Archeology from space | Sarah Parcak

Sarah Parcak: Khảo cổ học từ không gian

Translator: Jenny Zurawell

Translator: Hoang Yen Nguyen Dang Reviewer: minh anh

Khi tôi còn là một đứa trẻ lớn lên ở Maine,

When I was a child growing up in Maine,

one of my favorite things to do

một trong những sở thích của tôi

was to look for sand dollars on the seashores of Maine,

là tìm kiếm những con "sand dollar" (một loài nhím biển) sống ở vùng bờ biển Maine,

because my parents told me it would bring me luck.

vì cha mẹ bảo tôi rằng chúng sẽ mang lại may mắn.

Nhưng các bạn biết đấy, chúng rất khó tìm.

But you know, these shells, they're hard to find.

They're covered in sand, they're difficult to see.

Chúng bị bao phủ bởi cát nên rất khó thấy.

However, over time, I got used to looking for them.

Tuy nhiên, tôi dần dần quen với việc tìm chúng.

I started seeing shapes

Tôi bắt đầu nhận ra những hình dáng

and patterns that helped me to collect them.

và những khuôn mẫu giúp tôi tìm ra chúng.

Điều này phát triển thành niềm đam mê tìm kiếm các đồ vật,

This grew into a passion for finding things,

a love for the past and archaeology.

1 tình yêu đối với quá khứ và khảo cổ học.

And eventually, when I started studying Egyptology,

Và dần dần khi tôi bắt đầu nghiên cứu Ai Cập học,

I realized that seeing with my naked eyes alone wasn't enough.

tôi nhận ra rằng quan sát với con mắt trần là chưa đủ.

Because all of the sudden, in Egypt,

Vì điều bất ngờ của Ai Cập là

my beach had grown from a tiny beach in Maine

bãi biển của tôi đã phát triển từ 1 bãi biển nhỏ ở Maine

to one eight hundred miles long,

thành 1 bãi biển dài 800 dặm

next to the Nile.

bên cạnh sông Nile,

And my sand dollars had grown to the size of cities.

và những con "sand dollars" đã từng phát triển

bằng kích cỡ của 1 thành phố.

This is really what brought me to using satellite imagery.

Đây chính là điều đã khiến tôi bắt đầu sử dụng hình ảnh vệ tinh.

For trying to map the past, I knew that I had to see differently.

Vì cố tái hiện lại quá khứ, tôi biết tôi phải nhìn mọi vật theo 1 cách khác.

Nên tôi muốn đưa ra 1 ví dụ về cách tôi nhìn khác đi

So I want to show you an example of how we see differently

using the infrared.

bằng cách sử dụng tia hồng ngoại.

This is a site located in the eastern Egyptian delta

Đây là 1 địa điểm ở phía đông đồng bằng Ai Cập,

called Mendes.

được gọi là Bendix.

And the site visibly appears brown,

Và ta thấy địa điểm này rõ ràng có màu nâu,

but when we use the infrared

nhưng khi dùng tia hồng ngoại

and we process it, all of the sudden,

và xử lí nó bằng 1 màu sai lệch thì bỗng nhiên,

using false color,

the site appears as bright pink.

ta thấy địa điểm này màu hồng.

What you are seeing

Những gì bạn đang thấy

are the actual chemical changes to the landscape

thật ra là những thay đổi về hóa học của cảnh quan này,

caused by the building materials and activities

gây nên bởi các vật liệu xây dựng và hoạt động

của người Ai Cập cổ.

of the ancient Egyptians.

What I want to share with you today

Điều tôi muốn chia sẻ với các bạn hôm nay

is how we've used satellite data

là ta dùng dữ liệu từ vệ tinh như thế nào

to find an ancient Egyptian city,

để tìm một thành phố Ai Cập cổ,

called Itjtawy,

được gọi là Itijtawy,

missing for thousands of years.

đã mất tích hàng ngàn năm.

Itjtawy was ancient Egypt's capital

Itijawy là thủ đô của Ai Cập cổ

trong hơn 400 năm,

for over four hundred years,

at a period of time called the Middle Kingdom,

vào một thời kì gọi là Vương Quốc Trung Tâm

about four thousand years ago.

cách đây khoảng 4000 năm.

The site is located in the Faiyum of Egypt,

Thành phố này ở Faiyum, Ai Cập

and the site is really important,

và địa điểm này rất quan trọng vì trong thời kì Vương Quốc Trung Tâm

because in the Middle Kingdom there was this great renaissance

đã diễn ra 1 cuộc Phục hưng lớn của nghệ thuật, kiến trúc

for ancient Egyptian art, architecture and religion.

và tôn giáo của Ai Cập cổ.

Các nhà Ai Cập cổ vật học luôn biết rằng Itjtawy

Egyptologists have always known the site of Itjtawy

was located somewhere near the pyramids of the two kings who built it,

toạ lạc đâu đó gần những kim tự tháp

của hai vị vua xây nên nó, được chỉ ra trong vòng tròn đỏ này,

indicated within the red circles here,

but somewhere within this massive flood plain.

nhưng đâu đó trong vùng đồng bằng ngập nước rộng lớn này.

Khu vực này rất rộng lớn --

This area is huge --

it's four miles by three miles in size.

3 dặm chiều ngang và 4 dặm chiều dài.

The Nile used to flow right next to the city of Itjtawy,

Sông Nile từng chảy ngay bên cạnh thành phố Itjtawy,

and as it shifted and changed and moved over time to the east,

và khi dòng sông dịch chuyển dần dần sang phía đông,

it covered over the city.

nó bao phủ toàn bộ thành phố.

So, how do you find a buried city

Vậy, làm sao các bạn tìm được 1 thành phố bị chôn vùi

in a vast landscape?

trong 1 khu vực rông lớn?

Finding it randomly would be the equivalent

Tìm kiếm 1 cách ngẫu nhiên sẽ giống như là

xác định vị trí 1 cây kim trong đống rơm

of locating a needle in a haystack,

blindfolded, wearing baseball mitts.

trong khi bị bịt mắt và mang găng tay bóng bầu dục.

(Laughter)

Vậy những gì chúng tôi đã làm là sử dụng dữ liệu địa hình của NASA

So what we did is we used NASA topography data

to map out the landscape, very subtle changes.

để vạch ra cảnh quan này, những thay đổi rất tinh tế.

We started to be able to see where the Nile used to flow.

Chúng tôi bắt đầu thấy được những nơi dòng sông Nile đã từng chảy qua.

Nhưng các bạn có thể thấy chi tiết hơn -- và thậm chí thú vị hơn --

But you can see in more detail, and even more interesting,

khu vực được nâng cao lên một chút

this very slight raised area

seen within the circle up here

được khoanh tròn này, chúng tôi nghĩ nó có thể là

which we thought could possibly be the location of the city of Itjtawy.

vị trí của thành phố Itjtawy.

So we collaborated with Egyptian scientists

Thế nên chúng tôi kết hợp với các nhà khoa học Ai Cập

để lấy mẫu ở lõi, như các bạn thấy đây.

to do coring work, which you see here.

When I say coring, it's like ice coring,

Khi tôi nói lấy mẫu lõi, nó cũng như lấy mẫu lõi băng, nhưng thay vì

but instead of layers of climate change,

tìm các lớp thể hiện sự biến đổi khí hậu, ta đang tìm các lớp thể hiện các nghề nghiệp của con người.

you're looking for layers of human occupation.

Và năm mét dưới mặt đất,

And, five meters down,

underneath a thick layer of mud,

dưới 1 lớp bùn dày,

chúng tôi tìm thấy một lớp gốm sứ dày.

we found a dense layer of pottery.

What this shows is that at this possible location of Itjtawy,

Điều này cho thấy rằng tại vị trí khả thi này

của Itjtawy, năm mét dưới mặt đất,

five meters down,

we have a layer of occupation for several hundred years,

ta có 1 lớp thể hiện sự định cư của hàng trăm năm

dating to the Middle Kingdom,

của thời Vương Quốc Trung Tâm, được định tuổi vào thời kì chính xác

dating to the exact period of time we think Itjtawy is.

chúng tôi nghĩ Itjtawy đã tồn tại.

We also found work stone --

Chúng tôi còn tìm thấy 1 số dụng cụ đá --

carnelian, quartz and agate

đá carnelian, thạch anh và agate cho thấy

that shows that there was a jeweler's workshop here.

đã từng có 1 xưởng đá quý ở đây.

These might not look like much,

Nghe có vẻ không lí tưởng lắm,

nhưng khi các bạn nghĩ về những loại đá thông dụng nhất

but when you think about the most common stones

used in jewelry from the Middle Kingdom,

dùng làm nữ trang và thời Vương Quốc Trung Tâm,

thì đó là những loại đá được sử dụng.

these are the stones that were used.

Vậy, ta có một lớp dày hơn thể hiện sự định cư dài lâu hơn

So, we have a dense layer of occupation

dating to the Middle Kingdom at this site.

vào thời kì Vương Quốc Trung Tâm ở nơi này.

Ta cũng có những bằng chứng về nhiều xưởng kim hoàn,

We also have evidence of an elite jeweler's workshop,

cho thấy rằng nơi đây đã từng có 1 thành phố rất quan trọng.

showing that whatever was there was a very important city.

No Itjtawy was here yet,

Itjtawy chưa được tìm thấy,

but we're going to be returning to the site

nhưng chúng tôi dự định sẽ trở lại nơi đó

in the near future to map it out.

trong tương lai gần để tìm kiếm.

And even more importantly,

Và quan trọng hơn nữa,

we have funding to train young Egyptians in the use of satellite technology

chúng ta có ngân quỹ để huấn luyện thanh niên Ai Cập

về cách sử dụng công nghệ vệ tinh,

so they can be the ones making great discoveries as well.

để họ cũng có thể trở thành những người có những phát hiện vĩ đại.

So I wanted to end with my favorite quote from the Middle Kingdom --

Vậy, tôi muốn kết thúc với câu nói ưa thích của tôi

từ Vương Quốc Trung Tâm --

it was probably written at the city of Itjtawy

có lẽ nó được viết tại thành phố Itjtawy 4000 năm về trước.

four thousand years ago.

"Chia sẻ kiến thức là tiếng gọi vĩ đại nhất.

"Sharing knowledge is the greatest of all callings.

There's nothing like it in the land."

Trên đời chẳng có gì giống như thế."

So as it turns out, TED was not founded in 1984 AD.

Vậy hoá ra là, TED không được thành lập vào năm 1984 trước công nguyên.

(Laughter)

(tiếng cười)

Making ideas actually started in 1984 BC

Những ý tưởng thật ra được xuất phát từ năm 1984 trước Công Nguyên

tại 1 thành phố bị mất tích chưa bao lâu, đã được tìm thấy như trên.

at a not-lost-for-long city, found from above.

It certainly puts finding seashells by the seashore in perspective.

Nó chắc chắn đã đưa việc tìm vỏ sò trên bờ biển vào tầm nhìn.

Thank you very much.

Cảm ơn các ban rất nhiều.

(Applause)

(vỗ tay)

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(vỗ tay)