How fake news does real harm | Stephanie Busari

Translator: Albana Telhai Reviewer: Helena Bedalli

I want to tell you a story about a girl.

Dua t'ju tregoj historinë e një vajze.

But I can't tell you her real name.

Por s'mund t'ju them emrin e saj të vërtetë.

So let's just call her Hadiza.

Kështu që, le ta quajmë Hadiza.

Hadiza is 20.

Hadiza është 20 vjeç.

She's shy,

Është e turpshme,

but she has a beautiful smile that lights up her face.

por ka një buzëqeshje të bukur që ndriçon i fytyrën.

But she's in constant pain.

Por ajo ka dhimbje të vazhdueshme.

And she will likely be on medication for the rest of her life.

Dhe ka të ngjarë që të jetë me ilaçe për gjithë pjesën tjetër të jetës.

Do you want to know why?

Doni ta dini pse?

Hadiza is a Chibok girl,

Hadiza është një vajzë nga Chibok,

and on April 14, 2014, she was kidnapped

dhe në 14 Prill 2014 u rrëmbye

by Boko Haram terrorists.

nga terroristët Boko Haram.

She managed to escape, though,

Sidoqoftë ajo arriti të arratiset,

by jumping off the truck that was carrying the girls.

duke kërcyer nga kamioni që mbante vajzat.

But when she landed, she broke both her legs,

Por kur ra në tokë, theu të dyja këmbët,

and she had to crawl on her tummy to hide in the bushes.

dhe ju desh të zvarritej me bark për t'u fshehur në shkurre.

She told me she was terrified that Boko Haram would come back for her.

Ajo më tha se ish e tmerruar se mos Boko Haram do të kthehej për të.

She was one of 57 girls who would escape by jumping off trucks that day.

Ajo ishte një nga 57 vajzat që u arratisën duke u hedhur nga kamioni atë ditë.

This story, quite rightly, caused ripples

Kjo histori, me të drejtë, shkaktoi zhurmë

around the world.

nëpër botë.

People like Michelle Obama, Malala and others

Njerëz si Michelle Obama, Malala dhe të tjerë

lent their voices in protest,

bashkuan zërat në shenjë proteste,

and at about the same time -- I was living in London at the time --

dhe pothuaj në të njëjtën kohë-- jetoja në Londër në atë periudhë--

I was sent from London to Abuja to cover the World Economic Forum

u dërgova nga Londra në Abuja për të ndjekur Forumin Ekonomik Botëror

that Nigeria was hosting for the first time.

që organizohej nga Nigeria për herë të parë.

But when we arrived, it was clear that there was only one story in town.

Por kur arritëm, ishte e qartë se kish vetëm një ngjarje në qytet.

We put the government under pressure.

Ne e vendosëm qeverinë nën presion.

We asked tough questions about what they were doing

Drejtuam pyetje të vështira rreth asaj që po bënin

to bring these girls back.

për t'i kthyer këto vajza.

Understandably,

Kuptohet,

they weren't too happy with our line of questioning,

ata nuk ishin shumë të kënaqur me linjën e pyetjeve tona,

and let's just say we received our fair share of "alternative facts."

dhe le të themi se kemi marrë atë që na takonte me "fakte alternative".

(Laughter)

(Te qeshura)

Influential Nigerians were telling us at the time

Nigerianët me influencë na thanë në atë kohë

that we were naïve,

se ishim naivë,

we didn't understand the political situation in Nigeria.

dhe se nuk e kuptonim situatën politike në Nigeri.

But they also told us

Por ata gjithashtu na thanë

that the story of the Chibok girls

se historia e vajzave Chibok

was a hoax.

ishte një rreng.

Sadly, this hoax narrative has persisted,

Mjerisht, kjo narrativë e mashtrimit vazhdoi,

and there are still people in Nigeria today

dhe ka ende njerëz sot në Nigeri

who believe that the Chibok girls were never kidnapped.

që besojnë se vajzat e Chibok nuk janë rrëmbyen kurrë.

Yet I was talking to people like these --

Sidoqoftë flisja me njerëz të tillë si --

devastated parents,

prindërit e shkatërruar,

who told us that on the day Boko Haram kidnapped their daughters,

që na tregonin se, ditën që Boko Haram rrëmbyen vajzat e tyre

they ran into the Sambisa Forest after the trucks carrying their daughters.

ata vrapuan në pyllin Sambisa pas kamionëve që u mbanin të bijat.

They were armed with machetes, but they were forced to turn back

Ishin të armatosur me hanxharë, por u detyruan të ktheheshin mbrapa

because Boko Haram had guns.

sepse Boko Haram kishte armë.

For two years, inevitably, the news agenda moved on,

Për dy vjet, në mënyrë të pashmangshme, axhenda e lajmeve u zhvendos,

and for two years,

dhe këto dy vite,

we didn't hear much about the Chibok girls.

nuk u dëgjua shumë rreth vajzave nga Chibok.

Everyone presumed they were dead.

Gjithkush mendonte se kishin vdekur.

But in April last year,

Por në prill të vitit të kaluar,

I was able to obtain this video.

Pata mundësinë të zotëroj këtë video.

This is a still from the video

Kjo është nje sekuencë nga video

that Boko Haram filmed as a proof of life,

që Boko Haram filmoi si provë se ato janë gjallë,

and through a source, I obtained this video.

dhe përmes një burimi, kam marrë këtë video.

But before I could publish it,

Por, para se të mund ta publikoja,

I had to travel to the northeast of Nigeria

Mu desh të udhëtoja në verilindje të Nigerisë

to talk to the parents, to verify it.

për të folur me prindërit, që ta verifikonin.

I didn't have to wait too long for confirmation.

Nuk mu desh të pritsja shumë e gjatë për konfirmimin.

One of the mothers, when she watched the video, told me

Një nga nënat, kur pa videon, më tha

that if she could have reached into the laptop

se nëse ajo do të mund të hynte në laptop

and pulled our her child from the laptop,

dhe të nxirrte fëmijën e saj prej aty,

she would have done so.

ajo do ta kishte bërë.

For those of you who are parents, like myself, in the audience,

Për ata prej jush në audiencë, që si dhe unë, jeni prindër,

you can only imagine the anguish

vetëm mund të imagjinoni ankthin

that that mother felt.

që ndjente ajo nënë.

This video would go on to kick-start negotiation talks with Boko Haram.

Kjo video do të nxiste fillimin e negociatave me Boko Haramin.

And a Nigerian senator told me that because of this video

Dhe një senator nigerian më tha se për shkak të kësaj video

they entered into those talks,

ata hynë në bisedime,

because they had long presumed that the Chibok girls were dead.

sepse ata kishin menduar se vajzat nga Chibok kishin vdekur para shumë kohësh.

Twenty-one girls were freed in October last year.

Njëzet e një vajza u liruan tetorin e vitit të kaluar.

Sadly, nearly 200 of them still remain missing.

Fatkeqsisht, gati 200 prej tyre mbeten ende të zhdukura.

I must confess that I have not been a dispassionate observer

Duhet ta pohoj se nuk kam qenë një vëzhguese e paanëshme duke

covering this story.

mbuluar këtë histori.

I am furious when I think about the wasted opportunities

Tërbohem kur mendoj për mundësitë e humbura

to rescue these girls.

për shpëtimin e vajzave.

I am furious when I think about what the parents have told me,

Tërbohem kur mendoj atë që më kanë thënë prindërit e tyre,

that if these were daughters of the rich and the powerful,

se nëse ato do të ishin vajzat e të pasurve dhe të fuqishmëve,

they would have been found much earlier.

do të ishin gjetur shumë më herët.

And I am furious

Tërbohem

that the hoax narrative,

se narrativa e mashtrimit,

I firmly believe,

besoj fuqimisht,

caused a delay;

shkaktoi një vonesë;

it was part of the reason for the delay in their return.

ishte pjesë e arsyes së vonesës në kthimin e tyre.

This illustrates to me the deadly danger of fake news.

Kjo më ilustroi rrezikun vdekjeprurës të lajmit të rremë.

So what can we do about it?

Por, çfarë mund të bëjmë për këtë?

There are some very smart people,

Ka disa njerëz shumë të zgjuar,

smart engineers at Google and Facebook,

inxhinierë të zgjuar pranë Google dhe Facebook,

who are trying to use technology to stop the spread of fake news.

të cilët përpiqen të përdorin teknologjinë të ndalojnë përhapjen e lajmeve të rreme.

But beyond that, I think everybody here -- you and I --

Por përtej kësaj, unë mendoj të gjithë këtu - ti dhe unë -

we have a role to play in that.

kemi një rol në këtë çeshtje.

We are the ones who share the content.

Ne jemi ata që ndajnë përmbajtjen.

We are the ones who share the stories online.

Ne jemi ata që ndajnë tregimet online.

In this day and age, we're all publishers,

Në këtë ditë dhe moshë, të gjithë jemi publikues,

and we have responsibility.

dhe kemi përgjegjësi.

In my job as a journalist,

Gjatë punës sime si gazetare,

I check, I verify.

kontrolloj, verifikoj.

I trust my gut, but I ask tough questions.

I besoj parandjenjës, por bëj pyetjet të vështira.

Why is this person telling me this story?

Pse ky person po më tregon këtë histori?

What do they have to gain by sharing this information?

Çfarë duhet të fitojnë duke ndarë këtë informacion?

Do they have a hidden agenda?

A kanë një axhendë të fshehtë?

I really believe that we must all start to ask tougher questions

Besoj me të vërtetë se të gjithë duhet të fillojmë të bëjmë pyetje më të ashpra

of information that we discover online.

se informacioni që zbulojmë në internet.

Research shows that some of us don't even read beyond headlines

Studimet tregojnë se disa prej nesh as nuk lexojnë përtej titujve

before we share stories.

para se të shpërndajmë historitë.

Who here has done that?

Kush e ka bërë këtë?

I know I have.

E di që unë e kam bërë.

But what if

Por, po sikur

we stopped taking information that we discover at face value?

të ndalojmë marrjen e informacionit që zbulojmë me vlerë nominale?

What if we stop to think about the consequence

Po sikur të ndalim e të mendojmë rreth pasojave

of the information that we pass on

të informacionit që përcjellim

and its potential to incite violence or hatred?

dhe potencialit të tij për të nxitur dhunë apo urrejtje?

What if we stop to think about the real-life consequences

Po sikur të ndalim e të mendojmë rreth pasojave në jetën reale

of the information that we share?

të informacionit që ne ndajmë?

Thank you very much for listening.

Ju falemnderit shumë që dëgjuat.

(Applause)

(Duartrokitje)