Why do we sleep? | Russell Foster

Translator: Kaltrina Kusari Reviewer: Helena Bedalli

What I'd like to do today is talk about one of my favorite subjects,

Sot dëshiroj t'ju flas

për një prej temave të mia të preferuara,

and that is the neuroscience of sleep.

dhe kjo është neuroshkenca e gjumit.

Now, there is a sound --

Ky është një tingull --

(Alarm clock)

(Alarmi i orës) --

Ah, it worked!

bëri punë --

A sound that is desperately familiar to most of us,

një tingull që është dëshpërimisht i zakonshëm për ne,

and of course it's the sound of the alarm clock.

dhe sigurisht që është tingulli i alarmit të orës.

And what that truly ghastly, awful sound does

Ky tingull kaq i tmerrshëm e ndal

is stop the single most important behavioral experience

veprimin më të rëndësishëm që

that we have, and that's sleep.

përjetojmë, dhe ky është gjumi.

If you're an average sort of person,

Nëse jeni një person i zakonshem,

36 percent of your life will be spent asleep,

do shpenzoni 36% të jetës në gjumë,

which means that if you live to 90,

që do të thotë se nëse arrini moshën 90 vjeçare,

then 32 years will have been spent entirely asleep.

atëhere do shpenzoni 32 vjet duke fjetur.

Now what that 32 years is telling us is that sleep at some level is important.

Këto 32 vjet na tregojnë që

gjumi është i rëndësishëm në një nivel.

And yet, for most of us, we don't give sleep a second thought.

Megjithatë, shumica prej nesh nuk mendojmë për gjumë.

We throw it away.

E perzemë atë.

We really just don't think about sleep.

Me të vërtete nuk mendojmë për gjumë.

And so what I'd like to do today is change your views,

Kështu që sot dua t'ju ndërroj

pikëpamjen tuaj të gjumit,

change your ideas and your thoughts about sleep.

t'ju ndërroj idetë dhe mendimet për gjumin.

And the journey that I want to take you on,

Për të filluar këtë udhëtim,

duhet të kthehemi prara në kohë.

we need to start by going back in time.

"Enjoy the honey-heavy dew of slumber."

"Shijo vesën e gjumit të mbushur me mjaltë."

Any ideas who said that?

A keni ndonjë ide se kush e ka thënë këtë?

Shakespeare's Julius Caesar.

Jul Cezari i Shekspirit.

Yes, let me give you a few more quotes.

Po, me lejoni t'ju tregoj edhe disa thënie.

"O sleep, O gentle sleep, nature's soft nurse,

"O gjumë, o gjumë i butë, ushqimi më i butë i natyrës,

how have I frighted thee?"

sa ta kam pasur frikën?"

Shakespeare again, from -- I won't say it --

Shekspiri prap e thotë këtë tek -- S'do t'jua tregoj --

the Scottish play.

drama Skoceze. [Korrigjim: Henry IV, Pjesa 2]

(Laughter)

(Të qeshura)

From the same time:

Kjo vjen nga periudha e njejtë kohore:

"Sleep is the golden chain that ties health and our bodies together."

"Gjumi është zinxhiri i artë

që lidh shëndetin dhe trupin së bashku."

Extremely prophetic, by Thomas Dekker, another Elizabethan dramatist.

Kjo është shumë profetike, nga Thomas Dekker,

një tjetër dramaturg Elizabetian.

But if we jump forward 400 years,

Por nëse hidhemi përpara 400 vjet,

the tone about sleep changes somewhat.

toni me të cilin flitet për gjumin ndërron.

Kjo është nga Thomas Edisoni, nga fillimi i shekullit të 20-të.

This is from Thomas Edison, from the beginning of the 20th century:

"Sleep is a criminal waste of time and a heritage from our cave days."

"Gjumi ështl një humbje kriminale e kohës

dhe një trashëgim nga koha e shpellave." Bang!

Bang!

(Të qeshura)

(Laughter)

And if we also jump into the 1980s, some of you may remember

Nëse kalojmë tek të 1980-at, disa prej jush

e mbani mend që Margaret Thatcher

that Margaret Thatcher was reported to have said,

raportohet të ketë thëne, "Gjumi është për të dobëtit."

"Sleep is for wimps."

And of course the infamous -- what was his name? --

Dhe sigurisht kemi edhe të famshmin -- si quhej ai? --

the infamous Gordon Gekko from "Wall Street" said,

të famshmin Gordon Gekko nga filmi "Wall Street" që tha,

"Money never sleeps."

"Paraja nuk fle kurrë."

What do we do in the 20th century about sleep?

Çfarë bëjmë për gjumin në shekullin e 20-të?

Well, of course, we use Thomas Edison's light bulb

Epo, sigurisht, tani përdorim llampen e Thomas Edison-it

to invade the night, and we occupied the dark,

për të pushtuar natën, për të pushtuar terrin,

and in the process of this occupation,

dhe përderisa e bëjmë këtë pushtim,

ne e kemi trajtuar gjumin si një sëmundje.

we've treated sleep as an illness, almost.

We've treated it as an enemy.

E kemi trajtuar si armik.

At most now, I suppose, we tolerate the need for sleep,

Tani, vetëm e tolerojmë nevojën për gjumë,

dhe disa prej nesh ende mendojmë për gjumin

and at worst perhaps many of us think of sleep

as an illness that needs some sort of a cure.

si një sëmundje të ciës i duhet një ilac.

And our ignorance about sleep is really quite profound.

Injoranca jonë për gjumin është e thellë.

Why is it? Why do we abandon sleep in our thoughts?

Pse është kështu? Pse e braktisim gjumin në mendimet tona?

Well, it's because you don't do anything much while you're asleep, it seems.

Epo, kjo ndodh sepse duket sikur nuk

bëni shumë gjëra kur jeni në gjumë.

Nuk hani. Nuk pini.

You don't eat. You don't drink.

And you don't have sex.

Dhe nuk bëni seks.

Well, most of us anyway.

Epo, shumica prej nesh, sidoqoftë.

And so, therefore it's --

Kështu që është---

Sorry.

Më falni. Është humbje kohe, apo? Jeni gabim.

It's a complete waste of time, right?

Wrong.

Actually, sleep is an incredibly important part of our biology,

Në të vërtet, gjumi është një pjesë shume e rëndësishme e biologjisë

and neuroscientists are beginning to explain

dhe neuroshkencëtarët po fillojnë të shpjegojnë pse

why it's so very important.

është kaq i rëndësishëm.

So let's move to the brain.

Të kalojmë tek truri.

Now, here we have a brain.

Ketu kemi një tru.

This is donated by a social scientist,

Kjo u dhurua nga një shkencëtar shoqëror.

Ata thanë që nuk e dinin se çfarë është,

and they said they didn't know what it was or indeed, how to use it, so --

apo si përdoret, kështu që --

(Laughter)

(Të qeshura)

Sorry.

Më falni.

So I borrowed it.

Kështu që e huazova. Nuk mendoj që ata e vërejtën.

I don't think they noticed. OK.

(Të qeshura)

(Laughter)

The point I'm trying to make is that when you're asleep,

Ajo që dua të them është që, kur jeni në gjumë,

this thing doesn't shut down.

kjo gjëja nuk shuhet.

In fact, some areas of the brain are actually more active

Ç'është e vërteta, disa pjesë të trurit janë me aktive

gjatë gjumit se sa gjatë kohës kur jemi zgjuar.

during the sleep state than during the wake state.

The other thing that's really important about sleep

Gjëja tjetër që është e rëndësishme për gjumin

is that it doesn't arise from a single structure within the brain,

është që nuk shkaktohet nga një strukturë e vetme në tru,

por është një rrjet,

but is to some extent a network property.

If we flip the brain on its back --

dhe nëse e kthejmë trurin përmbys --

I love this little bit of spinal cord here --

e adhuroj këtë pjesë të palcës kurrizore --

this bit here is the hypothalamus,

kjo këtu është hipotalamusi,

and right under there is a whole raft of interesting structures,

dhe nën të ka disa struktura interesante,

not least the biological clock.

ndër të cilat është edhe ora biologjike.

The biological clock tells us when it's good to be up,

Ora biologjike na tregon se kur të zgjohemi

when it's good to be asleep,

dhe kur të flemë,

and what that structure does is interact

dhe kjo strukturë bashkëpunon

me disa pjesë të ndryshme në hipotalamus,

with a whole raft of other areas within the hypothalamus,

the lateral hypothalamus, the ventrolateral preoptic nuclei.

hipotalamusin anësor, nuklin ventroanësor paraoptik.

All of those combine,

Të gjitha këto kombinohen dhe dërgojnë projeksione

and they send projections down to the brain stem here.

tek kërcelli i trurit.

The brain stem then projects forward

Kërcelli i trurit atëherë i dërgon këto

and bathes the cortex, this wonderfully wrinkly bit over here,

tek lëvozhga e trurit, kjo pjesa e rrudhur dhe e mrekullueshme këtu,

with neurotransmitters that keep us awake

me neurotransmetues që na mbajnë zgjuar

and essentially provide us with our consciousness.

dhe na pajisin me ndërgjegje.

Pra gjumi rrjedh nga disa

So sleep arises from a whole raft

of different interactions within the brain,

ndërveprime të ndryshme brenda trurit,

and essentially, sleep is turned on and off

dhe gjumi ndizet dhe shuhet

as a result of a range of interactions in here.

si rezultat i disa ndërlidhjeve këtu.

Pra, ku kemi mbërritur tani?

OK. So where have we got to?

We've said that sleep is complicated

Kemi thënë që gjumi është i komplikuar

and it takes 32 years of our life.

dhe merr 32 vite të jetës sonë.

But what I haven't explained is what sleep is about.

Por unë ende nuk kam shpjeguar rëndësinë e gjumit.

So why do we sleep?

Pse flemë?

And it won't surprise any of you that, of course,

Sigurisht që nuk do të befasoheni kur të ju tregoj

as scientists, we don't have a consensus.

që shkencëtarët nuk kane ndonjë konsensus.

There are dozens of different ideas about why we sleep,

Ka shume ide se përse flemë,

dhe do ju tregoj për tri prej tyre.

and I'm going to outline three of those.

The first is sort of the restoration idea,

Ideja e parë ka të bëje me rregullimin,

and it's somewhat intuitive.

dhe kjo është intuitive.

Essentially, all the stuff we've burned up during the day,

Në thelb, ne rregullojme, zëvendësojmë dhe rindërtojmë

we restore, we replace, we rebuild during the night.

të gjitha gjërat që kemi djegur gjatë ditës.

And indeed, as an explanation, it goes back to Aristotle,

Si një shpjegim kjo daton

prej Aristotelit,

so that's what -- 2,300 years ago.

pra rreth 2300 vite më parë.

It's gone in and out of fashion.

Kjo hyn e del nga moda.

It's fashionable at the moment

Është e modës tani sepse tregohet që

because what's been shown is that within the brain,

brenda trurit ka disa gjene

a whole raft of genes have been shown to be turned on only during sleep,

që ndizen gjatë gjumit,

and those genes are associated with restoration and metabolic pathways.

dhe këto gjene lidhen me rregullimin

dhe rrugët metabolike.

So there's good evidence for the whole restoration hypothesis.

Kështu që ka shume fakte që mbështesin hipotezën e restaurimit.

What about energy conservation?

Po konservimi i energjisë?

Again, perhaps intuitive.

Prape, ndoshta intuitive.

You essentially sleep to save calories.

Ju flini për të ruajtur kalori.

Now, when you do the sums, though, it doesn't really pan out.

Kur i mblidhni këto,

kjo nuk funksionon.

If you compare an individual who has slept at night,

Nëse e krahasoni një person që fle

gjatë natës, apo qëndron pa lëvizur fare,

or stayed awake and hasn't moved very much,

energjia e ruajtur është 110 kalori për natë.

the energy saving of sleeping is about 110 calories a night.

Now, that's the equivalent of a hot dog bun.

Kjo është sa një simite hot dogu.

Now, I would say that a hot dog bun

Do thoja që një simite hot dogu

is kind of a meager return

është një çmim i vogël për një sjellje

for such a complicated and demanding behavior as sleep.

aq të komplikuar sic është gjumi.

So I'm less convinced by the energy conservation idea.

Unë nuk jam aq i bindur nga ideja për konservim të energjisë.

But the third idea I'm quite attracted to,

Por më pëlqen ideja e tretë,

which is brain processing and memory consolidation.

që ka të bëjë me përpunimin e trurit dhe përforcimin e kujtesës.

What we know is that, if after you've tried to learn a task,

Ne e dimë që nëse provon të mesosh një detyrë,

dhe nuk i lejoni individët të flenë,

and you sleep-deprive individuals,

the ability to learn that task is smashed.

aftësia për të mësuar rrënohet.

It's really hugely attenuated.

Me të vërtetë dobësohet.

So sleep and memory consolidation is also very important.

Kështu që gjumi dhe përforcimi i kujtesës janë shumë të rëndësishëm.

However, it's not just the laying down of memory

Mirëpo kjo nuk ka të bëje vetëm me krijim e kujtesës

and recalling it.

dhe ringjalljen e saj.

What's turned out to be really exciting

Ajo që është interesante është aftësia jonë

për të krijuar zgjidhje të reja për probleme të ndërlikuara,

is that our ability to come up with novel solutions to complex problems

përmisohet ndjeshem nga gjumi i natës.

is hugely enhanced by a night of sleep.

Në fakt, llogaritet që gjumi na jep një përparësi të dyfishtë.

In fact, it's been estimated to give us a threefold advantage.

Sleeping at night enhances our creativity.

Gjumi i natës rrit kreativitetin tonë.

And what seems to be going on is that, in the brain,

Gjatë gjumit, truri dhe lidhjet nervore që

janë të rëndësishme,

those neural connections that are important,

those synaptic connections that are important,

dhe lidhjet sinaptike që janë të rëndësishme,

are linked and strengthened,

lidhen dhe forcohen,

while those that are less important tend to fade away and be less important.

ndërsa ato që janë më pak të rëndësishme

largohen dhe bëhen edhe më të pa rëndësishme.

OK.

Deri tani kemi tre shpjegime se përse duhet të flemë,

So we've had three explanations for why we might sleep,

and I think the important thing to realize is that the details will vary,

dhe mendoj që gjëja me rëndësi është të kuptojmë që

detajet luhaten, dhe është e mundëshme që ne flemë për disa arsye të ndryshme.

and it's probable we sleep for multiple different reasons.

But sleep is not an indulgence.

Por gjumi nuk është një privilegj,

It's not some sort of thing that we can take on board rather casually.

nuk është një gjë që mund të mos e marrim seriozisht.

I think that sleep was once likened to an upgrade

Mendoj që gjumi njëhere krahasohej me një ngritje

from economy to business class, you know, the equivalent of.

nga klasa ekonomike në atë të biznesit.

It's not even an upgrade from economy to first class.

Nuk është një përmisim i tillë.

The critical thing to realize is that if you don't sleep,

Gjëja e rëndësishme që duhet të kuptojmë është që

nëse nuk fle, nuk fluturon.

you don't fly.

Essentially, you never get there.

Në themel, nuk arrijmë kurrë

And what's extraordinary about much of our society these days

dhe ajo që është e jashtëzakonshme për shoqërinë tonë

is that we are desperately sleep-deprived.

është fakti që ne jemi dëshpërimisht të privuar nga gjumi.

So let's now look at sleep deprivation.

Le të fokusohemi pak tek humbja e gjumit.

Shumë sektorëve të shoqërisë ju mungon gjumi,

Huge sectors of society are sleep-deprived,

kështu që le të analizojmë matësin tonë të gjumit.

and let's look at our sleep-o-meter.

So in the 1950s, good data suggests that most of us

Në vitin 1950-të, të dhënat tregojnë që shumica prej nesh

were getting around eight hours of sleep a night.

flinim rreth 8 orë brenda natës.

Nowadays, we sleep one and a half to two hours less every night,

Në ditët e sotme, ne flemë 1.5 deri në 2 orë më pak çdo natë,

so we're in the six-and-a-half-hours every-night league.

kështu që jemi pjesë e ligës që fle për 6.5 orë çdo natë.

For teenagers, it's worse, much worse.

Për adoleshentët, është edhe më keq.

They need nine hours for full brain performance,

Atyre ju duhen nëntë orë gjumë për funksionimin e plotë të trurit,

and many of them, on a school night, are only getting five hours of sleep.

dhe shumë prej tyre, gjatë një nate të javës

flenë vetëm për pesë orë.

It's simply not enough.

Kjo nuk mjafton.

If we think about other sectors of society -- the aged;

Nëse mendojmë për sektorët e tjerë të shoqërisë,

if you are aged, then your ability to sleep in a single block

të moshuarit për shembull, dimë që aftësia e tyre për gjumë të pandërprerë

is somewhat disrupted, and many sleep, again,

ndërpritet, dhe shumë prej tyre flenë më pak

less than five hours a night.

se pesë orë në natë.

Shift work.

Puna me turne është e jashtëzakonshme.

Shift work is extraordinary,

perhaps 20 percent of the working population,

Ndoshta 20 përqind e fuqisë punëtore punojnë

me ndërrime dhe ora e trupit nuk munt të adaptohet me

and the body clock does not shift to the demands of working at night.

kërkesat e punës së natës.

It's locked onto the same light-dark cycle as the rest of us.

Është e ngujuar në të njejtin cikël të ditës dhe natës.

Kështë që kur punëtori me turne shkon në shtëpi

So when the poor old shift worker is going home

to try and sleep during the day, desperately tired,

dhe provon të flere gjatë ditës, shumë i lodhur,

the body clock is saying, "Wake up. This is the time to be awake."

ora e trupit i thotë: "Zgjohu. Kjo është koha të jesh zgjuar."

So the quality of sleep that you get as a night shift worker

Kështu që kualiteti i gjumit që bën kur punon turnin e natës

is usually very poor, again in that sort of five-hour region.

është shumë i ulët, dhe nuk zgjat më shumë se 5 orë.

And then, of course, tens of millions of people suffer from jet lag.

Veç kësaj, ka edhe dhjetra miliona njerëz

që vuajnë nga pagjumësia për shkak të fluturimeve.

So who here has jet lag?

Kush këtu vuan nga pagjumësia e e fluturimeve?

Well, my goodness gracious.

Kjo është e paparë.

Well, thank you very much indeed for not falling asleep,

Faleminderit që nuk po bini në gjumë, sepse

because that's what your brain is craving.

truri juaj atë do.

One of the things that the brain does is indulge in micro-sleeps,

Truri nganjëhere fle

për një kohë të shkurtër,

this involuntary falling asleep,

dhe ky është gjumë i pavullnetshem,

and you have essentially no control over it.

dhe ju nuk mund të kontrolloni atë.

Now, micro-sleeps can be sort of somewhat embarrassing,

Mikro-gjumi mund të jetë i turpshëm

por mund të jetë edhe vdekjeprurës.

but they can also be deadly.

Llogaritet që 31 përgjind të shoferëve

It's been estimated that 31 percent of drivers

will fall asleep at the wheel at least once in their life,

i ze gjumi ne timon të pakten një herë në jetën e tyre,

dhe në SHBA, statistikat tregojne qe

and in the US, the statistics are pretty good:

100,000 accidents on the freeway have been associated with tiredness,

100,000 prej aksidenteve që ndodhin në autostradë

janë të lidhura me lodhje,

loss of vigilance, and falling asleep -- a hundred thousand a year.

humbje të vigjilencës, dhe gjumë.

Njëqind mijë në vit. Është e jashtëzakonshme.

It's extraordinary.

At another level of terror,

Në një nivel tjetër të terrorit,

we dip into the tragic accidents at Chernobyl

shofim aksidentet tragjike në Chernobyl

and indeed the space shuttle Challenger,

dhe raketën Challenger,

which was so tragically lost.

që humbi aq tragjikisht.

And in the investigations that followed those disasters,

Hetimi që pasoi këto tragjedi,

gjykimi i dobët si rezultat i punës me turne të zgjatur,

poor judgment as a result of extended shift work

and loss of vigilance and tiredness

humbja e vigjilencës dhe lodhja

was attributed to a big chunk of those disasters.

ishin të lidhura me shumë prej këto tragjedi.

Kështu që kur të jesh i lodhur, dhe pa gjumë,

When you're tired and you lack sleep,

you have poor memory, you have poor creativity,

ke kujtesë të dobët, kreativitet të varfër,

impulsivitet të rritur,

you have increased impulsiveness,

and you have overall poor judgment.

dhe gjykim të dobët në përgjithësi.

But my friends, it's so much worse than that.

Por më lejoni t'ju them që është shumë më keq se kaq.

(Të qeshura)

(Laughter)

If you are a tired brain,

Nëse je një tru i lodhur,

atëherë dëshiron gjëra që të zgjojnë nga gjumi.

the brain is craving things to wake it up.

Narkotik, stimulues. Kafeina përfaqëson

So drugs, stimulants.

Caffeine represents the stimulant of choice

stimuluesin e preferuar për shumicën e Botës Perëndimore.

across much of the Western world.

Much of the day is fueled by caffeine,

Shumica e ditës ushqehet nga kafeina,

and if you're a really naughty tired brain, nicotine.

dhe nganjehere, edhe nga nikotina.

Of course, you're fueling the waking state with these stimulants,

Gjithsesi po e ushqeni këtë gjendje të zgjimit

me këta stimulues,

and then, of course, it gets to 11 o'clock at night,

dhe sigurisht që kur të bëhet 11 e natës

truti i thotë vetës: "Epo, më duhet

and the brain says to itself,

"Actually, I need to be asleep fairly shortly.

të fle vetëm për pak kohë.

What do we do about that when I'm feeling completely wired?"

Çfarë mund të bëjmë për këtë kur jemi komplet të zgjuar?"

Well, of course, you then resort to alcohol.

Sigurisht që i ktheheni alkoholit.

Now alcohol, short-term, you know, once or twice,

Alkoholi, nëse përdoret një apo dy herë, për një afat të

to use to mildly sedate you, can be very useful.

shkurtër mund t'ju qetësoje.

It can actually ease the sleep transition.

Mund të lehtësoje tranzicionin drejt gjumit.

But what you must be so aware of is that alcohol doesn't provide sleep.

Por ajo që duhet të mbani në mend është

që alkoholi nuk ju siguron gjumë,

A biological mimic for sleep,

vetem një imitim të gjumit. Ju qetëson.

it sedates you.

So it actually harms some of the neural processing

Në fakt i lëndon disa prej proceseve nervore

që ndodhin gjatë krijimit të kujtesës

that's going on during memory consolidation and memory recall.

dhe kthimit të memorjes.

Kështu që është një masë e rreptë afat shkurtër

So it's a short-term acute measure,

but for goodness sake,

por ju lutem mos u varni tek alkolohi

don't become addicted to alcohol

si një mënyrë për gjumë.

as a way of getting to sleep every night.

Një lidhje tjetër me humbjen e gjumit është shtimi në peshë.

Another connection between loss of sleep is weight gain.

If you sleep around about five hours or less every night,

Nëse fleni pesë apo më pak orë,

then you have a 50 percent likelihood of being obese.

atëherë keni 50% më shumë mundësi për të qenë mbipeshë.

Cila është lidhja këtu?

What's the connection here?

Well, sleep loss seems to give rise to the release of the hormone ghrelin,

Humbja e gjumit duket se ndihmon clirimin

e hormonit ghrelin, hormoni i urise.

the hunger hormone.

Ghrelin is released.

Ghrelin clirohet. Shkon ne tru.

It gets to the brain.

The brain says, "I need carbohydrates,"

Truri thot "Më duhen karbohidrate,"

and what it does is seek out carbohydrates and particularly sugars.

kështu që kërkon më shumë karbohidrate

dhe sidomos sheqerna.

So there's a link between tiredness

Kështu që ka një lidhje mes lodhjes

dhe predispozicionit për të shtuar peshë.

and the metabolic predisposition for weight gain: stress.

Stresi. Njerëzit e lodhur janë jashtëzakonisht të stresuar.

Tired people are massively stressed.

And one of the things of stress, of course, is loss of memory,

Stresi çon deri tek

humbja e kujtesës,

which is what I sort of just then had a little lapse of.

që është ajo të cilën unë e përjetova.

Por stresi shkakton edhe shume gjëra te tjera.

But stress is so much more.

Nëse keni stres akut, nuk është problem i madh,

So, if you're acutely stressed, not a great problem,

but it's sustained stress associated with sleep loss that's the problem.

por nëse keni stres të vazhdueshëm

që lidhet me humbje të gjumit, atëhere keni një problem.

Stresi i vazhdueshëm çon deri tek një imunitet i dobët,

Sustained stress leads to suppressed immunity.

And so, tired people tend to have higher rates of overall infection,

kështu që njerëzit e lodhur kanë përqindje më të lartë të

and there's some very good studies

infeksioneve, dhe ka studime shumë të mira

showing that shift workers, for example, have higher rates of cancer.

që tregojnë se punëtorët me turne kanë përqindje më të lartë të kancerit.

Increased levels of stress throw glucose into the circulation.

Rritja e nivelit të stresit hedh glukosen në qarkullim.

Glucose becomes a dominant part of the vasculature

Glukoza bëhet një pjese dominuese e vaskulaturës

and essentially you become glucose intolerant.

dhe personi nuk mund të toleroje më glugozën.

Therefore, diabetes 2.

Kjo shkakton diabetin e tipit 2.

Stress increases cardiovascular disease as a result of raising blood pressure.

Stresi rrit sëmundjet kardiovaskulare

për shkak se rrit tensionin e gjakut.

So there's a whole raft of things associated with sleep loss

Kështu që ka shumë gjëra që lidhen me humbje të gjumit

that are more than just a mildly impaired brain,

që kanë të bëjnë me më shumë se një tru të lodhur,

which is where I think most people think that sleep loss resides.

ku shumica e njerëzve mendojnë

se qëndron humbja e gjumit.

So at this point in the talk, this is a nice time to think,

Kështu që ky është një moment i mirë

"Well, do you think on the whole I'm getting enough sleep?"

për të menduar nëse po flini sa duhet?

So a quick show of hands.

Ngrini duart.

Kush mendon qe po fle sa duhet?

Who feels that they're getting enough sleep here?

Oh. Kjo është impresionuese.

Oh. Well, that's pretty impressive.

Good. We'll talk more about that later, about what are your tips.

Mire. Do flasim për këshillat që keni pak më vonë.

So most of us, of course, ask the question,

Shumica prej nesh pyesim

"Epo, si mund ta di nëse po fle sa duhet?"

"How do I know whether I'm getting enough sleep?"

Nuk është shkencë raketash.

Well, it's not rocket science.

If you need an alarm clock to get you out of bed in the morning,

Nëse ju duhet nje orë me zile për tu zgjuar në mëngjes

if you are taking a long time to get up,

nëse merrni shumë kohë për tu zgjuar,

if you need lots of stimulants,

nëse ju duhen shume stimulues,

if you're grumpy, if you're irritable,

nëse jeni ne disponim të keq,

if you're told by your work colleagues that you're looking tired and irritable,

nëse kolegët ju thonë që

dukeni të lodhur dhe nervoze,

chances are you are sleep-deprived.

ka mundësi që nuk beni aq gjumë sa ju duhet.

Listen to them. Listen to yourself.

Dëgjoni atë që thonë kolegët. Dëgjoni vetveten.

What do you do?

Çfarë bëni?

Well -- and this is slightly offensive --

Epo -- kjo është paksa ofenduese --

sleep for dummies.

ligjeratë e gjumit për budallenjtë:

(Laughter)

Make your bedroom a haven for sleep.

Shndërroni dhomën e fjetjes në një parajsë për gjumë.

The first critical thing is make it as dark as you possibly can,

Gjëja e parë kritike është ta bëni shumë të errët,

and also make it slightly cool.

dhe pak të freskët. Shumë e rëndësishme.

Very important.

Pakësoni ekspozimin tuaj ndaj dritës

Actually, reduce your amount of light exposure

at least half an hour before you go to bed.

të paktën gjysmë ore para gjumit.

Light increases levels of alertness and will delay sleep.

Drita rrit nivelin e vigjilencës dhe do të shtyjë gjumin.

Ç'është gjëja e fundit që bëjmë para se të flemë?

What's the last thing that most of us do before we go to bed?

Ne qëndrojmë në një banjo shume të ndricuar

We stand in a massively lit bathroom,

shikojmë në pasqyrë dhe lajmë dhëmbët.

looking into the mirror cleaning our teeth.

It's the worst thing we can possibly do before we go to sleep.

Është gjëja më e keqe që mund të bëjmë

para se të flemë.

Fikni telefonat celular. Fikni kompjuterët.

Turn off those mobile phones. Turn off those computers.

Turn off all of those things that are also going to excite the brain.

Fikni të gjitha gjërat që mund të ngacmojnë trurin.

Provoni të mos pini kafeinë gjate pasditës së vonshme,

Try not to drink caffeine too late in the day,

ideally not after lunch.

idealisht jo pas drekës.

Now, we've set about reducing light exposure before you go to bed,

Kemi thënë që duhet të pakësoni dritën para gjumit,

but light exposure in the morning

por drita e mëngjesit

is very good at setting the biological clock to the light-dark cycle.

është mirë për të rregulluar orën tuaj biologjike dhe ciklin ditë-natë.

So seek out morning light.

Kështu që kërkoni dritë të mëngjesit.

Basically, listen to yourself.

Ajo që dua të them është që duhet ta dëgjoni veten.

Wind down.

Pushoni. Bëni gjëra të cilat e dini që

Do those sorts of things

that you know are going to ease you off

do ju çojnë drejt

into the honey-heavy dew of slumber.

gjumit të embël.

OK.

Këto janë disa fakte. Po mitet?

That's some facts. What about some myths?

Teenagers are lazy.

Adoleshentët janë përtace. Jo. Të mjerët.

No. Poor things.

They have a biological predisposition to go to bed late and get up late,

Ata kanë një predispozitë biologjike

për të fjetur vonë dhe për tu zgjuar vonë, kështu që mos i bezdisni.

so give them a break.

We need eight hours of sleep a night.

Na duhen 8 orë gjumë në natë.

That's an average.

Kjo është një mesatare. Disa njerëzve ju duhet më shumë. Disave më pak.

Some people need more. Some people need less.

And what you need to do is listen to your body.

Ajo që ju duhet të bëni është të dëgjoni trupin tuaj.

Do you need that much or do you need more?

Sa orë gjumë ju duhen juve?

Simple as that.

Është kaq e thjeshtë.

Old people need less sleep.

Njerëzit në moshë kanë nevojë për më pak gjumë. Nuk është e vërtetë.

Not true.

The sleep demands of the aged do not go down.

Kërkesa për gjumë nuk ulet tek të moshuarit.

Essentially, sleep fragments and becomes less robust,

Në thelb, kanë ndërprerje të gjumit qe behet me i lehte,

but sleep requirements do not go down.

por kërkesa për gjume nuk ulet.

And the fourth myth is early to bed, early to rise

Miti i katërt thotë që

nëse fle heret dhe zgjohesh heret

makes a man healthy, wealthy and wise.

atëherë do jesh i shëndetshëm, i pasur dhe i mencur.

Well, that's wrong at so many different levels.

Kjo është gabim në shumë nivele të ndryshme.

(Të qeshura)

(Laughter)

There is no evidence that getting up early and going to bed early

Nuk ka ndonjë evidencë që nëse zgjohesh heret

dhe fle heret të bën më te pasur.

gives you more wealth at all.

There's no difference in socioeconomic status.

Nuk ka dallim në statusin socioekonomik.

In my experience,

Sipas përvojës sime dallimi mes njerëzve që

the only difference between morning people and evening people

zgjohen heret dhe atyre që flenë vonë

është që njerëzit që zgjohen heret

is that those people that get up in the morning early

are just horribly smug.

janë shumë të vetë-kënaqur.

(Laughter)

(Të qeshura) (Duartrokitje)

(Applause)

OK.

Ja pra. Gjatë pjesës së fundit të ligjëratës

So for the last few minutes,

what I want to do is change gears

dua të ndërroj përqëndrimin pak

and talk about some really new, breaking areas of neuroscience,

dhe të flas për ca pjesë të reja të neuroshkencës

which is the association between mental health,

që kanë lidhje me shëndetin mendor

mental illness and sleep disruption.

sëmundjet mendore dhe ndërprerja e gjumit.

We've known for 130 years that in severe mental illness,

Që prej 130 vjetesh dimë që në disa sëmundje mendore të rënda

gjithmonë ka ndërprjerje të gjumit,

there is always, always sleep disruption,

but it's been largely ignored.

por ky fakt është injoruar.

In the 1970s, when people started to think about this again,

Gjatë 1970-ve, kur njerëzit filluan të mendonin për këtë sërish

they said, "Yes, well, of course you have sleep disruption in schizophrenia,

ata thanë , "Sigurisht që njerëzit që kanë skizofreni kanë

ndërprerje të gjumit. Kjo ndodh sepse ata marrin antipsikotike.

because they're on antipsychotics.

It's the antipsychotics causing the sleep problems,"

Antipsikotikët shkaktojnë problemet e gjumit,"

ignoring the fact that for a hundred years previously,

dhe ata e injorojnë faktin që për 100 vite para 1970-ve

sleep disruption had been reported before antipsychotics.

ndërprerja e gjumit është raportuar para antipsikotikëve.

So what's going on?

Atëherë çfarë po ndodh?

Several groups are studying

Shumë grupe po studiojnë çrregullimet siç janë

conditions like depression, schizophrenia and bipolar

depresioni, skizofrenia, dhe bipolarizmi

and what's going on in terms of sleep disruption.

dhe lidhja e tyre me ndërprerjen e gjumit.

We have a big study which we published last year on schizophrenia,

Ne publikuam një studim për skizofreni vitin e kaluar

and the data were quite extraordinary.

dhe të dhënat janë të mahnitëshme.

In those individuals with schizophrenia,

Personat me skizofreni

much of the time, they were awake during the night phase

rrinë zgjuar të shumtën e natës

and then they were asleep during the day.

dhe flenë gjatë ditës.

Grupet tjera nuk kishin ndonjë strukture 24-orëshe.

Other groups showed no 24-hour patterns whatsoever --

their sleep was absolutely smashed.

Gjumi i tyre ishte copa-copa.

And some had no ability to regulate their sleep by the light-dark cycle.

Disa të tjerë nuk kishin aftësi të rregullojnë gjumin e tyre sipas ciklit dritë-erresire.

They were getting up later and later and later and later each night.

Ata po zgjoheshin çdo natë

e më vonë. Ishte gjumë copë-copë.

It was smashed.

So what's going on?

Çfarë po ndodh?

And the really exciting news

Lajmi shume i mirë është që

is that mental illness and sleep are not simply associated,

sëmundjet mendore dhe gjumi nuk janë vetëm të lidhura

but they are physically linked within the brain.

por janë të lidhura fizikisht me trurin.

The neural networks that predispose you to normal sleep,

Rrjetet nervore që ju predispozojnë për gjumë normal

give you normal sleep,

ju japin gjumë normal, dhe ato që ju japin

and those that give you normal mental health, are overlapping.

shëndet nervor normal lidhen.

And what's the evidence for that?

Cilat janë faktet që e mbështesin këtë?

Epo, nëse gjenet që janë shumë të rëndësishme

Well, genes that have been shown

to be very important in the generation of normal sleep,

në gjeneratën e gjumit normal,

when mutated, when changed,

kur ndryshohen,

also predispose individuals to mental health problems.

ka predispozicion të shkaktojnë probleme te shëndetit mendor.

Vitin e kaluar, ne publikuam një studim

And last year, we published a study

që tregoi se një gjen që lidhet me skizofrenine

which showed that a gene that's been linked to schizophrenia,

when mutated, also smashes the sleep.

kur ndryshohet, copëton gjumin.

So we have evidence of a genuine mechanistic overlap

Kështu që kemi dëshmi të një lidhjeje mekanike

between these two important systems.

mes këtyre sistemeve të rëndësishme.

Other work flowed from these studies.

Edhe punë të tjera erdhen nga ky studim.

The first was that sleep disruption

Humbja e gjumit paraprin disa

actually precedes certain types of mental illness,

lloje të sëmundjeve mendore,

and we've shown that in those young individuals

dhe kemi treguar që disa individe

who are at high risk of developing bipolar disorder,

të cilët janë në rrezik të zhvillojnë çrregullim bipolar,

they already have a sleep abnormality

kanë një abnormalitet të gjumit

prior to any clinical diagnosis of bipolar.

para se të diagnostikohen si bipolar.

The other bit of data was that sleep disruption

Të dhëna te tjera tregojnë që humbja e gjumit

mund të keqësoje

may actually exacerbate, make worse, the mental illness state.

gjendjen e sëmundjes mendore.

My colleague Dan Freeman has used a range of agents

Kolegu im Dan Freeman ka përdorur disa agjentë

që stabilizojnë gjumin dhe zvogëlojnë nivelin e paranojës

which have stabilized sleep and reduced levels of paranoia

in those individuals by 50 percent.

deri në 50%.

So what have we got?

Çfarë do të thotë kjo?

We've got, in these connections, some really exciting things.

Kjo tregon disa gjëra shume të mira.

In terms of the neuroscience,

Duke e kuptuar

by understanding these two systems,

neuroshkencën e këtyre dy sistemeve,

we're really beginning to understand how both sleep and mental illness

fillojmë të kuptojmë se si gjumi dhe sëmundjet mendore

rregullohen brenda trurit.

are generated and regulated within the brain.

The second area is that if we can use sleep

Nëse mund të përdorim gjumin dhe

and sleep disruption as an early warning signal,

ndërprerjen e gjumit si një paralajmërim të hershëm,

then we have the chance of going in.

atëherë edhe mund të nderhyjme.

If we know these individuals are vulnerable,

Nëse e dimë që disa persona janë të ndjeshëm,

early intervention then becomes possible.

nderhyrja e hershme bëhet e mundshme.

And the third, which I think is the most exciting,

Gjëja e tretë, e cila mendoj që është më ngacmuesja,

is that we can think of the sleep centers within the brain

është që mund të mendojmë për qendrat e gjumit brenda trurit

as a new therapeutic target.

si një objektiv i ri për terapi.

Stabilize sleep in those individuals who are vulnerable,

Duke stabilizuar gjumin në ata persona që janë të ndjeshëm

ne mund ti bëjmë më të shëndetshëm,

we can certainly make them healthier,

but also alleviate some of the appalling symptoms of mental illness.

por edhe mund të lehtësojmë disa prej simptomave të sëmundjes mendore.

So let me just finish.

Më lejoni të përfundoj.

What I started by saying is: Take sleep seriously.

Fillova duke thënë që duhet të marrim gjumin seriozisht.

Our attitudes toward sleep are so very different

Qëndrimet tona ndaj gjumit janë shumë të ndryshme

from a pre-industrial age,

nga koha para-industriale,

when we were almost wrapped in a duvet.

kur ishim pothuajse të mbështjelle me batanije.

We used to understand intuitively the importance of sleep.

Ne kishim një intuitë për rëndësinë e gjumit.

And this isn't some sort of crystal-waving nonsense.

Kjo nuk është ndonjë budallallëk.

This is a pragmatic response to good health.

Kjo është një përgjigje e arsyeshme për shëndetin e mirë.

If you have good sleep, it increases your concentration,

Nëse flini mirë, atëherë ju e rritni koncentrimin

attention, decision-making, creativity, social skills, health.

vëmendjen, vendim-marrjen, kreativitetin, aftësitë shoqërore dhe shëndetin.

If you get sleep, it reduces your mood changes, your stress,

Nëse fleni sa duhet, luhatjet e disponimit, niveli i

your levels of anger, your impulsivity,

stresit dhe impulsiviteti

and your tendency to drink and take drugs.

tendenca për të pirë apo për të marrë ilace zvogëlohen.

And we finished by saying

Përfundojmë duke thënë që kuptimi

that an understanding of the neuroscience of sleep

i neuroshkencës së gjumit

is really informing the way we think

na informon mënyrën se si mendojmë

about some of the causes of mental illness,

për sëmundje mendore,

and indeed is providing us new ways

dhe po na ofron mënyra të reja

to treat these incredibly debilitating conditions.

për të trajtuar rrethana ligështuese.

Jim Butcher, the fantasy writer, said,

Jim Butcher, autori i fantazive, tha

"Sleep is God. Go worship."

"Gjumi është Zot. Adhurojeni.

And I can only recommend that you do the same.

Unë po ju rekomandoj të bëni të njejtën gjë.

Thank you for your attention.

Faleminderit për vëmendjen tuaj.

(Duartrokitje)

(Applause)