Isabel Allende: Tales of passion | TED

Tłumaczenie: Pawel Banas Korekta: Karina Wieczorek

Thank you so much.

Dziękuję bardzo. To naprawdę straszne być tutaj,

It's really scary to be here among the smartest of the smart.

wśród najmądrzejszych z mądrych.

(Laughter)

Jestem tutaj aby opowiedzieć wam kilka historii o pasji.

I'm here to tell you a few tales of passion.

There's a Jewish saying that I love:

Jest takie żydowskie powiedzenie, które uwielbiam.

What is truer than truth?

Co jest prawdziwsze od prawdy? Odpowiedź: opowieść.

Answer: the story.

I'm a storyteller.

Jestem gawędziarką. Chciałabym wyrazić coś, co jest prawdziwsze niż prawda

I want to convey something that is truer than truth

about our common humanity.

o naszej wspólnej ludzkiej naturze.

All stories interest me,

Wszystkie historie interesują mnie, niektóre wręcz prześladują,

and some haunt me until I end up writing them.

dopóki ich nie opiszę.

Certain themes keep coming up:

Pewne tematy wciąż powracają:

justice, loyalty, violence, death, political and social issues,

sprawiedliwość, lojalność, przemoc, śmierć, kwestie społeczne i polityczne,

freedom.

wolność.

I'm aware of the mystery around us,

Jestem świadoma otaczającej nas tajemnicy

so I write about coincidences, premonitions,

więc, pisze o przypadkach, o przeczuciach,

emotions, dreams, the power of nature, magic.

emocjach, marzeniach, potędze natury, magii.

In the last 20 years, I have published a few books,

Przez ostatnie 20 lat ukazało się kilka moich książek,

but I have lived in anonymity until February of 2006,

lecz żyłam sobie anonimowo, aż do lutego 2006 roku,

when I carried the Olympic flag in the Winter Olympics in Italy.

kiedy to niosłam flagę olimpijską w czasie zimowych igrzysk we Włoszech.

Dzięki temu stałam się sławna. Teraz ludzie rozpoznają mnie w Macy's,

That made me a celebrity.

(Laughter)

Now people recognize me in Macy's,

a moje wnuki myślą, że jestem "cool".

and my grandchildren think that I'm cool.

(Laughter)

(Śmiech)

Allow me to tell you about my four minutes of fame.

Pozwólcie, że opowiem o moich 4 minutach sławy.

Jeden z organizatorów olimpijskiej ceremonii,

One of the organizers of the Olympic ceremony,

of the opening ceremony,

ceremonii otwarcia,

called me and said that I had been selected to be one of the flag bearers.

zadzwonił do mnie i powiedział, że zostałam wybrana

do niesienia flagi.

I replied that surely, this was a case of mistaken identity,

Odpowiedziałam, że z pewnością pomylili osoby

because I'm as far as you can get from being an athlete.

ponieważ daleko mi do sportsmenki.

Actually, I wasn't even sure that I could go around the stadium

Właściwie to nie byłam nawet pewna czy będę w stanie okrążyć stadion

without a walker.

bez chodzika.

(Śmiech)

(Laughter)

I was told that this was no laughing matter.

Poinformowano mnie, że to nie jest temat do żartów.

This would be the first time

To miał być pierwszy raz

that only women would carry the Olympic flag.

gdy same kobiety miały nieść flagę olimpijską.

5 kobiet reprezentujących 5 kontynentów,

Five women, representing five continents,

and three Olympic gold medal winners.

i 3 zdobywczynie olimpijskich złotych medali.

My first question was, naturally:

Naturalnie moim pierwszym pytaniem było,

What was I going to wear?

co mam na siebie włożyć?

(Laughter)

(Śmiech)

"A uniform," she said,

Uniform, odpowiedziała,

and asked for my measurements.

i poprosiła o moje wymiary.

My measurements.

Moje wymiary.

Wyobraziłam siebie w napompowanym skafandrze,

I had a vision of myself in a fluffy anorak,

looking like the Michelin Man.

wyglądającą jak ludzik Michelin.

(Laughter)

(Śmiech)

W połowie lutego

By the middle of February, I found myself in Turin,

znalazłam się w Turynie, gdzie podniecone tłumy

where enthusiastic crowds cheered

wiwatowały na cześć każdego z 80 olimpijskich zespołów, które pojawiały się na ulicy.

when any of the 80 Olympic teams was in the street.

Those athletes had sacrificed everything to compete in the games.

Ci sportowcy poświecili całe swoje życie aby wziąć udział w igrzyskach.

They all deserved to win, but there's the element of luck.

Każdy zasługiwał na medal, ale tu zawsze istnieje element szczęścia.

A speck of snow, an inch of ice, the force of the wind

Szczypta śniegu, cal lodu, siła wiatru,

can determine the result of a race or a game.

może zdecydować o wyniku wyścigu lub gry.

However, what matters most, more than training or luck, is the heart.

Jednak to co ma największe znaczenie - większe niż trening i szczęście - jest serce.

Only a fearless and determined heart will get the gold medal.

Tylko człowiek o nieustraszonym i zdeterminowanym sercu zdobędzie złoty medal.

It is all about passion.

Wszystko zależy od pasji.

The streets of Turin were covered with red posters

Ulice Turynu były pokryte czerwonymi plakatami

announcing the slogan of the Olympics:

głoszącymi slogan olimpiady.

"Passion lives here."

Pasja mieszka tutaj. Czyż nie jest to zawsze prawda?

Isn't it always true?

Heart is what drives us and determines our fate.

Serce jest tym co nas napędza i określa nasz los.

Tego właśnie potrzebują bohaterowie moich książek:

That is what I need for my characters in my books:

a passionate heart.

serca pełnego pasji.

I need mavericks, dissidents, adventurers, outsiders and rebels,

Potrzebuje indywidualistów, dysydentów, poszukiwaczy przygód, autsajderów i buntowników,

who ask questions, bend the rules and take risks.

którzy zadają pytania, naginają zasady i podejmują ryzyko.

People like all of you in this room.

Ludzie tacy jak wy wszyscy w tej sali.

Mili i zdroworozsądkowi ludzie nie są interesującymi postaciami.

Nice people with common sense do not make interesting characters.

(Laughter)

(Śmiech)

They only make good former spouses.

Sprawdzają się jedynie w roli byłych małżonków.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Oklaski)

In the greenroom of the stadium, I met the other flag bearers:

W poczekalni na stadionie spotkałam pozostałe kobiety mające nieść flagę:

3 sportsmenki i aktorki Susan Sarandon i Sophię Loren.

three athletes and the actresses Susan Sarandon and Sophia Loren.

Also, two women with passionate hearts:

Oraz 2 kobiety z pasją w sercu.

Wangari Maathai, the Nobel Prize winner from Kenya

Wangari Maathai, laureatka nagrody Nobla z Kenii,

who has planted 30 million trees,

która posadziła 30 milionów drzew. Dzięki czemu

and by doing so, she has changed the soil, the weather, in some places in Africa,

zmieniła glebę, klimat

w kilku miejscach w Afryce i oczywiście

and of course, the economic conditions in many villages;

warunki ekonomiczne w wielu afrykańskich wioskach.

and Somaly Mam,

Somaly Mam, aktywistka z Kambodży, która żarliwie walczy

a Cambodian activist who fights passionately against child prostitution.

z dziecięcą prostytucją.

When she was 14 years old, her grandfather sold her to a brothel.

Kiedy miała 14 lat, jej dziadek sprzedał ją do burdelu.

She told us of little girls raped by men

Opowiedziała nam o małych dziewczynkach gwałconych przez mężczyzn, którzy wierzą,

who believe that having sex with a very young virgin

że seks z bardzo młodą dziewicą wyleczy ich z AIDS.

will cure them from AIDS,

O burdelach gdzie dzieci są zmuszane do obsługi od 5

and of brothels where children are forced to receive 15 clients per day,

do 15 klientów dziennie,

and if they rebel, they are tortured with electricity.

a jeśli się zbuntują są torturowane przy użyciu prądu elektrycznego.

In the greenroom, I received my uniform.

W poczekalni otrzymałam mój uniform.

It was not the kind of outfit that I normally wear,

To nie był kostium, który bym normalnie ubrała,

but it was far from the Michelin Man suit that I had anticipated.

na szczęście zupełnie nie przypominał ubioru ludzika Michelin,

którego się spodziewałam. Naprawdę nie najgorzej.

Not bad, really.

I looked like a refrigerator.

Wyglądałam jak lodówka.

(Laughter)

(Śmiech)

But so did most of the flag bearers, except Sophia Loren,

Tak jak cała reszta, która niosła flagi, z wyjątkiem Sophii Loren,

the universal symbol of beauty and passion.

światowego symbolu piękna i pasji.

Sophia is over 70 and she looks great.

Sophia jest po 70-tce, a wygląda wspaniale.

She's sexy, slim and tall, with a deep tan.

Jest seksowna, szczupła i wysoka, bardzo opalona.

Now, how can you have a deep tan and have no wrinkles?

Jak można być tak opaloną i nie mieć zmarszczek?

I don't know.

Nie mam pojęcia.

Gdy została zapytana w czasie wywiadu w TV: "Dzięki czemu tak wspaniale wygląda"

When asked in a TV interview how could she look so good,

she replied, "Posture."

Odpowiedziała: "Postawa! Moje plecy są zawsze proste

(Laughter)

"My back is always straight,

and I don't make old people's noises."

i nie wydaję takich dźwięków jak starzy ludzie."

(Śmiech)

(Laughter)

So there you have some free advice

Także proszę, kilka darmowych porad

od jednej z najpiękniejszych kobiety na świecie.

from one of the most beautiful women on earth:

no grunting, no coughing, no wheezing,

Nie chrząkać, nie kaszleć, nie sapać,

no talking to yourselves, no farting.

nie gadać do siebie, nie pierdzieć.

(Śmiech)

(Laughter)

Chociaż nie są to jej dokładne słowa.

Well, she didn't say that, exactly.

(Laughter)

(Śmiech)

At some point around midnight,

Około północy,

we were summoned to the wings of the stadium,

zebraliśmy się na skrzydłach stadionu,

and the loudspeakers announced the Olympic flag,

z głośników zapowiedziano flagę olimpijską i zagrała muzyka -

and the music started --

by the way, the same music that starts here, the "Aida" march.

tak na marginesie, ten sam kawałek, który puszczają tutaj

marsz z Aidy.

Sophia Loren was right in front of me.

Sophia Loren stała dokładnie przede mną -- jest ze 30 cm wyższa ode mnie,

She's a foot taller than I am, not counting the poofy hair.

nie licząc puszystych włosów.

(Laughter)

(Śmiech)

She walked elegantly, like a giraffe on the African savanna,

Szła elegancko, niczym żyrafa na afrykańskiej sawannie,

holding the flag on her shoulder.

trzymając flagę na swoim ramieniu. Ja za nią biegiem-

I jogged behind --

(Laughter)

(Śmiech)

on my tiptoes, holding the flag on my extended arm,

na palcach, trzymając flagę na moim wyciągniętym ramieniu,

so that my head was actually under the damn flag.

tak, że moja głowa właściwie była pod tą cholerną flagą.

(Laughter)

(Śmiech)

All the cameras were, of course, on Sophia.

Oczywiście wszystkie kamery były skierowane na Sophię.

That was fortunate for me,

To mi nawet pasowało, ponieważ jestem też na większości zdjęć

because in most press photos, I appear too --

choć często pomiędzy nogami Sophii.

although, often between Sophia's legs --

(Laughter)

(Śmiech)

a place where most men would love to be.

W miejscu gdzie większość facetów chciałaby się znaleźć.

(Laughter)

(Śmiech)

(Oklaski)

(Applause)

The best four minutes of my entire life were those in the Olympic stadium.

Najlepsze 4 minuty mojego życia

wydarzyły się na stadionie olimpijskim.

Mój mąż obraża się kiedy to mówię -

My husband is offended when I say this,

although I have explained to him that what we do in private

choć wytłumaczyłam mu, że to co robimy bez świadków

usually takes less than four minutes --

zwykle zajmuje mniej niż 4 minuty --

(Laughter)

(Śmiech)

so he shouldn't take it personally.

-- tak wiec, nie powinien brać tego do siebie.

(Laughter)

I have all the press clippings of those four magnificent minutes

wciąż trzymam wycinki z prasy dokumentujące te 4 cudowne minuty

because I don't want to forget them

ponieważ nie chce o nich zapomnieć,

when old age destroys my brain cells.

kiedy starość zniszczy komórki mojego mózgu.

I want to carry in my heart forever the key word of the Olympics:

Chcę zawsze nosić w swoim sercu kluczowe słowo tych igrzysk --

pasję.

passion.

Oto opowieść o pasji.

So here's a tale of passion.

The year is 1998,

Jest rok 1998, miejsce to obóz więzienny

the place is a prison camp for Tutsi refugees in Congo.

dla uchodźców Tutsi w Kongo.

By the way, 80 percent of all refugees and displaced people in the world

Tak na marginesie, 80% wszystkich uchodźców i wysiedleńców

are women and girls.

stanowią kobiety i dziewczynki.

Możemy nazwać ten obóz w Kongo, obozem zagłady,

We can call this place in Congo a death camp,

because those who are not killed will die of disease or starvation.

ponieważ ci którzy nie zastaną zabici umrą z powodu chorób i głodu.

The protagonists of this story are a young woman, Rose Mapendo,

Bohaterką tej historii

jest młoda kobieta, Rose Mapendo i jej dzieci.

and her children.

She's pregnant and a widow.

Jest wdową w ciąży.

Żołnierze siłą zmusili ją aby patrzyła

Soldiers had forced her to watch as her husband was tortured and killed.

jak torturują i mordują jej męża.

Somehow she manages to keep her seven children alive,

Jakoś udało się jej utrzymać siedmioro dzieci przy życiu,

and a few months later, she gives birth to premature twins,

a kilka miesięcy później, urodziła przedwcześnie bliźniaki.

two tiny little boys.

Dwóch malutkich, drobnych chłopców.

She cuts the umbilical cord with a stick

Pępowinę odcięła patykiem

and ties it with her own hair.

i związała własnymi włosami.

She names the twins after the camp's commanders

Nadała im imiona po dowódcy obozu,

to gain their favor,

aby zdobyć jego przychylność i karmiła ich czarną herbatą

and feeds them with black tea because her milk cannot sustain them.

ponieważ nie miała wystarczającej ilości mleka.

When the soldiers burst in her cell to rape her oldest daughter,

Kiedy żołnierze wpadli do jej celi aby zgwałcić jej najstarszą córkę,

Złapała i nie puściła jej

she grabs hold of her and refuses to let go,

nawet wtedy gdy przyłożyli broń do jej głowy.

even when they hold a gun to her head.

Somehow, the family survives for 16 months,

Jakimś cudem rodzina przetrwała tak 16 miesięcy,

and then, by extraordinary luck

a wtedy dzięki niezwykłemu szczęściu i wielkiemu sercu

and the passionate heart of a young American man, Sasha Chanoff,

młodego Amerykanina Sashy Chanoffa,

who manages to put her in a US rescue plane,

któremu udało się umieścić ją w amerykańskim samolocie ratunkowym,

Rose Mapendo and her nine children end up in Phoenix, Arizona,

Rose Mapendo i jej 9 dzieci znalazło się w Phoenix w Arizonie,

where they're now living and thriving.

gdzie teraz żyją i mają się dobrze.

"Mapendo," in Swahili, means "great love."

Mapendo, w języku Suahili oznacza "wielka miłość".

The protagonists of my books are strong and passionate women

Bohaterami moich książek są silne i pełne pasji kobiety,

like Rose Mapendo.

takie jak Rose Mapendo.

I don't make them up;

Nie wymyślam ich sobie. Nie ma takiej potrzeby.

there's no need for that.

Patrze wokół i widzę je wszędzie.

I look around, and I see them everywhere.

I have worked with women and for women all my life.

Pracowałam z kobietami i dla kobiet, całe moje życie.

I know them well.

Znam je bardzo dobrze.

I was born in ancient times, at the end of the world,

Urodziłam się w pradawnych czasach, na końcu świata

in a patriarchal Catholic and conservative family.

w patriarchalnej, katolickiej i konserwatywnej rodzinie.

No wonder that by age five, I was a raging feminist --

Nic dziwnego, że w wieku 5 lat byłam zaciekłą feministką --

although the term had not reached Chile yet,

choć nie znano jeszcze w Chile tego wyrazu

so nobody knew what the heck was wrong with me.

wiec, nikt nie wiedział co u licha było ze mną nie tak.

(Laughter)

(Śmiech)

I would soon find out that there was a high price to pay for my freedom

Szybko się przekonałam, że będę musiała zapłacić wysoką cenę

za moją wolność i podważanie patriarchatu.

and for questioning the patriarchy.

But I was happy to pay it,

Lecz byłam gotowa ją ponieść, ponieważ za każdy cios, który otrzymałam

because for every blow that I received,

I was able to deliver two.

byłam w stanie oddać dwa.

(Laughter)

(Śmiech)

Once, when my daughter Paula was in her twenties,

Pewnego razu, gdy moja córka Paula mając dwadzieścia kilka lat,

powiedziała mi, że feminizm jest przestarzały i że powinnam iść z duchem czasu.

she said to me that feminism was dated, that I should move on.

We had a memorable fight.

To była niezapomniana sprzeczka. Feminizm jest przestarzały?

Feminism is dated?

Yes, for privileged women like my daughter and all of us here today,

Tak, dla wszystkich uprzywilejowanych kobiet, jak moja córka i zgromadzone tutaj kobiety,

but not for most of our sisters in the rest of the world,

lecz nie dla większości naszych sióstr żyjących w innych częściach świata,

gdzie nieletnie dziewczynki są ciągle zmuszane do małżeństwa,

who are still forced into premature marriage,

prostitution, forced labor.

prostytucji, niewolniczej pracy --

They have children that they don't want or they cannot feed.

Rodzą dzieci, których nie chcą lub których nie są w stanie wyżywić.

They have no control over their bodies or their lives.

Nie mają kontroli nad własnym ciałem i własnym życiem.

Nie posiadają ani wykształcenia ani wolności.

They have no education and no freedom.

They are raped, beaten up and sometimes killed with impunity.

Są bezkarnie gwałcone, bite, a czasami mordowane.

For most Western young women of today,

Dzisiaj dla większości młodych kobiet na Zachodzie,

being called a "feminist" is an insult.

nazwanie kogoś feministką to obelga.

Feminism has never been sexy,

Feminizm nigdy nie był sexy, lecz mogę was zapewnić,

but let me assure you that it never stopped me from flirting,

nigdy nie powstrzymało mnie to od flirtowania

i rzadko narzekałam na brak mężczyzn.

and I have seldom suffered from lack of men.

(Śmiech)

(Laughter)

Feminism is not dead, by no means.

Feminizm w żadnym razie nie jest martwy.

Rozwinął się. Jeśli nie podoba ci się określenie,

It has evolved.

If you don't like the term,

change it, for Goddess' sake.

zmień je na miłość boską.

Call it "Aphrodite" or "Venus" or "bimbo" or whatever you want.

Nazwij ją Afrodyta, Wenus lub słodka idiotka lub jakkolwiek chcesz,

The name doesn't matter,

nazwa nie ma znaczenia,

as long as we understand what it is about, and we support it.

tak długo jak rozumiemy o co w tym wszystkim chodzi i wspieramy to.

Oto kolejna historia o pasji, tym razem smutna.

So here's another tale of passion, and this is a sad one.

The place is a small women's clinic in a village in Bangladesh.

Historia dzieje się w małej przychodni dla kobiet we wsi w Bangladeszu.

The year is 2005.

W roku 2005.

Jenny is a young American dental hygienist

Jenny jest młodą amerykańską dentystką bez stażu,

who has gone to the clinic as a volunteer during her three-week vacation.

która przybyła do kliniki jako wolontariusz

podczas 3-tygodniowego urlopu.

She's prepared to clean teeth,

Myślała, że będzie czyścić zęby,

but when she gets there,

ale kiedy przybyła na miejsce, okazało się że nie ma lekarzy,

she finds out that there are no doctors, no dentists,

ani dentystów, a przychodnia to po prostu szałas pełen much.

and the clinic is just a hut full of flies.

Outside, there is a line of women

Na zewnątrz kolejka kobiet,

who have waited several hours to be treated.

które czekają już kilka godzin na leczenie.

The first patient is in excruciating pain

Pierwsza pacjentka cierpi z powodu potwornego bólu,

ponieważ ma kilka gnijących zębów.

because she has several rotten molars.

Jenny realizes that the only solution is to pull out the bad teeth.

Jenny wiedziała, że jedynym rozwiązaniem w tej sytuacji to wyrwać chore zęby.

Nie ma uprawnień aby to robić i nigdy tego nie robiła.

She's not licensed for that; she has never done it.

She risks a lot and she's terrified.

Podejmuje ogromne ryzyko i jest przerażona.

She doesn't even have the proper instruments,

Nie ma nawet odpowiednich narzędzi,

but fortunately, she has brought some novocaine.

lecz na szczęście przywiozła ze sobą trochę prokainy.

Jenny has a brave and passionate heart.

Jenny ma serce pełne pasji i odwagi.

She murmurs a prayer and she goes ahead with the operation.

Wyszeptała modlitwę i rozpoczęła zabieg.

At the end, the relieved patient kisses her hands.

po wszystkim wyleczona pacjentka całowała ją po rękach

That day the hygienist pulls out many more teeth.

Tego dnia młoda dentystka wyrwała jeszcze wiele zębów.

The next morning, when she comes again to the so-called clinic,

Na drugi dzień, kiedy wróciła do tzw. przychodni,

her first patient is waiting for her with her husband.

jej pierwsza pacjentka czekała na nią razem ze swoim mężem.

The woman's face looks like a watermelon.

Twarz kobiety wyglądała jak arbuz.

It is so swollen that you can't even see the eyes.

Była tak spuchnięta, że nie było widać oczu.

The husband, furious, threatens to kill the American.

Wściekły mąż groził, że zabije Amerykankę.

Jenny is horrified at what she has done.

Jenny jest przerażona tym co zrobiła,

But then, the translator explains

lecz wtedy tłumacz wyjaśnił jej,

that the patient's condition has nothing to do with the operation.

że stan pacjentki nie ma nic wspólnego z jej zabiegiem.

The day before, her husband beat her up

Dzień wcześniej, jej mąż pobił ją ponieważ nie wróciła do domu

because she was not home in time to prepare dinner for him.

na czas aby ugotować mu obiad.

Obecnie miliony kobiet żyje w ten sposób.

Millions of women live like this today.

They are the poorest of the poor.

Są najbiedniejsze z biednych.

Although women do two-thirds of the world's labor,

Chociaż kobiety wykonują 2/3 całej pracy na świecie,

they own less than one percent of the world's assets.

posiadają mniej ni 1% światowego kapitału.

They are paid less than men for the same work, if they're paid at all,

Płaci się im mniej niż mężczyźnom, za tą sama pracę,

jeśli w ogóle im się płaci i pozostają bezbronne

and they remain vulnerable because they have no economic independence,

ponieważ nie są niezależne finansowo

and they are constantly threatened by exploitation,

i są nieustannie narażone na wyzysk,

violence and abuse.

przemoc i nadużycia.

It is a fact that giving women education, work,

To fakt, że jeśli damy kobietom wykształcenie, pracę,

the ability to control their own income, inherit and own property

możliwość kontrolowania swoich własnych dochodów,

dziedziczenia i własności, wpływa to korzystnie na społeczeństwo.

benefits the society.

If a woman is empowered,

Jeśli kobieta ma możliwości,

her children and her family will be better off.

jej dzieciom, jej rodzinie będzie się lepiej powodzić.

If families prosper, the village prospers,

Jeśli rodzinom się powodzi, to również całej wsi się powodzi,

and eventually, so does the whole country.

a w końcu i całemu krajowi.

Wangari Maathai goes to a village in Kenya.

Wangari Maathai odwiedza wsie w Kenii.

She talks with the women and explains that the land is barren

Rozmawia z kobietami i wyjaśnia im, że ziemia jest nieurodzajna,

because they have cut and sold the trees.

ponieważ wycięto i sprzedano wszystkie drzewa.

Namówiła kobiety na posadzenie nowych drzew i podlewanie ich,

She gets the women to plant new trees and water them,

drop by drop.

kropla po kropli.

In a matter of five or six years, they have a forest,

W przeciągu 5 - 6 lat, powstaje las.

the soil is enriched, and the village is saved.

Ziemia jest urodzajna, a wieś uratowana.

The poorest and most backward societies

Najbiedniejsze i najbardziej zacofane społeczeństwa

are always those that put women down.

okazują się być zawsze tymi, które tłamszą kobiety.

Yet this obvious truth is ignored by governments

Ta oczywista prawda jest ciągle ignorowana przez rządy

and also by philanthropy.

i organizacje dobroczynne.

For every dollar given to a women's program,

Na każdy dolar przekazywany organizacjom kobiecym

20 dollars are given to men's programs.

20 dolarów idzie na programy pomagające mężczyznom.

Women are 51 percent of humankind.

Kobiety stanowią 51% ludzkości.

Empowering them will change everything,

Wspieranie kobiet możemy zmienić wszystko

more than technology and design and entertainment.

bardziej niż technologia, projekt i rozrywka (TED-Technology-Entertainment-Design).

I can promise you that women working together --

Mogę wam obiecać, że kobiety pracując razem --

linked, informed and educated --

połączone, poinformowane i wykształcone -

mogą sprowadzić pokój i dobrobyt na tą zapomnianą planetę.

can bring peace and prosperity to this forsaken planet.

In any war today, most of the casualties are civilians,

W każdej współczesnej wojnie, większość ofiar stanowią cywile,

mainly women and children.

w większości kobiety i dzieci. To efekt uboczny działań wojennych.

They are collateral damage.

Men run the world,

Mężczyźni rządzą światem i spójrzcie jaki mamy bałagan.

and look at the mess we have.

What kind of world do we want?

Jakiego świata pragniemy?

This is a fundamental question that most of us are asking.

To jest fundamentalne pytanie jakie większość z nas sobie stawia.

Czy jest sens podtrzymywać obecny porządek świata?

Does it make sense to participate in the existing world order?

We want a world where life is preserved

Chcemy świata gdzie życie jest chronione

and the quality of life is enriched for everybody,

a jakość życia poprawia się u wszystkich,

not only for the privileged.

a nie tylko uprzywilejowanych.

W styczniu widziałam wystawę malarstwa Fernando Botero

In January, I saw an exhibit of Fernando Botero's paintings

w bibliotece UC Berkeley.

at the UC Berkeley library.

No museum or gallery in the United States,

Żadne muzeum ani galeria w USA,

except for the New York gallery that carries Botero's work,

z wyjątkiem galerii w Nowym Jorku, która dysponuje pracami Botero,

has dared to show the paintings,

nie odważyło się pokazać jego obrazów, ponieważ ich tematem

because the theme is the Abu Ghraib prison.

jest wiezienie w Abu Ghraib.

Są to ogromne obrazy pokazujące tortury i nadużycie władzy,

They are huge paintings of torture and abuse of power,

w obfitym stylu Botero.

in the voluminous Botero style.

I have not been able to get those images out of my mind

Nie jestem w stanie pozbyć się tych obrazów z głowy

or my heart.

i mojego serca.

What I fear most is power with impunity.

Czego boje się najbardziej to władza, która jest bezkarna.

I fear abuse of power, and the power to abuse.

Boje się nadużyć władzy i władzy która jej nadużywa.

In our species, the alpha males define reality,

W naszym gatunku, samiec alfa określa rzeczywistość

and force the rest of the pack to accept that reality

zmusza resztę stada do akceptacji jego rzeczywistości

and follow the rules.

i przestrzegania zasad.

The rules change all the time, but they always benefit them,

Zasady zmieniają się cały czas, lecz samce alfa zawsze na tym zyskują,

and in this case, the trickle-down effect, which does not work in economics,

w tym przypadku 'efekt ściekania',

który nie działa w ekonomii, w społeczeństwie działa idealnie.

works perfectly.

Abuse trickles down from the top of the ladder to the bottom.

Nadużycia ściekają z czubka drabiny na sam dół.

Women and children, especially the poor, are at the bottom.

Kobiety i dzieci, zwłaszcza biedne, znajdują się na samym dole.

Even the most destitute of men have someone they can abuse --

Nawet najnędzniejszy mężczyzna ma kogoś kogo może wykorzystać -

a woman or a child.

kobietę lub dziecko.

I'm fed up with the power that a few exert over the many

Mam dość władzy, w której kilku wywiera wpływ na wielu

through gender, income, race and class.

ze względu na płeć, dochód, rasę i pochodzenie.

Myślę, że czas najwyższy na fundamentalne zmiany

I think that the time is ripe to make fundamental changes

in our civilization.

w naszej cywilizacji.

But for real change, we need feminine energy

Lecz aby dokonać prawdziwych zmian, potrzebujemy kobiecej energii

in the management of the world.

w zarządzaniu światem.

We need a critical number of women in positions of power,

Potrzebujemy istotnej liczby kobiet u władzy

and we need to nurture the feminine energy in men.

i musimy przekazać tę kobiecą energię mężczyznom.

I'm talking about men with young minds, of course.

Mówię tutaj oczywiście o mężczyznach z młodymi umysłami.

Old guys are hopeless; we have to wait for them to die off.

Stare pryki są beznadziejne, musimy poczekać aż wymrą.

(Laughter)

(Śmiech)

Yes, I would love to have Sophia Loren's long legs

Tak, chciałabym mieć długie nogi Sophie Loren

and legendary breasts.

i jej legendarny biust.

But given a choice, I would rather have the warrior hearts

Lecz gdybym musiała wybierać, wolałabym wojownicze serce

Wangari Maathai, Somaly Mam, Jenny, i Rose Mapendo.

of Wangari Maathai, Somaly Mam, Jenny, and Rose Mapendo.

Chce uczynić ten świat dobrym.

I want to make this world good.

Nie lepszym, lecz dobrym.

Not better -- but to make it good.

Why not? It is possible.

Dlaczego nie? To jest możliwe. Rozejrzyjcie się po tej sali --

Look around in this room --

all this knowledge, energy, talent and technology.

cała ta wiedza, energia, talent i technologia.

Let's get off our fannies, roll up our sleeves

Ruszmy nasze tyki, zakasajmy rękawy

and get to work, passionately,

i do roboty, z pasją

w kreowaniu prawie idealnego świata.

in creating an almost-perfect world.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause and cheers)