Archeology from space | Sarah Parcak

Translator: Jenny Zurawell

Translator: Ermira Kusari Reviewer: Helena Bedalli

Kur isha fëmija dhe po rritesha në Maine,

When I was a child growing up in Maine,

one of my favorite things to do

një prej gjërave më të preferuara për të bërë

was to look for sand dollars on the seashores of Maine,

ishte të kërkoja dollar rëre (lloj guaskash) në bregdetin e Maine,

because my parents told me it would bring me luck.

sepse prindërit më thonin se do më sillte fat.

Mirëpo është shumë e vështirë të gjesh kto guaska.

But you know, these shells, they're hard to find.

They're covered in sand, they're difficult to see.

Janë të mbuluara me rërë. Eshtë e vështirë ti shohësh.

However, over time, I got used to looking for them.

Mirëpo , me kalimin e kohës, mësova se si ti kërkoja.

I started seeing shapes

Fillova të dalloj forma

and patterns that helped me to collect them.

dhe modele që më ndihmuan ti mblidhja.

Kjo u shëndërrua në pasion për të gjetur gjëra,

This grew into a passion for finding things,

a love for the past and archaeology.

në dashuri për të kaluarën dhe arkeologjinë.

And eventually, when I started studying Egyptology,

Eventualisht, kur fillova të studioja Egjiptologji,

I realized that seeing with my naked eyes alone wasn't enough.

e kuptova se nuk është e mjaftueshme të shohësh vetëm me syrin e lirë.

Because all of the sudden, in Egypt,

Sepse papritmas në Egjipt

my beach had grown from a tiny beach in Maine

plazha e vogël e Maine u rrit dhe u dhëndërrua

to one eight hundred miles long,

në një plazh 800 milje të gjatë

next to the Nile.

pranë Nilit,

And my sand dollars had grown to the size of cities.

dhe dollarvt prej rëre (guaskat) kishin

arritur përmasa të qyteteve.

This is really what brought me to using satellite imagery.

Kjo më shtyri të përdorja imazhet satelitore.

For trying to map the past, I knew that I had to see differently.

E dija se më duhet të kisha një këndvështrim tjetër nëse doja të hartografoja të kaluarën.

Dua të ju tregoj një shembull se si i shofim gjërat ndryshe

So I want to show you an example of how we see differently

using the infrared.

përmes rrezeve infrakuqe.

This is a site located in the eastern Egyptian delta

Kjo është një vendnodhje në deltën lindore Egjiptiane

called Mendes.

e quajtur Bendix.

And the site visibly appears brown,

Vendndodhja duket ngjyrë kafe

but when we use the infrared

por kur përdorim rreze infrakuqe

and we process it, all of the sudden,

dhe e përpunojmë, papritmas, duke përdorur ngjyra falso,

using false color,

the site appears as bright pink.

vendndodhja duket rozë e ndritshme.

What you are seeing

Ajo cfarë po shifni,

are the actual chemical changes to the landscape

janë ndryshimet kimike të peisazhit

caused by the building materials and activities

të shkaktuara nga lëndët e ndertimit dhe aktivitetet

e Egjiptianëve të lashtë.

of the ancient Egyptians.

What I want to share with you today

Sot dua të ndajë me ju

is how we've used satellite data

se si ne përdorëm të dhëna satelitore

to find an ancient Egyptian city,

për të gjetur qytetet e lashta egjiptiane,

called Itjtawy,

të quajtura Itjtawy,

missing for thousands of years.

që pagjetura për mijëra vite.

Itjtawy was ancient Egypt's capital

Itjtawy ishte kryeqyteti i lashtë i Egjiptit

për mbi 400 vite,

for over four hundred years,

at a period of time called the Middle Kingdom,

gjatë periudhës kohore të njohur si Mbretëria e Mesme

about four thousand years ago.

rreth 4000 vite më parë.

The site is located in the Faiyum of Egypt,

Vendi ndodhet në Faiyum, Egjipt

and the site is really important,

dhe është shumë i rëndësishëm sepse në Mbretërinë e Mesme

because in the Middle Kingdom there was this great renaissance

ekzistonte një epokë e Rilindjes për artin, arkitekturën

for ancient Egyptian art, architecture and religion.

dhe fenë e lashtë egjiptiane.

Egjiptologët gjithmonë e kanë ditur se vendndodhja e Itjtawit

Egyptologists have always known the site of Itjtawy

was located somewhere near the pyramids of the two kings who built it,

ishte diku afër piramidave

të dy mbretërve që e ndërtuan atë, e bërë me shenjë brenda këtyre rrathëve të kuq këtu,

indicated within the red circles here,

but somewhere within this massive flood plain.

por diku brenda fushës lymore masive.

Kjo sipërfaqe është shumë e madhe --

This area is huge --

it's four miles by three miles in size.

është 4 milja me 3 milja.

The Nile used to flow right next to the city of Itjtawy,

Nili rridhte pikërist pranë qytetit të Itjtawit,

and as it shifted and changed and moved over time to the east,

dhe pasi u zhvendos, ndryshoi dhe lëvizi me kohë drejt lindjes,

it covered over the city.

mbuloi qytetin.

So, how do you find a buried city

Si mund ta gjesh një qytet të varrosur

in a vast landscape?

në një peisazh kaq të gjërë?

Finding it randomly would be the equivalent

Mundësia për ta gjetur rastësisht është njëjtë

sikur ta kërkosh një gjilpërë në mullar bari,

of locating a needle in a haystack,

blindfolded, wearing baseball mitts.

me sy të lidhur dhe dorashka bejsboli.

(Laughter)

Ne përdorëm të dhëna topografike nga NASA

So what we did is we used NASA topography data

to map out the landscape, very subtle changes.

për të hartografuar peisazhin, ndryshime të vogla.

We started to be able to see where the Nile used to flow.

Filluam të vërenim se ku rridhte Nili.

Por mund ta shihni në detaje -- dhe për cudi --

But you can see in more detail, and even more interesting,

këtë zonë paksa të ngritur

this very slight raised area

seen within the circle up here

tek këta rrathët këtu, që menduam se mund të

which we thought could possibly be the location of the city of Itjtawy.

ishte vendndodhja e qytetit të Itjtawit.

So we collaborated with Egyptian scientists

Bashkëpunuam me shkencëtarë egjiptianë

për të nxjerrë mostrat, sic mund ta shihni këtu.

to do coring work, which you see here.

When I say coring, it's like ice coring,

Kur flas për nxjerrjen e mostrave

but instead of layers of climate change,

i referohem hulumtimit të shtresave që kanë gjurmë njerëzimi.

you're looking for layers of human occupation.

Në një thellësi prej 5 metrash,

And, five meters down,

underneath a thick layer of mud,

nën një shtresë të thellë balte,

gjetëm një shtresë të dendur artikujsh qeramike.

we found a dense layer of pottery.

What this shows is that at this possible location of Itjtawy,

Kjo tregon se në këtë vendndodhje të mundshme

të Itjtawit, 5 metra thellë,

five meters down,

we have a layer of occupation for several hundred years,

kemi një shresë banimi qindra vjecare

dating to the Middle Kingdom,

që daton nga periudha e Mbretërisë së Mesme, pikërisht tek periudha kohore

dating to the exact period of time we think Itjtawy is.

së cilës ne besojmë Itjtawi i takon.

We also found work stone --

Gjithashtu gjetëm punime guri --

carnelian, quartz and agate

karnel, kuarc, dhe agat që tregon

that shows that there was a jeweler's workshop here.

se aty ekzistonte një punëtori bizhuterie.

These might not look like much,

Mund të mos duket shumë e mjaftueshme,

por po të mendosh për gurët më të zakonshëm

but when you think about the most common stones

used in jewelry from the Middle Kingdom,

që përdoren në bizhuteri dhe datojnë nga periudha e Mbretërisë së Mesme,

atëherë del se këta ishin gurët që ata përdornin.

these are the stones that were used.

Kemi një shtresë të dendur banimi

So, we have a dense layer of occupation

dating to the Middle Kingdom at this site.

që daton nga koha e Mbretërisë së Mesme në këtë vendndodhje.

Gjitashtu kemi të dhëna për një punëtori elite bizhuterish,

We also have evidence of an elite jeweler's workshop,

të tergon se cfarëdo që gjindej aty ishte një qytet i rëndësishëm.

showing that whatever was there was a very important city.

No Itjtawy was here yet,

Itjtawi nuk ndodhej aty akoma,

but we're going to be returning to the site

mirëpo do rikthehemi në kët vend

in the near future to map it out.

në të ardhmen për ta hartografuar.

And even more importantly,

Më e rëndësishme është që

we have funding to train young Egyptians in the use of satellite technology

kemi financimin e nevojshëm për të trajnuar Egjiptasit e rinjë

se si të përdorin teknologjinë satelitore

so they can be the ones making great discoveries as well.

në mënyrë që ata të bëjnë zbulime të mëdha.

So I wanted to end with my favorite quote from the Middle Kingdom --

Dua ta përfundoj me citimin tim të preferuar

nga Mbretëria e Mesme --

it was probably written at the city of Itjtawy

që ka mundësi të jetë shkruar në qytetin e Itjwatit 4000 vite më parë.

four thousand years ago.

"Të ndash diturinë është profesioni më i miri.

"Sharing knowledge is the greatest of all callings.

There's nothing like it in the land."

Nuk ka shoq në botë."

So as it turns out, TED was not founded in 1984 AD.

Sic rezulton, TED nuk u themelua në vitin 1984 pas Krishtit.

(Laughter)

(Qeshje)

Making ideas actually started in 1984 BC

Formulimi i ideve në fakt filloi në vitin 1984 para Krishtit

në një qytet të humbur për një kohë të shkurtër, dhe i gjetur nga sipër.

at a not-lost-for-long city, found from above.

It certainly puts finding seashells by the seashore in perspective.

Kjo vë në perspektivë gjetjen e guaskave në bregdetë.

Thank you very much.

Faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)

Thank you.

Faleminderit

(Applause)

(Duartrokitje)