The walk from "no" to "yes" | William Ury

Translator: Kushtrim Palushi Reviewer: Helena Bedalli

Tema e negociimit të veshtirë

Well, the subject of difficult negotiation

reminds me of one of my favorite stories from the Middle East,

me kujton një prej tregimeve të mia më të preferuara

nga Lindja e Mesme

of a man who left to his three sons, 17 camels.

të një njeriu qe tre djemve të tij u kishte lënë 17 deve.

Djalit të parë, i la gjysmën e deveve;

To the first son, he left half the camels;

to the second son, he left a third of the camels;

djalit të dytë, i la një të tretën e deveve;

and to the youngest son, he left a ninth of the camels.

dhe djalit të vogel, i la një të nëntën e deveve.

Të tre djemtë hynë në negociata.

The three sons got into a negotiation -- 17 doesn't divide by two.

17 nuk pjesëtohet me dy.

Nuk pjesëtohet me tre.

It doesn't divide by three.

It doesn't divide by nine.

Nuk pjesëtohet as me nëntë.

Brotherly tempers started to get strained.

Gjakftohtësia vllazë filloi të tendosej.

Finally, in desperation,

Përfundimisht, të dëshpëruar,

they went and they consulted a wise old woman.

ata shkuan dhe konsultuan një plakë të mencur.

The wise old woman thought about their problem for a long time,

Plaka e mencur mendoi gjatë për problemin e tyre,

dhe përfundimisht u kthye dhe tha.

and finally she came back and said, "Well, I don't know if I can help you,

"Nuk e di nëse mund të ju ndihmoj,

por nëse doni, merrni deven time."

but at least, if you want, you can have my camel."

Kështuqë ata u bënë me18 deve.

So then, they had 18 camels.

Djali i parë mori gjysmën -- gjysma e 18 është nëntë.

The first son took his half -- half of 18 is nine.

Djali i dytë mori një të tretën -- një e treta e 18 është gjashtë.

The second son took his third -- a third of 18 is six.

The youngest son took his ninth -- a ninth of 18 is two.

Djali i vogël mori një të nëntën --

një e nënta e 18 është dy.

You get 17.

Shuma e tyre 17.

They had one camel left over.

U mbeti dhe një deve.

They gave it back to the wise old woman.

dhe i'a kthyen atë plakës së mencur.

(Laughter)

(Të qeshura)

Now, if you think about that story for a moment,

Po të mendoni për një çast për ktë histori

I think it resembles a lot of the difficult negotiations

Mendoj se ngjan

shumë me negociatat e vështira në të cilat përfshihemi.

we get involved in.

They start off like 17 camels, no way to resolve it.

Ata filluan me 17 deve -- s'kishte mënyrë për ta zgjidhur atë.

Somehow, what we need to do

Në një farë menyre, ajo që duhet bërë

is step back from those situations, like that wise old woman,

është të sprapsemi nga situata të tilla, sikurse plaka e mencur,

të shikojmë situatën me sy të freskët

look at the situation through fresh eyes

dhe të vijmë me deven e 18të.

and come up with an 18th camel.

Finding that 18th camel in the world's conflicts

Tani, të gjeja atë deven e 18 në konfliktet botërore

has been my life passion.

ka qenë pasioni i jetës time.

I basically see humanity a bit like those three brothers.

Unë e shoh njerëzimin, pak a shumë njësoj sikur ata tre vëllezërit;

We're all one family.

të gjithë jemi një familje.

We know that scientifically,

E dimë që shkencërisht,

thanks to the communications revolution,

në saje të revolucionit të komunikimit,

all the tribes on the planet -- all 15,000 tribes --

të gjitha fiset tribale në planet, të gjitha 15,000 fiset,

are in touch with each other.

janë në kontakt me njëri tjetrin.

And it's a big family reunion.

është një ribashkim i madh familjar.

And yet, like many family reunions,

Dhe ende, si cdo ribashkim familjar,

it's not all peace and light.

nuk është gjithcka paqe dhe dritë.

There's a lot of conflict,

Ka shumë konflikte.

and the question is: How do we deal with our differences?

Dhe pyetja është,

si të sillemi me dallimet tona?

How do we deal with our deepest differences,

si i të sillemi me dallimet më të thella,

given the human propensity for conflict

duke pasë parasysh tendencën njerëzore për konflikt

dhe gjenitë njerëzor

and the human genius at devising weapons of enormous destruction?

tek shpikin armë të shkatërrimit masiv?

That's the question.

Kjo është pyetja.

As I've spent the last better part of three decades, almost four,

Ndersa kalova nje pjesë të mirë të tri dekadave të kaluara --

pothuajse katër --

traveling the world,

duke udhëtuar nëpër botë,

trying to work, getting involved in conflicts

duke tentuar të punoj, duke u përfshirë në konflikte

ranging from Yugoslavia to the Middle East

që prej Jugosllavisë deri në Lindje të Mesme

prej Ceçenisë deri në Venezuelë

to Chechnya to Venezuela --

some of the most difficult conflicts on the face of the planet --

disa nga konfliktet më të vështira në këtë planet,

I've been asking myself that question.

Gjithmonë e kam pyetur veten.

Dhe mendoj e kam gjetur, në një menyrë,

And I think I've found, in some ways, what is the secret to peace.

cili është sekreti i paqes.

It's actually surprisingly simple.

është në fakt, befasisht i thjeshtë.

It's not easy, but it's simple.

Nuk është i lehtë, por i thjeshtë.

It's not even new.

Nuk është as i ri.

It may be one of our most ancient human heritages.

Mund të jetë një prej trashëgimive njerëzore më të lashta.

Sekreti i paqes jemi ne.

The secret to peace is us.

It's us who act as a surrounding community around any conflict,

Jemi ne që veprojmë

si komuniteti rrethues

rreth cdo konflikti,

who can play a constructive role.

i cili mund të luajë rol konstruktiv.

Let me give you just a story, an example.

Me lejoni t'ju ofroj vetëm një tregim, një shembull.

About 20 years ago,

Rreth 20 vjet më parë isha në Afrikën e Jugut

I was in South Africa, working with the parties in that conflict,

duke punuar me palët në atë konflikt,

and I had an extra month,

dhe kisha një muaj shtesë,

so I spent some time living with several groups of San Bushmen.

kështuqe kalova ca kohë duke jetuar

me disa grupe në San Bushmen.

I was curious about them, about the way in which they resolve conflict.

Isha kurioz në lidhje me ta dhe mënyrën se si i zgjidhnin konfliktet.

Because, after all, within living memory, they were hunters and gatherers,

Sepse, pas të gjithave, brenda kujtesës jetësore,

ata ishin gjahtarë dhe mbledhës,

living pretty much like our ancestors lived

që jetonin afërsisht njësoj sikurse paraardhësit tanë

for maybe 99 percent of the human story.

te ndoshta 99 perqind të historise njerëzore.

And all the men have these poison arrows that they use for hunting --

Dhe të gjithë burrat kishin shigjetat helmuese të cilat i përdornin për gjah --

absolutely fatal.

absolutisht fatale.

So how do they deal with their differences?

Si i tejkalojnë ata dallimet e tyre?

Well, what I learned is, whenever tempers rise in those communities,

Ajo që mësova

është që sa herë gjaknxehtësia rritet në ato komunitete,

someone goes and hides the poison arrows out in the bush,

dikush i merr dhe i fsheh shigjetat helmuese nëpër shkurre,

and then everyone sits around in a circle like this,

dhe atëherë gjithsecili ulet në një rreth si ky,

and they sit and they talk and they talk.

ulen, edhe flasin, e flasin.

It may take two days, three days, four days,

Mund t'i zgjase dy ditë, tri ditë, katër ditë,

but they don't rest until they find a resolution

por ata nuk pushojnë

derisa e gjejnë një zgjidhje,

or better yet -- a reconciliation.

ose edhe më mirë, një pajtim.

And if tempers are still too high,

Dhe nëse gjaknxëhtësia është ende shumë e lartë,

then they send someone off to visit some relatives,

atëherë dërgojnë dikë të vizitoje të afërmit

as a cooling-off period.

si një periudhë qetësimi.

Well, that system is, I think, probably the system

Ky sistem

është, mendoj unë, ndoshta sistemi që na ka mbajtur ende gjallë deri në këtë pikë,

that kept us alive to this point,

given our human tendencies.

duke marrë për bazë tendencat tona njerëzore.

Këtë sistem, unë e quaj ana e tretë.

That system, I call "the third side."

Sepse nëse mendoni në lidhje me të,

Because if you think about it, normally when we think of conflict,

normalisht kur mendojmë dhe përshkruajmë konfliktin,

when we describe it,

there's always two sides --

kemi gjithmonë dy anë.

it's Arabs versus Israelis, labor versus management,

Janë Arabët kundër Izraelitëve, punëtorët kundër menaxhimit,

husband versus wife, Republicans versus Democrats.

burri kundër gruas, Republikanët kundër Demokratëve,

But what we don't often see

por cka nuk shohim shpesh

is that there's always a third side,

është fakti që gjithmonë kemi një anë të tretë.

Dhe ana e tretë e konfliktit jemi ne,

and the third side of the conflict is us, it's the surrounding community,

është komuniteti rrethues,

it's the friends, the allies,

janë miqtë, aleatët,

the family members, the neighbors.

anëtarët e familjes, fqinjët.

And we can play an incredibly constructive role.

Ne mund të luajmë një rol jashtëzakonisht konstruktiv.

Perhaps the most fundamental way in which the third side can help

Ndoshta, mënyra më fondamentale

në të cilën ana e tretë ndihmon

is to remind the parties of what's really at stake.

është t'ju kujtojë palëve cka në të vërtetë ka rëndësi.

For the sake of the kids, for the sake of the family,

Për hir të fëmijëve, për hir të familjes,

për hir të bashkësisë, për hir të së ardhmes,

for the sake of the community, for the sake of the future,

let's stop fighting for a moment and start talking.

le të ndalojmë së luftuari për një moment dhe të fillojmë të flasim.

Sepse, cështja është se,

Because, the thing is,

when we're involved in conflict,

kur jemi të përfshirë në konflikt.

it's very easy to lose perspective.

është shumë lehtë të humbim perspektiven.

It's very easy to react.

është shumë lehtë të reagojmë.

Human beings -- we're reaction machines.

Qeniet njerëzore: ne jemi makina reaguese.

And as the saying goes,

Dhe sipas shprehjes,

when angry, you will make the best speech

i nevrikosur, do të mbash fjalimin më të mirë

you will ever regret.

per te cilin gjithmone do të pendohesh.

(Laughter)

And so the third side reminds us of that.

Dhe kështu ana e tretë na kujton atë.

The third side helps us go to the balcony,

Ana e tretë na ndihmon të dalim në ballkon,

which is a metaphor for a place of perspective,

që është një metaforë për një vend të perspektivës,

where we can keep our eyes on the prize.

ku ne mund të mbajmë sytë në shpërblimin.

Let me tell you a little story from my own negotiating experience.

Më lejoni t'ju tregoj një tregim nga pervoja ime e negociimit.

Some years ago, I was involved as a facilitator in some very tough talks

Disa vite më parë, ndersa isha i përfshirë si lehtesues

në disa biseda vërtetë të vështira

between the leaders of Russia and the leaders of Chechnya.

ndërmjet liderëve të Rusisë

dhe liderëve të Ceçenisë.

There was a war going on, as you know.

Aty po zhvillohej një luftë, sic e dini.

U takuam në Hagë,

And we met in the Hague, in the Peace Palace,

në Pallatin e Paqes,

in the same room where the Yugoslav war-crimes tribunal was taking place.

në të njejtën dhomë ku po zhvillohej gjyqi

për krimet në Jugosllavi.

And the talks got off to a rather rocky start

Bisedimet patën një fillim të vështirë

kur zëvendëspresidenti i Cecenisë

when the vice president of Chechnya began by pointing at the Russians

filloi duke u drejtuar kah Rusët dhe tha,

and said, "You should stay right here in your seats,

"Ju duhet të qendroni pikërisht këtu, në keto karrige,

because you're going to be on trial for war crimes."

sepse do të gjykoheni për krime lufte."

Pastaj vazhdoi, u drejtua nga unë dhe tha,

And then he turned to me and said,

"You're an American.

"Ti je amerikan.

Look at what you Americans are doing in Puerto Rico."

Shih c'po bëni ju amerikanët në Porto Riko."

And my mind started racing, "Puerto Rico? What do I know about Puerto Rico?"

Mendja ime filloi të punoje, "Porto Riko? c'di unë për Porto Riko-n?"

Fillova të reagoj,

I started reacting.

(Laughter)

por më pas mu kujtua të dal në ballkon.

But then, I tried to remember to go to the balcony.

Ai beri nje pauze,

And then when he paused

and everyone looked at me for a response,

të gjithë shikonin nga unë për një përgjigje,

from a balcony perspective, I was able to thank him for his remarks

nga perspektiva e ballkonit, unë isha në gjendje ta falenderoja për qendrimin e tij

and say, "I appreciate your criticism of my country

dhe të them, "Unë e respektoj kriticizmin tënd për vendin tim,

and I take it as a sign that we're among friends

dhe e marrë këtë si shenjë që jemi në mes miqësh

dhe që mund të flasim ndershëm me njëri tjetrin.

and can speak candidly to one another."

(Laughter)

Por, ne jemi këtu, jo për të folur për Porto Rikon ose të kaluarën.

"And what we're here to do is not to talk about Puerto Rico or the past.

Jemi këtu për të parë nëse mund të gjejmë një mënyrë

We're here to see if we can figure out a way

to stop the suffering and the bloodshed in Chechnya."

për të ndaluar vuajtjet dhe gjakderdhjen në Ceceni."

Biseda u kthye në binarë.

The conversation got back on track.

That's the role of the third side,

Ky është roli i anës së tretë,

to help the parties go to the balcony.

është që t'i ndihmoje palët të dalin në ballkon.

Tani më lejoni t'ju dërgoj për një moment

Now let me take you, for a moment,

to what's widely regarded as the world's most difficult conflict,

në atë që botërisht njihet si konflikti më i vështirë botëror,

ose konflikti më i pamundur,

or the most impossible conflict, the Middle East.

është Lindja e Mesme.

Question is: where's the third side there?

Pyetja është: cila është ana e tretë atje?

How could we possibly go to the balcony?

Si ka mundësi që të dalim në ballkon?

Now, I don't pretend to have an answer to the Middle East conflict,

Nuk pretendoj se kam ndonjë përgjigje

për konfliktin e Lindjes së Mesme,

but I think I've got a first step -- literally, a first step --

por mendoj se kam një hap të parë,

praktikisht një hap të parë,

something that any one of us could do as third-siders.

dicka që cdonjëri prej nesh mund të bëjë si anë e tretë.

Let me just ask you one question first.

Mirëpo më lejoni t'ju pyes njëherë.

How many of you in the last years

Sa prej jush

në vitet e fundit

jeni gjetur te brengosur per Lindjen e Mesme

have ever found yourself worrying about the Middle East

dhe keni menduar c'mund te behet?

and wondering what anyone could do?

Just out of curiosity, how many of you?

Vetem prej kuriozitetit, sa prej jush?

OK, so the great majority of us.

Ne rregull, pra shumica prej nesh.

And here, it's so far away.

Dhe prape, eshte aq larg prej ketu.

Why do we pay so much attention to this conflict?

Pse i kushtojme kaq shume rendesi ketij konflikti?

Is it the number of deaths?

A eshte numri i te vrareve?

There are a hundred times more people who die in a conflict in Africa

Ka me qindra njerez me shume qe vdesin

ne nje konflikt ne Afrike sesa ne Lindje te Mesme.

than in the Middle East.

No, it's because of the story,

Jo, eshte per shkak te tregimit,

because we feel personally involved in that story.

sepse ne ndihemi personalisht te perfshire

ne ate tregim.

Whether we're Christians, Muslims or Jews, religious or non-religious,

Edhe nese jemi te Krishtere, Muslimane ose Hebrej,

fetar ose jo-fetar,

we feel we have a personal stake in it.

ne ndihemi sikur kemi nje pjese tonen ne te.

Stories matter;

Tregimet kane rendesi. Si nje antropolog e di kete.

as an anthropologist, I know that.

Stories are what we use to transmit knowledge.

I perdorim tregimet per te trasnmetuar njohuri.

Ato i japin kuptim jetes tone.

They give meaning to our lives.

That's what we tell here at TED, we tell stories.

Dhe kete tregojme ketu ne TED, tregime.

Tregimet jane celesi.

Stories are the key.

And so my question is --

Keshtuqe pyetja ime eshte,

yes, let's try and resolve the politics there in the Middle East,

po, le te provojme te zgjidhim politiken

atje ne Lindje te mesme,

but let's also take a look at the story.

por gjithashtu te shikojme pak dhe tregimin.

Let's try to get at the root of what it's all about.

Le te provojme te arrijme ne rrenje te te gjithe kesaj.

Let's see if we can apply the third side to it.

Le te shohim nese mund te aplikojme anen e trete ne te.

Cka do te thoshte kjo? Si eshte historia atje?

What would that mean? What is the story there?

Si antropologe, ne e dime

Now, as anthropologists, we know that every culture has an origin story.

se cdo kulture ka nje tregim origjine.

What's the origin story of the Middle East?

Cili eshte tregimi i origjines per Lindjen e Mesme?

In a phrase, it's:

Ne nje fraze, eshte:

Four thousand years ago,

4,000 vite me pare, nje njeri dhe familja e tij

a man and his family walked across the Middle East,

kaluan neper Lindje te Mesme,

and the world has never been the same since.

dhe qe prej atehere bota nuk ka qene me e njejte.

Njeriu, sigurisht,

That man, of course, was Abraham.

ishte Abrahami.

And what he stood for was unity, the unity of the family;

Dhe ajo per cka ai qendronte, ishte bashkimi,

bashkimi i familjes.

he's the father of us all.

Ai eshte babai i te gjithe neve.

But it's not just what he stood for, it's what his message was.

Por nuk eshte kjo vetem ajo per cka ai qendronte, por dhe porosia e tij.

Porosia thelbesore e tij ishte bashkimi gjithashtu,

His basic message was unity too,

the interconnectedness of it all, the unity of it all.

nderlidhshmeria dhe bashkimi i te gjitheve.

And his basic value was respect,

Vlera kryesore ishte respekti,

was kindness toward strangers.

dashamiresia ne drejtim te te panjohurve.

That's what he's known for, his hospitality.

Kjo eshte ajo per cka ai njihet, mikepritja e tij.

Pra ne kete kuptim,

So in that sense,

he's the symbolic third side of the Middle East.

ai eshte nje ane simbolike e trete

e Lindes se Mesme.

He's the one who reminds us that we're all part of a greater whole.

Ai na kujton

qe te gjithe jemi pjese e nje teresie me te madhe.

Now, think about that for a moment.

Pra si mund te --

mendoni per nje moment.

Today, we face the scourge of terrorism.

Sot perballemi me semundjen e keqe te terrorizmit.

What is terrorism?

Cka eshte terrorizmi?

Terrorism is basically taking an innocent stranger

Terrorizmi eshte thjeshte te marresh nje te panjohur te pafajshem

and treating them as an enemy whom you kill in order to create fear.

dhe ta trajtosh si nje armik te cilin e vret

ne menyre qe te perhapesh frike.

What's the opposite of terrorism?

Cka eshte e kunderta e terrorizmit?

eshte te marresh nje te panjohur te pafajshem

It's taking an innocent stranger

and treating them as a friend whom you welcome into your home,

dhe ta trajtosh si mik

te cilin e mirepret ne shtepi

in order to sow and create understanding

ne menyre qe te mbjellesh dhe te krijosh mirekuptim,

ose respekt, ose dashuri.

or respect, or love.

So what if, then, you took the story of Abraham,

Pra cka nese

merrni tregimin e Abrahamit,

which is a third-side story,

i cili eshte nje tregim i anes se trete,

what if that could be --

cka nese ai mund te jete --

because Abraham stands for hospitality --

sepse Abrahami eshte sinonim i miresjelljes --

what if that could be an antidote to terrorism?

cka nese ai mund te jete nje sherim per terrorizmin?

What if that could be a vaccine against religious intolerance?

Cka nese ai mund te jete nje vaksine

kunder jotolerances fetare?

How would you bring that story to life?

Si do t'i jepnit jete atij tregimi?

Now, it's not enough just to tell a story.

Nuk mjafton vetem te tregosh nje tregim --

kjo eshte e fuqishme --

That's powerful, but people need to experience the story.

por njerezit duhet te ndiejne ate tregim.

They need to be able to live the story.

Ata duhet te jene ne gjendje ta jetojne tregimin. Si do ta benit kete?

How would you do that?

And that was my thinking of how would you do that.

Per kete po mendoja, si do ta benit kete.

And that's what comes to the first step here.

Dhe kjo eshte ajo qe na sjell te hapi i pare kete.

Because the simple way to do that is:

Sepse menyra me e thjeshte per ta bere kete

eshte qe ju te dilni per te ecur.

you go for a walk.

You go for a walk in the footsteps of Abraham.

Per te ecur hapave te Abrahamit.

You retrace the footsteps of Abraham.

Te perserisni hapat e Abrahamit.

Because walking has a real power.

Sepse ecja ka nje fuqi te madhe.

You know, as an anthropologist, walking is what made us human.

Si antropolog, ecja eshta ajo qe na ka bere njerez.

It's funny -- when you walk, you walk side-by-side,

eshte e habitshme, kur ecen,

ec krahe per krahe

in the same common direction.

ne te njejtin drejtim te perbashket.

Now if I were to come to you face-to-face

Nese do ju kisha dale balle per balle

and come this close to you,

dhe tu ju afrohem kaq afer,

you would feel threatened.

do te ndiheshit te kercenuar.

But if I walk shoulder-to-shoulder,

Por nese do te ecja krahe per krahu,

edhe po te prekim krahet,

even touching shoulders,

it's no problem.

nuk paraqet problem.

Who fights while they walk?

Kush lufton ndersa ec?

That's why in negotiations, often, when things get tough,

Per kete shkak shpesh ne negociata, kur gjerat behen te veshtira,

people go for walks in the woods.

njerezit shkojne per te hecur ne mal.

So the idea came to me of, what about inspiring a path,

Keshtuqe me ka ardhur ne mend ideja

cka nese inspirojme

nje rrugetim, nje rruge --

a route -- think the Silk Route, think the Appalachian Trail --

mendoni rrugen e mendafshit, shtegun e Apalasheve --

that followed in the footsteps of Abraham?

qe ndoqi hapat

e Abrahamit.

Njerezit thane, "Kjo eshte cmenduri, Nuk mundesh.

People said, "That's crazy. You can't.

You can't retrace the footsteps of Abraham -- it's too insecure,

Nuk mund te perserisesh hapat e Abrahamit. eshte shume e pasigurte.

you've got to cross all these borders,

Duhet te kalosh gjithe keta kufinj.

it goes across 10 different countries in the Middle East,

Shkon pertej 10 shteteve te ndryshme ne Lindje te Mesme,

sepse i bashkon te gjtiha."

because it unites them all."

Keshtuqe e studiuam kete ide ne Harvard.

And so we studied the idea at Harvard.

Ne beme pergatitjet e nevojshme.

We did our due diligence.

And then a few years ago,

Dhe disa vite me vone, nje grup prej nesh,

a group of us, about 25 of us from 10 different countries,

rreth 25 prej nesh nga rreth 10 shtete te ndryshme,

decided to see if we could retrace the footsteps of Abraham,

vendosem te shikojme nese mund te perserisim hapat e Abrahamit,

duke shkuar nga vendlindja e tij ne qytetin Urfa

going from his initial birthplace in the city of Urfa

ne Turqine Jugore, Mesopotamine Veriore.

in Southern Turkey, Northern Mesopotamia.

And we then took a bus and took some walks

Me pas morem nje autobus dhe ecem prape

and went to Harran, where, in the Bible, he sets off on his journey.

dhe shkuam ne Harran,

ku, ne Bible, ai ndalon ne udhetimin e tij.

Then we crossed the border into Syria, went to Aleppo,

Me pas kaluam kufirin dhe hyme ne Siri, shkuam ne Alepo,

which, turns out, is named after Abraham.

qe doli se eshte emertuar sipas Abrahamit.

We went to Damascus,

Shkuam ne Damask,

which has a long history associated with Abraham.

i cili ka nje histori te gjate te lidhur me Abrahamin.

Me pas erdhem ne Jordanine Veriore,

We then came to Northern Jordan,

to Jerusalem -- which is all about Abraham -- to Bethlehem,

ne Jerusalem,

i cili ka te beje teresisht me Abrahamin, ne Betlehem,

and finally, to the place where he's buried, in Hebron.

dhe perfundimisht ne vendin ku ai prehet

ne Hebron.

So effectively, we went from womb to tomb.

Kaq shpejt, arritem nga origjina tek varri.

We showed it could be done.

Deshmuam se mund te behej, Ishte nje udhetim i mahnitshem.

It was an amazing journey.

Let me ask you a question.

Me lejoni tju pyes dicka.

How many of you have had the experience of being in a strange neighborhood

Sa prej jush keni perjetuar

te jeni ne nje lagje te huaj,

or strange land,

ose vend te huaj,

and a total stranger, perfect stranger,

dhe nje i panjohur, nje i panjohur perfekt,

vjen dhe ju tregon pak miresi,

comes up to you and shows you some kindness --

maybe invites you into their home, gives you a drink,

ndoshta ju fton ne shtepine e tij, ju ofron nje pije,

ju jep nje kafe, apo ushqim?

gives you a coffee, gives you a meal?

Sa prej jush keni pasur nje pervoje te tille?

How many of you have ever had that experience?

Kjo eshte esenca

That's the essence of the Abraham Path.

e rrugetimit te Abrahamit.

That's what you discover as you go into these villages in the Middle East

Kjo eshte ajo cka do te zbuloni, nese shkoni ne fshatrat e Lindjes se Mesme

ku ju prisni armiqesi,

where you expect hostility,

dhe merrni mikepritjen me te mahnitshme,

and you get the most amazing hospitality,

krejt te lidhur me Abrahamin.

all associated with Abraham:

"Ne emer te atit Abraham,

"In the name of Father Ibrahim, let me offer you some food."

me lejoni te ju ofroj ca ushqim."

So what we discovered

Pra ajo cka zbuluam

is that Abraham is not just a figure out of a book for those people;

eshte se Abrahami nuk eshte vetem nje figure libri per ata njerez,

he's alive, he's a living presence.

ai eshte i gjalle, prezenca e tij jeton.

And to make a long story short,

Dhe per te shkurtuar nje tregim te gjate,

in the last couple of years now,

ne vitet e fundit tashme,

thousands of people have begun to walk parts of the path of Abraham

mijera njerez

kane filluar te bejne pjese te rrugetimeve te Abrahamit

ne Lindjen e Mesme,

in the Middle East,

enjoying the hospitality of the people there.

duke shijuar mikepritjen e njerezve atje.

They've begun to walk in Israel and Palestine,

Ata kane filluar te ecin

ne Israel dhe Palestine,

in Jordan, in Turkey, in Syria.

ne Jordani, ne Turqi, ne Siri.

eshte nje pervoje e mrekullueshme.

It's an amazing experience.

Men, women, young people, old people --

Burra, gra, te rinj, te vjeter --

more women than men, actually, interestingly.

me shume gra se burra, ne fakt, cuditerisht.

For those who can't walk,

Per ata te cilet s'mund te ecin,

who are unable to get there right now,

qe s'mund te shkojne aty ne kete moment,

people started to organize walks in cities, in their own communities.

njerezit kane filluar te organizojne ecje

ne qytete, ne bashkesite e tyre.

In Cincinnati, for instance, they organized a walk

Ne Cincinati, per shembull, u organizua nje ecje

nga kisha ne xhami dhe ne sinagoge

from a church to a mosque to a synagogue and all had an Abrahamic meal together.

dhe te gjithe hengren nje darke Abrahamike se bashku.

It was Abraham Path Day.

Ishte dita e rrugetimit te Abrahamit.

In São Paulo, Brazil, it's become an annual event

Ne Sao Paulo, Brazil, eshte shnderruar ne nje ngjarje vjetore

for thousands of people to run in a virtual Abraham Path Run,

per mijera njerez qe te vrapojne

ne nje vrapim virtual te rrugetimit te Abrahamit

uniting the different communities.

duke bashkuar komunitetet e ndryshme.

The media love it; they really adore it.

Mediat e pelqejne, ata e adhurojne ate.

They lavish attention on it because it's visual

Ato i kushtojne shume vemendje.

sepse eshte e dukshme,

and it spreads the idea,

dhe shperndan idene,

this idea of Abrahamic hospitality, of kindness towards strangers.

idene e mikepritjes Abrahamike

te miresise ndaj te huajve.

And just a couple weeks ago, there was an NPR story on it.

Veem disa jave me pare,

patem nje raport ne NPR per te.

Last month,

Muajin e fundit,

there was a piece in the Manchester Guardian about it,

kishte nje artikull ne Guardian,

ne Guardianin e Mancesterit, per te --

two whole pages.

dy faqe te plota.

And they quoted a villager

Ata cituan nje fshatar

who said, "This walk connects us to the world."

i cili tha, "Kjo ecje na lidh me boten."

He said, "It was like a light that went on in our lives --

Ai tha se ishte si nje drite qe u ndez nje jeten tone.

it brought us hope."

Na ka sjelle shprese.

And so that's what it's about.

Dhe ky eshte qellimi i saj.

But it's not just about psychology;

Por s'eshte vetem per psikologjine,

it's about economics.

eshte per ekonomine,

Because as people walk, they spend money.

sepse perderisa njerezit ecin ata harxhojne para.

And this woman right here, Um Ahmad,

Dhe kjo grua ketu, Um Ahmad,

is a woman who lives on the path in Northern Jordan.

eshte nje grua qe jeton pergjate rrugetimit ne Jordanine Veriore.

She's desperately poor.

Ajo eshte tmerresisht e varfer.

She's partially blind, her husband can't work,

Ajo eshte pjeserisht e verber, burri i saj s'mund te punoje,

she's got seven kids.

ajo ka shtate femije.

But what she can do is cook.

Por cka ajo mund te bej eshte te gatuaj.

And so she's begun to cook for some groups of walkers

Keshtuqe ajo ka filluar te gatuaj per ca grupe qe ecin

who come through the village and have a meal in her home.

te cilet vijne permes fshatit te saj dhe hajne nje dreke ne shtepine e saj.

Ata ulen ne dysheme.

They sit on the floor -- she doesn't even have a tablecloth.

Ajo madje s'ka as mbulese tavoline.

She makes the most delicious food,

Ajo ben ushqimet me te shijshme

that's fresh from the herbs in the surrounding countryside.

te freskta nga barishtet e rrethines se fshatit.

And so more and more walkers have come,

Me shume e me shume njerez kane ardhur.

and lately she's begun to earn an income to support her family.

Se fundi ajo ka filluar te perfitoje ca te holla

qe te mbaje familjen e saj.

And so she told our team there, she said,

Ajo i tregoj ekipit tone kete, dhe tha,

"You have made me visible

"Me keni bere te dukshme

in a village where people were once ashamed to look at me."

ne nje fshat ku njerezit me pare ishin te turperuar

te me shikonin."

Ky eshte potenciali i rrugetimit te Abrahamit.

That's the potential of the Abraham Path.

There are literally hundreds of those kinds of communities

Ka me qindra komunitete te tilla

pergjate Lindjes se Mesme, pergjate rrugetimit.

across the Middle East, across the path.

The potential is basically to change the game.

Potenciali eshte per te ndryshuar lojen.

And to change the game, you have to change the frame, the way we see things --

Dhe per te dryshuar lojen, duhet te ndryshoni kornizen,

menyren si ne i shohim gjerat --

to change the frame from hostility to hospitality,

per te ndryshuar kornizen

nga armiqesia ne mikepritje,

from terrorism to tourism.

prej terrorizmit ne turizem.

And in that sense, the Abraham Path

Dhe ne kete kuptim, rrugetimi i Abrahamit

eshte nje ndryshues i lojes.

is a game-changer.

Me lejoni te ju tregoj nje gje.

Let me just show you one thing.

I have a little acorn here

Kam nje lende lisi te vogel ketu

that I picked up while I was walking on the path earlier this year.

te cilen e kam marr ndersa po ecja ne rrugetim

me heret kete vit.

Now, the acorn is associated with the oak tree, of course --

Lendja lidhet me pemen e lisit, sigurisht --

rritet ne pemen e lisit,

grows into an oak tree, which is associated with Abraham.

i cili lidhet me Abrahamin.

The path right now is like an acorn;

Rrugetimi ne kete moment eshte si nje lende;

it's still in its early phase.

eshte ende ne fazen e tij te hershme

What would the oak tree look like?

Si do te dukej lisi?

When I think back to my childhood,

Kujtoj femijerine,

a good part of which I spent, after being born here in Chicago,

nje pjese te mire te se ciles e kam kaluar, pasi linda ketu ne Cikago,

e kam kaluar ne Evrope.

I spent in Europe.

Nese do te kishit qene

If you had been in the ruins of, say, London in 1945, or Berlin,

ne rremujen e, te themi, Londres

me 1945, ose Berlin,

and you had said,

dhe do te kishit thene,

"Sixty years from now,

"60 vjet nga tani,

this is going to be the most peaceful, prosperous part of the planet,"

ky do te jete pjesa me paqesore dhe me prosperuese e planetit,"

njerezit do te mendonin

people would have thought you were certifiably insane.

se jeni i cmendur me kartele.

But they did it, thanks to a common identity, Europe,

Por ata ia arriten ne saje te identitetit te perbashket -- Evrope --

and a common economy.

dhe nje ekonomie te perbashket.

So my question is, if it can be done in Europe,

Keshtuqe pyetja ime eshte, nese mund te arrihet ne Evrope,

why not in the Middle East?

pse jo ne Lindje te Mesme?

Why not, thanks to a common identity, which is the story of Abraham,

Pse jo, fale nje identiteti te njejte --

i cili eshte tregimi i Abrahamit --

and thanks to a common economy that would be based, in good part, on tourism?

dhe fale nje ekonomie te perbashket

qe do te bazohej kryesisht mbi turizmin?

So let me conclude, then,

Me lejoni ta mbyll

by saying that in the last 35 years,

duke thene se ne 35 vitet e fundit,

ndersa kam punuar

as I've worked in some of the most dangerous,

ne disa prej konflikteve me te rrezikshme, me te veshtira dhe me kokeforte

difficult and intractable conflicts around the planet,

rreth e rrotull planetit,

I have yet to see one conflict that I felt could not be transformed.

Akoma s'kam pare nje konflikt

qe te ndihem se mund te transformohet.

It's not easy, of course.

Nuk eshte lehte, sigurisht,

But it's possible.

por eshte e mundur.

It was done in South Africa.

eshte arritur ne Afriken Jugore.

It was done in Northern Ireland.

eshte arritur ne Irlanden Veriore.

It could be done anywhere.

Mund te arrihet kudo.

It simply depends on us.

Thjesht varet nga ne.

It depends on us taking the third side.

Varet nga ne nese marrim anen e trete.

Me lejoni te ju ftoj

So let me invite you to consider taking the third side,

te konsideroni te merrni anen e trete,

even as a very small step.

edhe vetem si nje hap te vogel.

We're about to take a break in a moment.

Do bejme pushim pas nje minute.

Just go up to someone

Vetem afrohuni tek dikush

who's from a different culture, a different country,

qe eshte prej nje kulture te ndryshme, vendi te ndryshem,

a different ethnicity -- some difference --

etnie te ndryshme, ka disa dallime,

and engage them in a conversation.

dhe angazhohuni ne bisede: degjoni ata.

Listen to them.

That's a third-side act.

Ky eshte nje veprim i anes se trete.

That's walking Abraham's Path.

Ky eshte te ecesh rrugetimin e Abrahamit.

After a TED Talk,

Pas nje Bisede ne TED.

why not a TED Walk?

pse jo nje ecje ne TED?

(Laughter)

Pra me lejon te ju le

So let me just leave you with three things.

me tri gjera.

Njeri eshte, sekreti i paqes

One is, the secret to peace is the third side.

eshte ana e trete.

The third side is us.

Ana e trete jemi ne,

secili prej nesh,

Each of us, with a single step,

me nje hap te vetem,

can take the world, can bring the world

mund te marr boten, mund te sjelle boten,

a step closer to peace.

nje hap me afer paqes.

There's an old African proverb that goes:

Nje proverb Afrikan thote:

"When spiderwebs unite,

Kur rrjetat e merimanges bashkohen,

they can halt even the lion."

ato mund te ndalojne edhe nje luan."

If we're able to unite our third-side webs of peace,

Nese jemi ne gjendje te bashkojme

rrjetat tona te anes se trete te paqes,

mund te ndalojme edhe luanin e luftes.

we can even halt the lion of war.

Falemnderit shume.

Thank you very much.

(Applause)

Duartrokitje