What is depression? - Helen M. Farrell

Translator: mabbast chato Reviewer: Razaw S. Bor

Depression is the leading cause of disability in the world.

خەمۆکی هۆکاری سەرەکی پەککەوتنە لە جیهاندا.

In the United States,

لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا،

close to 10% of adults struggle with depression.

نزیکەی ١٠٪ ی پێگەیشتوان بەدەست خەمۆکییەوە دەناڵێنن.

But because it's a mental illness,

بەڵام لەبەرئەوەی نەخۆشییەکی دەروونییە،

it can be a lot harder to understand than, say, high cholesterol.

تێگەیشتن لێی قورسترە لەچاو نەخۆشییەکی وەک بەرزی کۆلیستڕۆل.

One major source of confusion is the difference between having depression

یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانیش تێکەڵکردنی ئەو جیاوازیەیە لە نێوان نەخۆشی خەمۆکی و

and just feeling depressed.

تەنها هەستکردن بە غەمباری.

Almost everyone feels down from time to time.

هەموو کەسێک جار جار هەست بە غەمباری دەکات.

Getting a bad grade,

هێنانی نمرەی خراپ،

losing a job,

لەدەستدانی کار،

having an argument,

دەمەقاڵێ کردن،

even a rainy day can bring on feelings of sadness.

تەنانەت ڕۆژێکی باراناوی ڕەنگە هەستی غەمباریمان بۆ دروست بکات.

Sometimes there's no trigger at all.

هەندێ کاتیش هیچ ڕوداوێک ڕووی نەداوە.

It just pops up out of the blue.

تەنها لە پڕ ئەو هەستە دروست دەبێت.

Then circumstances change,

پاشان بارودۆخەکان دەگۆڕدرێن و

and those sad feelings disappear.

ئەو هەستانەی غەمبارمان دەکەن نامێنن.

Clinical depression is different.

نەخۆشی خەمۆکی جیاوازە.

It's a medical disorder,

نەخۆشییەکی پزیشکییە،

and it won't go away just because you want it to.

بە پێی ویستی تۆ کۆتایی نایەت.

It lingers for at least two consecutive weeks,

بە لایەنی کەمەوە بۆ ماوەی دوو هەفتە درێژە دەکێشێت،

and significantly interferes with one's ability to work,

و بە شێوەیەکی نائاسایی ڕێگری لە توانای ئیشکردن،

play,

یاریکردن،

or love.

و پەیوەندی خۆشەویستی دەکات.

Depression can have a lot of different symptoms:

خەمۆکی چەندین نیشانەی جیاوازی هەیە وەک:

a low mood,

دەرونێکی غەمبار،

loss of interest in things you'd normally enjoy,

لەدەستدانی چێژ لەو شتانەی کە پێشتر چێژبەخش بوون،

changes in appetite,

گۆڕانی ئارەزووی خواردن،

feeling worthless or excessively guilty,

هەستکردن بە بێنرخی و خۆ تاوانبارکردنی زۆر،

sleeping either too much or too little,

زۆر خەوتن یاخود کەم خەوی،

poor concentration,

کەمی تەرکیزکردن،

restlessness or slowness,

بێ ئۆقرەیی یاخود خاوبوونەوە،

loss of energy,

لەدەستدانی وزە،

or recurrent thoughts of suicide.

دووبارەبوونەوەی بیری خۆکوشتن.

If you have at least five of those symptoms,

ئەگەر لایەنی کەم پێنج لەو نیشانانەت هەبوو،

according to psychiatric guidelines,

بە پێی ڕێنماییە دەروونییەکان،

you qualify for a diagnosis of depression.

ئەکرێت خەمۆکیت تێدا دەستنیشان بکرێت.

And it's not just behavioral symptoms.

ئەوەش تەنها نیشانە ڕەفتارییەکان ناگرێتەوە،

Depression has physical manifestations inside the brain.

خەمۆکی چەند نیشانەیەکی جەستەیی هەیە لە مێشکدا.

First of all,

یەکەم جار،

there are changes that could be seen with the naked eye

چەند گۆڕانێک ڕوودەدەن کە بە چاوی ئاسایی و

and X-ray vision.

تیشکی ئێکس دەبینرێن.

These include smaller frontal lobes and hippocampal volumes.

ئەم نیشانانەش بچووک بوونەوەی بەشی پێشەوەی مێشك وقەبارەی هایپۆکامپەس دەگرێتەوە.

On a more microscale,

بە شێوەیەکی وردتر،

depression is associated with a few things:

خەمۆکی پەیوەندی بە چەند شتێکی تریشەوە هەیە:

the abnormal transmission or depletion of certain neurotransmitters,

ناردن و کەمبوونەوەی هەندێک لە دەمارە گوێزەرەوەکان،

especially serotonin, norepinephrine, and dopamine,

بە تایبەت سیرۆتۆنین، نۆرئێپنیفرین و دۆپامین،

blunted circadian rhythms,

تێکچوونی کاتژمێری بایۆلۆجی لەش،

or specific changes in the REM and slow-wave parts of your sleep cycle,

یان چەند گۆڕانێکی دیاریکراو لە قوڵایی خەوتن و شەپۆلە خاوەکانی سوڕی خەو،

and hormone abnormalities,

و تێکچوونی هۆرمۆنەکان،

such as high cortisol and deregulation of thyroid hormones.

وەک بەرزی کۆرتیزۆڵ و نائاسایی بوونی ڕژێنی دەرەقی.

بەڵام زانایانی دەمارزانی تا ئێستاش وێنەیەکی ڕوونیان لەبەر دەست نییە

But neuroscientists still don't have a complete picture

of what causes depression.

کە هۆکاری خەمۆکی چییە.

It seems to have to do with a complex interaction between genes and environment,

پێدەچێت بەهۆی پەیوەندییەکی ئاڵۆزەوە بێت لە نێوان جینەکان و ژینگەدا،

but we don't have a diagnostic tool

بەڵام سەرچاوەیەکی دەستنیشانکراومان نییە

that can accurately predict where or when it will show up.

تا بە وردی پیشانی بدات کە کەی و لە کوێ نەخۆشییەکە سەرهەڵدەدات.

And because depression symptoms are intangible,

و لەبەرئەوەی نیشانەکانی خەمۆکی هەست پێنەکراون،

it's hard to know who might look fine but is actually struggling.

قورسە هەست بە کەسێک بکرێت کە باش دیارە کەچی لە ڕاستیدا بە خەمۆکییەوە دەناڵێنێت.

According to the National Institute of Mental Health,

بە گوێرەی پەیمانگەی نەتەوەیی تەندروستی دەروونی,

it takes the average person suffering with a mental illness

بە تێکڕایی کەسێک کە بە نەخۆشییەکی دەروونیەوە دەناڵێنێت

over ten years to ask for help.

زیاد لە ١٠ ساڵ دەخایەنێت تاوەکو داوای یارمەتی دەکات.

But there are very effective treatments.

بەڵام چەند چارەسەرێکی کاریگەریش هەیە.

Medications and therapy complement each other to boost brain chemicals.

دەرمان و چارەسەری سروشتی تەواوکەری یەکترین بۆ باشترکردنی دەردراوەکانی مێشک.

In extreme cases, electroconvulsive therapy,

لە بارودۆخە زۆر قورسەکانیشدا چارەسەر بە تەزوی کارەبا،

which is like a controlled seizure in the patient's brain,

کە وەک گەشکە وایە لە مێشکی نەخۆشدا،

is also very helpful.

ڕێگەیەکی زۆر بەسودە.

Other promising treatments,

چارەسەرە هیوابەخشەکانی تر،

like transcranial magnetic stimulation,

وەک چارەسەر بە تەزووی موگناتیسی،

are being investigated, too.

لەژێر تاقیکردنەوەدایە.

So, if you know someone struggling with depression,

بۆیە گەر کەسێک دەناسیت کە بەدەست خەمۆکییەوە دەناڵێنێت،

encourage them, gently, to seek out some of these options.

بە میهرەبانییەوە هانی بدە کە یەکێک لەم ڕێگە چارانە بدۆزێتەوە.

You might even offer to help with specific tasks,

دەکرێت لە چەند کارێکدا یارمەتیدەری بیت،

like looking up therapists in the area,

وەک گەڕان بەدوای دەرونزانێکدا لە ناوچەکە،

or making a list of questions to ask a doctor.

یان دروستکردنی لیستێک پرسیار بۆ ئەوەی لە پزیشکێکی بکەن.

To someone with depression,

بۆ کەسێکی تووشبوو بە خەمۆکی،

these first steps can seem insurmountable.

ئەم هەنگاوە سەرەتاییانە قورسن.

If they feel guilty or ashamed,

ئەگەر هەست بە شەرم و تاوان بکات،

point out that depression is a medical condition,

بۆی ڕوون بکەرەوە کە خەمۆکیش نەخۆشییەکی پزیشکییە،

just like asthma or diabetes.

هەر وەکو هەناسە توندی و شەکرە.

It's not a weakness or a personality trait,

واتای لاوازی و تایبەتمەندی کەسی ناگەیەنێت،

and they shouldn't expect themselves to just get over it

نابێت وابزانن کە بە تەنها خۆیان دەتوانن ڕزگاریان بێت

anymore than they could will themselves to get over a broken arm.

هەروەک ئەوەی ناتوانن بەتەنها قۆڵێکی شکاو تیمار کەن.

If you haven't experienced depression yourself,

ئەگەر تا ئێستا تووشی خەمۆکی نەبوویت ،

avoid comparing it to times you've felt down.

بەراوردی خەمۆکی مەکە بەو کاتانەی هەستت بە غەمباری کردووە.

Comparing what they're experiencing to normal, temporary feelings of sadness

بەراوردکردنی هەستی ئەوانەی خەمۆکن بە هەستی خەمباربوونی ئاسایی و کاتی

can make them feel guilty for struggling.

وایان لێدەکات کە هەست بە تاوان بکەن بەهۆی ئازارچەشتنیانەوە.

Even just talking about depression openly can help.

تەنانەت باسکردنی خەمۆکی بە ئاشکرا دەکرێت یارمەتیدەر بێت .

For example, research shows that asking someone about suicidal thoughts

بۆ نمونە، توێژینەوەکان دەریانخستووە کە پرسیارکردن لەسەر بیری خۆکوژی لە کەسێک

actually reduces their suicide risk.

بە شێوەیەکی کاریگەر مەترسی خۆکوشتن کەمدەکاتەوە.

Open conversations about mental illness help erode stigma

وتوێژی ئاشکرا لەبارەی نەخۆشییە دەرونییەکانەوە شەرمکردن ناهێڵێت

and make it easier for people to ask for help.

و بۆ خەڵک ئاسانتر دەبێت کە داوای یارمەتی بکەن.

And the more patients seek treatment,

هەروەها تاوەکو نەخۆشی زیاتر چارەسەر بکرێن،

the more scientists will learn about depression,

زاناکان زیاتر دەزانن لە بارەی خەمۆکییەوە،

and the better the treatments will get.

و چارەسەرەکانیش باشتر دەبن.