Isabel Allende: Tales of passion | TED

Translator: Kristine Sargsyan Reviewer: Armenuhy Hovakimyan

Thank you so much.

Շատ շնորհակալ եմ: Իսկապես վախենալու չափ պատասխանատու է այստեղ գտնվելը

It's really scary to be here among the smartest of the smart.

ամենախելոքներից խելոքների մոտ:

(Laughter)

Ես այստեղ եմ եկել ձեզ պատմելու մի քանի պատմություններ կրքի մասին:

I'm here to tell you a few tales of passion.

There's a Jewish saying that I love:

Մի հրեական ասացվածք կա, որ ես շատ եմ սիրում

What is truer than truth?

Ի՞նչն է ճշմարիտներից առավել ճշմարիտ: Պատասխան. պատմությունն է:

Answer: the story.

I'm a storyteller.

Ես պատմասաց եմ: Եվ ուզում եմ ձեզ պատմել մի ճշմարիտ պատմություն

I want to convey something that is truer than truth

about our common humanity.

մեր մարդկության վերաբերյալ:

All stories interest me,

Ինձ շատերի պատմություններն են հետաքրքրում, բայց որոշները ինձ պարզապես հետապնդում են

and some haunt me until I end up writing them.

ու հանգիստ չեն տալիս մինչև չեմ վերջացնում դրանց մասին գրելը:

Certain themes keep coming up:

Որոշ թեմաներ միշտ ուշադրություն են գրավում.

justice, loyalty, violence, death, political and social issues,

ինչպես արդարադատությունը, հավատարմությունը, բռնությունը, մահը, քաղաքական և սոցիալական խնդիրները

freedom.

ազատությունը

I'm aware of the mystery around us,

Ես տեղյակ եմ մեզ շրջապատող գաղտիքներին,

so I write about coincidences, premonitions,

այնպես որ գրում եմ պատահական համընկնումների, կանխազգացումների,

emotions, dreams, the power of nature, magic.

էմոցիաների, երազանքների, բնության ուժի եւ հրաշքների մասին:

In the last 20 years, I have published a few books,

Անցած քսան տարիների ընթացքում ես մի քանի գրքեր եմ հրատարակել, բայց

but I have lived in anonymity until February of 2006,

մինչև 2006թ-ի փետրվարը անհայտ եմ եղել,

when I carried the Olympic flag in the Winter Olympics in Italy.

մինչև որ Իտալիայի Օլիմպիական խաղերի ժամանակ հրավիրվեցի տանելու Օլիմպիական դրոշը:

Դա ինձ հայտնի դարձրեց: Հիմա Մասիում ինձ ճանաչում են

That made me a celebrity.

(Laughter)

Now people recognize me in Macy's,

և իմ թոռները մտածում են, որ ես հայտնի դեմք եմ:

and my grandchildren think that I'm cool.

(Laughter)

(ծիծաղ)

Allow me to tell you about my four minutes of fame.

Թույլ տվեք պատմել ձեզ իմ չորս րոպեանոց հռչակի մասին:

Օլիմպիական խաղերի կազմակերպիչ ընկերություններից մեկը,

One of the organizers of the Olympic ceremony,

of the opening ceremony,

որը պատասխանատու էր բացման արարողության համար

called me and said that I had been selected to be one of the flag bearers.

զանգահարեց ինձ և հայտնեց, որ ես ընտրվել եմ

օլիմպիական դրոշը կրողներից մեկը լինելու համար:

I replied that surely, this was a case of mistaken identity,

Ես պատասխանեցի, որ երևի սխալմունք է եղել,

because I'm as far as you can get from being an athlete.

որովհետև ես, ինչպես տեսնում եք, մարզիկ լինելուց շատ հեռու եմ:

Actually, I wasn't even sure that I could go around the stadium

Իրականում ես նույնիսկ համոզված չէի, որ կարող եմ մարզադաշտի շուրջը պտտվել

without a walker.

առանց ձեռնափայտի:

(ծիծաղ)

(Laughter)

I was told that this was no laughing matter.

բայց ինձ ասացին, որ սա շատ լուրջ է, և ինձ հետ չեն կատակում:

This would be the first time

Ավելին ասացին, որ առաջին անգամ է լինելու, որ

that only women would carry the Olympic flag.

միայն կանայք են տանելու Օլիմպիական դրոշը:

Հինգ կանայք, որոնք ներկայացնում էին հինգ մայրցամաքներ,

Five women, representing five continents,

and three Olympic gold medal winners.

և երեք Օլիմպիական մրցանակակիրներ, որոնք ոսկե մեդալակիրներ էին:

My first question was, naturally:

Իմ առաջին հարցը շատ բնական հարց էր:

What was I going to wear?

Ի՞նչ պետք է ես հագնեմ:

(Laughter)

(ծիծաղ)

"A uniform," she said,

Սպորտային համազգեստ, ասացին ինձ

and asked for my measurements.

և ճշտեցին իմ չափսերը:

My measurements.

Իմ չափսերը...

Ես մի պահ ինձ պատկերացրեցի փափուկ բաճկոնով,

I had a vision of myself in a fluffy anorak,

looking like the Michelin Man.

Միշելինա Մենի նման:

(Laughter)

(ծիծաղ)

Այսպես փետրվարի կեսերին

By the middle of February, I found myself in Turin,

ես հայտնվեցի Թուրինում, որտեղ ոգևորված ամբոխը

where enthusiastic crowds cheered

հրճվում էր, երբ Օլիմպիական ութսուն թիմերից որևէ մեկը հայտնվում է փողոցում:

when any of the 80 Olympic teams was in the street.

Those athletes had sacrificed everything to compete in the games.

Այդ մարզիկները զոհաբերել էին ամեն ինչ ահղթանակի համար:

They all deserved to win, but there's the element of luck.

Նրանք բոլորն էլ արժանի էին հաղթել, բայց հաջողության գործոնն էլ մեծ նշանակություն ունի:

A speck of snow, an inch of ice, the force of the wind

Ձյունը, սառույցի հաստությունը կամ քամու ուղղությունը կարող է

can determine the result of a race or a game.

ճակատագրական դառնալ խաղերի կամ մրցումների ժամանակ:

However, what matters most, more than training or luck, is the heart.

Եվ այնուամենայնիվ, այս ամենից առավել, պատրաստվելուց և բախտից առավել նշանակություն ունի առողջությունը:

Only a fearless and determined heart will get the gold medal.

Իրականում միայն անվախ ու նպատակասլաց սրտերն են արժանանում ոսկե մեդալների:

It is all about passion.

Սա իսկական կիրք է:

The streets of Turin were covered with red posters

Թուրինի փողոցներին փակցված էին կարմիր պոստերներ,

announcing the slogan of the Olympics:

որոնք հայտարարաում էին Օլիմպիադայի կարգախոսի մասին:

"Passion lives here."

Այստեղ թևածում է Կիրքը: Միթե՞ դա ճշմարիտ չէ:

Isn't it always true?

Heart is what drives us and determines our fate.

Մեր սրտերն են ուղղորդում մեզ և որոշում մեր ճակատագիրը:

Սա հենց այն է, ինչ ես փնտրում էի իմ գրքի հերոսների համար:

That is what I need for my characters in my books:

a passionate heart.

Կրքոտ նպատակասլաց սրտեր:

I need mavericks, dissidents, adventurers, outsiders and rebels,

Ես փնտրում էի թափառականների, հակառակորդների, օտարականների եւ հեղափոխականների,

who ask questions, bend the rules and take risks.

որոնք հարցեր են տալիս, խախտում են օրենքները ու ռիսկի են դիմում:

People like all of you in this room.

Այս սենյակում ներկա մարդկանց նման մարդիկ:

Նորմալ բանականությամբ օժտված լավ մարդկանցից հետաքրքիր հերոսներ չես սարքի:

Nice people with common sense do not make interesting characters.

(Laughter)

/ծիծաղ/

They only make good former spouses.

Նրանցից միայն հիանալի օրինակելի ամուսիններ են դուրս գալիս:

(Laughter)

(ծիծաղ)

(Applause)

(ծափահարություններ)

In the greenroom of the stadium, I met the other flag bearers:

Մարզադաշտի կանաչ սենյակում ես հանդիպեցի օլիմպիական դրոշի մյուս կրողներին.

Երեք մարզիկներ եւ դերասանուհիներ՝ Սյուզան Սարանդոն եւ Սոֆի Լորենը:

three athletes and the actresses Susan Sarandon and Sophia Loren.

Also, two women with passionate hearts:

Նաև ևս երկու կրքոտ սրտեր

Wangari Maathai, the Nobel Prize winner from Kenya

Քենիայից Նոբելյան մրցանակակիր Վանգարի Մատային ,

who has planted 30 million trees,

ով երեսուն միլիոն ծառեր էր տնկել: Եվ այդ անելով

and by doing so, she has changed the soil, the weather, in some places in Africa,

փոխել էր հողի որակը և եղանակը,

Աֆրիկայի որոշ հատվածներում, և իհարկե

and of course, the economic conditions in many villages;

շատ գյուղերի տնտեսական վիճակը:

and Somaly Mam,

Եվ Սոմալի Մամը, Կամբոջյան հասարակական գործիչ, ով մեծ սրտացավությամբ

a Cambodian activist who fights passionately against child prostitution.

պայքարում է մանկական մարմնավաճառության դեմ:

When she was 14 years old, her grandfather sold her to a brothel.

Երբ նա տասնչորս տարեկան էր, նրա պապը նրան վաճառել էր մի հասարակած տան:

She told us of little girls raped by men

Նա պատմում էր մանուկ աղջիկների մասին, ովքեր բռնաբարվել էին տղամարդկանց կողմից,

who believe that having sex with a very young virgin

ովքեր մտածում են, որ մանուկերի հետ սեռական հարաբերություներ ունենալով` նրանք կխուսափեն AIDS-ից:

will cure them from AIDS,

Եվ պատմում էր հասարակած տներից, որտեղ երեխաներին ստիպում էին

and of brothels where children are forced to receive 15 clients per day,

օրական հինգից տասնհինգ հաճախորդ ընդունել,

and if they rebel, they are tortured with electricity.

և եթե դիմադրում էին, նրանց էլեկտրաշոկի էին ենթարկում:

In the greenroom, I received my uniform.

Կանաչ սենյակում ես ստացա իմ համազգեստը:

It was not the kind of outfit that I normally wear,

Դա այն չէր, ինչ ես սովորաբար հագնում եմ,

but it was far from the Michelin Man suit that I had anticipated.

բայց նաև շատ հեռու էր Միչելին Մենի կոստյումից,

որ ես ակնկալում էի: Վատը չէր, իսկապես:

Not bad, really.

I looked like a refrigerator.

Ես այդ համազգեստով սառնարանի տեսք ունեի

(Laughter)

(ծիծաղ)

But so did most of the flag bearers, except Sophia Loren,

Բայց բոլոր դրոշ կրողներն էլ այդ տեսքն ունեին, բացի Սոֆի Լորենից,

the universal symbol of beauty and passion.

Գեղեցկության եւ կրքի համաշխարհային աստղից:

Sophia is over 70 and she looks great.

Սոֆին յոթանասունն անց էր, բայց հիանալի տեսք ուներ:

She's sexy, slim and tall, with a deep tan.

Նա շատ սեքսուալ էր, նիհար և բարձրահասակ, հիանալի արևահարված մաշկով:

Now, how can you have a deep tan and have no wrinkles?

Հիմա, ինձ ասեք տեսնեմ, ինչպե՞ս մեկը կարող է նման տարիքում կնճիռներ չունենալ...

I don't know.

Գլուխս չի մտնում :

Երբ նրան հեռուստատեսային հարցազրույցների ժամանակ հարցնում են <<Ինչպե՞ս է, որ նման հիանալի տեսք ունեք>>

When asked in a TV interview how could she look so good,

she replied, "Posture."

Նա պատասխանում է <<Կարև որը քայլվածքն է: Իմ մեջքը միշտ ուղիղ է,

(Laughter)

"My back is always straight,

and I don't make old people's noises."

և ես ծերերի նման չեմ նվնվում>>:

(ծիծաղ)

(Laughter)

So there you have some free advice

Եվ այսպես, ահա և ձեզ խորհուրդ

աշխարհի ամենագեղեցիկ կանանցից մեկից:

from one of the most beautiful women on earth:

no grunting, no coughing, no wheezing,

Ոչ մի նվնվոց, ոչ մի հազ, ոչ մի խռմփոց,

no talking to yourselves, no farting.

ոչ էլ հոտեր հանել կամ խոսել ինքդ քեզ հետ:

(ծիծաղ)

(Laughter)

Դե իհարկե նա այդպես ուղղակի չասաց:

Well, she didn't say that, exactly.

(Laughter)

(ծիծաղ)

At some point around midnight,

Կեսօրին

we were summoned to the wings of the stadium,

մեզ հրավիրեցին մարզադաշտ,

and the loudspeakers announced the Olympic flag,

և բարձրախոսները հաղորդեցին օլիմպիական դրոշը, և երաժշտությունը սկսվեց,

and the music started --

by the way, the same music that starts here, the "Aida" march.

ի դեպ, դա այն նույն քայլերգն էր, որ հնչում է այստեղ

Աիդաի քայլերգը:

Sophia Loren was right in front of me.

Սոֆի Լորենը, հենց իմ առջևում էր կանգնած, նա ինձանից մի գլուխ բարձր էր,

She's a foot taller than I am, not counting the poofy hair.

չհաշված գզած մազերը

(Laughter)

(ծիծաղ)

She walked elegantly, like a giraffe on the African savanna,

Նա էլեգանտորեն առաջ սլացավ, ինչպես ընձուղտը աֆրիկյան սավաննայում

holding the flag on her shoulder.

ուսին տանելով դրոշը: Ես նրա հետևից հազիվ քարշ էի գալիս

I jogged behind --

(Laughter)

(ծիծաղ)

on my tiptoes, holding the flag on my extended arm,

ոտնաթաթերիս վրա, ավելին, դրոշը բռնել էի գլխիցս վեր բարձրացրած,

so that my head was actually under the damn flag.

և, իրականում գլուխս դրոշի տակ չեր երևում:

(Laughter)

(ծիծաղ)

All the cameras were, of course, on Sophia.

Իհարկե բոլոր տեսախցիկները Սոֆիի վրա էին սևեռված:

That was fortunate for me,

Բախտս բերել էր, քանի որ մամուլում հայտնված բոլոր նկարներում

because in most press photos, I appear too --

ես էլ էի դուրս եկել, չնայած որ հաճախ Սոֆիի ոտքերի արանքից հազիվ էի երևում:

although, often between Sophia's legs --

(Laughter)

(ծիծաղ)

a place where most men would love to be.

Մի տեղ, որտեղ շատ տղամարդիկ երազում են գտնվել...

(Laughter)

(ծիծաղ)

(ծափահարություններ)

(Applause)

The best four minutes of my entire life were those in the Olympic stadium.

Իմ կյանքի ամենալավ չորս րոպեները

այս Օլիմպիական մարզադաշտում գտնվելն էր:

Ամուսինս նեղանում է, երբ այսպես եմ ասում,

My husband is offended when I say this,

although I have explained to him that what we do in private

չնայած որ նրան բացատրել եմ, որ այն ինչ նրա հետ առանձին անում ենք

usually takes less than four minutes --

սովորաբար չորս րոպեից ավելի քիչ է տևում,

(Laughter)

(ծիծաղ)

so he shouldn't take it personally.

այնպես որ նա ասածս անձնական չպիտի ընդունի:

(Laughter)

I have all the press clippings of those four magnificent minutes

Ես հավաքել եմ այդ չորս հրաշք րոպեների վերաբերյալ բոլոր լույս տեսած հոդվածները

because I don't want to forget them

քանի որ չեմ ուզում մոռանալ դրանք,

when old age destroys my brain cells.

երբ ծերության օրերին ուղեղիս հիշողության բջիջներս փչանան:

I want to carry in my heart forever the key word of the Olympics:

Ես ուզում եմ սրտումս հավերժ պահել Օլիմպիադայի կարևորագույն բառը՝

Կիրք:

passion.

Ահա և պատմություն կրքի մասին:

So here's a tale of passion.

The year is 1998,

Դա տեղի է ունեցել 1998-ին, մի բանտային ճամբարում,

the place is a prison camp for Tutsi refugees in Congo.

Կոնգոյում Թութսի փախստականների համար:

By the way, 80 percent of all refugees and displaced people in the world

Ի դեպ, ամբողջ աշխարհում փախստականների 80 տոկոսը

are women and girls.

կանայք և աղջիկներ են:

Կոնգոյում գտնվող այս վայրը կարելի է մահվան ճամբար անվանել,

We can call this place in Congo a death camp,

because those who are not killed will die of disease or starvation.

քան որ նրանք, ովքեր այնտեղ չեն սպանվում, մահանում են հիվանդություններից և սովից:

The protagonists of this story are a young woman, Rose Mapendo,

Այս պատմության գլխավոր հերոսը

Ռոզե Մապենդոն և նրա երեխաներն են

and her children.

She's pregnant and a widow.

Նա հղի էր և ամուրի:

Զինվորականները նրան ստիպել էին նայել,

Soldiers had forced her to watch as her husband was tortured and killed.

թե ինչպես է նրա ամուսնուն տանջում և սպանում:

Somehow she manages to keep her seven children alive,

Նա հաջողացրել էր իր յոթ երեխաներին կենդանի պահել,

and a few months later, she gives birth to premature twins,

և մի քանի ամիս հետո զույգ բալիկների էր ծնել:

two tiny little boys.

Զույգ որդիներ:

She cuts the umbilical cord with a stick

Նա երեխաների պորտալարը փայտով էր կտրել,

and ties it with her own hair.

և կապել էր իր մազերով:

She names the twins after the camp's commanders

Եվ երեխաներին ճամբարի ղեկավարների անուններով էր կոչել,

to gain their favor,

նրանց կարեկցանքը շահելու և երեխաներին սև թեյով հյուրասիրելու համար,

and feeds them with black tea because her milk cannot sustain them.

քանի որ նրա կաթը չէր բավականացնում:

When the soldiers burst in her cell to rape her oldest daughter,

Երբ զինվորները ներխուժել էին նրա սենյակ նրա մեծ աղջկան բռնաբարելու համար,

նա գրկել էր նրան և չէր թողել որ տանեն,

she grabs hold of her and refuses to let go,

նույնիսկ, երբ զինվորները նրա ճակատին էին պահել ատրճանակը:

even when they hold a gun to her head.

Somehow, the family survives for 16 months,

Ինչ որ կերպ ընտանիքը 16 ամիս գոյատևել էր,

and then, by extraordinary luck

և հետո բախտի անսպասելի քմահաճությամբ, ինչպես նաև

and the passionate heart of a young American man, Sasha Chanoff,

մի խիզախ ամերիկացու՝ Սաշե Չանովի շնորհիվ,

who manages to put her in a US rescue plane,

որը նրանց ԱՄՆ էր փախցրել,

Rose Mapendo and her nine children end up in Phoenix, Arizona,

Ռոսե Մապենդոն և նրա ինը երեխաները հիմա Արիզոնայի նահանգում են, Փոհենիքսում,

where they're now living and thriving.

որտեղ ներկայումս աշխատում և ապրում են:

"Mapendo," in Swahili, means "great love."

Ի դեպ, Սվահիլ, նշանակում է մեծ սեր:

The protagonists of my books are strong and passionate women

Իմ գրքերի հերոսները ուժեղ և կրքոտ կանայք են

like Rose Mapendo.

Ռոզե Մապենդոյի նման:

I don't make them up;

Ես նրանց չեմ բարձրացնում, դրա կարիքը անգամ չկա:

there's no need for that.

Ես նայում եմ շուրջս և տեսնում եմ նման դեմքերի ամենուր:

I look around, and I see them everywhere.

I have worked with women and for women all my life.

Ես իմ ամբողջ կյանքի ընթացքում աշխատել եմ կանաց հետ և կանաց համար:

I know them well.

Ես նրանց շատ լավ եմ ճանաչում:

I was born in ancient times, at the end of the world,

Ես ծնվել եմ հին ժամանակներում և աշխարհի ամենավերջում գտնվող մի վայրում

in a patriarchal Catholic and conservative family.

մի նահապետական և կաթոլիկ ընտանիքում:

No wonder that by age five, I was a raging feminist --

Դրա համար էլ, զարմանալի չէ, որ ես հինգ տարեկանում մոլի ֆեմինիստ էի

although the term had not reached Chile yet,

չնայած որ այդ տերմինը դեռ Չիլի չէր հասել,

so nobody knew what the heck was wrong with me.

այնպես որ ոչ մեկ չէր հասկանում, թե ինձ հետ ինչ է պատահել:

(Laughter)

(ծիծաղ)

I would soon find out that there was a high price to pay for my freedom

Ես շուտով հասկացա, որ ես շատ թանկ եմ վճարելու

իմ ազատության և իմ հարցերի համար:

and for questioning the patriarchy.

But I was happy to pay it,

Բայց միեւնույն է, ես ուրախ էի դրա համար, քանի որ յուրաքանչյուր հալածանքի համար

because for every blow that I received,

I was able to deliver two.

ես կարողանում էի պատասխան հակահարված տալ:

(Laughter)

(ծիծաղ)

Once, when my daughter Paula was in her twenties,

Մի անգամ իմ դուստր Պաուլան, երբ քսան տարեկան էր,

ասաց, որ ֆեմինիզմը հնացել է, և ես պետք է առաջ նայեմ:

she said to me that feminism was dated, that I should move on.

We had a memorable fight.

Մենք անմոռանալի կռիվ արեցինք: Միթե՞ ֆեմինիզմը հնացել է:

Feminism is dated?

Yes, for privileged women like my daughter and all of us here today,

Այո, իմ աղջկան նման լավ վիճակում գտնվողների և նաև մեզնից շատերի համար այսօր այն հնացել է,

but not for most of our sisters in the rest of the world,

բայց ոչ աշխարհի մյուս ծայրերում գտնվող մեր քույրերի համար,

որոնց դեռ ստիպում են անչափահաս տարիքում ամուսնանալ,

who are still forced into premature marriage,

prostitution, forced labor.

մարմնավաճառությամբ զբաղվել, կամ բռնի աշխատել

They have children that they don't want or they cannot feed.

նրանք երեխաներ ունեն, որոնց չեն ուզում կամ չեն կարող կերակրել:

They have no control over their bodies or their lives.

Նրանք իրենց կյանքի կամ մարմնի տերերը չեն:

Նրանք ոչ կրթություն ունեն և ոչ էլ ազատություն:

They have no education and no freedom.

They are raped, beaten up and sometimes killed with impunity.

Նրանց բռնաբարում են, ծեծում կամ սպանում, որի համար երբեք չեն էլ պատժվում,

For most Western young women of today,

Այսօրվա Արեւելյան շատ երիտասարդ կանաց համար

being called a "feminist" is an insult.

ֆեմինիստ լինելը վիրավորական է :

Feminism has never been sexy,

Գիտեք ինչ կասեմ, ֆեմինիզմը երբեք սեքս չի եղել, բայց եւ

but let me assure you that it never stopped me from flirting,

երբեք չի խանգարել, որ ես սեթևեթեմ,

ավելին, ես տղամարդկանց պակաս չեմ զգացել:

and I have seldom suffered from lack of men.

(ծիծաղ)

(Laughter)

Feminism is not dead, by no means.

Ֆեմինիզմը չի մահացել, ոչ մի դեպքում:

Այն պարզապես զարգացել է: Եթե ձեզ այս տերմինը դուր չի գալիս,

It has evolved.

If you don't like the term,

change it, for Goddess' sake.

աստված իմ, փոխեք այն:

Call it "Aphrodite" or "Venus" or "bimbo" or whatever you want.

Անվանեք այն ինչպես ցանկանում եք. Աֆրոդիտե, Վեներա կամ երեխա,

The name doesn't matter,

անունը նշանակություն չունի,

as long as we understand what it is about, and we support it.

քանի դեռ մենք հասկանում ենք դրա նշանակությունը և աջակցում ենք դրան:

Ահա և մեկ այլ, բայց տխուր պատմություն:

So here's another tale of passion, and this is a sad one.

The place is a small women's clinic in a village in Bangladesh.

Այն տեղի է ունեցել Բանգլադեշում գտնվող մի գյուղական բուժարանում:

The year is 2005.

2005 թվականին:

Jenny is a young American dental hygienist

Ջաննին մի երիտասարդ Ամերկացի ատամնաբույժ էր,

who has gone to the clinic as a volunteer during her three-week vacation.

ով այդ բուժարան էր գնացել որպես կամավոր աշխատելու

իր երեք շաբաթյա արձակուրդների ընթացքում:

She's prepared to clean teeth,

Նա վերապատրաստված էր ատամների հիգիենան պահպանելու ոլորտում,

but when she gets there,

ու երբ հասնում է այնտեղ, հայտնաբերում է, որ այնտեղ, ոչ մի բժիշկ չկա,

she finds out that there are no doctors, no dentists,

ոչ էլ ատամնաբույժներ, և բուժարանն ընդամենը մի խրճիթ է` ճանճերով լեցուն:

and the clinic is just a hut full of flies.

Outside, there is a line of women

Դրսում, կանաց մի ամբողջ հերթ էր գոյացել,

who have waited several hours to be treated.

որոնք ժամերով սպասել էին բուժում ստանալու համար:

The first patient is in excruciating pain

Առաջին հիվանդը սարսափելի ցավեր ուներ

քանի որ նա թարախակալած արմատներով մի քանի ատամներ ուներ:

because she has several rotten molars.

Jenny realizes that the only solution is to pull out the bad teeth.

Ջաննին հասկանում է, որ միակ եղանակը ատամները հեռացնելն է:

Նա նման բանի լիցենզիա չուներ և երբեք նման գործ չէր կատարել:

She's not licensed for that; she has never done it.

She risks a lot and she's terrified.

Նա շատ մեծ ռիսկի էր դիմում ու սարսափած էր:

She doesn't even have the proper instruments,

Նա նույնիսկ նորմալ գործիքներ չուներ,

but fortunately, she has brought some novocaine.

բայց բարեբախտաբար մի քիչ նովակային էր բերել իր հետ:

Jenny has a brave and passionate heart.

Ջաննին իսկական խիզախ ու կրքոտ սիրտ ուներ:

She murmurs a prayer and she goes ahead with the operation.

Նա աղոթում էր և վիրահատություն էր անում:

At the end, the relieved patient kisses her hands.

Վերջում առողջացած հիվանդները հանբուրում էին նրա ձեռքերը:

That day the hygienist pulls out many more teeth.

Այդ օրը նա շատերի ատամներն էր հեռացրել:

The next morning, when she comes again to the so-called clinic,

Հաջորդ օրը, երբ գալիս է այսպես կոչված բուժարան

her first patient is waiting for her with her husband.

նրա առաջին հիվանդը նրան էր սպասում իր ամուսնու հետ:

The woman's face looks like a watermelon.

Կնոջ դեմքը ձմերուկի նման ուռել էր:

It is so swollen that you can't even see the eyes.

Այնքան էր ուռել, որ անգամ աչքերը չէին երևում:

The husband, furious, threatens to kill the American.

Կատաղած ամուսինը սպառնում է սպանել ամերիկուհուն:

Jenny is horrified at what she has done.

Ջուլիանը սարսափել էր իր արածից,

But then, the translator explains

բայց հետո թարգմանիչը բացատրել է, որ

that the patient's condition has nothing to do with the operation.

հիվանդի այդ վիճակը ոչ մի կապ չունի ատամի հեռացման հետ:

The day before, her husband beat her up

Մի օր առաջ նրա ամուսինը նրան ծեծել էր, քանի որ նա

because she was not home in time to prepare dinner for him.

տանը չէր եղել ժամանակին ճաշ պատրաստելու համար:

Այսօր միլլիոնավոր մարդիկ այսպես են ապրում:

Millions of women live like this today.

They are the poorest of the poor.

Նրանք աղքատներից աղքատ են:

Although women do two-thirds of the world's labor,

Չնայած որ կանայք են կատարում ամբողջ աշխարհի աշխատանքի երկու երրորդը,

they own less than one percent of the world's assets.

սակայն նրանց չի պատկանում անգամ աշխարհի ունեցվածքի մի տոկոսը:

They are paid less than men for the same work, if they're paid at all,

Նրանք նույն աշխատանքի համր շատ ավելի քիչ են վարձատրվում քան տղամարդիկ:

եթե իհարկե վարձատրվում են ընդհանրապես, այս ամենով հանդերձ նրանք շատ խոցելի են,

and they remain vulnerable because they have no economic independence,

քանի որ տնտեսական ոչ մի անկախություն չունեն,

and they are constantly threatened by exploitation,

և շարունակվում են նրանց շահագործվել

violence and abuse.

հալածվել և բռնության ենթարկվել:

It is a fact that giving women education, work,

Փաստ է, որ եթե կինը կրթություն է ստանում, աշխատում է

the ability to control their own income, inherit and own property

և հնարավորություն է ունենում կառավարելու իր սեփական եկամուտը,

ժառանգությունը կամ սեփական ունեցվածքը, դրանից հանրությունը միայն շահում է:

benefits the society.

If a woman is empowered,

Եթե կինը քաջալերվում է,

her children and her family will be better off.

նրա և երեխանները, և ընտանիքը շատ ավելի բարեկեցիկ կյանքով են ապրում:

If families prosper, the village prospers,

Եթե ընտանիքները բարգավաճում են, գյուղերն էլ են բարգավաճում,

and eventually, so does the whole country.

և վերջապես բարգավաճում է ամբողջ երկիրը:

Wangari Maathai goes to a village in Kenya.

Վանգարի Մաատհաին շրջում է Քենյայով:

She talks with the women and explains that the land is barren

Նա խոսում է կանաց հետ և բացատրում է, որ հողը անբարեբեր է դարձել

because they have cut and sold the trees.

այն պատճառով, որ նրանք կտրել և վաճառել են ծառերը:

Նա կանաց սովորեցրել է ծառեր տնկել և ջրել դրանք

She gets the women to plant new trees and water them,

drop by drop.

կաթիլ-կաթիլ:

In a matter of five or six years, they have a forest,

Հինգ կամ վեց տարուց նրանք ունեցան անտառներ,

the soil is enriched, and the village is saved.

հողը հարստացավ օգտակար նյութերով և գյուղը փրկվեց:

The poorest and most backward societies

Ամենաաղքատ և հետամնաց հասարակություններում

are always those that put women down.

կանայց միշտ ճնշում են:

Yet this obvious truth is ignored by governments

Չնայած այս ակնհայտ ճշմարտությանը, կառավարությունը միշտ աչք է փակում այս խնդրի վրա,

and also by philanthropy.

նմանապես նաև բարեգործները:

For every dollar given to a women's program,

Կանաց ծրագրերին տրված յուրաքանչյուր դոլարի դիմաց

20 dollars are given to men's programs.

տղամարդկանց ծրագրերն առժանանում են քսան դոլարի:

Women are 51 percent of humankind.

Կանայք կազմում են աշխարհի բնակչության 51 տոկոսը:

Empowering them will change everything,

Նրանց խրախուսելը ամեն ինչ կփոխի,

more than technology and design and entertainment.

ավելին քան տեխնոլոգիաները, դիզայնը կամ զվարճանքը:

I can promise you that women working together --

Ես կարող եմ երդվել, որ միասին աշխատող կանայք,

linked, informed and educated --

ովքեր տեղեկացված են, կրթված և միմյանց հետ համագործակցող,

կարող են վերջապես մեր բազմաչարչար երկրագնդին խաղաղություն բերել:

can bring peace and prosperity to this forsaken planet.

In any war today, most of the casualties are civilians,

Այսօր պատահող ցանկացած պատերազմները քաղաքացիական պատահարների արդյունք են,

mainly women and children.

որում ամենշատը տուժում են կանայք և երեխաները: Նրանք կրկնակի են տուժում:

They are collateral damage.

Men run the world,

Տղամարդիկ պատերազմում են ու կողքից նայում են, թե ինչ խառնաշփոթի մեջ ենք մենք:

and look at the mess we have.

What kind of world do we want?

Վերջապես, ինչպիսի աշխարհում ենք մենք ցանկանում ապրել:

This is a fundamental question that most of us are asking.

Սա կարեւորագույն հարց է, որ մեզնից շատերը տալիս են մեզ:

Արդյոք իմաստ ունի մասնակցել Աշխարհի ներկայիս դասավորվածությանը...

Does it make sense to participate in the existing world order?

We want a world where life is preserved

Մենք ցանկանում ենք ապրել մի աշխարհում, որտեղ մեր կյանքը պաշտպանված է

and the quality of life is enriched for everybody,

և բարեկեցիկ կյանքը հասնելի է բոլորին,

not only for the privileged.

և ոչ միայն արտոնյալների համար:

Հունվարին ես հնարավորություն ունեցա տեսնելու Ֆերնանդո Բոտերոյի նկարների ցուցահանդեսը

In January, I saw an exhibit of Fernando Botero's paintings

UC Բարքլիի գրադարանում:

at the UC Berkeley library.

No museum or gallery in the United States,

ԱՄՆ-ում ոչ մի թանգարան կամ պատկերասրահ

except for the New York gallery that carries Botero's work,

բացի Նյու-Յորքի պատկերասրահից, Բոտերոյի աշխատանքները

has dared to show the paintings,

չի համարձակվել ցուցադրել, քանի որ թեման

because the theme is the Abu Ghraib prison.

Աբու Գհրաբի բանտն է:

Դաժանության հսկայական կտավներ կան դիրքի շահագործման վերաբերյալ

They are huge paintings of torture and abuse of power,

Բոտերոյի հսկայածավալ ոճով:

in the voluminous Botero style.

I have not been able to get those images out of my mind

Ես չեմ կարողանում մտքիցս հանել այդ պատկերները

or my heart.

նաև սրտիցս:

What I fear most is power with impunity.

Ես ամենից շատ վախենում եմ, որ այդ ուժերը անպատիժ կմնան:

I fear abuse of power, and the power to abuse.

Ես վախենում եմ ուժի շահագործումից ու ստեղծված հալածելու հնարավորություներից:

In our species, the alpha males define reality,

Մեր ցեղում, առաջնորդ տղամարդիկ են որոշում մեր իրականությունը,

and force the rest of the pack to accept that reality

և ստիպում են, որ մնացածներն ընդունեն այդ իրականությունը

and follow the rules.

և հետևեն այդ խաղի կանոններին:

The rules change all the time, but they always benefit them,

Խաղի կանոնները հաճախ փոխվում են, բայց նրանք դրանից միայն շահում են,

and in this case, the trickle-down effect, which does not work in economics,

և նույնիսկ այն դեպքում, երբ առաջադրվում է բոլորին հավասարապես նպաստելու կանոնը,

որն այնքան էլ հատուկ չէ տնտեսագիտությանը, այնուամենայնիվ ծառայում է միայն նրանց շահին:

works perfectly.

Abuse trickles down from the top of the ladder to the bottom.

Շահագործումը վերևից օրինակ է ծառայում ամենաներքևինների համար նույնիսկ:

Women and children, especially the poor, are at the bottom.

Հատկապես աղքատ կանայք և երեխաներն են ամենաներքևում:

Even the most destitute of men have someone they can abuse --

Նույնիսկ ամենաթույլ տղամարդը կարողանում է հալածել

a woman or a child.

ինչ-որ կնոջ կամ երեխայի:

I'm fed up with the power that a few exert over the many

Ես արդեն զզվել եմ, որ մի քանիսը

through gender, income, race and class.

իրենց սեռի, եկամուտի, ռասայի կամ դասի շնորհիվ ճնշում են շատերին:

Ես կարծում եմ, որ ժամանակն է արդեն հիմնահատակ փոփոխություններ անելու

I think that the time is ripe to make fundamental changes

in our civilization.

մեր քաղաքակրթությունում:

But for real change, we need feminine energy

Բայց իսկական փոփոխության համար, մենք իսկապես կանացի էներգիայի կարիք ունենք

in the management of the world.

աշխարհը կառավարելու համար:

We need a critical number of women in positions of power,

Մեզ շատ կանայք են պետք, կարևորագույն ուժային պաշտոններով,

and we need to nurture the feminine energy in men.

ինչպես նաև անհրաժեշտ է պահպանել կանացի Էներգիան տղամարդկանց մեջ:

I'm talking about men with young minds, of course.

Ես իհարկե խոսում եմ երիտաասրդ տղամարդկանց մասին:

Old guys are hopeless; we have to wait for them to die off.

Տարեց տղամարդիկ անհույս են, ստիպված ենք սպասել, որ դրանք մեռնեն որ դրանցից պրծնենք:

(Laughter)

(ծիծաղ)

Yes, I would love to have Sophia Loren's long legs

Իհարկե ես էլ կցանկանայի ունենալ Սոֆի Լորենի երկար որքերը

and legendary breasts.

և լեգենդային կուրծքը:®

But given a choice, I would rather have the warrior hearts

Բայց եթե ընտրելու հանրավորություն ունենայի, ավելի շուտ կընտրեի

Վանգարի Մաատհաի, Սոմալի Մամի, Յաննի ու Ռոս Մապենդոի մարտական սիրտը:

of Wangari Maathai, Somaly Mam, Jenny, and Rose Mapendo.

Ես ուզում եմ, որ աշխարհը իսկապես լավը դառնա:

I want to make this world good.

Ոչ թե ավելի լավը այլ իսկապես լավը դառնա:

Not better -- but to make it good.

Why not? It is possible.

Իսկ ինչու ո՞չ: Դա հնարավոր է: Հապա մի նայեք այս սենյակում գտնվողներին..

Look around in this room --

all this knowledge, energy, talent and technology.

այս ողջ գիտելիքի, էներգիայի, տաղանդի ու տեղնալոգիայի պաշարին:

Let's get off our fannies, roll up our sleeves

Եկեք վերջապես հետևներս բարձրացնենք մեր տեղերից, կշտենք ձեռքներս

and get to work, passionately,

եւ սկսենք աշխատել, սրտացավորեն ու կրքոտորեն

որ կատարյալ դարձնենք այս աշխարհը:

in creating an almost-perfect world.

Thank you.

Շնորհակալություն ...

(Applause and cheers)