The walk from "no" to "yes" | William Ury

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

باس کردنی بابەتێکی وەک دانوسانی سەخت

Well, the subject of difficult negotiation

reminds me of one of my favorite stories from the Middle East,

یەکێک لە پەسەندترین چیرۆکەکانم بیردەخاتەوە

لە ڕۆژ هەڵاتی ناوەڕاست

of a man who left to his three sons, 17 camels.

دەربارەی پیاوێک کە حەڤدە ووشتری بۆ سێ کوڕی جێهێشتبووە

نیوەی ووشترەکانی بۆ کوڕی یەکەمی جێهێشتبوو

To the first son, he left half the camels;

to the second son, he left a third of the camels;

دوو لەسەر سێی بۆ کوڕی دوەمی

and to the youngest son, he left a ninth of the camels.

یەک لە سێی بۆ بچوکترین کوڕەکەی بوو

لەبەرئەوە هەر سێ کوڕەکەی دەستیان کرد بە دانوستان

The three sons got into a negotiation -- 17 doesn't divide by two.

حەڤدە دابەش ناکرێت بەسەر دوو دا

بێ گومان دابەشیش ناکرێت بەسەر سێدا

It doesn't divide by three.

It doesn't divide by nine.

هەروەها بەسەر نۆشدا

Brotherly tempers started to get strained.

هەستی برایەتیان خەریکبوو بەرەو توڕەی و تەنگژە دەچوو

Finally, in desperation,

لەکۆتایدا، بە ناچاری

they went and they consulted a wise old woman.

چونە لای ئافرەتێکی بەتەمەنی دانا

The wise old woman thought about their problem for a long time,

ئافرەتە بەتەمەنەکە بۆ ماوەیەکی زۆر بیری لە کێشەکەیان کردەوە

لە کۆتایدا گەڕایەوە و وتی

and finally she came back and said, "Well, I don't know if I can help you,

'' باشە، نازانم دەتوانم یارمەتیدان بدەم یان نا

بەڵام هیچ نەبێت ، ئەگەر دەتانەوێت، دەتوانن ئەم ووشترەی من ببەن

but at least, if you want, you can have my camel."

بۆیە ووشترەکان بوون بە هەژدە دانە

So then, they had 18 camels.

کوڕی یەکەم نیوەی ووشترەکەی برد، کە نیوەی هەژدە نۆ دەکات

The first son took his half -- half of 18 is nine.

کوڕی دوەم یەک لە سێ کەی خۆی برد کە لە هەژدە دەکاتە شەش

The second son took his third -- a third of 18 is six.

The youngest son took his ninth -- a ninth of 18 is two.

کوڕە گەنجەکەشی نۆیەکی خۆی برد

کە نۆ یەکی هەژدە دەکاتە دوو

You get 17.

کەواتە ئەو هەموو وشترانەی کە بردویانە دەکاتە ١٧

They had one camel left over.

وە یەک ووشتریش مایەوە

They gave it back to the wise old woman.

وە گێرایانەوە بۆ ژنە بەتەمەنە داناکە

(Laughter)

(پێکەنین)

Now, if you think about that story for a moment,

ئێستا، ئەگەر بۆ ساتێک بیر لە چیرۆکەکە بکەنەوە

I think it resembles a lot of the difficult negotiations

لەو بڕوایەدام کە هێمایە بۆ

زۆرێک لەو دانوستانە سەختانەی کە توشیان دەبین

we get involved in.

They start off like 17 camels, no way to resolve it.

هەر وەک ئەو حەڤدە حوشترە دەست پێدەکەن، بێئەوەی ڕێگایەک هەبێت بۆ چارەسەر

Somehow, what we need to do

بە جۆرێک لە جۆرەکان ئەوەی پێویستە بیکەین

is step back from those situations, like that wise old woman,

بریتیە لە گەڕانەوەی هەنگاوێک بۆ دواوە، وەک ژنە بەتەمەنە داناکە

بە چاوێکی ترەوە سەیری بارو دۆخەکە بکەین

look at the situation through fresh eyes

بە هەژدە ووشتر بێینە دەرەوە لە بارودۆخەکە

and come up with an 18th camel.

Finding that 18th camel in the world's conflicts

ئێستا، دۆزینەوەی ڕێگایەکی وەک ڕێگای ئەو هەژدە وشترە لە ململانێکانی جیهاندا

has been my life passion.

بۆتە خولیای ژیانی من

I basically see humanity a bit like those three brothers.

لە بنەڕەتدا مرۆڤایەتی هەروەک ئەو سێ برایە دەبینم

We're all one family.

کە ئێمە هەموومان یەک خێزانین

We know that scientifically,

هەموومان بە شێوەیەکی زانستیانە دەزانین

thanks to the communications revolution,

بە سوپاسەوە بۆ شۆڕشەکانی پەیوەندی

all the tribes on the planet -- all 15,000 tribes --

هەموو هۆزەکانی جیهان، هەموو پازدە هەزارەکەیان

are in touch with each other.

کە لە پەیوەندیدان بە یەکەوە

And it's a big family reunion.

وە ئەمەش یەکگرتنێکی گەورەی خێزانیە

And yet, like many family reunions,

بەڵام هێشتا، هەروەکو یەکگرتنەوەی هەر خێزانێک

it's not all peace and light.

هەمووی لە خۆشی و ئاشتیدا نییە

There's a lot of conflict,

پڕە لە ململانێ

and the question is: How do we deal with our differences?

وە پرسیارەکەش ئەوەیە

چۆن دەتوانین لەگەڵ جیاوازیەکانماندا بگونجێین؟

How do we deal with our deepest differences,

چۆن مامەڵە لەگەڵ قوڵترین جیاوازیەکان بکەین،

given the human propensity for conflict

وە بەکار هێنانی مەیلی مرۆڤ بۆ ململانێ

لەگەڵ زیرەکی مرۆڤدا

and the human genius at devising weapons of enormous destruction?

بۆ دروست کردنی ژمارەیەکی لە بن نەهاتووی چەک بۆ وێران کاری؟

That's the question.

ئەوە پرسیارەکەیە

As I've spent the last better part of three decades, almost four,

سێ دەیەی ژیانم بەسەر برد

لە ڕاستیدا نزیکەی چوار دەیەی ژیانم

traveling the world,

بە گەشت کردن بە جیهاندا

trying to work, getting involved in conflicts

هەوڵم دا بۆ کارکردن و تێوەگلان و مامەڵە کردن

ranging from Yugoslavia to the Middle East

بەدرێژایی یۆگسلافیا بۆ خۆرهەڵاتی ناوەڕاست

بۆ چین و ڤەنزوێلا

to Chechnya to Venezuela --

some of the most difficult conflicts on the face of the planet --

کە هەریەک لەم ناوچانە یەکێکن لە مەترسیداترین و پڕ ململانێترین شوێنەکانی جیهان

I've been asking myself that question.

ئەو پرسیارەم لە خۆم دەکرد

وە لەو بڕوایەدا بە جۆرێک لە جۆرەکان

And I think I've found, in some ways, what is the secret to peace.

نهێنی گەیشتن بە ئاشتیم دۆزیەوە

It's actually surprisingly simple.

بە ڕاستی چاوەڕوان نەکراو سادەیە

It's not easy, but it's simple.

ئاسان نییە، بەڵام سادەیە

It's not even new.

تەنانەت شتێکی نوێش نیە

It may be one of our most ancient human heritages.

لەوانەشە یەکێک بێت لە هەرە کۆنترین فۆلکلۆرەکانی مرۆڤایەتی

نهێنی ئاشتی خۆمانین

The secret to peace is us.

It's us who act as a surrounding community around any conflict,

ئێمەین کە

وەکو کۆمەڵگایەک ڕەفتار دەکەین و

دەوری ململانێکانمان داوە

who can play a constructive role.

کە دەتوانێ ڕۆڵێکی بەرچاو ببینێت

Let me give you just a story, an example.

با چیرۆکێکتان پێبڵێم، وەک نمونەیەک

About 20 years ago,

نزیکەی بیست ساڵ لەمەو بەر کاتێ لە باشوری ئەفریقا بووم

I was in South Africa, working with the parties in that conflict,

لەگەڵ کۆمەڵێ پارتدا کارم دەکرد

and I had an extra month,

وە ماوەی مانگێک کاتی زیادەم هەبوو

so I spent some time living with several groups of San Bushmen.

لەبەرئەوە بەسەرم برد

لەگەڵ هەندێ گروپی (سان بوشمێن)دا

I was curious about them, about the way in which they resolve conflict.

زۆر سەرمسوڕما بوو لەو شێوەیەی کە کێشە یاخود تێکهەڵچونەکانیان پێ چارەسەر دەکرد

Because, after all, within living memory, they were hunters and gatherers,

لەبەرئەوەی پێش هەمووشتێک

ئەوان ڕاوچی و کۆکەرەوەی شت بوون

living pretty much like our ancestors lived

بەشێوەی باو باپیرانمان دەژیان

for maybe 99 percent of the human story.

لەوانەیە لە %٩٩ ی وەک ئەوان بوبێت

And all the men have these poison arrows that they use for hunting --

هەریەکەیان تیری بە ژەهر داپۆشراویان پێیە کە بۆ ڕاو کردن بە کاری دەهێنن

absolutely fatal.

بێ گومان کوشندەیە

So how do they deal with their differences?

کەواتە چۆن چۆنی کار لەسەر جیاوازیەکان دەکەن

Well, what I learned is, whenever tempers rise in those communities,

لەڕاستیدا ئەوەی من فێریبووم ئەوە بوو

هەرکاتێ توڕەبوون هەبوایە لە ناویاندا

someone goes and hides the poison arrows out in the bush,

یەکێکیان دەچوە ناو دار و دەوەنەکان و شیرە ژەهراویەکانی دەشاردەوە

and then everyone sits around in a circle like this,

وە دواتر هەمویان لە بازنەیەکدا دادەنیشتن هەر بەم شێوەیە

and they sit and they talk and they talk.

دادەنیشن و قسەدەکەن و قسە دەکەن

It may take two days, three days, four days,

کە لەوانەیە دوو ڕۆژ بخایەنێت یان سێ یان چوار

but they don't rest until they find a resolution

بەڵام پشوو نادەن

تاوەکو چارەسەرێ دەدۆزنەوە

or better yet -- a reconciliation.

یاخود باشتر، ئاشت دەبنەوە

And if tempers are still too high,

وە ئەگەر بارودۆخەکە هەر لە هەڵچوندا بوایە

then they send someone off to visit some relatives,

یەکێکیان دەناردە دەرەوە تاوەکو سەردانی هەندێ لە خزمەکانیان بکات

as a cooling-off period.

وەک ماوەیەک بۆ سارد بونەوە لە توڕەیی و هەڵچون

Well, that system is, I think, probably the system

باشە، ئەم سیستەمەیە

لەو بڕوایەدام هەر ئەو سیستەمە بوو کە هەتاوەکو ئێستا بە

that kept us alive to this point,

given our human tendencies.

زیندوی هێشتونیەتەوە

من ئەو سیستەمەم ناو ناوە '' لایەنی سێهەم''

That system, I call "the third side."

لەبەرئەوەی ئەگەر بیری لێبکەیتەوە

Because if you think about it, normally when we think of conflict,

لە ململانێیەکدا ئەگەر بێت و باسی بکەیت

when we describe it,

there's always two sides --

دوو لایەنمان هەیە

it's Arabs versus Israelis, labor versus management,

نمونەی عەرەب دژی ئیسڕائیل ، کرێکار دژی بەڕێوەبەر

husband versus wife, Republicans versus Democrats.

مێرد دژی ژن، کۆماریەکان دژی دیموکراتەکان

But what we don't often see

بەڵام ئەوەی زۆر جار کە نایبینین

is that there's always a third side,

ئەوەیە کە هەمیشە لایەنی سێهەم هەیە

وە لایەنی سێهەمیش لە ململانێکاندا ئێمەین

and the third side of the conflict is us, it's the surrounding community,

کۆمەڵگایەکە لە دەورمانن

it's the friends, the allies,

هاوڕێکانمانن، لایەنگرەکان

the family members, the neighbors.

ئەندامانی خێزان، دراوسێکان

And we can play an incredibly constructive role.

وە ئێمەش دەتوانین ڕۆڵێکی بەرچاو ببینین

Perhaps the most fundamental way in which the third side can help

لەوانەیە باشترین ڕێگا

کە لایەنی سێهەم بتوانێت یارمەتی پێ بدا

is to remind the parties of what's really at stake.

ئەوەبێت بیخاتە بەرچاوی پارتەکان چ شتێک لەبەردەم مەترسیدایە

For the sake of the kids, for the sake of the family,

بۆ نمونە، لەبەر خاتری منداڵەکان، یان بۆ خاتری خێزانەکە

بۆ خاتری کۆمەڵگا، بۆ خاتری داهاتوو

for the sake of the community, for the sake of the future,

let's stop fighting for a moment and start talking.

با بۆ ساتێک لە شەڕ کردن بوەستین و گفتوگۆ بکەین

لەبەرئەوەی کێشەکە لەوەدایە

Because, the thing is,

when we're involved in conflict,

لە کاتی ململانێ و تێکهەڵچونەکاندا

it's very easy to lose perspective.

زۆر بە ئاسانی دەکرێت باوەڕمان لە دەست بدەین

It's very easy to react.

کاردانەوە زۆر ئاسانە

Human beings -- we're reaction machines.

ئێمەی مرۆڤ وەک ئامێری کاردانەوە واین

And as the saying goes,

وەکو وتەکە دەڵێین

when angry, you will make the best speech

لەکاتی توڕە بوون باشترین قسە دەکەین

you will ever regret.

بۆئەوەی تا ماوی پەشیمان نەبیت

(Laughter)

And so the third side reminds us of that.

وە لەبەر ئەوە ئێمە هەر بە لایەنی سێهەم دەمێنینەوە

The third side helps us go to the balcony,

ئەو لایەنەی کە یارمەتیمان دەدات بچینە باڵکۆنەکە

which is a metaphor for a place of perspective,

مەبەستمان لە باڵکۆنەکەش ڕوانگەی مرۆڤە

where we can keep our eyes on the prize.

شوێنێک کە بتوانین چاومان لەسەر خەڵاتەکە بێت

Let me tell you a little story from my own negotiating experience.

با چیرۆکێکی بچکۆلانەی خۆمتان پێبڵێم لەسەر دانوستان

Some years ago, I was involved as a facilitator in some very tough talks

چەند ساڵێک لەمەوبەر وەک کار ئاسان کارێک

لە چەند گفتووگۆیەکی سەختدا تێوە گلام

between the leaders of Russia and the leaders of Chechnya.

لە نێوان سەرکردەکانی ڕوسیا

و سەرکردەکانی چیچاندا

There was a war going on, as you know.

وەک دەزانن جەنگ بوو

ئێمەش لە لاهی پێک گەیشتین

And we met in the Hague, in the Peace Palace,

لە تاوەری ئاشتی

in the same room where the Yugoslav war-crimes tribunal was taking place.

لە هەمان ژور کە دادگای جەنگی یۆگۆسلافیای

لێکرا

And the talks got off to a rather rocky start

گفتوگۆکان بە سەرەتایەکی تاڕادەیەک سەخت دەستی پێکرد

کاتێ جێگری سەرۆکی چیچان

when the vice president of Chechnya began by pointing at the Russians

بەوە دەستی پێکرد کە پەنجەی ڕاکێشا بۆ ڕوسەکان و پێی وتن

and said, "You should stay right here in your seats,

'' ئێوە دەبێت لە جێگەی خۆتان بمێننەوە لەسەر ئەم کورسیانە

because you're going to be on trial for war crimes."

لەبەرئەوەی دەخرێنە دادگا بەهۆی تاوانەکانی جەنگەوە ''

وە لەسەر قسەکانی ڕۆشت و پاشان ڕووی کردە من و وتی

And then he turned to me and said,

"You're an American.

'' تۆ ئەمەریکیت

Look at what you Americans are doing in Puerto Rico."

سەیرکە بزانە ئێوەی ئەمەریکی چی دەکەن لە پۆرتۆریکۆ''

And my mind started racing, "Puerto Rico? What do I know about Puerto Rico?"

یەکسەر مێشکم چوبۆ ئەوێ '' پۆرتۆ ریکۆ؟ باشە من چی دەزانم لەسەر پۆرتۆ ریکۆ ''

خەریک بوو کاردانەوەم هەبێ

I started reacting.

(Laughter)

بەڵام دواتر هەوڵمدا بچمە بالکۆنەکە

But then, I tried to remember to go to the balcony.

بەڵام دواتر کە ئەو وچانێکی وەرگرت

And then when he paused

and everyone looked at me for a response,

هەموویان سەیریان دەکردم چاوەڕوانی وەڵام بوون لێم

from a balcony perspective, I was able to thank him for his remarks

لە ڕوانگەی منەوە، لەوێوە لە باڵکۆنەکەوە، توانیم سوپاسی بکەم و بڵێم

and say, "I appreciate your criticism of my country

'' سوپاسی ڕەخنەکەت دەکەم لەسەر وڵاتەکەم ،

and I take it as a sign that we're among friends

وە من بە هێمای ئەوە وەریدەگرم کە ئێمە لەناو هاوڕێکانمانداین

و بە سەربەستانە دەتوانین قسە لەگەڵ یەکتر بکەین

and can speak candidly to one another."

(Laughter)

وە ئەوەی ئێمە لێرین ئێرە بۆی، قسەکردن نیە لەسەر پۆرتۆریکۆ یاخود ڕابردوو.

"And what we're here to do is not to talk about Puerto Rico or the past.

بەڵکو ئێمە لێرەین بۆئەوەی بزانین ئایا دەتوانین ڕێگایەک بدۆزینەوە بۆ

We're here to see if we can figure out a way

to stop the suffering and the bloodshed in Chechnya."

وەستاندنی خوێن ڕژان و نائارامی لە چیچان ''

گفتوگۆکە گەڕایەوە باری ئاسایی

The conversation got back on track.

That's the role of the third side,

ئەوە ڕۆڵی لایەنی سێهەمە

to help the parties go to the balcony.

ئەوەیە یارمەتی لایەنەکان بدات بچنە باڵکۆنەکەوە

با بۆ ساتێک بتانبەمە ناو

Now let me take you, for a moment,

to what's widely regarded as the world's most difficult conflict,

ئەو ڕوانگەیەی لە جیهانەوە بە سەخترین ململانێ دادەنرێت

یاخود بە مەحاڵترین ململانێ

or the most impossible conflict, the Middle East.

لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

Question is: where's the third side there?

پرسیارەکە ئەوەیە : لێرەدا کێ لایەنی سێهەمە

How could we possibly go to the balcony?

چۆن دەتوانین بچینە باڵکۆنەکە

Now, I don't pretend to have an answer to the Middle East conflict,

لە ئێستادا وا ڕەفتار ناکەم کە وەڵامێکم پێبێت

بۆ ململانێی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

but I think I've got a first step -- literally, a first step --

بەڵام لەو بڕوایەدام کە هەنگاوی یەکەمم پێبێت

پیتەکان، یەکەم هەنگاوە

something that any one of us could do as third-siders.

وەک شتێکە کە هەریەک لە ئێمە وەکو لایەنی سێهەم دەتوانین بیکەین

Let me just ask you one question first.

بەڵام سەرەتا با پرسیارێکتان لێبکەم

How many of you in the last years

چەند کەس لە ئێوە

لە ساڵی ڕابردوودا

هەستتان بە دوو دڵی کردوە سەبارەت بابەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

have ever found yourself worrying about the Middle East

وە پرسیوتانە کە کێ دەتوانێت چی بکات ؟

and wondering what anyone could do?

Just out of curiosity, how many of you?

تەنها بۆ زیاتر زانینی خۆم، چەند کەس لە ئێوە ؟

OK, so the great majority of us.

باشە کەواتە بەشێکی زۆرمان

And here, it's so far away.

لەگەڵ ئەوەشدا زۆر دورە لێمانەوە

Why do we pay so much attention to this conflict?

بەڵام بۆچی وەها گرنگی دەدەین بەم ململانێیە؟

Is it the number of deaths?

ئایا بەهۆی ژمارەی مردووەکانەوەیە؟

There are a hundred times more people who die in a conflict in Africa

بە سەدان جار زیاتر خەڵک مردوە

لە ئەفریقا وەک لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

than in the Middle East.

No, it's because of the story,

کەواتە نەخێر، بەهۆی چیرۆکەکەوەیە

because we feel personally involved in that story.

لەبەرئەوەی هەست بە شتێکی کەسایەتی دەکەین کە تێوەگلاوە

لە چیرۆکەکەدا

Whether we're Christians, Muslims or Jews, religious or non-religious,

ئیتر ئایا ئسلامبن یاخود مەسیحی یاخود جولەکە

کەسێکی ئاینی بین یاخود جولەکە

we feel we have a personal stake in it.

وا هەست دەکەین کە شتێکی کەسایەتیمان هەیە تیایدا

Stories matter;

من وەکو زانایەکی مرۆڤناسی، دەزانم

as an anthropologist, I know that.

Stories are what we use to transmit knowledge.

ئێمە چیرۆک وەکو وەکو ئامرازێکی گەیاندن بەکار دەهێنین بۆ گواستنەوەی زانیاری بۆ خەڵک

چیرۆکەکان مانا دەبەخشنە ژیانمان

They give meaning to our lives.

That's what we tell here at TED, we tell stories.

بە هەمان شێوە ئەوەی ئێمە دەیکەین لە (تێد) ئەوەیە چیرۆک دەگێڕینەوە

چیرۆکەکان وەک کلیل وان

Stories are the key.

And so my question is --

کەواتە پرسیارەکەم بریتیە لە

yes, let's try and resolve the politics there in the Middle East,

بەڵێ، با هەوڵبدەین چارەسەری كێشەکانی سیاسەت بکەین

لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست

but let's also take a look at the story.

بەڵام هەروەها با سەیرێکی چیرۆکەکەش بکەین

Let's try to get at the root of what it's all about.

با هەوڵ بدەین بگەینە ڕەگی شتەکان و لێیان تێبگەین

Let's see if we can apply the third side to it.

هەوڵبدەین لایەنی سێهەم ببینین

بەڵام ئەوە چی دەگەیەنێت؟ لەوێدا چیرۆکەکە چییە؟

What would that mean? What is the story there?

ئێستا ئێمەی زانایانی مرۆڤناسی دەزانین

Now, as anthropologists, we know that every culture has an origin story.

کە هەموو کلتورێک چیرۆکی ڕەسەنی هەیە

What's the origin story of the Middle East?

ئەی چیرۆکە ڕەسەنەکەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کامەیە؟

In a phrase, it's:

لە دەستەواژەیەکدا ، ئەمەیە:

Four thousand years ago,

چوار هەزار ساڵ لەمەوبەر خۆی و خێزانەکەی

a man and his family walked across the Middle East,

بەناو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕۆشتن

and the world has never been the same since.

هەرلەو کاتەشەوە دنیا وەک خٶی نەماوە

ئەو پیاوە، بێگومان

That man, of course, was Abraham.

پێغەمبەر ئیبراهیم بوو

And what he stood for was unity, the unity of the family;

هەروەها هێمایەک بوو بۆ یەکگرتن

یەکگرتنی خێزانەکەی

he's the father of us all.

ئەو باوکی هەمووشمانە

But it's not just what he stood for, it's what his message was.

بەڵام باسەکە تەنها ئەوە نەبوو کە دەبێت بە هێمای چی یاخوود پەیامی چی پێبوو

پەیامە بنچینەییەکەی هەر یەکگرتن بوو

His basic message was unity too,

the interconnectedness of it all, the unity of it all.

چۆنیەتی بەستنەوەی هەموان پێکەوە

And his basic value was respect,

وە ئاکامە بنچینەنەکەشی ڕێز و

was kindness toward strangers.

دڵنەرمی بوو بەرامبەر کەسانی نامۆ

That's what he's known for, his hospitality.

میوانداریەکەی شتێک بوو کە پێی ناسرابوو

وە هەرلەم ڕوانگەیەشەوە

So in that sense,

he's the symbolic third side of the Middle East.

ئەوە بۆتە سیمبوڵی لایەنی سێهەم

لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

He's the one who reminds us that we're all part of a greater whole.

هەر ئەویشە بیرمان دەخاتەوە

کە ئێمە بەشێکین لە بەشێکی زۆرتر

Now, think about that for a moment.

ئێستا چۆن

بۆ ساتێک بیری لیبکەنەوە

Today, we face the scourge of terrorism.

لەمڕۆدا ڕوبەڕوی تیرۆر دەبینەوە

What is terrorism?

تیرۆریزم چییە؟

Terrorism is basically taking an innocent stranger

تیرۆریزم بریتیە لە گرتنی بێتاوانێکی نەناسراو

and treating them as an enemy whom you kill in order to create fear.

و دەیانکەیتە دوژمن و دەیان کوژیت

بۆ دروست کردنی ترس

What's the opposite of terrorism?

ئەی پێچەوانەی تیرۆریزم چییە؟

بریتیە گرتنی بێتاوانێکی نەناسرا و

It's taking an innocent stranger

and treating them as a friend whom you welcome into your home,

وەک هاوڕێەک مامەڵەی لەگەڵ بکەیت

کە پێشوازی لێدەکەیت بۆ ناو ماڵەکەت

in order to sow and create understanding

بۆ ئەوەی تێگەیشتن دروست ببێت

یان ڕێز یاخود خۆشەویستی

or respect, or love.

So what if, then, you took the story of Abraham,

باشە ئەی چی دەبێت ئەگەر

چیرۆکەکەی پێخەمبەر ئیبراهیم وەربگریت

which is a third-side story,

کە ئەویش چیرۆکی لایەنی سێهەمە

what if that could be --

چی دەبێت ئەگەر وابێت

because Abraham stands for hospitality --

لەبەرئەوەی پێخەمبەر ئیبراهیم ڕەمزێکە بۆ میوانداری و پێشوازیکردن

what if that could be an antidote to terrorism?

چی دەبێت ئەگەر ببێتە دژە تیرۆریزمێک؟

What if that could be a vaccine against religious intolerance?

چی دەبێت ئەگەر ئەوە ببێتە ڤاکسینێک

دژە دەمارگیرییەکی ئایینی

How would you bring that story to life?

چۆن ئەو چیرۆکە دەکەیتە ڕاستی ؟

Now, it's not enough just to tell a story.

لە ئێشتادا تەنها گێڕانەوەی چیرۆکێکی

بەهێز بەس نییە

That's powerful, but people need to experience the story.

بەڵکو دەبێت خەڵکی تەجروبەی بکات

They need to be able to live the story.

دەبێت لە چیرۆکەکەدا بژین، ئەی باشە ئەوە چۆن دەکرێت؟

How would you do that?

And that was my thinking of how would you do that.

من بەم شێوەیە بیرم لە چۆنیەتی کردنەکەی کردەوە

And that's what comes to the first step here.

یەکەم هەنگاو بێ گومان هەر بیرکردنەوەیە لە بابەتەکە

Because the simple way to do that is:

لەبەرئەوەی ئاسانترین ڕێگا ئەوەیە

کە لە پێشدا پیاسەیەک بکەیت

you go for a walk.

You go for a walk in the footsteps of Abraham.

بە ڕێ ڕۆشتنی پێخەمبەر ئیبراهیمدا بڕۆیت

You retrace the footsteps of Abraham.

بە هەمان ڕێگەی پێخەمبەر ئیبراهیم

Because walking has a real power.

لەبەرئەوەی ڕۆشتن هێزێکی ڕاستەقینەی هەیە

You know, as an anthropologist, walking is what made us human.

ئێوە دەزانن من وەکو مرۆڤ ناسێک : هەر ڕۆشتن ئێمەی کردۆتە مرۆڤ

It's funny -- when you walk, you walk side-by-side,

شتێکی پێکەنیناوییە، کاتێک بە ڕێگادا دەڕۆین

شان بە شانی یەکتر دەڕۆین

in the same common direction.

بە هەمان ئاڕاستەین

Now if I were to come to you face-to-face

بەڵام ئەگەر بێت و من بەرەوڕوت بێم

and come this close to you,

وە ئەوەندە لێت نزیک ببمەوە

you would feel threatened.

تۆ هەست دەکەیت مەترسیت لەسەرە

But if I walk shoulder-to-shoulder,

بەڵام ئەگەر من شان بە شانت ڕێگا بکەم

تەنانەت ئەگەر شانیشمان بەر یەک بکەوێت

even touching shoulders,

it's no problem.

ئەوا کێشەیەک نابێت

Who fights while they walk?

کێ شەڕ دەکات کاتێک بە ڕێگادا دەڕوات و پیاسە دەکات

That's why in negotiations, often, when things get tough,

هەرلەبەر ئەوەشە لە کاتی دانوستاندا ، کاتێک شتەکان بەرەو دژواری دەڕوات

people go for walks in the woods.

خەڵکی دەچنە پیاسەیەک لە نێوان درەختەکان

So the idea came to me of, what about inspiring a path,

جا ئەو بیرۆکەیەم بۆ هات

چی دەبێت ئەگەر هانی بیرۆکەی

شوێن پێ کەوتن بدەین

a route -- think the Silk Route, think the Appalachian Trail --

بیر لە ڕێگە ئاوریشمییەکان بکەنەوە، دەبێت دوای ئاپالاچی-یەکان بکەوین

that followed in the footsteps of Abraham?

کە بە شوێن پێکانی

پێغەمبەر ئیبراهیمدا دەڕوات

بەڵام وتیان '' ئەوە شێتتیە ناتوانیت

People said, "That's crazy. You can't.

You can't retrace the footsteps of Abraham -- it's too insecure,

هەرگیز ناتوانیت بە شوێن پێکانی پێخەمبەر ئیبراهیمدا بڕۆیتەوە ئەوە زۆر ترسناکە

you've got to cross all these borders,

پێویست دەکات ئەم هەموو سنورە ببڕیت

it goes across 10 different countries in the Middle East,

بە نێو ١٠ وڵاتی جیا جیای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

لەبەر ئەوەی بە هەموویدا دەڕوات''

because it unites them all."

وە بیرۆکەکەمان دراسەت کرد لە زانکۆی هارڤێرد

And so we studied the idea at Harvard.

ئەوپەڕی توانای خۆمان خستەکار

We did our due diligence.

And then a few years ago,

لە ئەنجامدا چەند ساڵێک لەمەوبەر گروپێکمان

a group of us, about 25 of us from 10 different countries,

کە نزیکەی ٢٥ کەس دەبوون لە وڵاتی جیا جیاوە هاتبوون

decided to see if we could retrace the footsteps of Abraham,

بڕیارماندا بە هەمان شوێندا بڕۆین کە پێخەمبەر ئیبراهیم پیا ڕۆشتبوو

لە شوێنی لە دایک بونیەوە لە ئورفەوە دەستمان پێکرد

going from his initial birthplace in the city of Urfa

لە باشوری تورکیا، نۆرسریم میسۆپۆتنمیا

in Southern Turkey, Northern Mesopotamia.

And we then took a bus and took some walks

پاشان کەمێک بە پاس ڕۆشتین و هەندێک بە پێی و

and went to Harran, where, in the Bible, he sets off on his journey.

گەیشتینە هاران

هەر لەوشوێنەی کە ئینجیل باس کراوە، لەوێوە دەستی بە گەشتەکە کردوە

Then we crossed the border into Syria, went to Aleppo,

دواتر بە سنوردا پەڕیوەتەوە بۆ سوریا و چۆتە ئەلیپۆ

which, turns out, is named after Abraham.

کە دواتر دەرکەوت بە ناوی پێخەمبەر ئیبراهیم ناونراوە

We went to Damascus,

چوین بۆ دیمەشق

which has a long history associated with Abraham.

کە مێژویەکی دورو درێژی هەیە لەگەڵ ئیبراهیمدا

دواتر چوینە باشوری ئەردەن

We then came to Northern Jordan,

to Jerusalem -- which is all about Abraham -- to Bethlehem,

بۆ ئۆرەیشم

کە هەموو شتێ دەربارەی پێخەمبەر ئیبراهیمە، دواتر بۆ بەیتحەلیم

and finally, to the place where he's buried, in Hebron.

دواتر بۆ ئەو شوێنەی بە خاک سپێردراوە لێی

لە هیبۆرن

So effectively, we went from womb to tomb.

بەو مانایەی کە لە سەرەتاوە تا کۆتای ڕۆیشتین

We showed it could be done.

سەلماندمان دەکرێت ئەو گەشتە بکرێت و گەشتێکی خۆش بوو

It was an amazing journey.

Let me ask you a question.

با پرسیارێکتان لێبکەم

How many of you have had the experience of being in a strange neighborhood

چەند کەس لە ئێوە بەو ئەزمونەدا ڕۆشتوە؟

کە هەست بکەن لە شوێنێکی نامۆن

or strange land,

لە ناوچەیەکی نامۆن ؟

and a total stranger, perfect stranger,

وە کەسێکی نامۆ دێت

بەرەو ڕوت و ڕێزت لێدەگرێت

comes up to you and shows you some kindness --

maybe invites you into their home, gives you a drink,

لەوانەشە بانگت بکاتە ماڵەوە و خواردنەوەیەکیست پێشکەش بکات

قاوەیەک بداتێ، یان ژەمێک؟

gives you a coffee, gives you a meal?

چەند کەستان بەو ئەزمەنەدا رۆشتون؟

How many of you have ever had that experience?

ئەوەش جەوهەری

That's the essence of the Abraham Path.

گەشتەکەیە

That's what you discover as you go into these villages in the Middle East

بەڵام ئەوەی کە بۆت دەردەکەوێت ئەوەیە لەم لادێیانەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا

تۆ چاوەڕێی دوژمنایەتی دەکەیت

where you expect hostility,

بەڵام لە جیاتیدا جوانترین پێشوازیت لێدەکرێت

and you get the most amazing hospitality,

هەموو شتێک لەگەڵ پێخەمبەر ئیبراهیمدا یەکدەگرێتەوە

all associated with Abraham:

'' بە ناوی باوکە ئیبراهیمەوە

"In the name of Father Ibrahim, let me offer you some food."

با هەندێ خواردنت پێسکەش بکەم ''

So what we discovered

ئەوەی ئێمە بۆمان دەرکەوت ئەوەبو

is that Abraham is not just a figure out of a book for those people;

کە بۆ ئەو خەڵکە ئیبراهیم تەنها وێنەی ناو کتێبێک نییە

he's alive, he's a living presence.

ئەو زیندوە و بوونی هەیە لە ناویاندا

And to make a long story short,

هەروەها بۆ کورت کردنەوەی چیرۆکەکە

in the last couple of years now,

لە دوو ساڵی ڕابردودا

thousands of people have begun to walk parts of the path of Abraham

هازاران خەڵک

دەستیان کردوە بە ڕۆشتنەوە بە هەمان ڕێگاکەی پێخەمبەر ئیبراهیمدا

لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

in the Middle East,

enjoying the hospitality of the people there.

وە خۆشیان وەرگرتوە لە میوانداریەکانیان

They've begun to walk in Israel and Palestine,

دەستیان کردوە بە گەشت کردن

لە ناو ئیسڕایل و فەلەستیندا

in Jordan, in Turkey, in Syria.

لە ئەردەن ، لە تورکیا ، لە سوریا

ئەزمونێکی سەرسورهێنەرە

It's an amazing experience.

Men, women, young people, old people --

ژن و پیاوان و گەنجان و پیرەکان

more women than men, actually, interestingly.

لەڕاستیدا ژنان زیاتر بوون وەک لە پیاوان

For those who can't walk,

بۆ ئەوانەشی کە ناتوانن بڕۆن

who are unable to get there right now,

بۆ ئەوانەی ئێستا ناتوانن بڕۆن بۆ ئەوێ

people started to organize walks in cities, in their own communities.

خەڵک گەشتی تر ڕێک دەخەن

بە ناو کۆمەڵگاو شارەکانی خۆییان

In Cincinnati, for instance, they organized a walk

بۆ نمونە لە کینیکانیا گەشتیان ڕێکخست

لە کەنیسەیەکەوە بۆ مزگەوتێک لە سینگاوی

from a church to a mosque to a synagogue and all had an Abrahamic meal together.

وە هەموشیان ژەمێکی وەکو ئەوەی ئیبراهیمیان خوارد

It was Abraham Path Day.

ئەو ڕۆژە ڕۆژی گەشتی پێخەمبەر ئیبراهیم بوو

In São Paulo, Brazil, it's become an annual event

لە ساوپاولۆ لە بەڕازیل بۆتە نەریتێکی ساڵانە

for thousands of people to run in a virtual Abraham Path Run,

کە هەزاران کەس ڕادەکەن

بە جێپێکانی پێخەمبەر ئیبراهیم

uniting the different communities.

و کۆمەڵگا جیا جیاکان یەکپێدەگرنەوە

The media love it; they really adore it.

تەنانەت میدیاکانیش بابەتەکەیان زۆر بە دڵ بوو

They lavish attention on it because it's visual

سەرنجی خەڵکیان ڕاکێشا بۆی

لەبەرئەوەی بابەتەکە بینراو بوو

and it spreads the idea,

هەروەها بیرۆکەکەش بڵاودەبۆوە

this idea of Abrahamic hospitality, of kindness towards strangers.

ئەمە بیرۆکەی پێخەمبەر ئیبراهیم بووە کە چۆن

دڵ نەرم بووە لە پێشوازی خەڵکە نەناسراوەکان

And just a couple weeks ago, there was an NPR story on it.

هەروەها دوو هەفتە لەمەوبەر

چیرۆکێک هەبوو لە بارەیەوە

Last month,

لە مانگی ڕابردوودا

there was a piece in the Manchester Guardian about it,

وتارێک نوسرابوو لە بارەیەوە

لە ڕۆژنامەی گواردیان لە مانچستەر

two whole pages.

دوو لاپەڕەی تەواو

And they quoted a villager

گفتوگۆیان لەگەڵ کەسێکی دێهات کردبوو

who said, "This walk connects us to the world."

کە وتبووی '' ئەم گەشتە بە جیهانەوە دەمانبەستێتەوە ''

He said, "It was like a light that went on in our lives --

هەروەها وتبوشی وەک ڕوناکیەک وایە بۆ ژیانمان

it brought us hope."

هیوای بۆ هێناوین

And so that's what it's about.

ئەمەش ئامانجەکە بوو

But it's not just about psychology;

بەڵام بابەتەکە تەنها فیسۆلۆجی نییە

it's about economics.

بەڵکو ئابوڕیسە

Because as people walk, they spend money.

لەبەرئەوەی خەڵکەکە لە کاتی گەشتەکەیاندا پارە خەرج دەکەن

And this woman right here, Um Ahmad,

ئەم ژنەی کە لێرەدایە ناوی ‌ام ئەحمەدە

is a woman who lives on the path in Northern Jordan.

ئافرەتێکە لەسەر ڕێگایەک دەژی لە باکوری ئەردەن

She's desperately poor.

زۆر کەم دەرامەتە

She's partially blind, her husband can't work,

نیمچە نابینایەکەو مێردەکەی توانای کاری نییە

she's got seven kids.

حەوت منداڵی هەیە

But what she can do is cook.

بەڵام ئەوەی دەتوانێت بیکات چێشت لێنانە

And so she's begun to cook for some groups of walkers

لەبەرئەوە دەستی کردوە بە دروست کردنی خواردن بۆ چەند گروپێک

who come through the village and have a meal in her home.

کە بەناو لادێکەیدا دەڕۆن و لە ماڵەکەیدا ژەمێک دەخۆن

لەسەر زەویەکە دادەنیشن

They sit on the floor -- she doesn't even have a tablecloth.

تەنانەت ڕاخەری سەرمێزی نییە

She makes the most delicious food,

بەڵام خۆشترین خواردن دروست دەکات

that's fresh from the herbs in the surrounding countryside.

لە گییای تازەی ئەو لادێیە

And so more and more walkers have come,

وە خەڵکانی گەشتیار زیاتر و زیاتر هاتن

and lately she's begun to earn an income to support her family.

تا وای لێهات لەم دواییانەدا

توانای ئەوەی هەیە خێزانەکەی بەخێوبکات

And so she told our team there, she said,

هەروەها لەوێ بە تیمەکەمانی وت

"You have made me visible

'' ئێوە واتان لە من کرد دیار بم

in a village where people were once ashamed to look at me."

لەم لادێیەیا کە خەڵکی لەوەو پێش ڕویان نەهات

سەیریشم بکەن

ئەوەیە توانی گەشت کردن بە شوێن پێی پێخەمبەر ئیبراهیم

That's the potential of the Abraham Path.

There are literally hundreds of those kinds of communities

سەدان جۆر لەو جێگایانە هەیە

لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ، لەسەر ڕێی پیاڕۆیشتەکەن

across the Middle East, across the path.

The potential is basically to change the game.

تواناکەی لەوەدایە کە دەتوانێت یارییەکە بگۆڕێت

And to change the game, you have to change the frame, the way we see things --

بۆ ئەوەی یاریەکە بگۆڕێت دەبێ توانای ئەوەی هەبێت چوارچێوەکە بگٶڕێت

بەو جۆرەی ئێمە دەیبینین

to change the frame from hostility to hospitality,

تیڕوانینەکەی بگۆڕێت

لە دوژمنایەتیەوە بۆ میوانداری

from terrorism to tourism.

لە تیرۆریزمەوە بۆ گەشتیاری

And in that sense, the Abraham Path

هەر لەو ڕوانگەیەشەوە ڕێگاکەی پێخەمبەر ئیبراهیم

بۆتە گۆڕینی یاریەکە

is a game-changer.

با تەنها یەک شتتان نیشان بدەم

Let me just show you one thing.

I have a little acorn here

ئەم بەڕوە بچوکەم هەیە لێرەدا

that I picked up while I was walking on the path earlier this year.

کە لە ڕێگای گەشتەکەمدا هەڵمگرتۆتەوە

لە سەرەتای ئەمساڵدا

Now, the acorn is associated with the oak tree, of course --

وەک دەزانن بەڕوەکە بەستراوەتەوە بە دار بڕوەوە

کە ئەویش دەکرێت ببێت بە دار بەڕویەکی نوێ

grows into an oak tree, which is associated with Abraham.

کە ئەوێش بە پێخەمبەر ئیبراهیمەوە بەستراوەتەوە

The path right now is like an acorn;

ڕێگاکە ئێستا وەک ئەو بەڕوە وایە

it's still in its early phase.

هێشتا لە سەرەتادایە

What would the oak tree look like?

باشە دار بەڕویەک چۆنە ؟

When I think back to my childhood,

گار بگەڕێمەوە بۆ منداڵیم

a good part of which I spent, after being born here in Chicago,

بەشە هەرە خۆشەکەی دوای لە دایک بونم لێرە لە شیکاگۆ

لە ئەوروپا بەسەر بردوە

I spent in Europe.

ئەگەر ئێوە

If you had been in the ruins of, say, London in 1945, or Berlin,

لەو وێرانکارییەی لەندەن

لە ساڵی ١٩٤٥، یان بەرلین

and you had said,

وە بتوتایە

"Sixty years from now,

'' دوای شەست ساڵ لە ئێستاوە

this is going to be the most peaceful, prosperous part of the planet,"

ئێرە دەبێتە پڕ ئارامترین و ئاشتیترین شوێنەکانی سەرئەم هەسارەیە

خەڵک پێی نەدەگوتی

people would have thought you were certifiably insane.

بێگومان شێت بوویت

But they did it, thanks to a common identity, Europe,

بەڵام وەک دەبینین بووە ، کرا.، بەهۆی یەکگرتویی ئەوروپاوە

and a common economy.

ئابوری هاوبەش

So my question is, if it can be done in Europe,

پرسیارەکەم لێرەدا ئەوەیە، توانا لە ئەوروپا بکرێت

why not in the Middle East?

بۆ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناکرێت؟

Why not, thanks to a common identity, which is the story of Abraham,

بۆ نا گەر پێناسێکی هاوبەش هەبێت

کە ئەویش چیرۆکەکەی پێخەمبەر ئیبراهیمە

and thanks to a common economy that would be based, in good part, on tourism?

بە سوپاسەوە ئابوریەکی هاوبەش

هەبێ کە لە گەشتیارییەوە بنیات نرابێت

So let me conclude, then,

کەواتە با بتان گەیەنمە ئەنجام

by saying that in the last 35 years,

بەوەی بڵێم لە ماوەی ٣٥ ساڵی ڕابردوودا

کە بەسەرم بردوە

as I've worked in some of the most dangerous,

لە خراپترین و ترسناکترین ناوچەکانی

difficult and intractable conflicts around the planet,

سەر ئەم هەسارەیە

I have yet to see one conflict that I felt could not be transformed.

تاکە دژواریەک و کە لەو بڕوایەدا نەبووم

و هەستم نەکرد چارەسەر بکرێت

It's not easy, of course.

بێگومان ئاسانیش نەبوو

But it's possible.

بەڵام دەتوانرا بکرێ

It was done in South Africa.

لە باشووری ئەفریقا بوو

It was done in Northern Ireland.

هەروەها لە باکوری ئیرلەندا

It could be done anywhere.

لەبەرئەوەش دەتوانریت لە هەرشوێنێکی تر بکرێ

It simply depends on us.

ئاسانە هەمووی دەگەڕێتەوە بۆ خۆمان

It depends on us taking the third side.

دەگەڕێتەوە سەرئەوەی ڕوبکەینە لایەنی سێهەم

رێگە بدەن با بانگهێشتان بکەم

So let me invite you to consider taking the third side,

بۆ ئەوەی لایەنی سێهەم ڕەچاو بکەن

even as a very small step.

تەنانەت ئەگەر بە هەنگاوێکی زۆر بچوکیش بێت

We're about to take a break in a moment.

ئێستا خەریکە دەگەڕینە ئەوەی بۆ ساتێک پشوو وەربگرین

Just go up to someone

تەنها ئەوەندە بکەن

who's from a different culture, a different country,

بچنە ناویەک قسە بکەن ، لەسەر وڵاتانی ترو کلتوری جیاواز

a different ethnicity -- some difference --

چەند جیاوازیەک دەست نیشان بکەن

and engage them in a conversation.

بکەونە گفتوگۆ لەگەڵیان و گوێیان لێبگرن

Listen to them.

That's a third-side act.

ئەوەش دەرەنجامی لایەنی سێهەمە

That's walking Abraham's Path.

ئەوەیە دواکەوتەکەی پێخەمبەر ئیبراهیم

After a TED Talk,

دوای تێد قسەدەکات

why not a TED Walk?

بۆ نا تێد گەشت دەکات ؟

(Laughter)

با لێرەدا جێتان بهێڵم

So let me just leave you with three things.

لەگەڵ سێ شت

یەکەم، نهێنی بۆ ئاشتی

One is, the secret to peace is the third side.

لایەنی سێهەمە

The third side is us.

وە لایەنی سێهەمیش ئێمەین

هەریەک لە ئێمە

Each of us, with a single step,

لە یەک تاکە هەنگاوێکەوە

can take the world, can bring the world

دەتوانین جیهان،

a step closer to peace.

هەنگاوێک نزیک تر بکەینەوە لە ئاشتی

There's an old African proverb that goes:

وتەیەکی کۆنی ئەفریقی هەیە دەڵێت

"When spiderwebs unite,

'' کاتێ شەبەکەکانی جاڵجاڵۆکە یەکدەگرێت

they can halt even the lion."

دەتوانێت تەنانەت شێر بگرێت ''

If we're able to unite our third-side webs of peace,

ئەگەر بمتوانیایە یەگرتنی

لایەنی سێهەم بە ئاشتیەوە ببەستمەوە

ئەوا دەمان توانی شێری شەڕو ناکۆکی دەستگیر بکەین

we can even halt the lion of war.

زۆر سوپاس

Thank you very much.

(Applause)

(چەپڵە)