Brian Cox: What went wrong at the Large Hadron Collider

Tłumaczenie: Marcin Kasiak Korekta: Magda Rittenhouse

Last year at TED I gave an introduction to the LHC.

Rok temu podczas konferencji TED wprowadzałem was w temat akceleratora LHC

And I promised to come back and give you an update

i obiecałem wrócić z nowinami

on how that machine worked.

jak ta cała maszyna działa.

So this is it. And for those of you that weren't there,

A więc tak. Dla tych, których wówczas nie było,

the LHC is the largest scientific experiment ever attempted --

LHC jest największym naukowym eksperymentem w historii --

27 kilometers in circumference.

Obwód -- 27 kilometrów.

Its job is to recreate the conditions

Jego zadaniem jest odtworzenie warunków,

that were present less than a billionth of a second after the universe began,

jakie panowały między jedną miliardową i jedną 600-milionową

up to 600 million times a second.

częścią sekundy po początku wszechświata.

It's nothing if not ambitious.

Jest to niezwykle ambitne zadanie.

This is the machine below Geneva.

To jest maszyna pod Genewą.

We take the pictures of those mini-Big Bangs inside detectors.

Robimy zdjęcia tym mini-Wielkim Wybuchom w detektorach.

This is the one I work on. It's called the ATLAS detector --

Nad tym ja pracuję. Detektor ATLAS --

44 meters wide, 22 meters in diameter.

44 metry szerokości, 22 średnicy.

Spectacular picture here of ATLAS under construction

Spektakularne zdjęcie ATLASa w budowie

so you can see the scale.

dla pokazania skali.

On the 10th of September last year we turned the machine on for the first time.

10. września ubiegłego roku uruchomiliśmy sprzęt pierwszy raz.

And this picture was taken by ATLAS.

A to zdjęcie wykonał ATLAS.

It caused immense celebration in the control room.

Wywołało to ogromną radość w pokoju kontrolnym.

It's a picture of the first beam particle

To jest zdjęcie pierwszego promienia cząsteczek

going all the way around the LHC,

biegnącego wokół LHC,

colliding with a piece of the LHC deliberately,

celowo zderzonego z LHC

and showering particles into the detector.

i wyrzucającego cząsteczki do detektora.

In other words, when we saw that picture on September 10th

Innymi słowy, kiedy zobaczyliśmy ten obraz 10. września

we knew the machine worked,

wiedzieliśmy, że wszystko działa,

which is a great triumph.

co było wielkim triumfem.

I don't know whether this got the biggest cheer,

Nie wiem tylko, czy większy aplauz wywołało to,

or this, when someone went onto Google

czy to, co zobaczyliśmy na stronie Google,

and saw the front page was like that.

która wyglądała tak.

It means we made cultural impact

To znaczy, że wywarliśmy wpływ

as well as scientific impact.

i na naukę i na kulturę.

About a week later we had a problem with the machine,

Jakiś tydzień później mieliśmy problem ze sprzętem,

related actually to these bits of wire here -- these gold wires.

związany z tymi fragmentami kabla -- tym złotym kablem.

Those wires carry 13 thousand amps

Te kable przewodzą 13 tysięcy amperów,

when the machine is working in full power.

kiedy maszyna działa na pełnej mocy.

Now the engineers amongst you will look at them and say,

Inżynierowie pośród was z pewnością powiedzą

"No they don't. They're small wires."

"To niemożliwe. Są zbyt małe".

They can do that because

Mogą, ponieważ kiedy są bardzo schłodzone

when they are very cold they are what's called superconducting wire.

stają się nadprzewodnikami.

So at minus 271 degrees,

W temperaturze minus 271 stopni,

colder than the space between the stars,

zimniej niż wszechświat pomiędzy gwiazdami,

those wires can take that current.

te kable mogą przewodzić taki prąd.

In one of the joints between over 9,000 magnets in LHC,

W jednym z połączeń między ponad tysięcem magnesów LHC,

there was a manufacturing defect.

pojawił się defekt.

So the wire heated up slightly,

Przewód się trochę zagrzał,

and its 13,000 amps suddenly encountered electrical resistance.

i 13 tysięcy amperów nagle napotkało na opór.

This was the result.

A oto rezultat.

Now that's more impressive

To robi większe wrażenie, kiedy uświadomimy sobie,

when you consider those magnets weigh over 20 tons,

że te magnesy ważą ponad 20 ton,

and they moved about a foot.

a przesunęły się mniej więcej o 30 cm.

So we damaged about 50 of the magnets.

Więc około 50 magnesów zostało uszkodzonych.

We had to take them out, which we did.

Trzeba je było usunąć, co zrobiliśmy.

We reconditioned them all, fixed them.

Naprawiliśmy je.

They're all on their way back underground now.

I teraz są w drodze z powrotem pod ziemię.

By the end of March the LHC will be intact again.

Pod koniec marca LHC będzie naprawiony.

We will switch it on,

Włączymy go,

and we expect to take data in June or July,

i planujemy mieć pierwsze dane w czerwcu lub lipcu

and continue with our quest to find out

i kontynuować badania, które mają pokazać,

what the building blocks of the universe are.

z czego zbudowany jest wszechświat.

Now of course, in a way

Oczywiście takie wypadki powodują,

those accidents reignite the debate

że odżywa dyskusja na temat sensu

about the value of science and engineering at the edge. It's easy to refute.

przełomowej nauki i inżynierii. I łatwo jest je zakwestionować.

I think that the fact that it's so difficult,

Myślę, że te wszystkie trudności,

the fact that we're overreaching, is the value of things like the LHC.

fakt, że sięgamy tak daleko, jest wartością takich przedsięwzięć jak LHC.

I will leave the final word to an English scientist, Humphrey Davy,

Pozostawię ostatnie słowo angielskiemu naukowcowi, Humphery Davy'owi

who, I suspect,

który, jak podejrzewam,

when defending his protege's useless experiments --

broniąc bezużytecznych eksperymentów swojego protegowanego,

his protege was Michael Faraday --

a był nim Michael Faraday,

said this, "Nothing is so dangerous

powiedział: "Nic nie jest tak niebezpieczne

to the progress of the human mind

dla postępu ludzkiego umysłu

than to assume that our views of science are ultimate,

jak uznanie, że nasze poglądy na naukę są ostateczne,

that there are no mysteries in nature,

że nie ma już żadnych zagadek natury,

that our triumphs are complete, and that

a nasze poszukiwania są zakończone,

there are no new worlds to conquer."

i nie ma już nowych światów do odkrycia".

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)