Archeology from space | Sarah Parcak

Translator: Jenny Zurawell

Tłumaczenie: Monika Sulima Korekta: Kinga Skorupska

Kiedy byłam dzieckiem, moją ulubioną zabawą

When I was a child growing up in Maine,

one of my favorite things to do

było szukanie skorupiaków

was to look for sand dollars on the seashores of Maine,

na plażach w rodzinnym stanie Maine.

because my parents told me it would bring me luck.

Rodzicie mówili, że to przynosi szczęście.

Trudno znaleźć te muszelki.

But you know, these shells, they're hard to find.

They're covered in sand, they're difficult to see.

Są schowane w piasku. Trudno je zauważyć.

However, over time, I got used to looking for them.

Z czasem nauczyłam się

I started seeing shapes

ich kształtów i wzorów,

and patterns that helped me to collect them.

dzięki czemu bardzo łatwo było je wypatrzeć.

Przemieniło się to w pasję szukania,

This grew into a passion for finding things,

a love for the past and archaeology.

w miłość do przeszłości i archeologii.

And eventually, when I started studying Egyptology,

Kiedy zaczęłam studiować egiptologię,

I realized that seeing with my naked eyes alone wasn't enough.

że gołe oko nie wystarczy.

Because all of the sudden, in Egypt,

W Egipcie plaża z Maine

my beach had grown from a tiny beach in Maine

rozrosła się

to one eight hundred miles long,

do 1.2 tys. kilometrów

next to the Nile.

plaży u brzegu Nilu.

And my sand dollars had grown to the size of cities.

A tamtejsze skorupiaki

miały wielkość miast.

This is really what brought me to using satellite imagery.

Dlatego zaczęłam używać fotografii satelitarnej.

For trying to map the past, I knew that I had to see differently.

Aby odnaleźć przeszłość, trzeba spojrzeć na nią inaczej.

Pokażę wam, jak inaczej widzimy,

So I want to show you an example of how we see differently

using the infrared.

używając podczerwieni.

This is a site located in the eastern Egyptian delta

We wschodniej delcie Egiptu

called Mendes.

znajduje się Bendix.

And the site visibly appears brown,

Ten obszar wydaje się brązowy,

but when we use the infrared

ale kiedy użyjemy podczerwieni

and we process it, all of the sudden,

i dodamy fałszywe kolory

using false color,

the site appears as bright pink.

miejsce jest różowe.

What you are seeing

Dzięki temu widzicie

are the actual chemical changes to the landscape

chemiczne zmiany w krajobrazie,

caused by the building materials and activities

które wywołały materiały budowlane

i działalność starożytnych Egipcjan.

of the ancient Egyptians.

What I want to share with you today

Podzielę się z wami tym,

is how we've used satellite data

jak użyliśmy danych satelitarnych,

to find an ancient Egyptian city,

aby znaleźć Icz-tawi,

called Itjtawy,

starożytne miasto egipskie,

missing for thousands of years.

które zaginęło tysiące lat temu.

Itjtawy was ancient Egypt's capital

Było stolicą Egiptu

przez ponad 400 lat,

for over four hundred years,

at a period of time called the Middle Kingdom,

podczas Średniego Państwa

about four thousand years ago.

4 tys. lat temu.

The site is located in the Faiyum of Egypt,

Znajduje się w regionie Fajum.

and the site is really important,

Jest kluczowe, bo w Średnim Państwie

because in the Middle Kingdom there was this great renaissance

panował renesans starożytnej sztuki,

for ancient Egyptian art, architecture and religion.

architektury i religii egipskiej.

Egiptolodzy zawsze wiedzieli, że Icz-tawi

Egyptologists have always known the site of Itjtawy

was located somewhere near the pyramids of the two kings who built it,

mieściło się w pobliżu piramid dwóch królów,

którzy je zbudowali, obok czerwonych kręgów

indicated within the red circles here,

but somewhere within this massive flood plain.

i w okolicy tego obszaru zalewowego.

To ogromny rejon.

This area is huge --

it's four miles by three miles in size.

Ma jakieś 5 na 7 kilometrów.

The Nile used to flow right next to the city of Itjtawy,

Nil płynął obok miasta Icz-tawi

and as it shifted and changed and moved over time to the east,

a kiedy zmienił swój bieg na wschód,

it covered over the city.

pokrył całe miasto.

So, how do you find a buried city

Jak znaleźć zaginione miasto

in a vast landscape?

na tak wielkim terenie?

Finding it randomly would be the equivalent

Znalezienie go przypadkowo

to jak odkrycie igły w stogu siana

of locating a needle in a haystack,

blindfolded, wearing baseball mitts.

z zawiązanymi oczami i w grubych rękawicach.

(Laughter)

Użyliśmy danych topograficznych NASA,

So what we did is we used NASA topography data

to map out the landscape, very subtle changes.

aby wyszukać subtelne zmiany w krajobrazie.

We started to be able to see where the Nile used to flow.

Odkryliśmy, gdzie kiedyś płynął Nil.

Tu widać dokładniej

But you can see in more detail, and even more interesting,

podniesiony obszar w tym kręgu.

this very slight raised area

seen within the circle up here

Myśleliśmy, że właśnie ten okręg

which we thought could possibly be the location of the city of Itjtawy.

to miasto Icz-tawi.

So we collaborated with Egyptian scientists

Współpracowaliśmy z egipskimi naukowcami

przy pracach wiertniczych.

to do coring work, which you see here.

When I say coring, it's like ice coring,

To jak wiercenie w lodzie,

but instead of layers of climate change,

ale zamiast warstw zmian klimatycznych,

you're looking for layers of human occupation.

szukaliśmy śladów ludzkiej egzystencji.

And, five meters down,

underneath a thick layer of mud,

Na głębokości 5 metrów, pod warstwą błota,

była zbita warstwa ceramiki.

we found a dense layer of pottery.

What this shows is that at this possible location of Itjtawy,

W tym miejscu, na głębokości 5 metrów,

mamy warstwy

five meters down,

we have a layer of occupation for several hundred years,

zawierające dowody, że obszar zamieszkiwano przez setki lat,

dating to the Middle Kingdom,

w okresie Średniego Państwa,

dating to the exact period of time we think Itjtawy is.

w którym prawdopodobnie istniało Iczi-tawi.

We also found work stone --

Znaleźliśmy też przedmioty z kamienia,

carnelian, quartz and agate

z karneolu, kwarcu i agatu, które wskazują,

that shows that there was a jeweler's workshop here.

że był tu warsztat jubilerski.

These might not look like much,

Może to niewiele,

ale wiadomo, że najczęstsze surowce

but when you think about the most common stones

used in jewelry from the Middle Kingdom,

w biżuterii Średniego Państwa

były właśnie takie.

these are the stones that were used.

Warstwa wskazująca na zamieszkanie

So, we have a dense layer of occupation

dating to the Middle Kingdom at this site.

jest datowana na okres Średniego Państwa.

Istnienie luksusowej biżuterii

We also have evidence of an elite jeweler's workshop,

potwierdza, że to niezwykle ważne miasto.

showing that whatever was there was a very important city.

No Itjtawy was here yet,

Iczi-tawi jeszcze tam nie ma,

but we're going to be returning to the site

ale zamierzamy tam wrócić,

in the near future to map it out.

żeby zrobić pomiary obszaru.

And even more importantly,

Co więcej, mamy fundusze

we have funding to train young Egyptians in the use of satellite technology

na szkolenie młodych Egipcjan

w technologii satelitarnej,

so they can be the ones making great discoveries as well.

żeby on też mogli dokonywać wielkich odkryć.

So I wanted to end with my favorite quote from the Middle Kingdom --

Zakończę moim ulubionym cytatem

ze Średniego Państwa,

it was probably written at the city of Itjtawy

być może napisanym w Iczi-tawi 4 tysiące lat temu.

four thousand years ago.

"Dzielenie się wiedzą to najważniejsze powołanie.

"Sharing knowledge is the greatest of all callings.

There's nothing like it in the land."

Nie ma nic ważniejszego na świecie".

So as it turns out, TED was not founded in 1984 AD.

Wychodzi na to, że TED nie powstał w 1984 roku naszej ery.

(Laughter)

(Śmiech)

Making ideas actually started in 1984 BC

Tworzenie idei zaczęło się w 1984 przed naszą erą,

w mieście zaginionym, ale już nie na długo.

at a not-lost-for-long city, found from above.

It certainly puts finding seashells by the seashore in perspective.

Szukanie muszelek na plaży widać teraz w innym świetle.

Thank you very much.

Bardzo dziękuję.

(Applause)

(Brawa)

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)