You can grow new brain cells. Here's how | Sandrine Thuret | TED

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Razaw S. Bor

ئێمە وەک کەسانی پێگەشتوو، دەکرێت گەشە بە خانەی دەماری نوێ بەین؟

هێشتا مشتومڕ هەیە لەسەر ئەو پرسیارە،

Can we, as adults, grow new nerve cells?

لەبەر ئەوەی بوارێکی زۆر نوێی توێژینەوەیە.

بۆ نموونە، جارێکیان قسەم لەگەڵ هاویشەیەکم دەکرد، ڕۆبێرت،

There's still some confusion about that question,

کە پزیشکی شێرپەنجەیە، و

پێی دەوتم،

as this is a fairly new field of research.

"ساندرین، شتێکی سەیرە.

For example, I was talking to one of my colleagues, Robert,

هەندێک لە نەخۆشەکانم کە پێیان وتراوە چاکبوونەتەوە لە شێرپەنجە

who is an oncologist,

هێشتا نیشانەکانی خەمۆکییان تێدا دەردەکەوێت."

and he was telling me,

"Sandrine, this is puzzling.

Some of my patients that have been told they are cured of their cancer

منیش وەڵامم دایەوە،

"بە بۆچوونی من ئەوە ڕێی تێدەچێت.

دەرمانەکەی دەیدەیت بە نەخۆشەکانت بۆ وەستاندنی خانە شێرپەنجەییەکان

still develop symptoms of depression."

And I responded to him,

ڕێگری دەگرێت لە درووستبوونی خانە دەمارییە نوێکانی مێشکیش."

"Well, from my point of view that makes sense.

The drug you give to your patients that stops the cancer cells multiplying

ئینجا ڕۆبێرت سەیری کردم وەک ئەوەی شێت بم و وتی،

also stops the newborn neurons being generated in their brain."

"بەڵام ساندرین، ئەم نەخۆشانە گەورەن --

گەورەکان خانەی دەماری نوێیان تیا درووست نابێت."

And then Robert looked at me like I was crazy and said,

جێی سەرسوڕمانی بوو کە وتم، "ڕاستییەکەی ئەوە ڕوودەدات."

"But Sandrine, these are adult patients --

adults do not grow new nerve cells."

ئەمەش دیاردەیەکی نوێیە پێیدەڵێین درووستبوونی دەمارەخانەی نوێ.

And much to his surprise, I said, "Well actually, we do."

[درووستبوونی دەمارەخانەی نوێ]

ڕۆبێرت پسپۆڕی زانستی دەماری نییە، و

And this is a phenomenon that we call neurogenesis.

ئەوکاتەی چووەتە کۆلێژی پزیشکی ئەوە فێرنەکراوە کە ئێستا دەیزانین --

[Neurogenesis]

Now Robert is not a neuroscientist,

کە مێشکی گەورەکانیش خانەی دەماری نوێ درووست دەکەن.

and when he went to medical school he was not taught what we know now --

بۆیە ڕۆبێرت، چونکە پزیشکێکی باشە،

that the adult brain can generate new nerve cells.

ویستی بێت بۆ تاقیگەکەم

بۆ ئەوەی کەمێک باشتر لە تەوەرەکە تێبگات.

So Robert, you know, being the good doctor that he is,

منیش بە گەشتێک بردم

بۆناو یەکێک لە سەرنجڕاکێشترین بەشەکانی مێشک

wanted to come to my lab

to understand the topic a little bit better.

کاتێک یەتە سەر درووستبوونی دەمارەخانەی نوێ --

ئەو بەشەش هایپۆکامپەسە.

And I took him for a tour

ئەو بەشە ڕەساسیەیە کە لە ناوەڕاستی مێشکدایە.

of one of the most exciting parts of the brain

when it comes to neurogenesis --

ئەوەشی کە ماوەیەکی زۆرە دەیزانین ئەوەیە،

and this is the hippocampus.

کە ئەمە زۆر گرنگە بۆ فێربوون، بیرەوەری، مەزاج، و هەست.

So this is this gray structure in the center of the brain.

بەڵام، ئەوەشی بەم دواییە زانیمان

And what we've known already for very long,

ئەوەیە کە یەکێکە لە تایبەتترین بەشەکانی مێشکی گەورەکان

is that this is important for learning, memory, mood and emotion.

کە تیایدا دەمارەخانە نوێکان درووست دەبن.

However, what we have learned more recently

ئەگەر بتوانین هایپۆکامپەسەکە ببڕین، و

is that this is one of the unique structures of the adult brain

نزیک بینەوە،

ئەو شینەی کە دەیبینن

where new neurons can be generated.

دەمارەخانەیەکی تازەیە لە مێشکی مشکێکی گەورەدا.

And if we slice through the hippocampus

and zoom in,

what you actually see here in blue

کەواتە کاتێک یەتە سەر مێشکی مرۆڤ --

is a newborn neuron in an adult mouse brain.

هاوپیشەکەم جۆناس فرایسن لە پەیمانگای کارۆلینسکا،

مەزندەی کردووە کە ڕۆژانە ٧٠٠ دەمارەخانەی نوێ درووست دەبن

So when it comes to the human brain --

my colleague Jonas Frisén from the Karolinska Institutet,

لە هایپۆکامپەسدا.

لەوانەیە وابزانن ئەمە زۆری وا نییە،

has estimated that we produce 700 new neurons per day

بەراورد بە بلیۆنان دەمارەخانەکانی هەمانە.

بەڵام تا ئەوکاتەی ئەبین بە ٥٠ ساڵ،

in the hippocampus.

هەموو ئەو دەمارەخانانەمان گۆڕیوە کە پێوەی لەدایک بووین لەو بەشەدا

You might think this is not much,

compared to the billions of neurons we have.

بە دەمارەخانەی نوێ.

But by the time we turn 50,

we will have all exchanged the neurons we were born with in that structure

کەواتە ئەم دەمارەخانە نوێیانە بۆچی گرنگن و کاریان چییە؟

with adult-born neurons.

یەکەم، دەزانین کە زۆر گرنگن بۆ فێربوون و بیرەوەری.

So why are these new neurons important and what are their functions?

لە تاقیگەکەشدا نیشانماندا

ئەگەر ڕێگری لە توانای مێشکی گەورەیەک بگرین

First, we know that they're important for learning and memory.

بۆ درووستکردنی دەمارەخانەی نوێ لە هایپۆکامپەسەکەدا،

ئەوا هەندێک توانای دیاریکراوی بیرەوەری کەسەکەمان گرتووە.

And in the lab we have shown

that if we block the ability of the adult brain

ئەمەش بەتایبەتی تازەیە و ڕاستە بۆ ناسینەوەی شوێن --

to produce new neurons in the hippocampus,

then we block certain memory abilities.

بۆنموونە، چۆن ڕێگا دەدۆزییتەوە لە ناو شارەکەدا.

And this is especially new and true for spatial recognition --

هێشتا زۆر ماوە فێریبین، و

دەمارەخانەکانیش بەتەنیا بۆ توانای بیرەوەری گرنگ نین،

so like, how you navigate your way in the city.

بەڵکو بۆ جۆرێتی بیرەوەرییەکەش.

زۆر سوودبەخش دەبوون لە زیادکردنەکان بۆ بیرەوەرییەکەمان و

We are still learning a lot,

and neurons are not only important for memory capacity,

یارمەتیدەر دەبن لە جیاکردنەوەی بیرەوەری هاوشێوەکان، وەک:

but also for the quality of the memory.

And they will have been helpful to add time to our memory

چۆن پاسکیلەکەت دەدۆزیتەوە

کە هەموو ڕۆژێک لە پارکەکە ڕایدەگرێت لە هەمان ناوچە،

and they will help differentiate very similar memories, like:

بەڵام بەشێوەیەکی کەمێک جیا؟

how do you find your bike

ئەوەشی سەرنجڕاکێشتر بوو بۆ ڕۆبێرتی هاوپیشەم

that you park at the station every day in the same area,

توێژینەوەکەمان بوو کە کردبوومان لەسەر خەمۆکی و درووستبوونی دەمارەخانەی نوێ.

but in a slightly different position?

کەواتە لە مۆدێلێکی خەمۆکی ئاژەڵدا،

And more interesting to my colleague Robert

بینیمان کە ڕێژەیەکی زۆر کەمتری درووستبوونی دەمارەخانەی نوێمان هەیە. و

is the research we have been doing on neurogenesis and depression.

ئەگەر دژەخەمۆکییەکان بەین،

So in an animal model of depression,

ئەوا بەرهەمهێنانی ئەم دەمارەخانە تازانە زیاتر دەکەین، و

we have seen that we have a lower level of neurogenesis.

نیشانەکانی خەمۆکی کەمدەکەینەوە،

And if we give antidepressants,

بەستنەوەیەکی ڕوون درووست دەکەین لە نێوان دروستبوونی دەمارەخانە و خەمۆکیدا.

then we increase the production of these newborn neurons,

and we decrease the symptoms of depression,

بەڵام لەوە زیاتر، ئەگەر ڕێگری لە درووستبوونی دەمارەخانەکان بگریت،

establishing a clear link between neurogenesis and depression.

ئەوا ڕێگری لە توانای دژەخەمۆکییەکەش دەگریت.

But moreover, if you just block neurogenesis,

بۆیە لەوکاتەیا، ڕۆبێرت تێگەشت

ئەگەری زۆرە نەخۆشەکانی کە بەدەست خەمۆکییەوە دەناڵێنن

then you block the efficacy of the antidepressant.

تەنانەت دوای چاکبوونەوەشیان لە شێرپەنجە،

So by then, Robert had understood

بەهۆی ئەوەوەیە کە دەرمانی شێرپەنجەکە ڕێگریکردووە لە درووستبوونی دەمارەخانەکان.

that very likely his patients were suffering from depression

کاتیشی دەوێت بۆ درووستبوونی دەمارەخانەی نوێ

even after being cured of their cancer,

because the cancer drug had stopped newborn neurons from being generated.

هەتا ئەگاتەوە ئاستی کارکردنی ئاسایی.

کەواتە ئێستا، هەمووی پێکەوە پێمان وایە بەڵگەی پێویستمان هەیە

And it will take time to generate new neurons

that reach normal functions.

هەتا بڵێین دروستبوونی دەمارەخانەی نوێ ئامانجەکەیە کە هەڵمانبژاردووە

So, collectively, now we think we have enough evidence

ئەگەر بمانەوێت پەرە بە درووستبوونی یادەوەری یان مەزاج بدەین،

یان ڕێگە لە نزمبوونەوەی توانای مێشک بگرین بەهۆی تەمەنەوە،

to say that neurogenesis is a target of choice

یان بەهۆی فشاری دەروونییەوە.

if we want to improve memory formation or mood,

پرسیاری دواتر ئەوەیە:

or even prevent the decline associated with aging,

دەتوانین کۆنترۆڵی درووستبوونی دەمارەخانەی نوێ بکەین؟

وەڵامەکە بەڵێیە.

or associated with stress.

ئێستا کویزێکی بچووک دەکەین.

So the next question is:

چەند ڕەفتارێک و چالاکییەکتان دەدەمێ، و

can we control neurogenesis?

ئێوە پێمبڵێن ئەگەر پێتان وایە درووستبوونی دەمارەخانە زیاد دەکات

The answer is yes.

And we are now going to do a little quiz.

یان کەمی دەکاتەوە.

I'm going to give you a set of behaviors and activities,

ئامادەن؟

and you tell me if you think they will increase neurogenesis

کەواتە با دەستپێکەین.

چی دەڵێن بۆ فێربوون؟

or if they will decrease neurogenesis.

زیاد دەکات؟

بەڵێ.

Are we ready?

فێربوون بەرهەمهێنانی ئەم دەمارەخانە نوێیانە زیاد دەکات.

OK, let's go.

So what about learning?

ئەی فشاری دەروونی؟

Increasing?

بەڵێ، فشاری دەروونی درووستبوونی دەمارەخانە نوێکان کەمدەکاتەوە.

Yes.

Learning will increase the production of these new neurons.

ئەی کەم خەوی؟

How about stress?

بێگومان، ئەویش کەمی دەکاتەوە.

Yes, stress will decrease the production of new neurons in the hippocampus.

ئەی سێکس؟

ئاه، زۆرباشە.

How about sleep deprivation?

(پێکەنین)

بەڵێ، ڕاست دەکەن، درووستبوونی دەمارەخانەی نوێ زیاد دەکات.

Indeed, it will decrease neurogenesis.

How about sex?

بەڵام، ئەبێ بە هاوسەنگی بێت.

Oh, wow!

نامانەوێ بکەوینە دۆخێکەوە --

(Laughter)

Yes, you are right, it will increase the production of new neurons.

(پێکەنین)

ئەوەنە زۆر بکرێت ببێتە هۆی کەمخەوی کەسەکە.

However, it's all about balance here.

(پێکەنین)

We don't want to fall in a situation --

ئەی چی دەربارەی بەتەمەنا چوون؟

(Laughter)

about too much sex leading to sleep deprivation.

(Laughter)

کەواتە ڕێژەی درووستبوونی دەمارەخانەی نوێ کەمدەبێتەوە لەگەڵ پیربوونمان،

How about getting older?

بەڵام هەر بەردەوام دەبێت.

ئینجا لە کۆتاییشدا، ڕاکردن؟

So the neurogenesis rate will decrease as we get older,

ڕێگە ئەیەم خۆتان بڕیار لەسەر ئەوە بەن.

but it is still occurring.

ئەمە یەکێکە لە یەکەمین توێژینەوەکان

And then finally, how about running?

کە لەلایەن یەکێک لە مامۆستاکانمەوە کراوە، ڕەستی گەیج لە پەیمانگای ساڵک،

I will let you judge that one by yourself.

نیشانی دەدات کە ژینگە دەکرێت کاریگەری خۆی هەبێت

So this is one of the first studies

لەسەر بەرهەمهێنانی دەمارەخانەی نوێ.

that was carried out by one of my mentors, Rusty Gage from the Salk Institute,

لێرەدا بەشێکی هایپۆکامپەسی مشکێک دەبینن

showing that the environment can have an impact

کە تایەی ڕاکردنی نییە لە قەفەسەکەیدا.

on the production of new neurons.

خاڵە ڕەشە بچووکەکانی دەیبینن دەمارەخانە نوێکانن. و

And here you see a section of the hippocampus of a mouse

لێرەشدا، بەشێکی هایپۆکامپەسی مشکێک دەبینن

that had no running wheel in its cage.

And the little black dots you see are actually newborn neurons-to-be.

کە تایەی ڕاکردنی هەبووە لەو قەفەسەدا.

کەواتە زیادکردنە زۆرەکە دەبینن

And now, you see a section of the hippocampus of a mouse

لە خاڵە ڕەشەکانی کە دەمارەخانە نوێکان نیشاندەدات.

that had a running wheel in its cage.

کەواتە بەشێوەیەکی کارا کاردەکاتە سەر دروستکردنی خانەی نوێ بەڵام ئەوە هەمووی نییە

So you see the massive increase

of the black dots representing the new neurons-to-be.

ئەوەشی دەیخۆیت کاریگەری دەبێت

لەسەر دروستبوونی دەمارەخانەی نوێ لە هایپۆکامپەسدا.

So activity impacts neurogenesis, but that's not all.

لێرەیا نموونەیەکی خواردنمان هەیە --

What you eat will have an effect

لەو پێکهاتە خۆراکییانەی نیشاندراوە کاریگەرییان هەبێت.

on the production of new neurons in the hippocampus.

منیش چەند دانەیەکتان بۆ دیاری دەکەم:

So here we have a sample of diet --

کەمکردنەوەی ڕێژەی خواردن بە لەسەدا ٢٠ بۆ ٣٠ دروستبوونی دەمارەخانە زیاد دەکات

of nutrients that have been shown to have efficacy.

And I'm just going to point a few out to you:

خواردن گرتنەوەی ناوبەناو -- دانانی مەودایەک لە نێوان ژەمەکاندا --

Calorie restriction of 20 to 30 percent will increase neurogenesis.

درووستبوونی دەمارەخانەی نوێ زیاد دەکات.

خواردنی مادە فلاڤۆنۆیدەکان،

کە لە ناو چکلێتە تۆخەکان یان توتڕکەکاندا هەیە،

Intermittent fasting -- spacing the time between your meals --

درووستبوونی زیاد دەکات.

will increase neurogenesis.

ترشی چەوری ئۆمیگا سێ،

Intake of flavonoids,

کە لە ماسی چەوردا هەیە، وەک سەلەمۆن،

which are contained in dark chocolate or blueberries,

بەرهەمهێنانی دەمارەخانەی نوێ زیاد دەکات.

will increase neurogenesis.

بەپێچەوانەوە، ژەمێکی پڕ لە چەوری تێرکراو

Omega-3 fatty acids,

present in fatty fish, like salmon,

کاریگەرییەکی نەرێنی دەبێت لەسەر درووستبوونی دەمارەخانەی نوێ.

will increase the production of these new neurons.

ئیسانۆڵ -- خواردنەوەی مەی -- درووستبونی دەمارەخانە کەمدەکاتەوە.

Conversely, a diet rich in high saturated fat

will have a negative impact on neurogenesis.

بەڵام، هەمووشتێک لەدەست نەچووە،

ڕێسڤێراترۆڵ، کە لە ناو شەرابی سوردا هەیە،

Ethanol -- intake of alcohol -- will decrease neurogenesis.

نیشاندراوە کە یارمەتیدەرە بۆ ڕزگاربوونی ئەم دەمارەخانە نوێیانە.

However, not everything is lost;

کەواتە جاری داهاتوو کە چویت بۆ خوانێک،

resveratrol, which is contained in red wine,

لەوانەیە بتەوێت پەنا بۆ ئەم خواردنەوەیە بەریت کە بێلایەنە بۆ دەمارەخانەکان.

has been shown to promote the survival of these new neurons.

(پێکەنین)

So next time you are at a dinner party,

ئینجا لە کۆتاییشدا، با دوایین خاڵ دیاریکەم --

you might want to reach for this possibly "neurogenesis-neutral" drink.

ئەمەیان ئاڵۆزە.

ژاپۆنییەکان سەرسامن بە پێکهاتنی خواردنەکان، و

(Laughter)

نیشانیانداوە کە خواردنە نەرمەکان درووستبوونی دەمارەخانەی نوێ پەکدەخات،

And then finally, let me point out the last one --

a quirky one.

So Japanese groups are fascinated with food textures,

جیاواز لە خواردنەکانی پێویستیان بە کرماندن -- و جوینە -- یان خواردنە ڕەقەکان.

and they have shown that actually soft diet impairs neurogenesis,

هەموو ئەم داتایانە،

کە پێویستیکردووە لەسەر ئاستێکی خانەیی سەیر بکەین،

as opposed to food that requires mastication -- chewing -- or crunchy food.

لەسەر ئاژەڵەکان تاقیکراوەتەوە.

بەڵام ئەم خواردنە دراوە بە بەشداربووە مرۆڤەکانیش، و

So all of this data,

where we need to look at the cellular level,

ئەوەی توانیمان بیبینین ئەوە بوو کە خواردن کاردەکاتە سەر بیرەوەری و مەزاجیش

has been generated using animal models.

But this diet has also been given to human participants,

بە هەمان ئەو ئاراستەیەی کاردەکاتە سەر درووستبوونی دەمارەخانەی نوێ،

and what we could see is that the diet modulates memory and mood

بۆ نموونە: کەمکردنەوەی کالۆری توانای بیرەوەری باشتر دەکات،

لەکاتێکدا خواردنەکانی چەورییان زۆرە نیشانەکانی خەمۆکی خراپتر دەکەن --

in the same direction as it modulates neurogenesis,

such as: calorie restriction will improve memory capacity,

جیاواز لە ترشی ئۆمیگا سێ، کە درووستبوونی دەمارەخانەی نوێ زیاد دەکات، و

whereas a high-fat diet will exacerbate symptoms of depression --

هەروەها یارمەتیدەرە لە کەمکردنەوەی نیشانەکانی خەمۆکی.

as opposed to omega-3 fatty acids, which increase neurogenesis,

کەواتە وا بیردەکەینەوە کاریگەری خواردن

and also help to decrease the symptoms of depression.

لەسەر تەندروستی دەروونی، بیرەوەری و مەزاج

So we think that the effect of diet

لەڕێگەی کاریگەییەوە دەبێت لەسەر درووستبوونی دەمارەخانەی نوێ لە هایپۆکامپەس.

on mental health, on memory and mood,

تەنیا ئەوەش نا کە دەیخۆیت،

بەڵکو پێکهاتنی خۆراکەکەش، و لە چ کاتێکدا دەیخۆیت، و

is actually mediated by the production of the new neurons in the hippocampus.

چەندێکی لێدەخۆیت.

And it's not only what you eat,

لە لایەنی خۆمانەوە -- زانایانی ئەو بوارە کە گرنگی بەمە دەدەین

but it's also the texture of the food, when you eat it

پێویستە باشتر تێبگەین لە ئەرکی ئەم دەمارەخانە نوێیانە، و

and how much of it you eat.

On our side -- neuroscientists interested in neurogenesis --

چۆن کۆنترۆڵی ڕزگاربوونیان و بەرهەمهێنانیان بکەین.

we need to understand better the function of these new neurons,

هەروەها پێویستە ڕێگایەک بدۆزینەوە بۆ پاراستنی خانە نوێکانی نەخۆشەکانی ڕۆبێرت.

and how we can control their survival and their production.

لەلای ئێوەشەوە --

بەجێتان دەهێڵم لەگەڵ دەمارەخانە نوێکانتان.

We also need to find a way to protect the neurogenesis of Robert's patients.

زۆر سوپاس.

(چەپڵەلێدان)

And on your side --

I leave you in charge of your neurogenesis.

توێژینەوەیەکی سەرسوڕهێنەرە ساندرین.

Thank you.

(Applause)

پێم وتیت کە تۆ ژیانی من گۆڕی --

ئێستا توتڕکی زۆر دەخۆم.

زۆر باشە.

Margaret Heffernan: Fantastic research, Sandrine.

ویستم پرسیار لەسەر ئەو مەسەلەی ڕاکردنە بکەم.

Now, I told you you changed my life --

پێویست بە ڕاکردن دەکات؟

I now eat a lot of blueberries.

یان تەنیا وەرزشی جوڵە بەس دەبێت،

Sandrine Thuret: Very good.

MH: I'm really interested in the running thing.

ئۆکسجین بگەیەنیت بە مێشک؟

دەکرێت هەر جۆرێک بێت لە جۆرەکانی وەرزشە قورسەکان؟

Do I have to run?

لە ئێستادا،

Or is it really just about aerobic exercise,

ناتوانین بڵێین کە هەر ڕاکردنەکەیە،

getting oxygen to the brain?

بەڵام وا بیردەکەینەوە کە بێگومان هەر شتێک بەرهەمهێنانی زیاد بکات --

Could it be any kind of vigorous exercise?

ST: So for the moment,

we can't really say if it's just the running itself,

یان سوڕی خوێن زیاد بکات بۆ مێشک،

دەبێ سوودبەخش بێت.

but we think that anything that indeed will increase the production --

کەواتە پێویست ناکات تایەی ڕاکردن بکڕم؟

نەخێر پێویست ناکات!

or moving the blood flow to the brain,

ئاه، دڵم ئاوی خواردەوە! زۆرباشە.

ساندرین سورێت، زۆر سوپاس بۆتۆ.

should be beneficial.

زۆر سوپاس مارگرێت

MH: So I don't have to get a running wheel in my office?

(چەپڵەلێدان)

ST: No, you don't!

MH: Oh, what a relief! That's wonderful.

Sandrine Thuret, thank you so much.

ST: Thank you, Margaret.

(Applause)