Isabel Allende: Tales of passion | TED

Isabel Allende kể những câu chuyện về sự đam mê

Translator: Oanh Nguyen Reviewer: Ha Tran

Thank you so much.

Cảm ơn các bạn rất nhiều. Thật run khi được đứng đây

It's really scary to be here among the smartest of the smart.

giữa những người giỏi nhất trong những người giỏi.

(Laughter)

Tôi ở đây để kể cho các bạn một vài câu chuyện về lòng đam mê.

I'm here to tell you a few tales of passion.

There's a Jewish saying that I love:

Có một câu nói Do Thái mà tôi yêu thích.

What is truer than truth?

Điều gì thật hơn cả sự thật? Trả lời: Câu chuyện.

Answer: the story.

I'm a storyteller.

Tôi là một người kể chuyện. Tôi muốn truyền đạt những điều thật hơn cả sự thật.

I want to convey something that is truer than truth

about our common humanity.

về những con người bình thường chúng ta.

All stories interest me,

Mọi câu chuyện hấp dẫn tôi, và một số ám ảnh tôi

and some haunt me until I end up writing them.

cho đến khi tôi phải đặt bút viết chúng.

Certain themes keep coming up:

Một vài chủ đề liên tục xuất hiện:

justice, loyalty, violence, death, political and social issues,

công lý, sự chung thuỷ, bạo lực, cái chết, các vấn đề chính trị và xã hội,

freedom.

và tự do.

I'm aware of the mystery around us,

Tôi ý thức về bí ẩn quanh chúng ta,

so I write about coincidences, premonitions,

vì thế tôi viết về những điều ngẫu nhiên, những điềm báo,

emotions, dreams, the power of nature, magic.

cảm xúc, những giấc mơ, sức mạnh của thiên nhiên, phép màu.

In the last 20 years, I have published a few books,

Trong 20 năm vừa qua tôi đã xuất bản một vài cuốn sách,

but I have lived in anonymity until February of 2006,

nhưng vẫn luôn là một người vô danh cho đến tháng Hai năm 2006,

when I carried the Olympic flag in the Winter Olympics in Italy.

khi tôi mang cờ Olympic ở Thế vận hội Mùa Đông ở Italy.

Việc đó biến tôi thành một ngôi sao. Bây giờ người ta nhận ra tôi ở Macy's,

That made me a celebrity.

(Laughter)

Now people recognize me in Macy's,

và lũ cháu thì nghĩ rằng tôi thật tuyệt.

and my grandchildren think that I'm cool.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Allow me to tell you about my four minutes of fame.

Cho phép tôi kể cho bạn nghe về bốn phút nổi tiếng của mình.

Một thành viên ban tổ chức buổi lễ Olympic,

One of the organizers of the Olympic ceremony,

of the opening ceremony,

trong lễ khai mạc,

called me and said that I had been selected to be one of the flag bearers.

gọi tôi và thông báo tôi đã được chọn

làm một trong những người giương cờ.

I replied that surely, this was a case of mistaken identity,

Tôi đáp lời rằng đây chắc hẳn là một sự nhầm lẫn

because I'm as far as you can get from being an athlete.

bởi không ai có thể tệ hơn tôi về khoản thể dục thể thao.

Actually, I wasn't even sure that I could go around the stadium

Thực ra, tôi còn không chắc có thể đi quanh sân vận động

without a walker.

mà không phải chống gậy.

(Tiếng cười)

(Laughter)

I was told that this was no laughing matter.

Tôi được bảo rằng đây hoàn toàn không phải chuyện đùa.

This would be the first time

Đó là lần đầu tiên

that only women would carry the Olympic flag.

chỉ có phụ nữ được giương cờ Olympic.

Năm phụ nữ, đại diện cho năm châu lục,

Five women, representing five continents,

and three Olympic gold medal winners.

và ba vận động viên đạt Huy chương vàng Olympic.

My first question was, naturally:

Lúc đó tự nhiên tôi hỏi

What was I going to wear?

tôi sẽ mặc gì?

(Laughter)

(Tiếng cười)

"A uniform," she said,

Một bộ đồng phục, cô ấy bảo,

and asked for my measurements.

và hỏi số đo của tôi.

My measurements.

Số đo của tôi.

Tôi có thể mường tượng ra mình trong một cái áo choàng thùng thình,

I had a vision of myself in a fluffy anorak,

looking like the Michelin Man.

trông giống như Michelin Man.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Vào giữa tháng Hai,

By the middle of February, I found myself in Turin,

tôi tới Turin, nơi những đám đông nhiệt tình

where enthusiastic crowds cheered

cổ vũ mỗi khi một trong 80 đội thi Olympic xuất hiện trên phố.

when any of the 80 Olympic teams was in the street.

Those athletes had sacrificed everything to compete in the games.

Những vận động viên đó đã hy sinh tất cả để tham gia thi đấu.

They all deserved to win, but there's the element of luck.

Họ đều xứng đáng chiến thắng, nhưng còn có yếu tố may mắn nữa.

A speck of snow, an inch of ice, the force of the wind

Một bông tuyết, một inch băng, sức gió,

can determine the result of a race or a game.

có thể quyết định kết quả của một cuộc đua hay một trận đấu.

However, what matters most, more than training or luck, is the heart.

Tuy thế, điều thực sự quan trọng - hơn cả sự khổ luyện hay may mắn - là trái tim.

Only a fearless and determined heart will get the gold medal.

Chỉ một trái tim quả cảm và quyết tâm mới có thể giành được Huy chương vàng.

It is all about passion.

Phải có đam mê.

The streets of Turin were covered with red posters

Những con phố Turin ngập trong những tấm quảng cáo màu đỏ

announcing the slogan of the Olympics:

với slogan của Olympics.

"Passion lives here."

Đam mê là ở đây. Không phải điều đó luôn đúng sao ?

Isn't it always true?

Heart is what drives us and determines our fate.

Trái tim thúc đẩy chúng ta và quyết định số phận của mình.

Đó là thứ tôi cần ở những nhân vật trong những cuốn sách của mình:

That is what I need for my characters in my books:

a passionate heart.

một trái tim đầy đam mê.

I need mavericks, dissidents, adventurers, outsiders and rebels,

Tôi cần những người mang suy nghĩ và tư tưởng độc lập, những nhà phiêu lưu, những người ngoại đạo, những nhà cách mạng,

who ask questions, bend the rules and take risks.

những người luôn đặt câu hỏi, bẻ cong luật lệ và chấp nhận mạo hiểm.

People like all of you in this room.

Những người như tất cả các bạn trong căn phòng này.

Người tốt với những suy nghĩ bình thường sẽ không tạo nên những nhân vật thú vị.

Nice people with common sense do not make interesting characters.

(Laughter)

(Tiếng cười)

They only make good former spouses.

Họ chỉ có thể làm một ông chồng cũ hay bà vợ cũ tốt.

(Laughter)

(Tiếng cười)

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)

In the greenroom of the stadium, I met the other flag bearers:

Trong căn phòng màu xanh ở sân vận động, tôi gặp những người giương cờ khác:

ba vận động viên, và các diễn viên Susan Sarandon và Sophia Loren.

three athletes and the actresses Susan Sarandon and Sophia Loren.

Also, two women with passionate hearts:

Ngoài ra, có hai người phụ nữ với trái tim đầy đam mê.

Wangari Maathai, the Nobel Prize winner from Kenya

Wangari Maathai, người đoạt giải Nobel từ Kenya

who has planted 30 million trees,

nhờ trồng 30 triệu cây xanh. Bằng cách làm thế,

and by doing so, she has changed the soil, the weather, in some places in Africa,

bà đã cải thiện đất, khí hậu,

ở một số nơi ở châu Phi, và tất nhiên

and of course, the economic conditions in many villages;

là cả tình trạng kinh tế ở nhiều ngôi làng.

and Somaly Mam,

Và có Somaly Mam, một nhà hoạt động người Campuchia, người đã đấu tranh kiên cường

a Cambodian activist who fights passionately against child prostitution.

chống lại mại dâm trẻ em.

When she was 14 years old, her grandfather sold her to a brothel.

Khi cô 14 tuổi, người ông bán cô cho một nhà chứa.

She told us of little girls raped by men

Cô kể với chúng tôi về những bé gái bị hãm hiếp bởi đàn ông tin rằng

who believe that having sex with a very young virgin

quan hệ với gái trinh còn trẻ sẽ chữa họ khỏi AIDS.

will cure them from AIDS,

Và về những nhà chứa nơi những bé gái bị buộc phải tiếp 5,

and of brothels where children are forced to receive 15 clients per day,

15 khách một ngày,

and if they rebel, they are tortured with electricity.

và nếu chống lại, các em sẽ bị tra tấn bằng điện.

In the greenroom, I received my uniform.

Trong căn phòng xanh tôi nhận đồng phục.

It was not the kind of outfit that I normally wear,

Đó không phải loại tôi thường mặc,

but it was far from the Michelin Man suit that I had anticipated.

nhưng nó cũng không phải bộ giống như của Michelin Man

mà tôi đã tưởng tượng. Nó thực sự không tệ

Not bad, really.

I looked like a refrigerator.

Trông tôi như một cái tủ lạnh.

(Laughter)

(Tiếng cười)

But so did most of the flag bearers, except Sophia Loren,

Nhưng hầu hết những người cầm cờ đều như vậy, trừ Sophia Loren

the universal symbol of beauty and passion.

Biểu tượng toàn cầu của sắc đẹp và lòng đam mê

Sophia is over 70 and she looks great.

Sophia đã hơn 70 tuổi và trông thật hoàn hảo

She's sexy, slim and tall, with a deep tan.

Trông bà gợi cảm, mãnh dẻ và cao với màu da rám nắng

Now, how can you have a deep tan and have no wrinkles?

Làm sao để có làn da rám nắng và không có vết nhăn như vậy?

I don't know.

Tôi không biết.

Khi được hỏi trong một buổi phỏng vấn trên TV, "Làm thế nào trông bà lại khỏ mạnh như vậy?"

When asked in a TV interview how could she look so good,

she replied, "Posture."

Bà trả lời, "Tư thế. Lưng của tôi luôn luôn thẳng,

(Laughter)

"My back is always straight,

and I don't make old people's noises."

và tôi không phát ra âm thanh của người già."

(Tiếng cười)

(Laughter)

So there you have some free advice

Vậy đó, vậy là các bạn có những lời khuyên miễn phí

từ một trong những người phụ nữ đẹp nhất trái đất.

from one of the most beautiful women on earth:

no grunting, no coughing, no wheezing,

Không cằn nhằn, không ho, không khò khè.

no talking to yourselves, no farting.

không nói chuyện 1 mình, mà không đánh rắm.

(Tiếng cười)

(Laughter)

Thật ra, bà không có nói chính xác như vậy.

Well, she didn't say that, exactly.

(Laughter)

(Tiếng cười)

At some point around midnight,

Vào khoảng giữa đêm,

we were summoned to the wings of the stadium,

Chúng tôi tập hợp phía sau sân vận động

and the loudspeakers announced the Olympic flag,

và người ta giới thiệu cờ Olympic, rồi nhạc bắt đầu nổi lên --

and the music started --

by the way, the same music that starts here, the "Aida" march.

như nhạc ở đây vậy,

Bản Aida March.

Sophia Loren was right in front of me.

Sophia Loren đứng ngay phía trước tôi - bà cao hơn tôi khoảng 30cm

She's a foot taller than I am, not counting the poofy hair.

chưa kể mái tóc của bà.

(Laughter)

(Tiếng cười)

She walked elegantly, like a giraffe on the African savanna,

Bà đi thật thanh lịch, như con hươu cao cổ trên sa mạc Châu Phi,

holding the flag on her shoulder.

cầm cờ phía trên lưng. Còn tôi bước chậm chạp phía sau --

I jogged behind --

(Laughter)

(Tiếng cười)

on my tiptoes, holding the flag on my extended arm,

-- trên đầu ngón chân, và cầm cờ với sải tay dang rộng,

so that my head was actually under the damn flag.

vậy nghĩa là đầu tôi thật sự ở dưới cái lá cờ chết tiệt đó.

(Laughter)

(Tiếng cười)

All the cameras were, of course, on Sophia.

Tất cả máy quay, dĩ nhiên, hướng về Sophia

That was fortunate for me,

Điều đó thật may mắn cho tôi, vì hầu hết những tấm hình trên báo

because in most press photos, I appear too --

tôi cũng xuất hiện, mặc dù ở giữa 2 chân của Sophia

although, often between Sophia's legs --

(Laughter)

(Tiếng cười)

a place where most men would love to be.

Nơi hầu hết đàn ông đều muốn.

(Laughter)

(Tiếng cười)

(Tiếng vỗ tay)

(Applause)

The best four minutes of my entire life were those in the Olympic stadium.

4 phút đẹp nhất của cả cuộc đời tôi

là khoảng thời gian ở sân vận động Olympic

Chồng tôi không thích khi tôi nói như vậy -

My husband is offended when I say this,

although I have explained to him that what we do in private

mặc dù tôi đã giải thích với ông ấy những điều chúng tôi làm khi ở riêng với nhau

usually takes less than four minutes --

thường ít hơn 4 phút -

(Laughter)

(Tiếng cười)

so he shouldn't take it personally.

-- nên ông ấy không nên xem chuyện đó là chuyện cá nhân

(Laughter)

I have all the press clippings of those four magnificent minutes

Tôi lưu giữ tất cả mẫu tin về 4 phút tuỵêt vời đó,

because I don't want to forget them

vì tôi không muốn quên chúng

when old age destroys my brain cells.

khi tuổi già bắt đầu phá hủy những tế bào não của tôi.

I want to carry in my heart forever the key word of the Olympics:

Tôi muốn giữ mãi trong trái tim mình điều quan trọng nhất về Olympics --

- đam mê.

passion.

Bây giờ tôi sẽ kể câu chuyện về niềm đammê

So here's a tale of passion.

The year is 1998,

Năm đó là 1998, tại trai tù

the place is a prison camp for Tutsi refugees in Congo.

của những người tị nạn Tutsi ở Congo.

By the way, 80 percent of all refugees and displaced people in the world

Nhân đây, 80% những người tị nạn trên thế giới

are women and girls.

là phụ nữ và những bé gái.

Chúng ta có thể gọi nơi đó là một trại chết,

We can call this place in Congo a death camp,

because those who are not killed will die of disease or starvation.

vì những người không bị giết sẽ chết vì bệnh tật hay vì đói.

The protagonists of this story are a young woman, Rose Mapendo,

Vai chính trong câu chuyện này

là người phụ nữ trẻ, Rose Mapendo, và những đứa con của cô.

and her children.

She's pregnant and a widow.

Cô mang thai và là một phụ nữ góa chồng.

Những tên lính buộc cô phải chứng kiến

Soldiers had forced her to watch as her husband was tortured and killed.

cảnh chồng mình bị tra tất và giết.

Somehow she manages to keep her seven children alive,

Bằng cách nào đó cô đã bảo vệ được 7 đứa con nhỏ,

and a few months later, she gives birth to premature twins,

và sau đó vài tháng, cô sinh non một cặp song sinh.

two tiny little boys.

2 bé trai bé bỏng.

She cuts the umbilical cord with a stick

Cô tự cắt dây rốn với một cái que,

and ties it with her own hair.

và buộc chúng lại bằng chính tóc của mình

She names the twins after the camp's commanders

Cô đặt tên cho 2 đưa bé theo tên của sĩ quan chỉ huy trại

to gain their favor,

để lấy lòng họ, và nuôi chúng bằng lá trà đen

and feeds them with black tea because her milk cannot sustain them.

vì cô không đủ sữa cho chúng.

When the soldiers burst in her cell to rape her oldest daughter,

Khi tên lính vào trong xà lim của cô và lôi bé gái lớn nhất đi,

cô một mực nắm lấy cô bé và nhất quyết không bỏ ra,

she grabs hold of her and refuses to let go,

thâm chí ngay cả khi họ chỉa súng vào đầu cô.

even when they hold a gun to her head.

Somehow, the family survives for 16 months,

Gia đình cô sống sót được trong 16 tháng,

and then, by extraordinary luck

và sau đó, bằng sự may mắn kỳ diệu, và trái tim quả cảm

and the passionate heart of a young American man, Sasha Chanoff,

của một quý ông người Anh, Sasha Chanoff,

who manages to put her in a US rescue plane,

người đã giúp đưa cô lên máy báy giải cứu của Mỹ,

Rose Mapendo and her nine children end up in Phoenix, Arizona,

Rose Mapendo và 9 đứa con của mình đã đến Phoenix, Arizona,

where they're now living and thriving.

để sinh sống và phát triển

"Mapendo," in Swahili, means "great love."

Mapendo, theo tiếng Swahili, nghĩa là tình yêu lớn.

The protagonists of my books are strong and passionate women

Nhân vật chính trong những quyển sách của tôi cũng là những phụ nữ mạnh mẽ

like Rose Mapendo.

như Rose Mapendo.

I don't make them up;

Tôi không tạo ra họ. Tôi không cần phải làm vậy

there's no need for that.

Tôi nhìn xung quanh và tôi thấy họ ở tất cả mọi nơi.

I look around, and I see them everywhere.

I have worked with women and for women all my life.

Tôi đã làm việc với phụ nữ và vì phụ nữ cả đời tôi.

I know them well.

Tối biết họ rất rõ

I was born in ancient times, at the end of the world,

Tôi được sinh ra từ lâu rồi, tại điểm tận cùng của thế giới,

in a patriarchal Catholic and conservative family.

trong một gia đình bảo thủ theo đạo công giáo.

No wonder that by age five, I was a raging feminist --

Không ngạc nhiên gì khi lên 5 tôi đã bắt đầu đấu tranh vì nữ quyền -

although the term had not reached Chile yet,

mặc dù khái niệm đó chưa đến Chile,

so nobody knew what the heck was wrong with me.

vì thể mọi người không biết lúc đó tôi đang bị bệnh gì.

(Laughter)

(Tiếng cười)

I would soon find out that there was a high price to pay for my freedom

Không lâu sau đó tôi nhận ra rằng tôi phải trả giá rất cao

cho sự tự do, và cho những thắc mắc của mình về chế độ gia trưởng.

and for questioning the patriarchy.

But I was happy to pay it,

Nhưng tôi rất vui để trả giá, vì cứ mỗi lần tôi gặp vấn đề,

because for every blow that I received,

I was able to deliver two.

tôi có thể trả đòn gấp đôi.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Once, when my daughter Paula was in her twenties,

Một lần, khi con gái tôi Paula 20 tuổi

cô bé nói đấu tranh vì nữ quyền đã qua rồi, tôi nên dừng lại đi.

she said to me that feminism was dated, that I should move on.

We had a memorable fight.

Chúng tôi đã có một trận cãi nhau rất đáng nhớ. Đấu tranh vì nữ quyền đã xưa rồi?

Feminism is dated?

Yes, for privileged women like my daughter and all of us here today,

Đúng, cho những phụ nữ có nhiều đặc quyền như con gái tôi và tất cả chúng ta ở đây hôm nay,

but not for most of our sisters in the rest of the world,

nhưng không phải cho những chị em ở phần còn lại của thế giới

những người vẫn đang bị ép buộc tảo hôn,

who are still forced into premature marriage,

prostitution, forced labor.

lạm dụng tình dục, và lao động cực khổ --

They have children that they don't want or they cannot feed.

Họ có những đứa con mà họ không muốn và không thể nuôi

They have no control over their bodies or their lives.

Họ không có bất cứ quyền kiểm soát nào trên cơ thể cũng như cuộc sống của họ.

Họ không được giáo dục và không có tự do.

They have no education and no freedom.

They are raped, beaten up and sometimes killed with impunity.

Họ bị trói, bị đánh và thậm chí còn bị giết,

For most Western young women of today,

Đối với hậu hết phụ nữ trẻ phương Tây ngày nay,

being called a "feminist" is an insult.

bị gọi là nhà vận động vì nữ quyền là sự sỉ nhục.

Feminism has never been sexy,

Phong trào đòi nữ quyền không bao giờ gợi cảm hết, nhưng để tôi cam đoan với bạn

but let me assure you that it never stopped me from flirting,

tôi vẫn hay tán tỉnh

và chưa từng thiếu đàn ông

and I have seldom suffered from lack of men.

(Tiếng cười)

(Laughter)

Feminism is not dead, by no means.

Phong trào đòi nữ quyền chưa chết,

Nó đã phát triển. Nếu bạn không thích tên gọi như vậy,

It has evolved.

If you don't like the term,

change it, for Goddess' sake.

thì hãy, vì Chúa, thay đổi nó đi

Call it "Aphrodite" or "Venus" or "bimbo" or whatever you want.

Hãy gọi nó là Aphrodite, hay Venus hay bất cứ thứ gì bạn muốn,

The name doesn't matter,

điều đó không quan trọng,

as long as we understand what it is about, and we support it.

miễn là chúng ta hiểu ý nghĩa của chúng và ủng hộ chúng.

Vây đây là một câu chuyện khác về sự đam mê, lần này là một câu chuyện buồn.

So here's another tale of passion, and this is a sad one.

The place is a small women's clinic in a village in Bangladesh.

Câu chuyện diễn ra ở một phòng bệnh nhỏ dành cho phụ nữ ở Bangladesh.

The year is 2005.

Vào năm 2005

Jenny is a young American dental hygienist

Jenny là người vệ sinh răng trẻ tuổi người Anh

who has gone to the clinic as a volunteer during her three-week vacation.

người đã đến làm tình nguyện viên ở phòng khám

trong suốt kỳ nghĩ 3 tuần của cô.

She's prepared to clean teeth,

Cô dự định sẽ làm vệ sinh cho răng,

but when she gets there,

nhưng khi cô đến, cô nhận ra rằng ở đây không có bác sĩ,

she finds out that there are no doctors, no dentists,

không có nha sĩ và phòng bệnh chỉ là một túp lều đầy ruồi.

and the clinic is just a hut full of flies.

Outside, there is a line of women

Ở ngoài, phụ nữ xếp thành hàng dài

who have waited several hours to be treated.

đợi hàng tiếng đồng hồ đều được điều trị

The first patient is in excruciating pain

Bệnh nhân đầu tiên đang bị đau hết sức đau khổ

vì cô ta đang bị sâu vài cái răng hàm.

because she has several rotten molars.

Jenny realizes that the only solution is to pull out the bad teeth.

Jenny nhận ra rằng giải pháp duy nhất là nhỏ đi cái răng sâu.

Cô thì lại không có bằng cấp để làm việc đó, cô cũng chưa làm điều đó bao giờ.

She's not licensed for that; she has never done it.

She risks a lot and she's terrified.

Cô đã mạo hiểm rất nhiều và cô hoảng sợ.

She doesn't even have the proper instruments,

Cô thậm chí còn không có những thiết bị phù hợp

but fortunately, she has brought some novocaine.

nhưng cũng may là cô có mang theo một ít Novacaine.

Jenny has a brave and passionate heart.

Jenny có một trái tìm rất dũng cảm và đầy nhiệt huyết.

She murmurs a prayer and she goes ahead with the operation.

Cô cầu nguyện và bắt đầu phẩu thuật

At the end, the relieved patient kisses her hands.

Cuối cùng, bệnh nhân đã phục hồi hôn lên đôi tay cô.

That day the hygienist pulls out many more teeth.

Vào ngày đó một người làm vệ sinh răng đã nhổ thêm nhiều cái răng nữa.

The next morning, when she comes again to the so-called clinic,

Sáng hôm sau, khi cô quay trở lại phòng bệnh,

her first patient is waiting for her with her husband.

bệnh nhân đầu tiên hôm qua của cô đang đợi ở ngoài với người chồng.

The woman's face looks like a watermelon.

Khuôn mặt của người phụ nữ nhìn như quả dưa hấu.

It is so swollen that you can't even see the eyes.

Nó đã bị sưng phồng lên đến mức không thể nhìn thấy đôi mắt.

The husband, furious, threatens to kill the American.

Người chồng, đầy hoảng sợ, đã dọa sẽ giết cô bác sĩ.

Jenny is horrified at what she has done.

Jenny hoảng sợ với những gì cô đã làm,

But then, the translator explains

nhưng sau đó người phiên dịch giải thích rằng

that the patient's condition has nothing to do with the operation.

tình hình người bệnh nhu vậy không phải vì ca phẫu thuật hôm qua.

The day before, her husband beat her up

Người trước đó, chồng của cô ta đã đánh cô vì cô không có ở nhà

because she was not home in time to prepare dinner for him.

để chuẩn bị cơm tối cho ông.

Ngày nay vẫn còn hàng triệu người phụ nữ phải sống nhu vậy

Millions of women live like this today.

They are the poorest of the poor.

Họ là những người nghèo nhất của những người nghèo.

Although women do two-thirds of the world's labor,

Mặc dù phụ nữ chiềm 2/3 số lao động toàn thế giới,

they own less than one percent of the world's assets.

Họ sở hữu ít hơn 1% tài sản của toàn thế giới.

They are paid less than men for the same work, if they're paid at all,

Họ được trả ít hơn đối với cùng một công việc

nếu họ được trả lương, và cuộc sống vẫn rất bấp bênh

and they remain vulnerable because they have no economic independence,

vì họ không có độc lập về tài chính

and they are constantly threatened by exploitation,

và họ hằng ngày đe dọa bằng sự bóc lột,

violence and abuse.

bạo lực và lạm dụng.

It is a fact that giving women education, work,

Sự thật là việc bạn cho phụ nữ giáo dục, công việc,

the ability to control their own income, inherit and own property

và khả năng kiểm soát thu nhập,

thừa kế và tài sản cá nhân của họ sẽ giúp ích nhiều cho xã hội.

benefits the society.

If a woman is empowered,

Nếu phụ nữ được trao quyền,

her children and her family will be better off.

con cái và gia đình của họ sẽ có nhiều lợi ích.

If families prosper, the village prospers,

Nếu gia đình hạnh phúc, làng mạc sẽ phát triển,

and eventually, so does the whole country.

và cuối cùng là cả đất nước sẽ thịnh vượng.

Wangari Maathai goes to a village in Kenya.

Wangari Maathai đến một ngôi làng ở Kenya.

She talks with the women and explains that the land is barren

Bà nói chuyện với phụ nữ, và giải thích rằng đất đai ở đây rất cằn cỗi.

because they have cut and sold the trees.

vì họ đã cắt và bán hết cây cối.

Bà giúp những phụ nữ đó trồng cây mới và chăm sóc chúng,

She gets the women to plant new trees and water them,

drop by drop.

từng chút từng chút một.

In a matter of five or six years, they have a forest,

Sau khoảng 5 đến 6 năm, họ có 1 ngôi rừng,

the soil is enriched, and the village is saved.

đất đai trở nên màu mỡ, và cả ngôi làng được cứu sống.

The poorest and most backward societies

Những xã hội nghèo và lạc hậu nhất

are always those that put women down.

là những xã hội xem nhẹ vai trò của phụ nữ.

Yet this obvious truth is ignored by governments

Vậy mà sự thật hiển nhiên này lại bị chính phủ

and also by philanthropy.

và cả những tổ chức từ thiệt phớt lờ.

For every dollar given to a women's program,

Cho mỗi đồng được đặt vào chương trình của phụ nữ,

20 dollars are given to men's programs.

20 đồng được dùng để hỗ trợ cho đàn ông.

Women are 51 percent of humankind.

Phụ nữa chiếm 51% cả nhân loại.

Empowering them will change everything,

Tiếp sức cho họ sẽ thay đổi tất cả mọi thứ --

more than technology and design and entertainment.

nhiều hơn cả công nghệ, thiết kế và giải trí.

I can promise you that women working together --

Tôi có thể cam đoan rằng khi phụ nữ làm việc chung với nhau --

linked, informed and educated --

được kết nối, thông tin và giáo dục --

có thể đem lại hòa bình và thịnh vượng cho hành tinh đang bị bỏ rơi này.

can bring peace and prosperity to this forsaken planet.

In any war today, most of the casualties are civilians,

Trong tất cả cuộc chiến ngày nay, hầu hết thương vong là dân thường,

mainly women and children.

chủ yếu là phụ nữ và trẻ em. Họ là những thiệt hại do vô ý.

They are collateral damage.

Men run the world,

Đàn ông đang điều hành thế giới này, và hãy nhìn tình trạng hỗn độn này.

and look at the mess we have.

What kind of world do we want?

Chúng ta đang muốn một thế giới như thế nào?

This is a fundamental question that most of us are asking.

Đây là câu hỏi cơ bản mà hầu hết chúng ta đang tự hỏi.

Có ý nghĩa gì không khi chúng ta tham gia vào trật tự thế giới hiện tại?

Does it make sense to participate in the existing world order?

We want a world where life is preserved

Chúng ta muốn một thế giới nơi cuộc sống được bảo vệ,

and the quality of life is enriched for everybody,

và chất lượng cuộc sống được đảm bảo cho tất cả mọi người,

not only for the privileged.

chứ không phải chỉ những người có đặc ân.

Tháng một vừa qua tôi đã dự buổi triển lãm các tác phẩm của Fernando Botero

In January, I saw an exhibit of Fernando Botero's paintings

tại thư viện UC Berkeley.

at the UC Berkeley library.

No museum or gallery in the United States,

Không một bảo tàng hay phòng tranh nào tại Mỹ,

except for the New York gallery that carries Botero's work,

trừ phòng tranh New York trưng bày tác phẩm của Botero,

has dared to show the paintings,

dám cho phép triễn lãm tác phẩm vì đề tài của nó

because the theme is the Abu Ghraib prison.

là về nhà tù Abut Ghraib.

Chúng là những bức tranh lớn về sự tra tấn và lạm dụng quyền lực,

They are huge paintings of torture and abuse of power,

theo nhiều phong cách Botero

in the voluminous Botero style.

I have not been able to get those images out of my mind

Tôi không thể loại bỏ những bức ảnh đó ra khỏi tâm trí

or my heart.

và trái tim của mình.

What I fear most is power with impunity.

Điều tôi lo lắng nhất là quyền lực không bị trực phạt.

I fear abuse of power, and the power to abuse.

Tôi sợ sự lạm dụng quyền lực, và quyền lạm dụng người khác.

In our species, the alpha males define reality,

Đối với con người, đàn ông định nghĩa thực tế,

and force the rest of the pack to accept that reality

và buộc tất cả còn lại chấp nhận thực tế đó

and follow the rules.

và tuân thủ luật lệ.

The rules change all the time, but they always benefit them,

Những luật lệ thay đổi thường xuyên, nhưng chúng đều có lợi cho họ,

and in this case, the trickle-down effect, which does not work in economics,

và trong trường hợp là hiệu ứng lan tỏa,

dù không hiệu qủa trong nên kinh tế, diễn ra một cách hoàn hảo.

works perfectly.

Abuse trickles down from the top of the ladder to the bottom.

Sự lạm dụng ảnh hưởng từ cao xuống thấp

Women and children, especially the poor, are at the bottom.

Phụ nữ và trẻ em, đặc biệt là những người nghèo, sống ở đáy xã hội.

Even the most destitute of men have someone they can abuse --

Thâm chí người đàn ông túng thiếu nhất cũng có ai đó để họ lạm dụng --

a woman or a child.

một người phụ nữ hay 1 đứa bé

I'm fed up with the power that a few exert over the many

Tôi chán ngấy với loại quyền lực số ít người áp dụng cho số đông người khác

through gender, income, race and class.

vượt qua cả giới tính, thu nhập, chủng tộc và giai cấp.

Tôi nghĩ đã đến lúc để tạo ra những thay đổi nền tảng

I think that the time is ripe to make fundamental changes

in our civilization.

trong nên văn minh của chúng ta.

But for real change, we need feminine energy

Nhưng để thực sự thay đổi, chúng ta cần năng lực của phụ nữ

in the management of the world.

trong việc quản lý thế giới này.

We need a critical number of women in positions of power,

Chúng ta cần số lượng phụ nữ nhất định trong vị trí cả quyền lực,

and we need to nurture the feminine energy in men.

và chúng ta cần nuôi dưỡng năng lượng nữ tính trong đàn ông.

I'm talking about men with young minds, of course.

Dĩ nhiên tôi đang nói đến đàn ông với tinh thần trẻ trung.

Old guys are hopeless; we have to wait for them to die off.

Người già thì vô vọng rồi, chúng ta phải đợi cho họ chết đi thôi.

(Laughter)

Tiếng cười

Yes, I would love to have Sophia Loren's long legs

Vâng, tôi sẽ rất thích nêu có được đôi chân dài của Sophia Loren

and legendary breasts.

và bộ ngực huyền thoại đó.

But given a choice, I would rather have the warrior hearts

Nhưng nếu được chọn, tôi sẽ chọn một trái tim của chiến binh

Wangari Maathai, Somaly Mam, Jenny, và Rose Mapendo.

of Wangari Maathai, Somaly Mam, Jenny, and Rose Mapendo.

Tôi muốn tạo ra một thế giới đẹp.

I want to make this world good.

Không phải tốt hơn mà là đẹp hơn.

Not better -- but to make it good.

Why not? It is possible.

Tại sao không? Điều đó có thể mà. Hãy nhìn quanh phòng này --

Look around in this room --

all this knowledge, energy, talent and technology.

với tất cả kiến thức, năng lượng, tài năng và kỹ thuật này.

Let's get off our fannies, roll up our sleeves

Chúng ta hãy cùng xắn tay áo lên

and get to work, passionately,

và làm việc, một cách thật nhiệt tình,

để tạo ra một thế giới hoàn hảo.

in creating an almost-perfect world.

Thank you.

Cám ơn

(Applause and cheers)