Brian Cox: What went wrong at the Large Hadron Collider

Brian Cox: LHC de ters giden neydi?

Çeviri: Orhan Çetinkaya Gözden geçirme: Neil Buster

Last year at TED I gave an introduction to the LHC.

Geçen yıl TED de LHC ile ilgili bir sunum vermiştim.

And I promised to come back and give you an update

Ve tekrar gelip sizi, cihazın nasıl çalıştığı konusundaki gelişmelerden

on how that machine worked.

haberdar edeceğime söz vermiştim.

So this is it. And for those of you that weren't there,

İşte burdayım. Daha önce aramızda olmayanlar için özetlemek gerekirse,

the LHC is the largest scientific experiment ever attempted --

LHC şu ana dek girişilmiş en büyük bilimsel deneydir

27 kilometers in circumference.

ve tam 27 kilometre uzunluğunda bir çevreye sahiptir

Its job is to recreate the conditions

Görevi ise evrenin oluştuğu andan

that were present less than a billionth of a second after the universe began,

itibaren geçen saniyenin milyarda birinden daha az bir süreyi

up to 600 million times a second.

saniyenin 600 milyon katı kadar bir sürede tekrar oluşturmak.

It's nothing if not ambitious.

bunun başarmak kesinlikle çok büyük bir hırs gerektirir

This is the machine below Geneva.

bu Cenevrenin altında bulunan makine

We take the pictures of those mini-Big Bangs inside detectors.

Yaptığımız şey ise, dedektörlerin içinde oluşan küçük Big Bang lerin fotoğraflarını çekmek.

This is the one I work on. It's called the ATLAS detector --

Bu, benim üzerinde çalıştığım,ATLAS dedektörü

44 meters wide, 22 meters in diameter.

44 metre genişliğinde ve 22 metre çapında

Spectacular picture here of ATLAS under construction

bu muhteşem fotoğraf , ATLAS yapım aşamasındayken çekildi.

so you can see the scale.

burda boyutlarını daha iyi görebilirsiniz.

On the 10th of September last year we turned the machine on for the first time.

geçen yıl 10 Eylül de makineyi ilk kez çalıştırdık

And this picture was taken by ATLAS.

Gördüğünüz bu resim, ATLAS tarafından çekildi.

It caused immense celebration in the control room.

kontrol odasında muazzam bir sevince yol açtı

It's a picture of the first beam particle

Gördüğünüz, LHC nin içindeki

going all the way around the LHC,

tüm yolu katedip

colliding with a piece of the LHC deliberately,

kasıtlı olarak çarpıştırılan ilk parçacıkların

and showering particles into the detector.

ortaya çıkardığı saçılmanın fotoğrafı.

In other words, when we saw that picture on September 10th

Başka bir deyişle, 10 Eylül de bu resmi gördüğümüzde

we knew the machine worked,

artık cihazın çalıştığından emindik.

which is a great triumph.

Ve bu büyük bir başarıydı.

I don't know whether this got the biggest cheer,

Hangisinin daha büyük bir mutluluk olduğunu bilemiyorum;

or this, when someone went onto Google

gerçekleşen bilimsel başarı mı yoksa, Google ın anasayfasını

and saw the front page was like that.

bu şekilde görmek mi.

It means we made cultural impact

Yani bu, bilimsel olduğu kadar

as well as scientific impact.

büyük bir kültürel etki de meydana getirdiğimiz anlamına geliyor.

About a week later we had a problem with the machine,

Yaklaşık bir hafta sonra, makine ile ilgili bir problem yaşadık

related actually to these bits of wire here -- these gold wires.

aslında sorun burdaki altın kablo demetiyle ilgiliydi.

Those wires carry 13 thousand amps

Bu kablolar, makine tam güç ile çalışırken

when the machine is working in full power.

tam 13 bin amper akım taşıyabilir.

Now the engineers amongst you will look at them and say,

Şimdi aranızdaki mühendisler bu kablolara bakıp

"No they don't. They're small wires."

"Hayır taşıyamaz. Bunlar çok ince" diyebilirler.

They can do that because

Evet taşıyabilirler. Çünkü

when they are very cold they are what's called superconducting wire.

kablolar çok soğukken onlara süperiletkenler de deniliyor.

So at minus 271 degrees,

Yani eksi 271 derecede,

colder than the space between the stars,

yıldızların arasındaki uzay boşluğundan bile daha soğuk olduğunda

those wires can take that current.

bu kablolar, böyle büyük bir akımı taşıyabilirler.

In one of the joints between over 9,000 magnets in LHC,

LHC deki 9 bin mıknatıs arasındaki bağlantılardan

there was a manufacturing defect.

birinde bulunan üretim hatası

So the wire heated up slightly,

kabloların oldukça ısınmasına sebep oldu

and its 13,000 amps suddenly encountered electrical resistance.

ve kablolardaki 13 bin amper akım bir anda elektriksel dirençle karşılaştı.

This was the result.

Ve sonuç bu oldu.

Now that's more impressive

Daha etkileyici olanıysa

when you consider those magnets weigh over 20 tons,

ağırlıkları 20 tonun üzerinde olan bu mıknatısların

and they moved about a foot.

yaklaşık 30 santimetre hareket etmiş olması.

So we damaged about 50 of the magnets.

Sonuç olarak 50 mıknatıs hasar gördü.

We had to take them out, which we did.

Onları yerlerinden çıkardık,

We reconditioned them all, fixed them.

ve hepsini tekrar çalışır duruma getirdik.

They're all on their way back underground now.

Hepsi şu an yeraltındaki yerlerindeler.

By the end of March the LHC will be intact again.

Martın sonunda LHC tekrar çalışır vaziyette olacak.

We will switch it on,

Cihazı tekrar çalıştıracağız,

and we expect to take data in June or July,

haziran veya temmuz aylarında veri almayı

and continue with our quest to find out

ve evrenin yapıtaşlarını keşfetmeyle

what the building blocks of the universe are.

ilgili araştırmamıza devam etmeyi umuyorum.

Now of course, in a way

Tabii ki, öte yandan

those accidents reignite the debate

bu tip kazalar çok önemli bilim ve mühendislik

about the value of science and engineering at the edge. It's easy to refute.

çalışmalarının önemiyle ilgili tartışmaları ateşliyor. ama bunların üstesinden gelmek kolay

I think that the fact that it's so difficult,

Bence LHC gibi büyük çaptaki çalışmaların değerini

the fact that we're overreaching, is the value of things like the LHC.

henüz idrak edemiyoruz.

I will leave the final word to an English scientist, Humphrey Davy,

Son sözü İngiliz bilimadamı Humphrey Davy e bırakıyorum.

who, I suspect,

Kendisi bu sözü

when defending his protege's useless experiments --

himayesi altındaki Micheal Faraday'ın

his protege was Michael Faraday --

başarısız deneylerini savunurken söylemiş olmalı.

said this, "Nothing is so dangerous

"Bilim görüşümüzün son noktada olduğunu,

to the progress of the human mind

doğada hiç gizemin kalmadığını,

than to assume that our views of science are ultimate,

zaferlerimizin tamamlandığını ve keşfedilecek

that there are no mysteries in nature,

yeni dünyalar kalmadığını düşünmek kadar

that our triumphs are complete, and that

insan aklının gelişimi için

there are no new worlds to conquer."

tehlikeli başka birşey yoktur."

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)