

I watch that TV show 'Lie To Me.' I know you're lying."

سەیری ئەو بەرنەما تەلەفزیۆنییەم کردووە 'درۆم لەگەڵ بکە.' دەزانم درۆ ئەکەیت.

No, liespotters are armed

نەخێر، درۆدۆزەرەوەکان

with scientific knowledge of how to spot deception.

چەکێکی زانستییان پێیە بۆ دۆزینەوەی هەڵخەڵەتاندن.

They use it to get to the truth,

بەکاریدەهێنن بۆ گەشتن بە ڕاستییەکە، و

and they do what mature leaders do everyday;

ئەوە دەکەن کە سەرکردە پێگەشتووەکان ڕۆژانە دەیکەن؛

they have difficult conversations with difficult people,

گفتوگۆی قورسیان دەبێت لەگەڵ کەسانی قورسدا،

sometimes during very difficult times.

هەندێک جار لە کاتی زۆر قورسدا.

And they start up that path by accepting a core proposition,

بە قبوڵکردنی گریمانەیەکی ناوەکیش دەست بەو ڕێڕەوە دەکەن، و

and that proposition is the following:

ئەو گریمانەیەش ئەمەی خوارەوەیە:

Lying is a cooperative act.

درۆکردن کردەوەیەکی دوولایەنەیە.

Think about it, a lie has no power whatsoever by its mere utterance.

بیری لێکەنەوە، درۆ هیچ هێزێکی نییە تەنیا بە درکاندنی.

Its power emerges

ئەوکاتە هێزی دەبێت

when someone else agrees to believe the lie.

کاتێک کەسێکی تر قبوڵی ئەوە دەکات باوەڕ بە درۆکە بکات.

So I know it may sound like tough love,

کەواتە ئەزانم لەوانەیە لە خۆشەویستی قورس بچێت،

but look, if at some point you got lied to,

بەڵام سەیرکەن، ئەگەر لە خاڵێکدا درۆتان لەگەڵ بکرێت،

it's because you agreed to get lied to.

لەبەر ئەوەیە قبوڵتان کردووە درۆتان لەگەڵ بکرێت.

Truth number one about lying: Lying's a cooperative act.

ڕاستی ژمارە یەک لەسەر درۆکردن: درۆکردن کارێکی دوولایەنەیە.

Now not all lies are harmful.

ئینجا، هەموو درۆکان زیانبەخش نین.

Sometimes we're willing participants in deception

هەندێک جار خۆمان ئەمانەوێت کەسەکە بکەوێتە درۆکەوە

for the sake of social dignity,

لەبەر خاتری ڕەوشتی کۆمەڵایەتی،

maybe to keep a secret that should be kept secret, secret.

لەوانەیە بمانەوێت نهێنییەک بپارێزین کە پێویستە بە نهێنی بمێنێتەوە.

We say, "Nice song."

دەڵێین، "گۆرانییەکی خۆشە."

"Honey, you don't look fat in that, no."

"ئازیزەکەم، قەڵەو نیت بەوەوە، نەخێر."

Or we say, favorite of the digiratti,

یان دەڵێین، ئەوەی لە ئەلیکترۆنیاتدا زۆر باوە،

"You know, I just fished that email out of my Spam folder.

"ئەزانیت چۆنە، ئیمەیڵەکەم بۆیە نەدیبوو چونکە چووبووە ناو فۆڵدەری زبڵەکەوە.

So sorry."

زۆر داوای لێبوردن ئەکەم."

But there are times when we are unwilling participants in deception.

بەڵام هەندێک جاریش هەیە خۆمان هەڵیان دەخەڵەتێنین.

And that can have dramatic costs for us.

ئەوەش دەکرێت باجێکی قورسی هەبێت لەسەرمان.

Last year saw 997 billion dollars

ساڵی پار ٩٩٧ ملیار دۆلار

in corporate fraud alone in the United States.

بە شێوەی فێڵ و نایاسایی لەدەستچووە لە ویلایەتە یەکگرتووەکان.

That's an eyelash under a trillion dollars.

ئەوە کەمێکی لە یەک تریلیۆن دۆلار کەمترە.

That's seven percent of revenues.

ئەوە لە سەدا حەوتی داهاتی ساڵانەیە.

Deception can cost billions.

هەڵخەڵەتاندن زیانی ملیارەهای لێدەکەوێتەوە.

Think Enron, Madoff, the mortgage crisis.

بیر لە ئینرۆن، و مادۆف بکەنەوە، قەیرانی کەفیلەکان.

Or in the case of double agents and traitors,

یان لە دۆسیەی کاربەدەستە دوولایەنی و ناپاکەکان،

like Robert Hanssen or Aldrich Ames,

وەک رۆبێرت هانسین یان ئاڵدریچ ئەیمس،

lies can betray our country,

درۆکان دەکرێ ناپاکی لە وڵاتەکەمان بکات،

they can compromise our security, they can undermine democracy,

دەکرێت زیان بە ئاسایشمان بگەیەنێت، دەکرێت زیان بە دیموکراسییەت بگەیەنێ،

they can cause the deaths of those that defend us.

لەوانەیە ببێتە هۆی مردنی ئەوانەی بەرگریمان لێدەکەن.

Deception is actually serious business.

هەڵخەڵەتاندن مەسەلەیەکی قورسە.

This con man, Henry Oberlander, he was such an effective con man,

ئەم پیاوە جامبازە، هێنری ئۆبەرلاندەر، جامبازێکی گەورە بوو،

British authorities say

دەسەڵاتدارانی بەریتانی دەڵێن

he could have undermined the entire banking system of the Western world.

دەیتوانی هەموو سیستمی بانقی جیهانی خۆرئاوا ببڕێت. و

And you can't find this guy on Google; you can't find him anywhere.

ناشتوانی ئەم پیاوە لەسەر گوگڵ بدۆزیتەوە؛ ناتوانی لە هیچ کوێیەک بیدۆزیتەوە.

He was interviewed once, and he said the following.

جارێک چاوپێکەوتنی لەگەڵ کرا، و ئەم قسانەی کرد.

He said, "Look, I've got one rule."

وتی، "سەیرکەن، یەک یاسام هەیە."

And this was Henry's rule, he said,

ئەمەش یاساکەی هێنری بوو، وتی،

"Look, everyone is willing to give you something.

"سەیرکەن، هەمووان ئامادەن شتێک بەنێ.

They're ready to give you something for whatever it is they're hungry for."

ئامادەن شتێک بدەنێ لە بەرامبەر هەر شتێکدا کە برسین بۆی."

And that's the crux of it.

ئەوەش ناو کرۆکەکەیەتی.

If you don't want to be deceived, you have to know,

ئەگەر ناتەوێت هەڵبخەڵەتێنرێیت، پێویستە بزانیت،

what is it that you're hungry for?

ئەو شتە چییە کە برسیت بۆی؟

And we all kind of hate to admit it.

هەمووشمان بەجۆرێک نامانەوێ دانی پیانێین.

We wish we were better husbands, better wives,

حەزمان دەکرد مێردێکی باشتر، ژنێکی باشتر بووینایە،

smarter, more powerful, taller, richer --

زیرەکتر، بەهێزتر، باڵا بەرزتر، دەوڵەمەنتر بووینایە -- و

the list goes on.

زۆر شتی تریش.

Lying is an attempt to bridge that gap,

درۆکردن هەوڵێکە بۆ پەڕینەوە بەو بۆشاییەدا،

to connect our wishes and our fantasies

بۆ بەستنەوەی خواستەکانمان و خەیاڵەکانمان

about who we wish we were, how we wish we could be,

دەربارەی ئەوەی ئاواتمان دەخواست کێ بوینایە و چۆن بوینایە،

with what we're really like.

وەک لەوەی خۆمان چۆنین.

And boy are we willing to fill in those gaps in our lives with lies.

هەمووشمان ئامادەین ئەو بۆشاییانەی ژیانمان بە درۆ پڕ بکەینەوە.

On a given day, studies show that you may be lied to

لە ڕۆژێکدا، بەپێی توێژینەوەکان لەوانەیە هێندەی

anywhere from 10 to 200 times.

١٠-٢٠٠ جار درۆت لەگەڵ بکرێت.

Now granted, many of those are white lies.

بەشێکی زۆری ئەوانە درۆی سپین.

But in another study,

بەڵام بەپێی توێژینەوەیەکی تر،

it showed that strangers lied three times

نیشانیداوە ئەوانەی یەکتر ناناسن سێ جار درۆ دەکەن

within the first 10 minutes of meeting each other.

لە دە خوولەکی یەکەمی یەکتر ناسیندا.

(Laughter)

(پێکەنین)

Now when we first hear this data, we recoil.

ئێستا کە ئەم زانیارییە دەبیستین، بیردەکەینەوە.

We can't believe how prevalent lying is.

ناتوانین باوەڕ بەوە بکەین درۆکردن چەندێک بڵاوە.

We're essentially against lying.

خۆمان لە بنچینەدا دژی درۆکردنین.

But if you look more closely, the plot actually thickens.

بەڵام ئەگەر لە نزیکترەوە سەیرکەین، مەسەلەکە لەوە قوڵتریشە.

We lie more to strangers than we lie to coworkers.

زیاتر درۆ لەگەڵ خەڵکی نەناسراودا دەکەیت وەک لە هاوپیشەکانمان.

Extroverts lie more than introverts.

ڕووکراوەکان زیاتر درۆ دەکەن وەک لە داخراوەکان.

Men lie eight times more about themselves than they do other people.

پیاوان هەشت هێندە زیاتر درۆ لەبارەی خۆیانەوە دەکەن وەک لە خەڵکی تر.

Women lie more to protect other people.

ژنان زیاتر بۆ پاراستنی خەڵکی تر درۆ دەکەن.

If you're an average married couple,

ئەگەر ژن و مێردێکی ئاسایی بن،

you're going to lie to your spouse in one out of every 10 interactions.

لە دە یەکتر بینین جارێک درۆ لەگەڵ یەکتر دەکەن.

Now, you may think that's bad.

ئێستا، لەوانەیە وا بیرکەنەوە ئەوە خراپ بێت.

If you're unmarried, that number drops to three.

ئەگەر هاوسەرگیریتان نەکردبێت ئەو ڕێژەیە زیاد دەکات بۆ سێ جار.

Lying's complex.

درۆکردن ئاڵۆزە.

It's woven into the fabric of our daily and our business lives.

چنراوەتە ناو کوتاڵی ژیانی ڕۆژانەمان و ژیانی کارکردنمانەوە.

We're deeply ambivalent about the truth.

زۆر بەقوڵی دوو هەڵوێستین بەرامبەر ڕاستییەکە.

We parse it out on an as-needed basis,

لەسەر بنەمای پێویستی خۆمان شیدەکەینەوە،

sometimes for very good reasons,

هەندێک جار بۆ هۆکاری زۆر باش،

other times just because we don't understand the gaps in our lives.

هەندێک جاری تریش لەبەر ئەوەی لە بۆشاییەکانی ژیانمان تێناگەین.

That's truth number two about lying.

ئەوە ڕاستی ژمارە دووە لەسەر درۆ کردن.

We're against lying,

ئێمە دژی درۆکردنین،

but we're covertly for it

بەڵام بە شاراوەیی لەگەڵین

in ways that our society has sanctioned for centuries and centuries and centuries.

بە چەند شێوازێک کە کۆمەڵگا بۆ چەندین سەدەی لەدوای یەک لەژێر ئابڵۆقەدا بووە.

It's as old as breathing.

هێندەی هەناسەدان کۆنە.

It's part of our culture, it's part of our history.

بەشێکە لە کلتورەکەمان، بەشێکە لە مێژووەکەمان.

Think Dante, Shakespeare, the Bible, News of the World.

بیر لە دانتێ، شەیکسپیر، ئینجیل، و هەواڵەکانی جیهان بکەنەوە.

(Laughter)

(پێکەنین)

Lying has evolutionary value to us as a species.

درۆکردن بەهای پەرەسەندنی هەیە بۆ ئێمە وەک بوونەوەرێک.

Researchers have long known that the more intelligent the species,

توێژەرەوەکان ماوەیەکی زۆرە دەزانن کە تا جۆرە بوونەوەرەکە زیرەک بێت،

the larger the neocortex,

نوێترین بەشی توێکڵی مێشک گەورەتر دەبێت، و

the more likely it is to be deceptive.

ئەگەری زیاترە هەڵخەڵەتێنەرتر بێت.

Now you might remember Koko.

هەمووتان کۆکۆتان بیرە.

Does anybody remember Koko the gorilla who was taught sign language?

کەس کۆکۆی گۆریلای بیرە کە زمانی نیشانەی فێرکرابوو؟

Koko was taught to communicate via sign language.

کۆکۆ فێری ئەوە کرابوو بە زمانی نیشانە پەیوەندی بکات.

Here's Koko with her kitten.

ئەمە کۆکۆیە لەگەڵ پشیلەکەی.

It's her cute little, fluffy pet kitten.

پشیلە جوانە تووکنەکەی.

Koko once blamed her pet kitten for ripping a sink out of the wall.

کۆکۆ جارێک پشیلە ماڵییەکەی تۆمەتبار کرد بە دەرکردنی دەستشۆرەکە لە دیوارەکە.

(Laughter)

(پێکەنین)

We're hardwired to become leaders of the pack.

وا درووستبووین خۆمان بە سەرۆکی هەمووان بزانین.

It's starts really, really early.

زۆر زۆر زوو دەستی پێکردووە.

How early?

چەندێک زوو؟

Well babies will fake a cry,

منداڵان بەدرۆوە دەگرین،

pause, wait to see who's coming

دەوەستن، چاوەڕێدەکەن بزانن کێ دێت و

and then go right back to crying.

ئینجا دووبارە دەگەڕێنەوە سەر گریان.

One-year-olds learn concealment.

لە یەک ساڵیدا فێری شت شاردنەوە دەبن.

(Laughter)

(پێکەنین)

Two-year-olds bluff.

دوو ساڵ بەهەڵەدا بردن.

Five-year-olds lie outright.

لە پێنج ساڵیدا درۆی ڕاستەوخۆ.

They manipulate via flattery.

لەڕێی مەراییەوە کۆنترۆڵی چواردەور دەکەن.

Nine-year-olds, masters of the cover-up.

نۆ ساڵان، زۆر بە باشی فێری پەردەپۆش کردن دەبن.

By the time you enter college,

تا ئەوکاتەی دەچنە زانکۆ،

you're going to lie to your mom in one out of every five interactions.

لە هەر پێنج جارێک جارێک درۆ لەگەڵ دایکت دەکەیت.

By the time we enter this work world and we're breadwinners,

تا ئەوکاتەی یەینە ئەم جیهانی کارکردنەوە و بژێوی ژیان دابین دەکەین،

we enter a world that is just cluttered with Spam, fake digital friends,

دێینە جیهانێکەوە کە پڕە لە ئیمەیڵی ساختە، هاوڕێی ساختەی ئینتەرنێت،

partisan media,

ڕاگەیاندنی حیزبی،

ingenious identity thieves,

دزە زیرەکەکانی ناسنامە،

world-class Ponzi schemers,

قۆڵبڕینی وەبەرهێنەری نوێ بۆ دانەوەی قەرزی وەبەرهێنەری کۆن،

a deception epidemic --

بەربڵاوییەکی قۆڵبڕین --

in short, what one author calls a post-truth society.

بە کورتی، ئەوەی نوسەرێک پێی دەڵێت کۆمەڵگای دوای ڕاستی.

It's been very confusing for a long time now.

ماوەیەکی زۆرە جیهان زۆر سەرلێشێوێنەر بووە.

What do you do?

باشە چی بکەین؟

Well, there are steps we can take to navigate our way through the morass.

هەندێک هەنگاو هەیە دەتوانین بینێین بۆ دەرچوون لەم هەموو درۆیە.

Trained liespotters get to the truth 90 percent of the time.

درۆ دۆزەرەوە ڕاهێنان پێکراوەکان لەسەدا ٩٠ی جارەکان دەگەنە ڕاستی.

The rest of us, we're only 54 percent accurate.

ئەوانەی ترمان لە سەدا ٥٤ی جارەکان ڕاست دەکەین.

Why is it so easy to learn?

بۆچی فێربوونی ئەوەندە ئاسانە؟

There are good liars and bad liars.

درۆزنی باش و درۆزنی خراپیش هەیە.

There are no real original liars.

هیچ درۆزنێکی بنەڕەتی ڕاستەقینە نییە.

We all make the same mistakes. We all use the same techniques.

هەموو هەمان هەڵەکان دەکەین. هەموو هەمان تەکنیکەکان بەکاردێنین.

So what I'm going to do is I'm going to show you two patterns of deception.

کەواتە ئەوەی ئێستا ئەمەوێ بیکەم ئەوەیە کە دوو شێوازی هەڵخەڵەتاندنتان نیشاندەدەم.

And then we're going to look at the hot spots

ئینجا سەیری خاڵە گرنگەکان دەکەین و

and see if we can find them ourselves.

بزانین خۆمان دەتوانین بیاندۆزینەوە.

We're going to start with speech.

بە وتارێک دەستپێدەکەین.

(Video) Bill Clinton: I want you to listen to me.

بیڵ کلینتۆن: ئەمەوێ گوێملێگرن.

I'm going to say this again.

دووبارە ئەمە دەڵێمەوە.

I did not have sexual relations with that woman, Miss Lewinsky.

پەیوەندی سێکسیم نەبوو لەگەڵ ئەو ژنە، خاتوو لیوینسکی.

I never told anybody to lie, not a single time, never.

قەت بە کەسم نەوتووە درۆ بکات، بۆ تەنیا جارێکیش.

And these allegations are false.

ئەم تۆمەتانە ڕاست نین. و

And I need to go back to work for the American people.

پێویستە بگەڕێمەوە بۆ سەر کارکردن بۆ خەڵکی ئەمریکا.

Thank you.

زۆر سوپاس.

(Applause)

(چەپڵەلێدان)

Pamela Meyer: Okay, what were the telltale signs?

پامێڵا: باشە، نیشانەکانی درۆکردن چی بوون؟

Well first we heard what's known as a non-contracted denial.

یەکەم شت گوێمان لەوەبوو کە ناسراوە بە نکوڵیکردنی فەرمی.

Studies show that people who are overdetermined in their denial

توێژینەوەکان نیشانیانداوە ئەوانەی زۆر سورن لەسەر نکوڵیکردنەکە

will resort to formal rather than informal language.

پەنا دەبەنە بەر زمانێکی فەرمی وەک لە زمانێکی نافەڕمی.

We also heard distancing language: "that woman."

هەروەها گوێمان لە زمانی خۆدوورخەرەوە بوو: "ئەو ژنە"

We know that liars will unconsciously distance themselves

دەزانین کە درۆزنەکان بێ ویستی خۆیان خۆیان دووردەخەنەوە،

from their subject,

لە ئامانجەکەیان،

using language as their tool.

زمان وەک ئامراز بەکاردێنن.

Now if Bill Clinton had said, "Well, to tell you the truth ..."

ئێستا ئەگەر بیڵ کلینتۆن بیوتایە، "ڕاستییەکەتان پێبڵێم...."

or Richard Nixon's favorite, "In all candor ..."

یان ئەوەی ریچارد نیکسن حەزی لێبوو، "بەوپەڕی ڕاشکاوییەوە.."

he would have been a dead giveaway

ئاشکرا کردنێکی بێ مەبەست دەبوو

for any liespotter that knows

بۆ هەر درۆدۆزەرەوەیەک کە دەزانێت

that qualifying language, as it's called, qualifying language like that,

زمانی گونجاندن، وەک ناونراوە، هەر پێی دەوترێت زمانی گونجاندن،

further discredits the subject.

زیاتر بابەتەکە ئاشکرا دەکات.

Now if he had repeated the question in its entirety,

ئێستا ئەگەر تەواوی پرسیارەکەی دووبارە بکردایەتەوە،

or if he had peppered his account with a little too much detail --

یان ئەگەر زیاتر وردەکاری بوتایە لەسەر پێگەی خۆی -- و

and we're all really glad he didn't do that --

خۆشحاڵین کە ئەوەی نەکرد --

he would have further discredited himself.

زیاتر خۆی ئاشکرا دەکرد.

Freud had it right.

فرۆید ڕاستی وتوە.

Freud said, look, there's much more to it than speech:

فرۆید وتوێتی، سەیرکە، لە قسەکردن زیاتر هەیە:

"No mortal can keep a secret.

"هیچ بوونەوەرێک نهێنی پێناشاردرێتەوە.

If his lips are silent, he chatters with his fingertips."

ئەگەر لێوەکانی بێدەنگ بوون، بە نووکی پەنجەی قسە دەکات."

And we all do it no matter how powerful you are.

هەمووشمان چەندێک بەهێزیش بین ئەوە دەکەین.

We all chatter with our fingertips.

هەموو بە سەری پەنجەمان قسە دەکەین.

I'm going to show you Dominique Strauss-Kahn with Obama

دۆمینیک سترۆس کانتان پیشان دەدەم لەگەڵ ئۆباما

who's chattering with his fingertips.

کە بە سەری پەنجەی قسە دەکات.

(Laughter)

(پێکەنین)

Now this brings us to our next pattern, which is body language.

ئێستا ئەمە دەمانبەتە سەر شێوەی دووەم، کە زمانی جەستەیە.

With body language, here's what you've got to do.

بۆ زمانی جەستە پێویستە ئەم شتە بکەیت.

You've really got to just throw your assumptions out the door.

بەڕاستی پێویستە گریمانەکانت فڕێبەیتە دەرەوەی دەرگاکە.

Let the science temper your knowledge a little bit.

با زانست کەمێکی تر لە ئاستی ڕۆشنبیریت زیادبکات.

Because we think liars fidget all the time.

چونکە وادەزانین هەمووکات درۆزنەکان دەشڵەژێن.

Well guess what, they're known to freeze their upper bodies when they're lying.

دەزانن چی، ناسراون بەوەی دەتوانن بەشی سەرەوەی لەشیان بوەستێنن کاتێ درۆ دەکەن.

We think liars won't look you in the eyes.

وا دەزانین درۆزنەکان سەیری چاو ناکەن.

Well guess what, they look you in the eyes a little too much

دەزانن بۆ ئەوەش، کەمێک زۆر سەیری چاوەکانت دەکەن

just to compensate for that myth.

تەنیا لەبەر ئەو بیروباوەڕە باوە.

We think warmth and smiles convey honesty, sincerity.

وا دەزانین گەرمی و زەردەخەنە نیشانەی ڕاستگۆیین.

But a trained liespotter can spot a fake smile a mile away.

بەڵام درۆدۆزەرەوەی ڕاهێنانپێکراو دەتوانن لە دووری میلێکەوە زەردەخەنەی ساختە بدۆزنەوە.

Can you all spot the fake smile here?

هەمووتان زەردەخەنەیەکی درۆ بەدی دەکەن لێرە؟

You can consciously contract the muscles in your cheeks.

دەتوانن بە ویستی خۆتان ماسولکەیەکی ڕوومەتتان گرژکەن.

But the real smile's in the eyes, the crow's feet of the eyes.

بەڵام زەردەخەنە ڕاستییەکە لە چاوەکاندایە، چرچییەکانی چواردەوری چاو.

They cannot be consciously contracted,

ناکرێت بە ویستی خۆمان گرژ بکرێن،

especially if you overdid the Botox.

بەتایبەتی ئەگەر بۆتۆکسی زۆر کردبێت.

Don't overdo the Botox; nobody will think you're honest.

بۆتۆکسی زۆر مەکەن؛ کەس باوەڕ بەوە ناکات ڕاستگۆ بیت.

Now we're going to look at the hot spots.

ئێستا سەیری خاڵە گرنگەکان دەکەین.

Can you tell what's happening in a conversation?

دەتوانی لە گفتوگۆیەکدا بزانیت چی ڕووئەیات؟

Can you start to find the hot spots

دەتوانیت دەستکەیت بە دۆزینەوەی خاڵە گرنگەکان

to see the discrepancies

بۆ بینینی نەگونجانەکان

between someone's words and someone's actions?

لە نێوەکان قسەکان و کردەوەکانی کەسێکدا؟

Now, I know it seems really obvious,

ئێستا، دەزانم زۆر لە ئاشکرا دەچێت،

but when you're having a conversation with someone you suspect of deception,

بەڵام کاتێک گفتوگۆت لەگەڵ کەسێکدا دەبێت کە گومانی هەڵخەڵەتاندنی لێدەکەیت،

attitude is by far the most overlooked but telling of indicators.

هەڵوێست یەکێکە لەو شتانەی چاوپۆشی لێکراوە بەڵام ئاماژە پێدەرێکیشە.

An honest person is going to be cooperative.

کەسی ڕاستگۆ هەوڵدەدات هاوکاربێت.

They're going to show they're on your side.

نیشانی دەدەن کە لە لایەنی تۆن.

They're going to be enthusiastic.

بەپەرۆش دەبن.

They're going to be willing and helpful to getting you to the truth.

حەز دەکەن و یارمەتیدەریش دەبن بۆت بۆ ئەوەی بگەیت بە ڕاستییەکە.

They're going to be willing to brainstorm, name suspects,

هەوڵدەدەن چی دەزانن بیڵێن، ناوی گومان لێکراوەکان،

provide details.

دابینکردنی وردەکاری.

They're going to say,

پێت دەڵێن،

"Hey, maybe it was those guys in payroll that forged those checks."

هێی، لەوانەیە ئەوانەی لیستی موچەیان لایە ئەو چەکە ساختانەیان درووستکردووە.

They're going to be infuriated if they sense they're wrongly accused

زۆر توڕە دەبن ئەگەر هەست بکەن بە هەڵە تۆمەتبار کراون

throughout the entire course of the interview, not just in flashes;

بە درێژایی ماوەی یەکتر بینینەکە، نەک ناوبەناو'

they'll be infuriated throughout the entire course of the interview.

بەدرێژایی ئەو ماوەیە لە توڕەییا دەبن. و

And if you ask someone honest

ئەگەر لە کەسێکی ڕاستگۆ بپرسیت

what should happen to whomever did forge those checks,

پێویستە چی لە کەسێک بکرێت کە ئەو چەکە ساختانەی دروستکردووە،

an honest person is much more likely

کەسێکی ڕاستگۆ ئەگەری زیاترە

to recommend strict rather than lenient punishment.

پێشنیاری سزایەکی قورس بکات وەک لە سزایەکی سوک.

Now let's say you're having that exact same conversation

ئێستا با بڵێین ڕێک هەمان ئەو گفتوگۆیەت دەبێت

with someone deceptive.

لەگەڵ کەسێکی هەڵخەڵەتێنەر.

That person may be withdrawn,

ئەو کەسە لەوانەیە کەمێک کزبێت،

look down, lower their voice,

سەیری خوارەوە بکات، دەنگی نزمکات،

pause, be kind of herky-jerky.

بووەستێت، کەمێک قسەناخۆش بێت.

Ask a deceptive person to tell their story,

داوا لە کەسێکی هەڵخەڵەتێنەر بکە چیرۆکەکەیان بگێڕنەوە،

they're going to pepper it with way too much detail

وردەکاری زۆری پێوە دەکەن،

in all kinds of irrelevant places.

لە هەموو شوێنە ناپێویستەکاندا. و

And then they're going to tell their story in strict chronological order.

هەروەها چیرۆکەکەشیان بە ڕیزبەندییەکی کاتی ورد دەڵێنەوە. و

And what a trained interrogator does

ئەوەی لێکۆڵەرەوەیەکی ڕاهێنانپێکراو دەیکات

is they come in and in very subtle ways over the course of several hours,

ئەوەیە کە یەن و بە چەند ڕێگایەکی زۆر هێواش و بەدرێژایی چەند کاتژمێرێک

they will ask that person to tell that story backwards,

داوا لە کەسەکە دەکەن چیرۆکەکەیان بە پێچەوانەوە بگێڕنەوە، و

and then they'll watch them squirm,

ئینجا سەیریان دەکەن چۆن پێچ بەخۆیان دەدەن، و

and track which questions produce the highest volume of deceptive tells.

سەیرکە بزانە کام پرسیارانە بە بەرزترین دەنگ وەڵام دەدەنەوە.

Why do they do that? Well, we all do the same thing.

بۆچی ئەوە دەکەن؟ هەموومان هەمان شت دەکەین.

We rehearse our words,

درۆکان لەبەر دەکەین،

but we rarely rehearse our gestures.

بەڵام بە دەگمەن جوڵەی لەشمان لەبەردەکەین.

We say "yes," we shake our heads "no."

دەڵێین بەڵێ، و سەرمان ڕادەوەشێنین "نەخێر"

We tell very convincing stories, we slightly shrug our shoulders.

چیرۆکی زۆر قایلکەر دەگێڕینەوە، کەمێک شانمان بەرزدەکەینەوە.

We commit terrible crimes,

تاوانی قێزەون دەکەین، و

and we smile at the delight in getting away with it.

زەردەخەنە دەکەین لەبەر ئەوەی بۆمان چووەتە سەر.

Now, that smile is known in the trade as "duping delight."

ئەو زەردەخەنەیە لە جیهانی کرداریدا بە "زەردەخەنەی هەڵخەڵەتاندن ناسراوە."

And we're going to see that in several videos moving forward,

لە چەند ڤیدیۆیەکی دواتریشدا ئەو شتە دەبینین،

but we're going to start -- for those of you who don't know him,

بەڵام دەستپێدەکەین -- بۆ زۆرێک لە ئێوە کە نایناسن،

this is presidential candidate John Edwards

ئەمە پاڵێوراوی سەرۆکایەتی جۆن ئێدواردسە

who shocked America by fathering a child out of wedlock.

کە ئەمریکای تاساند بە باوکایەتی کردنی منداڵێک لە دەرەوەی هاوسەرگیریدا.

We're going to see him talk about getting a paternity test.

سەیری دەکەین کاتێک باسی ئەوە دەکات چۆن پشکنینی باوکایەتی بۆ کراوە.

See now if you can spot him saying, "yes" while shaking his head "no,"

بزانن هەستی پێئەکەن کە دەڵێت "بەڵێ" و سەریشی ڕائەوەشێنێت "نەخێر"

slightly shrugging his shoulders.

کەمێکیش شانی دەکاتەوە.

(Video) John Edwards: I'd be happy to participate in one.

جۆن: دڵخۆش ئەبم ئەگەر بۆم بکرێت.

I know that it's not possible that this child could be mine,

دەزانم کە ئەوە ناکرێت و لەوانەیە ئەم مناڵە هی من بێت،

because of the timing of events.

بەهۆی کاتی ڕووداوەکانەوە.

So I know it's not possible.

بۆیە ئەزانم شتی وا نابێت.

Happy to take a paternity test, and would love to see it happen.

ئامادەم پشکنینی باوکایەتییەکە بکەم، و پێمخۆش دەبێت ئەنجامدانی ببینم.

Interviewer: Are you going to do that soon? Is there somebody --

بەنیازیت زوو ئەوە بکەیت؟ هیچ کەسێ: هەیە --

JE: Well, I'm only one side. I'm only one side of the test.

من یەک لایەنی ئەوەم. من تەنیا یەک لایەنی پشکنینەکەم.

But I'm happy to participate in one.

بەڵام دڵخۆش دەبم بەشداری لە پشکنینێکی وادا بکەم.

PM: Okay, those head shakes are much easier to spot

باشە، ئەو سەر ڕاوەشاندنانە بینینی ئاسانترە

once you know to look for them.

ئەگەر بۆیان بگەڕێیت.

There are going to be times when someone makes one expression

جاری وا هەیە کاتێک کەسێک دەربڕینێک دەکات

while masking another that just kind of leaks through in a flash.

بۆ داپۆشینی دەربڕینێکی تر کە لە چاوتروکاندنێکدا لێی دەرچووە.

Murderers are known to leak sadness.

بکوژەکان ناسراون بەوەی کە دڵتەنگی لێیانەوە دزە ئەکات.

Your new joint venture partner might shake your hand,

هاوەڵە نوێکەت کە بەشداربووە لە سەرکێشییەکە لەوانەیە تۆقەت لەگەڵکات،

celebrate, go out to dinner with you and then leak an expression of anger.

ئاهەنگ بگێڕێت، لەگەڵ بچێتە دەر و ئینجا دەربڕینێکی توڕەیی دەرپەڕێنێت.

And we're not all going to become facial expression experts overnight here,

کەسیشمان بە شەو و ڕۆژێک نابین بە پسپۆڕی دەربڕینی دەم و چاو،

but there's one I can teach you that's very dangerous

بەڵام یەکێک هەیە دەتوانم فێرتان بکەم و زۆر مەترسیدارە و

and it's easy to learn,

فێربوونی ئاسانە، و

and that's the expression of contempt.

ئەویش دەربڕینی بە کەم سەیرکردنە.

Now with anger, you've got two people on an even playing field.

لە توڕەییدا، دوو کەست هەیە لە مەیدانێکی یاریکردنی یەکساندان.

It's still somewhat of a healthy relationship.

هێشتا تا ڕادەیەک پەیوەندییەکی تەندروستە.

But when anger turns to contempt, you've been dismissed.

بەڵام کاتێک توڕەیی دەبێت بە بەکەم سەیرکردن، تۆ ڕەتکراویتەتەوە.

It's associated with moral superiority.

بەستراوەتەوە بە بەرزتری ڕەوشتی.

And for that reason, it's very, very hard to recover from.

لەبەر ئەو هۆکارەش، چاکبوونەوە لێی زۆر قورسە.

Here's what it looks like.

زیاتر لەمە دەچێت.

It's marked by one lip corner pulled up and in.

نیشانەکەی بەرزبوونەوەی سووچێکی لێوەکانە لەگەڵ چوونە ناوەوەی.

It's the only asymmetrical expression.

تەنیا دەربڕینی ناڕێکە. و

And in the presence of contempt, whether or not deception follows --

لە هەبوونی بەکەم سەیرکردندا، ئەگەر هەڵخەڵەتاندن بەدوایدا بێـ یان نا -- و

and it doesn't always follow --

هەمووکات بەدوایدا نایەت --

look the other way, go the other direction,

سەیری لاکەی تر بکە، بە ئاراستەکەی تردا بڕۆ،

reconsider the deal,

بە ڕێکەوتنەکەیا بچۆرەوە،

say, "No thank you. I'm not coming up for just one more nightcap. Thank you."

بڵێ، "نا سوپاس. بۆ یەک خواردنەوەی تری شەوانە نایەم. سوپاس."

Science has surfaced many, many more indicators.

زانست چەندین ئاماژەی تری ئاشکراکردووە.

We know, for example,

دەزانین بۆ نموونە،

we know liars will shift their blink rate,

دەزانین درۆزنەکان ڕێژەی چاوتروکاندنیان دەگۆڕن،

point their feet towards an exit.

ئاراستەی قاچیان بەرەو شوێنی چوونەدەرەوە دەبێ.

They will take barrier objects

هەر شتێک وەک بەربەست بەکاربێت دەێهێنن و

and put them between themselves and the person that is interviewing them.

لە نێوان خۆیان و ئەو کەسە دایدەنێن کە قسەیان لەگەڵ دەکات.

They'll alter their vocal tone,

تۆنی دەنگیان دەگۆڕن،

often making their vocal tone much lower.

زۆربەی کات تۆنی دەنگیان زۆر نزمتر دەکەنەوە.

Now here's the deal.

ئێستا شتێکی تریش هەیە.

These behaviors are just behaviors.

ئەم ڕەفتارانە تەنیا ڕەفتارن.

They're not proof of deception.

بەڵگەی هەڵخەڵەتاندن نین.

They're red flags.

ئاڵای سورن.

We're human beings.

ئێمە مرۆڤین.

We make deceptive flailing gestures all over the place all day long.

ڕۆژانە چەندین جار بێ ویستی خۆمان ئەو جوڵانەی لەش دەکەین.

They don't mean anything in and of themselves.

خۆیان بەتەنیا هیچ شتێک ناگەیەنن.

But when you see clusters of them, that's your signal.

بەڵام کاتێک چەند نیشانەیەک پێکەوە دەبینیت، ئەوە ئاماژەت دەداتێ.

Look, listen, probe, ask some hard questions,

سەیرکە، گوێگرە، وردبەرەوە، پرسیاری قورس بکە،

get out of that very comfortable mode of knowing,

لەو دۆخە وەرە دەر کە پێتوابێت هەموو شتێک دەزانیت،

walk into curiosity mode, ask more questions,

بچۆرە دۆخی حەسرەتەوە، پرسیاری زیاتر بکە،

have a little dignity, treat the person you're talking to with rapport.

کەمێک هەیبەت هەبێت، کەمێک بە تێگەشتن و هەستەوە قسە لەگەڵ کەسەکە بکە.

Don't try to be like those folks on "Law & Order" and those other TV shows

وەک ئەو کەسانەی زنجیرەی تەلەفزیۆنی "لۆو ئان ئۆردەر" مەبن

that pummel their subjects into submission.

کە بەزۆر وا لە ئامانجەکانیان دەکەن خۆیان بەدەستەوە بن.

Don't be too aggressive, it doesn't work.

زۆر توند و تیژ مەبە، ئەوە سودی نابێت.

Now, we've talked a little bit about how to talk to someone who's lying

ئێستا، کەمێک باسی ئەوەمان کرد چۆن قسە لەگەڵ یەکێ بکەین کە درۆ ئەکات و

and how to spot a lie.

چۆن بە درۆکە بزانین.

And as I promised, we're now going to look at what the truth looks like.

وەک بەڵێنیشم پێدان، ئێستا سەیر دەکەین بزانین ڕاستییەکە لە چی دەچێت.

But I'm going to show you two videos,

بەڵام دوو ڤیدیۆتان نیشان ئەیەم،

two mothers -- one is lying, one is telling the truth.

دوو دایک -- یەکێکیان درۆ ئەکات، یەکێکی تریان ڕاستی دەڵێت.

And these were surfaced by researcher David Matsumoto in California.

ئەمانەش لەلایەن توێژەرەوە دەیڤد ماتسومۆتۆوە بڵاوکرایەوە لە کالیفۆرنیا.

And I think they're an excellent example of what the truth looks like.

پێشموابێت نموونەی زۆر باشن بۆ ئەوەی ڕاستییەکە لەچی دەچێت.

This mother, Diane Downs,

ئەم دایکە، دایان داونس،

shot her kids at close range,

لە نزیکەوە تەقەی لە منداڵەکانی کرد،

drove them to the hospital while they bled all over the car,

بەرەو نەخۆشخانە بردوونی کاتێک خوێنیان لێڕۆشتووە لە ئوتومبێلەکەیا،

claimed a scraggy-haired stranger did it.

وتوشێتی کە کەسێکی نەناسراو ئەوەی کردووە.

And you'll see when you see the video,

کە ڤیدیۆکەشتان بینی دەبینن،

she can't even pretend to be an agonizing mother.

تەنانەت ناشتوانێت وا دەریبخات دایکێکە جەرگی سوتاوە.

What you want to look for here is an incredible discrepancy

ئەوەی پێویستە بۆی بگەڕێن نەگونجانە زۆرەکەیە

between horrific events that she describes and her very, very cool demeanor.

لە نێوان ڕووداوە ناخۆشەکاندا کە باسی دەکات و هەڵسوکەوتە زۆر لەسەرخۆکەیەتی.

And if you look closely, you'll see duping delight throughout this video.

ئەگەر لەنزیکیشەوە سەیریکەن، بەدرێژایی ڤیدیۆکە زەردەخەنەی هەڵخەڵەتاندن دەبینن.

(Video) Diane Downs: At night when I close my eyes,

دیان داونس: شەوان کە چاوەکانم دائەخەم،

I can see Christie reaching her hand out to me while I'm driving,

دەبینم کریستی دەستی درێژدەکات بۆم کاتێک شۆفێری ئەکەم، و

and the blood just kept coming out of her mouth.

بەردەوام خوێن لەدەمی یەتە دەرەوە. و

And that -- maybe it'll fade too with time --

ئەوەش -- لەوانەیە بەتێپەڕبوونی کات نەمبێنێت --

but I don't think so.

بەڵام پێموانییە.

That bothers me the most.

ئەوەش لەهەمووی ناخۆشترە.

PM: Now I'm going to show you a video

ئێستا ڤیدیۆیەکتان پیشان ئەیەم

of an actual grieving mother, Erin Runnion,

هی دایکێکی جەرگ سوتێنراوی ڕاستەقینە، ئیرین رونیۆن،

confronting her daughter's murderer and torturer in court.

کە ڕووبەڕووی بکوژ و ئەشکەنجەدەری کچەکەی دەبێتەوە لە دادگا.

Here you're going to see no false emotion,

لێرەیا هیچ هەستێکی ساختە نابینن،

just the authentic expression of a mother's agony.

تەنیا دەربڕینێکی ڕاستی دایکێکی جەرگ سوتاو.

(Video) Erin Runnion: I wrote this statement

ئەم وتارەم نوسی

on the third anniversary of the night you took my baby,

لە سێیەم ساڵیادی ئەو شەوەی مناڵەکەت لێ بردم، و

and you hurt her,

ئازارت یا، و

and you crushed her,

تێکت شکاند،

you terrified her until her heart stopped.

ئەشکەنجەت یا تا دڵی وەستا.

And she fought, and I know she fought you.

ئەویش بەرەنگارت بۆوە، و ئەزانم کە بەرەنگارت بۆتەوە.

But I know she looked at you with those amazing brown eyes,

بەڵام ئەزانم کە بەو چاوە قاوەییە سەرسوڕهێنەرانە سەیری کردویت، و

and you still wanted to kill her.

تۆش هەر ویستوتە بیکوژیت. و

And I don't understand it,

لەوە تێناگەم، و

and I never will.

قەتیش لێی تێناگەم.

PM: Okay, there's no doubting the veracity of those emotions.

باشە، ئێستا هیچ گومان لە ڕاستی ئەو هەستانە نییە.

Now the technology around what the truth looks like

ئێستا تەکنەلۆجیا بۆ زانینی ئەوەی ڕاستییەکە لە چی دەچێت

is progressing on, the science of it.

لە بەرەوپێشچووندایە، زانستەکەی پشتی.

We know, for example,

دەزانین، بۆ نموونە،

that we now have specialized eye trackers and infrared brain scans,

ئێستا پشکنەری تایبەتی جوڵەی چاو و تیشکی ئینفرارێدی مێشکمان هەیە،

MRI's that can decode the signals that our bodies send out

لەرینەوەی موغناتیزی دەتوانێت ئەو ئاماژانە بدۆزێتەوە کە لەش دەریئەکات

when we're trying to be deceptive.

کاتێک هەوڵدەدەین هەڵخەڵەتێنەر بین.

And these technologies are going to be marketed to all of us

ئەم تەکنەلۆجیایانەشمان هەمووی پێدەفرۆشرێتەوە

as panaceas for deceit,

وەک دەرمانی دژی هەڵخەڵەتاندن، و

and they will prove incredibly useful some day.

ڕۆژێک دێت زۆر بەسوود بن.

But you've got to ask yourself in the meantime:

بەڵام لەو کاتەدا پێویستە لە خۆت بپرسیت:

Who do you want on your side of the meeting,

دەتەوێت لەکاتی چاوپێکەوتنەکەدا کێ لە لای تۆ بێت،

someone who's trained in getting to the truth

کەسێک کە ڕاهێنراوە لە گەشتن بە ڕاستییەکە

or some guy who's going to drag a 400-pound electroencephalogram

یان یەکێک کە ئامێرێکی هێڵکاری مێشکی ٤٠٠ پاوەندی دەهێنێت

through the door?

بەناو دەرگاکەیا؟

Liespotters rely on human tools.

درۆ دۆزەرەوەکان پشت بە ئامرازی مرۆیی دەبەستن.

They know, as someone once said,

دەزانن، وەک جارێک کەسێک وتی،

"Character's who you are in the dark."

کەسایەتیت ئەوەی ناو تاریکییەکەیە.

And what's kind of interesting is that today, we have so little darkness.

ئەوەشی سەرنج ڕاکێشە ئەوەیە لەم سەردەمەیا تاریکییەکی زۆر کەممان هەیە.

Our world is lit up 24 hours a day.

جیهانەکەمان ٢٤ کاتژمێرە ڕووناکە.

It's transparent with blogs and social networks

بەو هەموو بلۆگ و تۆڕە کۆمەڵایەتیانە ڕۆشن کراوەتەوە

broadcasting the buzz of a whole new generation of people

ژیانی ڕۆژانەی نەوەیەکی نوێی خەڵک پیشان دەدەن

that have made a choice to live their lives in public.

کە بە ویستی خۆیان دەیانەوێت ژیانەکەیان لەبەر چاوی خەڵک بەرنە سەر.

It's a much more noisy world.

جیهانێکی زۆر قەرەباڵغترە.

So one challenge we have is to remember,

کەواتە ململانێیەک کە پێویستە بیرمانبێت،

oversharing, that's not honesty.

زیاد لە پێویست هاوبەشکردنی خەڵک، ئەوە ڕاستگۆیەتی نییە.

Our manic tweeting and texting can blind us

ئەو هەموو پۆستکردن و بڵاوکردنەوەیە دەکرێ کوێرمان بکات

to the fact that the subtleties of human decency -- character integrity --

بۆ ئەو ڕاستیەی کە جیاکەرەوەکانی ڕەوشتجوانی مرۆڤ -- پتەوی کەسایەتی --

that's still what matters, that's always what's going to matter.

هێشتا ئەوە گرنگە، هەمووکات ئەوە گرنگ دەبێت.

So in this much noisier world,

کەواتە لە جیهانێکی پڕ لە ژاوەژاوەتردا،

it might make sense for us

لەوانەیە ڕێیتێچێت بۆمان

to be just a little bit more explicit about our moral code.

کەمێکی تر بە تەواوەتی پەیوەست بین بە دەستوری ڕەوشتەکانەوە.

When you combine the science of recognizing deception

کاتێک زانستی ناسینەوەی هەڵخەڵەتاندن تێکەڵ دەکەیت

with the art of looking, listening,

لەگەڵ هونەری سەیرکردن، گوێگرتن،

you exempt yourself from collaborating in a lie.

خۆت ڕزگار دەکەیت لە بەشداربوون لە درۆیەک.

You start up that path of being just a little bit more explicit,

ئەو ڕێچکەیە هەڵدەبژێریت کە کەمێک ڕوونتر بیت،

because you signal to everyone around you,

چونکە ئاماژە بۆ چواردەور دەنێریت،

you say, "Hey, my world, our world, it's going to be an honest one.

دەڵێیت، "هێی، جیهانەکەم، جیهانەکەمان، جیهانێکی ڕاستگۆیانە دەبێت.

My world is going to be one where truth is strengthened

جیهانەکەم جیهانێک دەبێت کە تیایدا ڕاستی بەهێز دەکرێت و

and falsehood is recognized and marginalized."

هەڵە دەناسرێتەوە و سنوردار دەکرێت."

And when you do that,

کە ئەوەش دەکەیت،

the ground around you starts to shift just a little bit.

زەوییەکەی چواردەورت دەست دەکات بە کەمێک ڕێکبوونەوە.

And that's the truth. Thank you.

ئەوەش ڕاستییەکەیە. زۆر سوپاس.

(Applause)

(چەپڵەلێدان)