How fake news does real harm | Stephanie Busari

Translator: Enkhjin Buyanjargal Reviewer: Sundari Enkhtugs

I want to tell you a story about a girl.

Би та нарт нэг охины тухай түүх ярьж өгье.

But I can't tell you her real name.

Гэхдээ түүний жинхэнэ нэрийг хэлж чадахгүй тул

So let's just call her Hadiza.

түүнийг Хадиза гэе л дээ.

Hadiza is 20.

Хадиза 20 настай,

She's shy,

ичимхий,

but she has a beautiful smile that lights up her face.

гэхдээ тэр үнэхээр үзэсгэлэнтэй инээмсэглэдэг.

But she's in constant pain.

Гэвч тэр хүнд өвчинтэй тэмцэн амьдардаг.

And she will likely be on medication for the rest of her life.

Бас тэр насан туршдаа үүндээ эм уух байх.

Do you want to know why?

Та хэд яагаад гэдгийг мэдмээр байна уу?

Hadiza is a Chibok girl,

Хадиза бол Чибок тосгоны охин бөгөөд

and on April 14, 2014, she was kidnapped

2014 оны 4 сарын 14-нд тэрээр

by Boko Haram terrorists.

Боко Харам бүлэглэлийн хүмүүст хулгайлагдсан.

She managed to escape, though,

Гэсэн хэдий ч тэр охидыг авч явж байсан ачааны машинаас

by jumping off the truck that was carrying the girls.

үсэрч зугтаж чадсан.

But when she landed, she broke both her legs,

Гэвч тэр унахдаа хоёр хөлөө хоёуланг нь хугалж,

and she had to crawl on her tummy to hide in the bushes.

гэдсээрээ мөлхсөөр бургасанд нуугдсан.

She told me she was terrified that Boko Haram would come back for her.

Боко Харамын бүлэглэлийнхэн араас нь ирнэ гэж үнэхээр их айсан гэж тэр хэлсэн.

She was one of 57 girls who would escape by jumping off trucks that day.

Тэр нэг өдөр ачааны машинаас үсэрч зугтсан 57 охины нэг байсан.

This story, quite rightly, caused ripples

Энэ түүх зүй ёсоор дэлхий дахинд

around the world.

анхаарлын давалгаа үүсгэсэн.

People like Michelle Obama, Malala and others

Мишель Обама, Малала болон бусад хүмүүс

lent their voices in protest,

эсэргүүцэл илэрхийлж дуу хоолойгоо хүргэсэн.

and at about the same time -- I was living in London at the time --

Мөн энэ үед Лондонд амьдарч байсан намайг

I was sent from London to Abuja to cover the World Economic Forum

анх удаа Нигери улсын зохион байгуулсан

Дэлхийн эдийн засгийн форумд Лондонгоос Абуджа руу явуулсан.

that Nigeria was hosting for the first time.

But when we arrived, it was clear that there was only one story in town.

Гэвч биднийг тэнд очиход хот даяараа нэг л түүхийг ярьцгааж байсан.

We put the government under pressure.

Бид засгийн газарт ихээхэн шахалт үзүүлсэн.

We asked tough questions about what they were doing

Тэднээс охидыг буцааж авчрахаар

ямар арга хэмжээ авч байгаа талаар шаардан асуусан.

to bring these girls back.

Understandably,

Мэдээж тэд бидний асуултуудыг

they weren't too happy with our line of questioning,

тийм ч их баяртай хүлээж аваагүй.

and let's just say we received our fair share of "alternative facts."

Бид “хоёрдагч мэдээлэл” авсан гээд гэх үү дээ.

(Laughter)

(Инээд)

Influential Nigerians were telling us at the time

Тэр үед нөлөө бүхий Нигеричүүд

that we were naïve,

биднийг цайлган байна,

we didn't understand the political situation in Nigeria.

Нигерийн улс төрийн нөхцөл байдлыг ойлгохгүй байна гэсэн.

But they also told us

Мөн тэд бидэнд

that the story of the Chibok girls

Чибок тосгоны охидын түүхийг

was a hoax.

хуурамч гэж хэлсэн.

Sadly, this hoax narrative has persisted,

Харамсалтай нь, хэргийг хуурамч гэдэг мэдээлэл газар авч,

and there are still people in Nigeria today

өнөөдөр ч Нигерит Чибок тосгоны охидыг хэзээ ч

who believe that the Chibok girls were never kidnapped.

хулгайлагдаагүй гэдэгт итгэдэг хүмүүс бий.

Yet I was talking to people like these --

Би энэ хүмүүстэй ярилцаж явсан.

Уй гашууд автсан эцэг эхчүүд

devastated parents,

who told us that on the day Boko Haram kidnapped their daughters,

Боко Харам бүлэглэлийнхэн охидыг нь хулгайлах тэр өдөр

Самбисагийн ой руу охидыг авч явж буй

they ran into the Sambisa Forest after the trucks carrying their daughters.

ачааны машины хойноос гүйсэн тухайгаа надад ярьсан.

They were armed with machetes, but they were forced to turn back

Тэд мачет илдээр зэвсэглэсэн байсан боловч Боко Харам бүлэглэлийхэн

because Boko Haram had guns.

буугаар зэвсэглэсэн учир буцахаас өөр аргагүйд хүрсэн.

For two years, inevitably, the news agenda moved on,

Хоёр жилийн дотор хэвлэлийн анхаарал

өөр тийш чиглэж,

and for two years,

бид Чибок тосгоны охидын талаар бараг сонсоогүй.

we didn't hear much about the Chibok girls.

Everyone presumed they were dead.

Бүгд тэднийг үхсэн гэж бодсон.

But in April last year,

Гэвч өнгөрсөн жилийн 4 сард

I was able to obtain this video.

надад энэ бичлэгийг олох завшаан олдсон.

This is a still from the video

Энэ бол амьд байгаа охидын

that Boko Haram filmed as a proof of life,

нотолгоо болгож Боко Харамын хийсэн,

and through a source, I obtained this video.

миний олж авсан бичлэгийн дүрс.

Гэвч бичлэгийг ил болгохоос өмнө

But before I could publish it,

I had to travel to the northeast of Nigeria

би Нигерийн зүүн хойд руу аялж, бичлэгийг бодит эсэхийг шалган,

to talk to the parents, to verify it.

эцэг эхүүдтэй уулзах хэрэгтэй байлаа.

I didn't have to wait too long for confirmation.

Надад удаан хүлээх шаардлага гарсангүй.

One of the mothers, when she watched the video, told me

Бичлэг үзсэн ээжүүдийн нэг нь

that if she could have reached into the laptop

компьютерийн дэлгэц рүү орж

and pulled our her child from the laptop,

охиноо дэлгэцэн дотроос гаргаж авч

болдогсон бол гэж хэлсэн.

she would have done so.

For those of you who are parents, like myself, in the audience,

Та бүхний дунд суугаа над шиг эцэг эх болсон хүмүүст

you can only imagine the anguish

тэр эхийн мэдэрсэн шаналлыг

that that mother felt.

төсөөлөхөд бэрх биз ээ.

This video would go on to kick-start negotiation talks with Boko Haram.

Энэ бичлэг Боко Харам бүлэглэлтэй хийх хэлэлцээрийг эхлүүлсэн билээ.

And a Nigerian senator told me that because of this video

Нигери улсын сенатын гишүүн надад энэ бичлэгийн улмаас

they entered into those talks,

улс төрчид энэ хэлэлцээрийг эхлүүлсэн,

because they had long presumed that the Chibok girls were dead.

учир нь Чибок тосгоны охидыг аль дээр нас барсан гэж бодсон гэв.

Twenty-one girls were freed in October last year.

Өнгөрсөн жилийн 10 сард хорин нэгэн охиныг сулласан.

Sadly, nearly 200 of them still remain missing.

Харамсалтай нь, 200 гаруй охид өнөөг хүртэл ор сураггүй байна.

I must confess that I have not been a dispassionate observer

Энэ бүх хугацаанд би

хөндлөнгөөс ажиглагч хийгээгүй.

covering this story.

Би охидыг олж болох алдагдсан тэр боломжуудыг

I am furious when I think about the wasted opportunities

бодохоор уур хүрэх шиг болдог.

to rescue these girls.

I am furious when I think about what the parents have told me,

Эцэг эхүүдийн хэлснийг бодохоор уур минь хүрдэг.

that if these were daughters of the rich and the powerful,

Хэрэв тэд баян, эрх мэдэлтэй хүмүүсийн охид байсан бол

they would have been found much earlier.

аль эрт олдчих байсан.

And I am furious

Би энэхүү мэдээлэл хуурамч хэмээх

that the hoax narrative,

худал гүтгэлэг үүссэнээр

I firmly believe,

асуудлыг даамжруулсан гэж гүн итгэж байна.

caused a delay;

it was part of the reason for the delay in their return.

Тэднийг олоход саад болсон шалтгааны нэг энэ байсан.

This illustrates to me the deadly danger of fake news.

Худал хуурмаг мэдээллийн аюулыг энэ явдал харуулж байна.

So what can we do about it?

Бид тэгвэл юу хийж чадах вэ?

There are some very smart people,

Ухаантай хүмүүс олон бий.

smart engineers at Google and Facebook,

Google болон Facebook-ийн мундаг инженерүүд

who are trying to use technology to stop the spread of fake news.

технологийн тусламжтай хуурамч мэдээг тархахаас сэргийлж байна.

But beyond that, I think everybody here -- you and I --

Гэвч үүний цаана бид бүгд, та болон би,

we have a role to play in that.

бид бүгд өөрсдийн гэсэн үүргийг гүйцэтгэж чадна.

We are the ones who share the content.

Бид бол мэдээг тараадаг хүмүүс.

We are the ones who share the stories online.

Бид үйл явдлыг цахимаар дэлгэрүүлдэг хүмүүс.

In this day and age, we're all publishers,

Өнөө цагт бид бүгд нийтлэлчид,

and we have responsibility.

бидэнд бас хариуцлага гэж бий.

In my job as a journalist,

Сэтгүүлчийн хувьд би ажлаа хийхдээ

I check, I verify.

мэдээллээ шалгана, дахин шалгана.

I trust my gut, but I ask tough questions.

Би зөн совиндоо итгэдэг боловч би өөрөөсөө асуудаг.

Why is this person telling me this story?

Энэ хүн надаа яагаад энэ явдлыг ярьж байна?

What do they have to gain by sharing this information?

Энэ мэдээллийг өгснөөр тэдэнд ямар ашигтай вэ?

Do they have a hidden agenda?

Тэдэнд далд санаа байна уу?

I really believe that we must all start to ask tougher questions

Бид цахим орчинд олж авдаг мэдээлэлдээ

маш өндөр босго тогтоож, дахин нягтлах шаардлагатай

of information that we discover online.

гэж би боддог.

Research shows that some of us don't even read beyond headlines

Бидний зарим нь мэдээ хуваалцахаасаа өмнө

ядаж гарчигийг нь бүрэн уншдаггүй гэсэн судалгаа гарчээ.

before we share stories.

Who here has done that?

Энд тэгж байсан хүн байна уу?

I know I have.

Би тэгж байснаа санаж байна.

But what if

Хэрэв бид олсон мэдээллээ

we stopped taking information that we discover at face value?

өнгөцхөн харахаа боливол яах бол?

What if we stop to think about the consequence

Бид түгээж буй мэдээллийнхээ үр дагавар,

of the information that we pass on

хүчийрхийлэл, харгислал тархах боломжийг

and its potential to incite violence or hatred?

чухалд тооцохоо боливол яах бол?

What if we stop to think about the real-life consequences

Бид ер нь хуваалцаж буй мэдээнийхээ

бодит амьдрал дээрх үр дагаварыг мартвал яах вэ?

of the information that we share?

Thank you very much for listening.

Анхаарал тавьсанд баярлалаа.

(Applause)

(Алга ташилт)