Archeology from space | Sarah Parcak

Translator: Jenny Zurawell

Translator: Stéphane Brault Reviewer: Karine Breault

Kiam mi estis infano en Maino,

When I was a child growing up in Maine,

one of my favorite things to do

unu el miaj ŝatokupoj estis

was to look for sand dollars on the seashores of Maine,

serĉi sablodolarojn (klipasteroidojn) ĉe la marbordo,

because my parents told me it would bring me luck.

ĉar miaj gepatroj diris, ke ili estas feliĉigiloj.

Nu, sciu ke tiuj bestetoj malfacile troveblas.

But you know, these shells, they're hard to find.

They're covered in sand, they're difficult to see.

Ili kaŝas sin en la sablo, kaj estas apenaŭ videblaj.

However, over time, I got used to looking for them.

Iom post iom, tamen, mi alkutimiĝis trovi ilin.

I started seeing shapes

Mi komencis vidi formojn

and patterns that helped me to collect them.

kaj spurojn, kiuj helpis min pri mia kolektado.

Tiu okupo iĝis pasio pri la malkovro de kaŝitaĵoj,

This grew into a passion for finding things,

a love for the past and archaeology.

pri la pasinteco kaj arkeologio.

And eventually, when I started studying Egyptology,

Fine, mi ekstudis egiptologion,

I realized that seeing with my naked eyes alone wasn't enough.

kaj ekkomprenis ke vidi nur nudokule ne sufiĉas.

Because all of the sudden, in Egypt,

Subite, en Egiptio,

my beach had grown from a tiny beach in Maine

mi trovis min antaŭ «plaĝo»

to one eight hundred miles long,

800 mejloj-longa

next to the Nile.

apud la Nilo,

And my sand dollars had grown to the size of cities.

kaj miaj sablodolaroj

nun estis grandaj kiel urboj.

This is really what brought me to using satellite imagery.

Tiu situacio instigis min al uzo de persatelita imagado.

For trying to map the past, I knew that I had to see differently.

Por mapigi la pasintecon, mi konsciis ke mi bezonas vidi novmaniere.

Jen ekzemplo pri kiel oni vidas malsame

So I want to show you an example of how we see differently

using the infrared.

uzante infraruĝan lumon.

This is a site located in the eastern Egyptian delta

Tio ĉi estas Bendix, loko situata

called Mendes.

en la orienta egiptia delto.

And the site visibly appears brown,

La loko ŝajnas bruna,

but when we use the infrared

sed per infraruĝa lumo

and we process it, all of the sudden,

kaj taŭga traktado, subite, uzante falsajn kolorojn,

using false color,

the site appears as bright pink.

ĝi fariĝas helrozkolora.

What you are seeing

Tio kion vi vidas

are the actual chemical changes to the landscape

estas la ĥemiaj ŝanĝoj kaŭzitaj al la pejzaĝo

caused by the building materials and activities

de la konstruaĵmaterialoj kaj laboro

de la Praegiptoj.

of the ancient Egyptians.

What I want to share with you today

Jen kiel ni uzis

is how we've used satellite data

satelitajn datumojn

to find an ancient Egyptian city,

por trovi antikvan egiptian urbon

called Itjtawy,

nomitan Itjtawy,

missing for thousands of years.

kiu malaperis antaŭ miloj da jaroj.

Itjtawy was ancient Egypt's capital

Pratempe, ĝi estis la ĉefurbo de Egiptio

tra pli ol kvar jarcentoj,

for over four hundred years,

at a period of time called the Middle Kingdom,

dum periodo nomata Meza Imperio,

about four thousand years ago.

antaŭ ĉirkaŭ kvar mil jaroj.

The site is located in the Faiyum of Egypt,

Ĝi situas en la provinco Fajum,

and the site is really important,

grava detalo, ĉar en la Meza Imperio

because in the Middle Kingdom there was this great renaissance

tie okazis granda renaskiĝo de la egiptiaj arto,

for ancient Egyptian art, architecture and religion.

arkitekturo kaj religio.

Arkeologistoj ĉiam sciis, ke la urbo estis

Egyptologists have always known the site of Itjtawy

was located somewhere near the pyramids of the two kings who built it,

ie proksime al la piramidoj de la du reĝoj,

kiuj starigis ĝin – en la ruĝa cirklo sur la ekrano –

indicated within the red circles here,

but somewhere within this massive flood plain.

en tiu vastega apudrivera ebenaĵo.

Ja granda ejo

This area is huge --

it's four miles by three miles in size.

– kvar mejlojn kontraŭ tri.

The Nile used to flow right next to the city of Itjtawy,

La Nilo antaŭe fluis tutapude,

and as it shifted and changed and moved over time to the east,

sed ĝia fluejo moviĝis orienten iom post iom,

it covered over the city.

kaj fine la rivero englutis la urbon.

So, how do you find a buried city

Nu, kiel malkovri enterigitan urbon

in a vast landscape?

en tiel vasta ejo?

Finding it randomly would be the equivalent

Fidi je la hazardo estus kiel

serĉi nadlon en fojnamaso,

of locating a needle in a haystack,

blindfolded, wearing baseball mitts.

okulbandaĝita, kaj kun dikaj gantoj.

(Laughter)

Ni do uzis topografiajn datumojn de la NASA

So what we did is we used NASA topography data

to map out the landscape, very subtle changes.

por mapigi la pejzaĝon kaj ĝiajn et-etajn ŝanĝojn.

We started to be able to see where the Nile used to flow.

Iom post iom, eblis vidi la antaŭan fluejon de la Nilo.

Sed pli detala – kaj pli interesa – vido

But you can see in more detail, and even more interesting,

montras tiun iom sublevitan areon,

this very slight raised area

seen within the circle up here

ene de ĉi tiu cirklo, kiu povus esti

which we thought could possibly be the location of the city of Itjtawy.

la urbo mem.

So we collaborated with Egyptian scientists

Sekve, ni kunlaboris kun egiptiaj sciencistoj

al fosado de puto, por ekhavi specimenojn tiajn.

to do coring work, which you see here.

When I say coring, it's like ice coring,

Ili similas glacispecimenojn, sed anstataŭ klimatŝanĝadajn signojn,

but instead of layers of climate change,

ili donas spurojn de homa okupado.

you're looking for layers of human occupation.

Sub kvin metroj

And, five meters down,

underneath a thick layer of mud,

de dika kota tavolo,

ni trovis densan stratumon de ceramikaĵaro.

we found a dense layer of pottery.

What this shows is that at this possible location of Itjtawy,

Do, jen ebla loko de Itjtawy;

kvin metrojn subgrunde

five meters down,

we have a layer of occupation for several hundred years,

troviĝas stratumon de plurjarcenta okupado,

dating to the Middle Kingdom,

komencanta je la Meza Imperio, trafe en la periodo

dating to the exact period of time we think Itjtawy is.

en kiu devas esti la urbo.

We also found work stone --

Ni trovis ankaŭ gemojn

carnelian, quartz and agate

– karneolo, kvarco kaj agato –, kiuj montras

that shows that there was a jeweler's workshop here.

ke kuŝis juvelistejoj ĉi tie.

These might not look like much,

Ne vere impone, eble,

sed dum la Meza Imperio,

but when you think about the most common stones

used in jewelry from the Middle Kingdom,

ili estis la plej ofte

uzataj juvelŝtonoj.

these are the stones that were used.

Do sub ĉi tiu loko troviĝas densa tavolo de okupado

So, we have a dense layer of occupation

dating to the Middle Kingdom at this site.

komencanta je la Meza Imperio. Troviĝas ankaŭ pruvoj,

ke kuŝis juvelistejoj por riĉa klientaro,

We also have evidence of an elite jeweler's workshop,

kaj ke tiu urbo, kia ajn ĝi nomiĝis, estis grava loko.

showing that whatever was there was a very important city.

No Itjtawy was here yet,

Ni ne estas certaj, ke ja temas pri Itjtawy,

but we're going to be returning to the site

sed ni esperas reiri tie baldaŭ

in the near future to map it out.

por komplete mapigi la lokon.

And even more importantly,

Eĉ pli grave,

we have funding to train young Egyptians in the use of satellite technology

ni havas monon por trejni junajn Egiptojn

pri la uzo de satelita teknikaro,

so they can be the ones making great discoveries as well.

por ke estu ili, kiuj faras gravajn malkovrojn.

So I wanted to end with my favorite quote from the Middle Kingdom --

Mi volas konkludi kun mia plejŝatata citaĵo

el la Meza Imperio.

it was probably written at the city of Itjtawy

Ĝi probable estis verkita en Itjtawy antaŭ kvar mil jaroj.

four thousand years ago.

«Kundividi scion estas la plej nobla alvoko.

"Sharing knowledge is the greatest of all callings.

There's nothing like it in the land."

Nenio en la lando similas al ĝi.»

So as it turns out, TED was not founded in 1984 AD.

Kia surprizo: TED ne komencis en 1984 nE.

(Laughter)

(Ridoj)

Making ideas actually started in 1984 BC

Eltrovi ideojn fakte komencis en 1984 aNE,

ĉe (provizore) perdita urbo, retrovita de sur la ĉielo.

at a not-lost-for-long city, found from above.

It certainly puts finding seashells by the seashore in perspective.

Ja relativigas la ĉemaran serĉadon de sablodolaroj.

Thank you very much.

Koran dankon.

(Applause)

(Aplaŭdoj)

Thank you.

Dankon.

(Applause)

(Aplaŭdoj)