Sonaar Luthra: Meet the Water Canary

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Razaw S. Bor

نەخۆشی کۆلێر لە هایتی

بۆ یەکەم جار لەدوای تێپەڕ بوونی پەنجا ساڵ

لە مانگی تشرینی یەکەمی ڕابردوو تۆمار کرا.

هیچ ڕێگەیەک نەبوو بۆ پێشبینی کردنی

چەند لەناو سامانی ئاودا بڵاوببێتەوە.

و تا چەند بارودۆخەکە بەرەو خراپی دەڕوات.

Cholera was reported in Haiti

for the first time in over 50 years

و نەزانرا کە لە کوێ یارمەتی پێویست بوو

last October.

هەموو کات دڵنییا بووین کە یارمەتی و پاڵپشتی کورت دەهێنیت

There was no way to predict

لەم ناوچانەی کە زۆر پێویست بوو.

how far it would spread through water supplies

پێویستە ئێمە پێشبینی و ئامادەکاری باش بۆ لافاوەکان بکەین

and how bad the situation would get.

پێش ئەوەی ژیانێکی کەسێکی بێتاوان ببات

And not knowing where help was needed

و زیانی پێچەوانە نەکراو جێ بهێڵن،

always ensured that help was in short supply

بەڵام ئێمە هێشتا ناتوانین ئەوە لەگەڵ ئاو بکەین.

in the areas that needed it most.

ئێستا پێتان دەڵێم بۆ.

هەر ئێستا، ئەگەر تۆ بتەوێت ئاو لە کێڵگە تاقیبکەیتەوە،

We've gotten good at predicting and preparing for storms

تۆ پێویستت تەکنیکی ڕاهێنراو هەیە،

before they take innocent lives

مادەی گرانبەهای وەکو ئەمە،

and cause irreversible damage,

و پێویستە چاوەڕێ بکەی بۆ ماوەی ڕۆژێک

but we still can't do that with water,

بۆ ئەوەی کردە کیمیاییەکان ئیش بکەن و ئەنجامەکان ئاشکرا بن.

and here's why.

ئەمە زۆر هێواشە

Right now, if you want to test water in the field,

بۆ. زانینی بارودۆخی ئەم شوێنە

you need a trained technician,

پێش ئەوی ئەوان بگۆڕێن،

expensive equipment like this,

تێچووی زۆر گرانە

and you have to wait about a day

تا لە هەموو ئەو شوێنانە دابنرێت کە پێویستە تاقیکردنەوە بکرێت.

for chemical reactions to take place and provide results.

لە هەمان کاتدا، ئەمە ڕاستیەک پشتگوێ دەخات،

It's too slow

خەڵک هێشتا پێویستی بە خواردنەوی ئاوە.

to get a picture of conditions on the ground

زۆر لەو زانیاریانەی ئێمە کۆمان کردۆتەوە لەسەر بڵاو بوونەوەی کۆلێرا

before they change,

لە تاقیکردنەوەی ئاودا سەرچاوەی نەگرت بوو:

too expensive to implement

لەم شتانە وەرگیرا بوو،

in all the places that require testing.

بەڵکو لە تۆمار کردنی ئەو خەڵکانە بوو کە

And it ignores the fact that, in the meanwhile,

ئێمە نەمانتوانی یارمەتیان بدەین.

people still need to drink water.

دەتوانرا ژیانی زۆر بپارێزین

Most of the information that we collected on the cholera outbreak

بەهۆی باڵندەکانی کانەکانی ڕەژوو

didn't come from testing water;

ڕێگەیەکی سادە و بەنرخ

it came from forms like this,

بۆ ئەوەی بزانرێت ئەم کانزایانە سەلامەتن یان نا.

which documented all the people

من بە سادەیی ئەم کێشەی ئیشم لەسەر دەکرد سەرسام بووم

we failed to help.

لەگەڵ کۆمەڵێک کەسی بەتوانا و کارامە کە تا ئێستا لە ژیانم ناسیبێتم.

Countless lives have been saved

by canaries in coalmines --

ئیمە وابیردەکەینەوە چارەسەرێکی ئاسانتر بۆ ئەو کێشەیە هەیە

a simple and invaluable way

دانەیەکیان کە لەوانەیە بەکاربهێنرێت

for miners to know whether they're safe.

لە لایەن خەڵکانێک کە هەموو ڕۆژێک ڕووبەڕووی ئەو بارودۆخە دەبنەوە.

I've been inspired by that simplicity as I've been working on this problem

ئەوە لە قۆناغە زوەکاندایە،

بەڵام ئێستا بەم شێوەیەیە.

with some of the most hardworking and brilliant people I've ever known.

ئێمە پێی دەڵێین ئاوی کەناری.

We think there's a simpler solution to this problem --

ئەمە ئامێرێکی خێرا، هەرزانە

one that can be used

by people who face conditions like this everyday.

وەڵامی پرسیارێکی گرنگ دەداتەوە:

It's in its early stages,

ئایا ئەو ئاوە پیس بووە؟

but this is what it looks like right now.

پێویستی بە هیچ ڕاهێنانێکی تایبەت نییە.

We call it the Water Canary.

لە جێگەی ئەوەی چاەڕوانی کارلێکە کیمیایەکان بکات،

It's a fast, cheap device

ڕوناکی بەکاردێنێت.

that answers an important question:

ئەمە ئەوە دەگەێنێت کە پێویست بە چاوەڕوانی نییە

Is this water contaminated?

بۆ کارلێکی کردە کیمیایەکان،

It doesn't require any special training.

هیچ مادەیەکی تێدا نییە تا تەواو بێت

و پێوستی بە کەسی پسپۆر نییە

And instead of waiting for chemical reactions to take place,

بۆ زانینی زانیاریەکان.

it uses light.

بۆ تاقیکردنەوەی ئاو تۆ بە ئاسانی نمونەیەک وەردەگری

That means there's no waiting

و لە چەند چرکەیەک،

for chemical reactions to take place,

یا رووناکیەکی سۆر پێشان دەدات، کە ئاماژەیە بۆ پیسی ئاوەکە،

no need to use reagents that can run out

and no need to be an expert

یان ڕووناکی سەوزە، بۆ دەرخستنی پاکی ئاوەکە.

to get actionable information.

ئەمە کۆکردنەوەی زانیاری ژیان پارێز

بۆ هەموو کەسێک ئاسان دەکات

To test water, you simply insert a sample

and, within seconds,

و بۆ چاودێریکردنی چۆنایەتی بارودۆخی ئاو لە کاتی جیاواز.

it either displays a red light, indicating contaminated water,

هەرووەها ئێمە، لەگەڵ ئەوەشدا،

or a green light, indicating the sample is safe.

تۆڕی بێ تەلی

This will make it possible

for anyone to collect life-saving information

لە ئامێری هەرزان

لەگەڵ جی پی ئێس و جی ئێس ئێم بەردەست دەخەین.

and to monitor water quality conditions as they unfold.

ئەوە واتای چییە هەر هەر زانیاریەک دەتوانرێت بە ئۆتۆماتیکی بگوازرێتەوە

We're also, on top of that,

بۆ ناو داتایی زیندوو.

integrating wireless networking

لەگەڵ بەکارهێنەرانی پێویست،

دەتوانین نەخشەکانی وەکو ئەوەمان هەبێت

into an affordable device

بۆ کاری خۆپارێزی،

with GPS and GSM.

ئگادار کردنەوە لە مەترسی پێش ئەوەی ببنە باری لەناکاو

What that means is that each reading can be automatically transmitted to servers

کە ساڵانێک دەخاێنێت بۆ ئەوەی بێتەوە سەرەخۆ.

to be mapped in real time.

و دواتر، لەجیاتی خایاندنی چەند ۆژێک

With enough users,

بۆ بڵاوبونەوەی ئەو زانیارانەی بۆ ئەو خەڵکانەی زۆر پێویستیانە،

maps like this will make it possible

دەتوانرێت بە ئۆتۆماتیکی ڕووبدات.

to take preventive action,

containing hazards before they turn into emergencies

ئێمە بینیمان تۆڕەکان چۆن دابەش کراون،

ئامار و داتایەکی گەورە

that take years to recover from.

دەتوانن گۆمەڵگە بگۆڕن.

And then, instead of taking days

بیردەکەمەوە ئێستا کاتیەتی ئەمە بۆ ئاویش بکەین.

to disseminate this information to the people who need it most,

it can happen automatically.

دابین کردنی ئاوی کەناری بۆ کێڵگەکان ئمانجی ساڵی داهاتوومانە

پێدانی زانیاری سەرچاوەی- کراوەوە

We've seen how distributed networks,

بۆ ئەوەی هەرکەسێک بتوانێت بەشداربێت لە گەشەپێدان و شیکردنەوە،

big data and information

can transform society.

بۆ ئەوەی ئێمە بەیەکەوە ئەم کێشەیە چارەسەر بکەین.

I think it's time for us to apply them to water.

سوپاس.

(چەپڵە)

Our goal over the next year is to get Water Canary ready for the field

and to open-source the hardware

so that anyone can contribute to the development and the evaluation,

so we can tackle this problem together.

Thank you.

(Applause)