How to buy happiness | Michael Norton

Translator: Jenny Zurawell

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

ကဲ ဒီနေ့ ပြောချင်တာက ငွေနဲ့ ပျော်ရွှင်မှုအကြောင်းပါ။

So I want to talk today about money and happiness,

ဒီ နှစ်ခုက ကျွန်တော်တို့ အချိန်အများကြီး

which are two things a lot of us spend a lot of our time thinking about,

အကုန်ခံကာ စဉ်းစားတဲ့အကြောင်းပါ။

ဒါတွေ ဝင်ဖို့ (သို့) တိုးပွားဖို့ ဖြစ်ဖြစ်ပေါ့။

either trying to earn them or trying to increase them.

And a lot of us resonate with this phrase,

တော်တော်များများ ဒီစကားရပ်နဲ့ ပနံရပါတယ်။

ဘာသာရေးနဲ့ တက်ကျမ်းတွေမှာတွေရတာက

we see it in religions and self-help books:

ငွေက ပျော်ရွှင်မှုကို ဝယ်လို့မရဘူးတဲ့။

money can't buy happiness.

ဒါဟာမှားတယ်လို့ ဒီနေ့ အကြံပေးချင်တာပါ။

And I want to suggest today that, in fact, that's wrong.

(ရယ်သံများ)

(Laughter)

စီးပွားရေးကျောင်းကပါ၊ ဒါကိုလုပ်တာပေါ့

I'm at a business school, so that's what we do.

ဒါဟာ မှားတယ်၊ တကယ်က ခင်ဗျားဟာ မှန်မှန်ကန်ကန်

So that's wrong,

and in fact, if you think that, you're just not spending it right.

သုံးစွဲမနေဘူးလို့ ထင်ရင်ပေါ့။

So instead of spending it the way you usually spend it,

ဒီတော့ ပုံမှန်သုံးနတေဲ့ နည်းလမ်းအစား

ဖြစ်နိုင်တာက အပြောင်းအလဲနဲ့ သုံးလိုက်ရင်

maybe if you spent it differently, that might work a little bit better.

နည်းနည်းလေး ပိုကောင်းနိုင်တာပေါ့။

ပိုပျော်ရွှင်စေအောင် သုံးနိုင်တဲ့ နည်းတွေကို မပြောပြခင်

Before I tell you the ways you can spend it that will make you happier,

သုံးနေကျပုံတွေကို စဉ်းစားကြည့်ရအောင်။

let's think about the ways we usually spend it

ဒါက တကယ်မှာ ပိုမပျော်စေပါဘူး။

that don't, in fact, make us happier.

သဘာဝကျတဲ့ စမ်းသပ်မှုလေး တစ်ခု ရှိပါတယ်။

We had a little natural experiment.

ဒါနဲ့ CNN က လူတွေ ထီပေါက်တဲ့အခါ ဖြစ်ပေါ်တတ်တာကို

So CNN, a little while ago, wrote this interesting article

စိတ်ဝင်စားစရာ ဆောင်းပါးလေး မကြာသေးခင်က ရေးသားခဲ့တယ်။

on what happens to people when they win the lottery.

It turns out people think when they win the lottery

ထီပေါက်ရင် သူတို့ဘဝတွေဟာ အံ့ဩစရာ ကောင်းသွားမယ်လို့ ထင်တတ်ကြတယ်

their lives will be amazing.

ဆောင်းပါးက သူတို့ဘဝတွေ ပျက်စီးသွားပုံပါ။

This article's about how their lives get ruined.

ဒီတော့ လူတွေ ထီပေါက်ရင် ဖြစ်တတ်တာက

What happens when people win the lottery

တစ်။ သူတို့ငွေတွေကို အကုန်သုံးလိုက်တော့ အကြွေးတင်သွားကြတယ်၊

is, one, they spend all the money and go into debt;

နှစ်။ မိတ်ဆွေတွေနဲ့ ဆုံဖူးတဲ့သူတွေဟာ သူတို့ကိုရှာပြီး

and two, all of their friends and everyone they've ever met

ငွေအတွက် စိတ်ရှုပ်အောင်လုပ်ကြတယ်။

find them and bug them for money.

တကယ်တော့ ဆက်ဆံရေးပျက်ပြားစေတာပေါ့။

It ruins their social relationships, in fact.

ဒါနဲ့ ထီမပေါက်ခင်ကထက် အကြွေးပိုထူ၊

So they have more debt and worse friendships

ဆက်ဆံရေး ​ပိုဆိုး​သွားတယ်။

than they had before they won the lottery.

ဆောင်းပါးနဲ့ပတ်သက်ပြီး စိတ်ဝင်စားစရာ

What was interesting about the article was,

ဆောင်းပါးကို ဖတ်တဲ့သူတွေက ဝေဖန်ချက်ပေးတာပါ။

people started commenting on the article, readers of the thing.

ငွေက သူတို့ကိုဘယ်လို ပျော်ရွှင်မှုမပေးတာ

And instead of talking about how it made them realize

နားလည်အောင်လုပ်ပေးတာကို ပြောမယ့်အစား

that money doesn't lead to happiness,

လူတိုင်းက ချက်ချင်းပြောတာက

everyone started saying, "You know what I'd do if I won the lottery ...?"

ကျုပ် ထီပေါက်ရင် ဘာလုပ်မလဲ သီလား။

သူတို့လုပ်မှာ လေထဲ တိုက်အိမ် ဆောက်ရင်းလေ။

and fantasizing about what they'd do.

ဒီမှာ တွေ့တာတွေထဲက စဉ်းစားဖို့ စိတ်ဝင်စားစရာ နှစ်ခုပါ။

Here's just two of the ones we saw that are interesting to think about.

တစ်ယောက်က​ရေးတာက "ကျုပ် ထီပေါက်ရင် ကိုယ်ပိုင် တောင်လေးတစ်လုံး

One person wrote, "When I win, I'm going to buy my own little mountain

ဝယ်ပြီး ထိပ်မှာ အိမ်ကလေးတစ်လုံး ဆောက်မယ်။

and have a little house on top."

(ရယ်သံများ)

(Laughter)

And another person wrote, "I would fill a big bathtub with money

နောက်တစ်ယောက်က " ရေချိုးကန်ကို ငွေနဲ့ ဖြည့်လိုက်ပြီး ကန်ထဲကို

and get in the tub while smoking a big fat cigar

ဆေးပြင်းလိပ်ကြီးခဲ ပြီးတော့ ရှန်ပိန်

တစ်ခွက်လောက် မြုံ့ရင်းဝင်လိုက်မယ်။"

and sipping a glass of champagne."

This is even worse: "... then I'd have a picture taken

ဒါက ပိုဆိုးတယ်၊ "ဓာတ်ပုံရိုက်ခိုင်းပြီး

ပုံချောတွေ အများကြီးလုပ်ခိုင်းမယ်။

and dozens of glossies made.

Anyone begging for money or trying to extort from me

ပိုက်ဆံတောင်းတာတို့၊ ငွေညှစ်တာတို့လုပ်တဲ့

သူဟာ ဒီပုံကလွဲပြီး ဘာမှရမှာမဟုတ်ဘူး။"

would receive a copy of the picture and nothing else."

(ရယ်သံများ)

(Laughter)

And so many of the comments were exactly of this type,

ဒီတော့ ဝေဖန်ချက်အများအပြားဟာ ဒါမျိုးတွေပါ။

လူတွေ ငွေရတဲ့ အခါမှာ တကယ်ကျတော့

where people got money and, in fact, it made them antisocial.

ငွေက သူတို့ကို လူမှုရေး ခေါင်းပါးစေတယ်။

So I told you it ruins people's lives and their friends bug them.

ဘဝကိုဖျက်ဆီးတယ်၊ မိတ်ဆွေတွေက စိတ်ရှုပ်စေတယ်လို့ ပြောတာပါ။

Also, money often makes us feel very selfish

ငွေက မကြာခဏ အတ္တလည်းကြီးစေပြီး

ကျွန်တော်တို့ဟာ ကိုယ့်အတွက်ပဲ လုပ်ကြတယ်လေ။

and we do things only for ourselves.

We thought maybe the reason money doesn't make us happy

အင်း ငွေက ကျွန်တော်တို့ကို မပျော်စေတဲ့

အကြောင်းက မဟုတ်တာတွေမှာပဲ အမြဲသုံးနေကြပြီး

is that we're spending it on the wrong things;

အထူးသဖြင့် ကိုယ့်အတွက်ပဲ သုံးနေကြလို့ပါ။

in particular, we're always spending it on ourselves.

တွေးမိတာက လူတွေကို အခြားသူတွေအတွက်

And we wondered what would happen

if we made people spend more of their money on others.

သုံးစေမယ်ဆိုရင် ဘာဖြစ်မလဲ ဆိုတာပါ။

ဒီတော့ ငွေနဲ့ လူမှုရေးခေါင်းပါးမဲ့အစား

So instead of being antisocial with your money,

what if you were more pro-social with it?

ငွေနဲ့ လူမှုရေးနည်းနည်း ပိုလုပ်ရင်ရော။

We thought, let's make people do it and see what happens.

လူတွေကို လုပ်စေပြီး ဖြစ်တာကိုကြည့်မယ်ပေါ့

ဒီတော့ တချို့ကို လုပ်နေကျ လုပ်ခိုင်းပြီး

Let's have some people do what they usually do,

သူတို့ဘာသာ သုံးခိုင်းမယ်။

spend money on themselves,

တချို့ကို ပေးခိုင်းလိုက်ပြီး သူတို့ရဲ့

and let's make some people give money away,

ပျော်ရွှင်မှုကို တိုင်းတာကာ သူတို့ ပိုပျော်လားလို့ ကြည့်မယ်။

and measure their happiness and see if, in fact, they get happier.

ဒါနဲ့ လုပ်ခဲ့တဲ့ ပထမနည်းက ဒါပါ။

The first way we did this was, one Vancouver morning,

Vancouver မနက်ခင်းမှာ British Columbia

we went out on the campus at University of British Columbia,

တက္ကသိုလ်ကိုသွားပြီး လူတွေဆီချဉ်းကပ်ပြီး

approached people and said, "Do you want to be in an experiment?"

မေးတာက"စမ်းသပ်မှုထဲမှာ ပါချင်လား။"

သူတို့က "ဟုတ်ကဲ့"တဲ့။

They said, "Yes."

သူတို့ တယ်လောက်ပျော်ခဲ့လဲ လို့မေးပြီး စာအိတ် တစ်အိတ်ပေးလိုက်တယ်။

We asked them how happy they were, and then gave them an envelope.

စာအိတ် တစ်အိတ်ထဲမှာက

One of the envelopes had things in it that said,

"ဒီနေ့ ညနေ ၅ နာရီ မထိုးခင် ဒီငွေကို ကိုယ့်အတွက်ကိုယ် သုံးပါ။"

"By 5pm today, spend this money on yourself."

ဒီတော့ ဘာကိုသုံးနိုင်တယ်ဆိုတာ နမူနာတွေ ပေးလိုက်တယ်။

We gave some examples of what you could spend it on.

မနက်ပိုင်းမှာ အခြားသူတွေက "ညနေ ၅နာရီ

Other people got a slip of paper that said,

မတိုင်ခင် ဒီငွေကို အခြားသူအတွက်သုံးပါ" ဖြတ်ပိုင်းရတယ်။

"By 5pm today, spend this money on somebody else."

စာအိတ်ထဲမှာ ငွေပါ။

Also inside the envelope was money.

သူတို့ကို ဘယ်လောက်ပေးလဲဆိုတာ လှုပ်ပြတယ်။

And we manipulated how much money we gave them;

ဒါနဲ့ တချို့က ဒီဖြတ်ပိုင်းနဲ့ ငါးဒေါ်လာရတယ်။

some people got this slip of paper and five dollars,

တချို့က ဒီဖြတ်ပိုင်းနဲ့ ဒေါ်လာ ၂၀ ရတယ်။

some got this slip of paper and 20 dollars.

သူတို့ နေချင်သလို နေခွင့်ပေးလိုက်တယ်။ ကြိုက်တာ လုပ်ကြတော့တာပေါ့။

We let them go about their day and do whatever they wanted.

သူတို့ကို ပြောထားတဲ့အတိုင်း လုပ်ကြတာတွေ့ရတယ်။

We found out they did spend it in the way we asked them to.

ညကျတော့ ဖုန်းဆက်မေးတာက

We called them up and asked them, "What did you spend it on?

"ဘာအတွက် သုံးခဲ့လဲ၊" "အခု ဘယ်လောက် ပျော်လဲ။"

How happy do you feel now?"

ဘာအတွက် သုံးခဲ့လဲ။"

What did they spend it on?

These are college undergrads;

ဘွဲ့ကြိုကျောင်းသားတွေဆိုတော့ ကိုယ့်အတွက်

a lot of what they spent it on for themselves

နားကွင်း၊ မိတ်ကပ်လိုတွေမှာ သုံးတာများတယ်

were things like earrings and makeup.

အမျိုးသမီး တစ်ဦးက သူ့တူမအတွက် ရုပ်လုံးသွင်းထားတဲ့ အရုပ်ဝယ်တယ်။

One woman said she bought a stuffed animal for her niece.

လူတွေဟာ အိမ်ယာမဲ့တွေကို ပေးကမ်းကြတယ်။

People gave money to homeless people.

ဒီက Starbucks ရဲ့ သက်ရောက်မှုကြီးပါ။

Huge effect here of Starbucks.

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

So if you give undergraduates five dollars,

ဒီတော့ ဘွဲ့ကြိုကျောင်းသားတစ်ယောက်ကို ငါးဒေါ်လာပေးရင်

it looks like coffee to them,

and they run over to Starbucks and spend it as fast as they can.

ဒါဟာ ကော်ဖီလိုဖြစ်ပြီး Starbucks ကို အမြန်ဆုံးလစ်တော့တာပဲ။

ဒါပေမဲ့ တချို့က ကိုယ့်အတွက် ကော်ဖီဝယ်တာ၊ လုပ်နေကျအတိုင်းလေ။

Some people bought coffee for themselves, the way they usually would,

တချို့က သူများအတွက် ကော်ဖီဝယ်တာတဲ့။

but others bought coffee for somebody else.

ဒီတော့ ဝယ်တာချင်းအတူတူ

So the very same purchase,

ကိုယ်အတွက်ပဲ ရည်မှန်းတာနဲ့

just targeted toward yourself or targeted toward somebody else.

သူများအတွက် ရည်မှန်းတာပါ။

What did we find when we called at the end of the day?

အဆုံးမှာ ဖုန်းပြန်ဆက်တော့ သိရတာက ဘာလဲ။

ငွေကို သူများအတွက် သုံးသူတွေ ပိုပျော်ကြတယ်

People who spent money on others got happier;

ကိုယ့်အတွက်ပဲ သုံးသူတွေက ဘာမှဖြစ်မလာပါဘူး။

people who spent it on themselves, nothing happened.

ပိုမပျော်တာတော့မဟုတ်ပဲ သူတို့အတွက် အများကြီး မဖြစ်စေတာပါ။

It didn't make them less happy, it just didn't do much for them.

အခြားတွေ့ရှိတာက သုံးတဲ့ပမာဏဟာ သိပ် အဓိက မကျတာပါ။

The other thing we saw is the amount of money doesn't matter much.

လူတွေထင်တာက ဒေါ်လာ ၂၀ က ၅ ဒေါ်လာထက် ပိုကောင်းမယ်ပေါ့။

People thought 20 dollars would be way better than five.

တကယ်က ဘယ်လောက်သုံးတာက အရေးမကြီးပါဘူး။

In fact, it doesn't matter how much money you spent.

အဓိကက ကိုယ့်အတွက်ထက်

What really matters is that you spent it on somebody else

သူများအတွက်သုံးတာပါ။

rather than on yourself.

ဒါကို ထပ်တလဲလဲ တွေ့ရတာက

We see this again and again

when we give people money to spend on others instead of on themselves.

လူတွေကို ကိုယ်တိုင်အတွက်ဆိုတာထက် သူများအတွက် ငွေပေးတဲ့အခါမှာပါ။

Of course, these are undergraduates in Canada --

တကယ်တော့ ဒါတွေဟာ ကနေဒါက ဘွဲ့ကြိုကျောင်းသား

တွေဖြစ်ပြီး အများစု သဘောထား မထင်ဟပ်ပါဘူး။

not the world's most representative population.

တော်တော်လေး ချမ်းသာသူတွေနဲ့ အဲဒီလိုအရာမျိုးတွေပါပဲ။

They're also fairly wealthy and affluent and other sorts of things.

ချမ်းသားတဲ့ နိုင်ငံတွေတင်ပဲလား၊ ဒါမှမဟုတ် ကမ္ဘာ့

We wanted to see if this holds true everywhere in the world

နေရာတိုင်းမှာ မှန်လားဆိုတာ သိချင်ပါတယ်။

or just among wealthy countries.

So we went to Uganda and ran a very similar experiment.

Uganda သွားပြီး အလားတူ စမ်းသပ်မှု လုပ်တာ

မြင်ကြည့်လိုက်ပါ၊ ကနေဒါက လူတွေကို မေးတဲ့

Imagine, instead of just people in Canada, we say,

" ငွေကို မိမိ (သို့) သူများအတွက် နောက်ဆုံး သုံးခဲ့တာပြောပါ"

"Name the last time you spent money on yourself or others.

"ဘယ်လောက် သင့်ကိုပျော်စေတလဲ" ရှင်းပြပါ။

Describe it. How happy did it make you?"

အစား Uganda မှာ "ငွေကို မိမိ (သို့) သူများ

Or in Uganda, "Name the last time you spent money on yourself or others

အတွက် နောက်ဆုံးသုံးခဲ့လဲ၊ ဒါကို ရှင်းပြပါလို့မေးပါတယ်။

and describe that."

ပြီးတော့ ဘယ်လောက်ပျော်ခဲ့လဲလို့ ထပ်မေးတယ်။

Then we asked them how happy they are, again.

တွေ့ရတာက အံ့ဩစရာမျိုးပါ။

And what we see is sort of amazing,

အကြောင်းက ငွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး လုပ်တာမှာ

because there's human universals on what you do with your money,

လူသားချင်းတူညီမှုနဲ့ ယဉ်ကျေးမှု ကွာခြားချက်တွေလည်းရှိလို့ပါ။

and real cultural differences on what you do as well.

ဒီတော့ ဥပမာအနေနဲ့

So for example, one guy from Uganda says this:

Uganda က လူက ဒီလိုပြောတယ်၊

ကျွန်တော် ကြိုက်တဲ့ မိန်းကလေးကို ခေါ်တယ်။

"I called a girl I wished to love."

တကယ်က ချိန်းတွေ့တာဖြစ်ပြီး

They basically went out on a date,

and he says at the end that he didn't "achieve" her up till now.

သူမကို အခုထိ မရသေးပါဘူးလို့ နောက်ဆုံးမှာ သူပြောခဲ့တယ်။

ဒါက ကနေဒါက ကောင်လေးပါ။

(Laughter)

Here's a guy from Canada.

အတူတူပါပဲ။

Very similar thing.

"ရည်းစာကို ညစာစားဖို့ ခေါ်လိုက်တယ်။

"I took my girlfriend out for dinner.

ရုပ်ရှင်ကြည့်ပြီး အစောကြီး ထွက်ခဲ့တယ်။

We went to a movie, we left early,

and then went back to her room for ... cake," just cake.

သူမအခန်းကို ပြန်ပြီး ကိတ်မုန့်စားတယ်။ ကိတ်မုန့် တစ်တုံးပါပဲ။"

(Laughter)

လူသားချင်းတူညီမှု..ဒါကြောင့် သူများအတွက်

Human universal:

ငွေသုံးတယ်၊ သူတို့အပေါ် ကောင်းတယ်။

you spend money on others, you're being nice.

စိတ်မှာ တစ်ခုခုရှိနေနိုင်တယ်၊ မရှိနိုင်ဘူး

Maybe you have something in mind, maybe not.

နောက်ပ​ြီး ထူးခြားတဲ့ မတူညီမှုတွေ တွေ့တယ်။

But then we see extraordinary differences.

ဒီ နှစ်ခုကိုကြည့်ပါဦး။

So look at these two.

This is a woman from Canada.

ဒါက ကနေဒါက အမျိုးသမီးပါ။ မေးတာက

We say, "Name a time you spent money on somebody else."

" သူများအတွက် ငွေသုံးတဲ့ ကာလတစ်ခုပြောပါ။

She says, "I bought a present for my mom.

သူမက " အမေ့ကို လက်ဆောင်တစ်ခု ဝယ်ပေးတယ်၊

I drove to the mall, bought a present, gave it to my mom."

ဆိုင်ကို ကားမောင်းသွားပြီး ဝယ်ပေးတာပါ"

ကောင်းလိုက်တဲ့ လုပ်ရပ်လေးပါ။

Perfectly nice thing to do.

It's good to get gifts for people you know.

အသိတွ​ေကို လက်ဆောင်ဝယ်ပေးတာ ကောင်းတာပေါ့။

ဒါကို Uganda က အမျိုးသမီးနဲ့ ယှဉ်ကြည့်ပါ။

Compare that to this woman from Uganda:

"လမ်းလျှောက်ပြီး ကြာပြီဖြစ်တဲ့ မိတ်ဆွေရဲ့

"I was walking and met a longtime friend whose son was sick with malaria.

ငှက်ဖျားဖြစ်နေတဲ့သားကို သွားတွေ့တယ်။

သူတို့မှာ ငွေမရှိဘူး၊ ဆေးခန်းသွားတော့ ဒီငွေပေးလိုက်တယ်။

They had no money, they went to a clinic and I gave her this money."

ဒေါ်လာ တစ်သောင်း မဟုတ်ဘူး၊ ပြည်တွင်းငွေကြေးပါ။

This isn't $10,000, it's the local currency.

So it's a very small amount of money, in fact.

တကယ်တော့ အရမ်းနည်းတဲ့ ငွေပမာဏပါ။

But enormously different motivations here.

အရင်းခံအကြောင်းတွေကတော့ အတော်ကွာပါတယ်။

ဒါက တကယ့် ဆေးကုသမှု လိုအပ်ချက်ပါ။

This is a real medical need, literally a lifesaving donation.

တည့်တည့်ဆိုရရင် အာယုဒါနပါ။

Above, it's just kind of, I bought a gift for my mother.

အထက်ကတော့ အမေအတွက် လက်ဆောင်ဝယ်ပေးတာမျိုးပါ

ထပ်တွေ့ရတာက အခြားသူတွေအတွက်

What we see again, though,

ငွေကို သတ်သတ်မှတ်မှတ် သုံးတာဟာ

is that the specific way you spend on other people isn't nearly as important

ကိုယ့်ကိုယ်ကို ပျော်အောင်လုပ်ဖို့

as the fact that you spend on other people in order to make yourself happy,

သူများအတွက် သုံးတယ်ဆိုတာလောက်နီးပါး

အရေးမပါဘူးဆိုပေမဲ့လည်း

which is really quite important.

ဒါကမှ တကယ့်ကို အရေးပါတာပါ။

So you don't have to do amazing things with your money

ဒီတော့ ငွေနဲ့ပျော်အောင်လုပ်ဖို့ အံ့ဖွယ်ရာတွေ လုပ်ဖို့မလိုဘူး။

to make yourself happy.

သေးသေးလေးတွေလုပ်တယ် ဆိုပေမဲ့ ဒါက နေ အကျိုးတွေ ရနိုင်ပါသေးတယ်။

You can do small, trivial things and still get the benefits from doing this.

ဒါတွေက နှစ်နိုင်ငံပဲ ရှိပါသေးတယ်။

These are only two countries.

ကမ္ဘာ့နိုင်ငံတိုင်းကို ပိုကျယ်ပြန့်စွာ သွားကြည့်ပြီးတောင်

We wanted to look at every country in the world if we could,

ငွေနဲ့ ပျော်ရွှင်မှု ကြားက ဆက်စပ်မှုကို သိလိုက်ချင်ပါတယ်။

to see what the relationship is between money and happiness.

We got data from the Gallup Organization,

Gallup Organization က ဒေတာတွေ ရထားပါတယ်၊

which you know from all the political polls happening lately.

မကြာသေးခင်က ဖြစ်နေတဲ့ နိုင်ငံရေး သဘောထားစစ်တမ်းတွေကပါ။

They asked people, "Did you donate money to charity recently?"

မေးတာက "မကြာခင်က အသင်းအဖွဲ့ကို လှူခဲ့လား"

"သင့်ဘဝမှာ ယေဘုယျအနေနဲ့ ဘယ်လောက်ပျော်လဲ"

and, "How happy are you with life in general?"

ဒီနှစ်ခုကြားက ဆက်စပ်မှုကို သိနိုင်တာပေါ့။

We can see what the relationship is between those two things.

ဒါတွေဟာ အပြုသဘော ဆက်နွယ်နေလား၊ ငွေပေးလိုက်တာဟာ ပျော်စေလား၊

Are they positively correlated, giving money makes you happy?

ဒါမှမဟုတ် အပျက်သဘော ဆက်နွယ်နေလား။

Or are they negatively correlated?

ဒီမြေပုံမှာ အစိမ်းက အပြုသဘော ဆက်စပ်မှုနဲ့

On this map, green will mean they're positively correlated,

အနီက အပျက်သဘော ဆက်စပ်မှုပါ။

red means they're negatively correlated.

ကမ္ဘာက မိုက်မဲစွာ စိမ်းတာ တွေ့နိုင်တယ်။

And you can see, the world is crazily green.

ဒီတော့ ဒီဒေတာရှိတဲ့

So in almost every country in the world where we have this data,

ကမ္ဘာ့နိုင်ငံတိုင်း နီးပါးမှာ

people who give money to charity are happier people

အသင်းအဖွဲ့ကို ငွေပေးတဲ့သူတွေဟာ

မပေးသူတွေထက် ပိုပျော်ပါတယ်။

than people who don't give money to charity.

အလယ်က အနီရောင်နိုင်ငံကို ကြည့်နေတာ သိတယ်။

I know you're looking at the red country in the middle.

I would be a jerk and not tell you what it is,

ဒါဘာလဲလို့ မပြောတော့ ကျုပ်ဟာ ငကြောင်ပဲပေါ့

တကယ်က ဒါဟာ Central Asian Republic ပါ။

but it's Central African Republic.

You can make up stories.

ဇာတ်လမ်းတွေထွင်န်င်ပြီး ကွဲပြားနိုင်တယ်။

Maybe it's different there for some reason.

ညာဘက်အောက်မှာက Rwanda ပါ။

Just below that to the right is Rwanda, though,

ဒါက အံ့ဩစရာ စိမ်းနေတယ်။

which is amazingly green.

ဒါကြောင့် ကြည့်တဲ့နေရာတိုင်း နီးပါးဟာ

So almost everywhere we look,

we see that giving money away makes you happier

ငွေပေးခြင်းဟာ ကိုယ့်အတွက် သိမ်းထားခြင်းထက်

ပိုပျော်စေပါတယ်။

than keeping it for yourself.

What about work, which is where we spend the rest of our time,

သင့်ရဲ့ အလုပ်လုပ်တဲ့ ဘဝကရော၊ ဒါက ကျန်နေတဲ့ ဘဝကို သုံးတာပါ။

when we're not with the people we know.

ကိုယ်သိသူတွေနဲ့ အတူမရှိတဲ့အခါ

We decided to infiltrate some companies and do a very similar thing.

ကုမ္ပဏီတချို့ကိုဝင်ပြီး အလားတူ လုပ်ပါတယ်။

ဒါတွေက Belgium အရောင်းအဖွဲ့ပါ။

These are sales teams in Belgium.

They work in teams, go out and sell to doctors

အသင်းလိုက် အလုပ်လုပ်တယ်၊ ဆရာဝန်တွေဆီသွား၊

ဆေးတွေဝယ်အောင် လုပ်ပါတယ်။

and try to get them to buy drugs.

ဒီတော့ အသင်းဝင်ဖြစ်ခြင်းရဲ့ အလုပ်အနေနဲ့

We can look and see how well they sell things

as a function of being a member of a team.

ရောင်းပုံကို ကြည့်နိုင်၊ မြင်နိုင်ပါတယ်။

အသင်းက လူတွေကို ငွေအချို့ပေးပြီး

We give people on some teams some money

"ကြိုက်သလိုသုံး" လို့ပြောပါတယ်။

"Spend it however you want on yourself,"

ကနေဒါက ဘွဲ့ကြိုကျောင်းသားတွေလိုပေါ့။

just like we did with the undergrads in Canada.

ဒါပေမဲ့ အခြားအသင်းကိုတော့" ဒီမှာ ၁၅ ယူရို

To other teams we say, "Here's 15 euro. Spend it on one of your teammates.

ဒီအပတ် အသင်းဖော် အတွက်သုံး"လို့ ပြောတယ်။

လက်ဆောင်အဖြစ် တစ်ခုခု ဝယ်ပေးခိုင်းတယ်။

Buy them something as a gift and give it to them.

ဒီနောက် တွေ့ရတာက ကိုယ့်ကိုယ့်ကိုအတွက်

Then we can see, we've got teams that spend on themselves

သုံးတဲ့ အသင်းတွေနဲ့ ပေးတဲ့ငွေကို အသင်း

and these pro-social teams who we give money to make the team better.

ပိုကောင်းဖို့ လူမှုရေးစိတ်ရှိတဲ့အသင်းတွေပါ

The reason I have a ridiculous pinata there

ရယ်စရာ သကြားလုံးအိုး အကြောင်းက

is one team pooled their money and bought a pinata,

အသင်းတစ်သင်းဟာ ငွေစု၊ သကြားလုံးတစ်အိုးဝယ်

ပတ်ပြီး အိုးကို ရိုက်ခွဲလိုက်တာ ထွက်လာတာတွေက ဒီလိုပါ။

they smashed the pinata, the candy fell out and things like that.

တော်တော် ပေါက်ရနိုင်တဲ့ အသေးအဖွဲလေးပေမဲ့

A silly, trivial thing to do,

but think of the difference on a team that didn't do that at all,

ကွာခြားချက်ကို တွေးကြည့်ပါ၊ ရတဲ့ ၁၅ ယူရိုကို အိတ်ကပ်ထဲထည့်၊

လုံးလုံး မလုပ်တဲ့ အသင်း၊

that got 15 euro, put it in their pocket, maybe bought themselves a coffee,

သူတို့အတွက် ကော်ဖီဝယ်သောက်ချင်သောက်မယ်။

or teams that had this pro-social experience

ဒီလူမှုရေးစိတ်ရှိတဲ့ အသင်းက အားလုံးစုပြီး

where they bonded together to buy something and do a group activity.

တစ်ခုခုဝယ်ပြီး အဖွဲ့လိုက် လှုပ်ရှားမှုလုပ်တယ်။

တွေ့ရတာက လူမှုရေးစိတ်ရှိတဲ့ အသင်းတွေက ငွေကို သူတို့အတွက်ပဲ

What we see is that the teams that are pro-social sell more stuff

ဆိုတဲ့ အသင်းတွေထက် ပစ္စည်း ပိုရောင်းရတယ်။

than the teams that only got money for themselves.

ဒါနဲ့ပတ်သက်လို့ တွေးဖို့ တစ်နည်းက

One way to think of it is: for every 15 euro you give people for themselves,

ကိုယ်ပေးတဲ့ ၁၅ ယူရိုတိုင်းကို အိတ်ကပ်ထဲပဲ

ထည့်တတ်ကြပြီး အရင်ထက် ဘာမှ ထူးထူးခြားခြား မလုပ်တာပါ။

they put it in their pocket and don't do anything different than before.

ဒါကနေ တစ်ပြားမှ မရပါဘူး။

You don't get money from that;

တကယ်က ငွေဆုံးတာပါ၊ ပိုကောင်းတာလုပ်ဖို့ စေ့ဆော် မပေးနိုင်ဘူးလေ။

you lose money, since it doesn't motivate them to perform better.

ဒါပေမဲ့ ၁၅ ယူရိုကို အသင်းဖော်တွေအတွက်

But when you give them 15 euro to spend on their teammates,

သုံးဖို့ပေးတာက အသင်းကို ပိုကောင်းအောင်လုပ်

they do so much better on their teams

တော့ ဒီလိုရင်းနှီးမှုမှာ တကယ်ကြီးမားစွာ ရလိုက်ပါတယ်။

that you actually get a huge win on investing this kind of money.

ကိုယ့်ကိုယ်ကို တွေးမိနိုင်လိမ့်မယ်လို့

You're probably thinking to yourselves, this is all fine,

နားလည်ပါတယ်၊ ကောင်းပါတယ် ဆိုပေမဲ့

but there's a context that's incredibly important for public policy,

ပရဟိတမူဝါဒမှာ သိပ်အရေးကြီးတဲ့ အခြေအနေရှိကာ

အဲဒီမှာ အလုပ်ဖြစ်မယ်တော့ မထင်မိဘူး။

and I can't imagine it would work there.

အခြေခံက ဒီမှာ အလုပ်ဖြစ်တယ်ဆိုတာ မပြရင်

And if he doesn't show me that it works here,

သူဘာပြောပြော မယုံပါဘူး။

I don't believe anything he said.

ခင်ဗျားတို့ ဘောလုံးရိုက်အသင်းတွေကို တွေးနေတာကို သိပါတယ်။

I know what you're all thinking about are dodgeball teams.

(ရယ်သံများ)

(Laughter)

This was a huge criticism that we got,

ဒီလိုပြောတော့ ဝေဖန်စရာကြီးပါ၊

that if you can't show it with dodgeball teams, this is all stupid.

ဒါကို ဘောလုံးရိုက်အသင်းနဲ့ မပြရင် အားလုံးပေါက်ကရပဲလေ။

ဒီတော့ ဒီဘောလုံးရိုက်အသင်းတွေဆီသွားပြီး

So we went and found these dodgeball teams and infiltrated them,

စိမ့်ဝင်လိုက်မိတယ်။

အရင်ကအတိုင်းပဲ လုပ်ခဲ့တာပါ။

and did the exact same thing as before.

တချို့အသင်းတွေက လူတွေကို ငွေပေးတော့ သူတို့အတွက်ပဲ သုံးတယ်။

So we give people on some teams money to spend on themselves.

တချို့အသင်းတွေကတော့ ပေးတဲ့ငွေကို

Other teams, we give them money to spend on their dodgeball teammates.

ဘောလုံးရိုက် အသင်းဖော်တွေအတွက် သုံးတယ်။

The teams that spend money on themselves

ကိုယ့်အတွက်ကိုယ်သုံးတဲ့ အသင်းတွေဟာ

have the same winning percentages as before.

အရင်လိုပဲ နိုင်တဲ့ ရာခိုင်နှုန်းက အတူတူပဲ။

ငွေကို အချင်းချင်းအတွက် သုံးတဲ့အသင်းတွေဟာ

The teams we give the money to spend on each other

ထူးခြားတဲ့ အသင်းတွေဖြစ်လာပြီး

become different teams;

they dominate the league by the time they're done.

မပြီးခင်မှာ အဖွဲ့ချုပ်ကို အုပ်စိုးတယ်။

ဒီမတူညီတဲ့ အခြေအနေတွေကနေ

Across all of these different contexts --

ကိုယ့်ကိုယ်ပိုင်ဘဝ၊ ကိုယ့်အလုပ်၊

your personal life, you work life, even things like intramural sports --

အချင်းချင်းပြိုင်တာလို ပေါက်ကရတွေမှာတောင်

we see spending on other people has a bigger return for you

သူများအတွက်သုံးတာဟာ ကိုယ့်အတွက်သုံးတာထက်

ပိုကြီးတဲ့ တုံ့ပြန်မှုရတာတွေ့နေရတယ်။

than spending on yourself.

So if you think money can't buy happiness, you're not spending it right.

ငွေနဲ့ပျော်ရွှင်မှုကို ဝယ်လို့မရဘူးလို့

ထင်ရင် သုံးနေပုံက မဟုတ်ဘူးလို့ ထင်ပါတယ်။

The implication isn't you should buy this product instead of that product,

အကြံပေးတာက အဲဒီ ပစ္စည်းအစား ဒီဟာကို ဝယ်သင့်တယ်၊ ဒါက ကိုယ့်ကို

ပိုပျော်စေတယ်လို့ ပြောတာမဟုတ်ပါဘူး။

and that's the way to make yourself happier.

တကယ်က ကိုယ့်အတွက် ဘယ်ပစ္စည်း

It's that you should stop thinking about which product to buy for yourself,

ဝယ်လိုက်မယ်ဆိုတဲ့ အတွေးကို ရပ်ပြီး

ဒါအစား တချို့ကို သူတပါးကိုပေးဖို့ ကြိုးစားခြင်းပါ။

and try giving some of it to other people instead.

And we luckily have an opportunity for you.

ကံကောင်းစွာပဲ ခင်ဗျားတို့အတွက် အခွင့်အလမ်းတစ်ခုရှိပါတယ်။

DonorsChoose.org is a nonprofit for mainly public school teachers

DonorsChoose.org ဟာ ကိုယ်ကျိုးမဖက်တဲ့

အဓိကအားဖြင့် ဝင်ငွေနိမ့်တဲ့ ကျောင်းတွေက ဆရာတွေအတွက်ပါ။

in low-income schools.

They post projects like,

သူတို့ရဲ့ ပရောဂျက်တွေကို တင်တာက

"I want to teach Huckleberry Finn and we don't have the books,"

"Huckleberry Finn ကို သင်ချင်တယ်၊ စာအုပ်မရှိ"

"ကျောင်းသားတွေကို သိပ္ပံဘာသာ သင်ဖို့

or, "I want a microscope to teach my students science

microscope လိုပေမဲ့ မရှိပါ။"

and we don't have a microscope."

ကျွန်တော်တို့ သွားပြီး ဝယ်ပေးလို့ရတာပေါ့။

You and I can go on and buy it for them.

ဆရာတွေနဲ ကလေးတွေက ခင်ဗျားကို ကျေးဇူးတင်စာ ရေးကြတယ်။

The teacher and the kids write you thank-you notes,

sometimes they send pictures of them using the microscope.

တစ်ခါတစ်ရံ microscope သုံးတဲ့ပုံ ပို့တယ်

ဒါဟာ ထူးဆန်းတဲ့ အရာပါ။

It's an extraordinary thing.

ဝက်ဘ်ဆိုဒ်ကို သွားပြီး ထပ်စဉ်းစားပါ။

Go to the website and start yourself on the process of thinking

"ငါ့အတွက်ဘယ်လိုသုံးနိုင်မလဲ" ဆိုတာလျှော့၊ ပိုပြီးတော့

less about "How can I spend money on myself?"

တွေးရမှာက " ငါ့မှာ ၅ ဒေါ်လာ ၁၅ ဒေါ်လာရှိရင်

and more about "If I've got five dollars or 15 dollars,

သူများအကျိုးရှိအောင် ဘာလုပ်နိုင်လဲ။

what can I do to benefit other people?"

နောက်ဆုံး ဒါကိုလုပ်လို့ ကိုယ်ရမယ့် အကျိုးက ပိုများတာ သိရမှာပါ။

Ultimately, when you do that, you'll find you benefit yourself much more.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

Thank you.

(လက်ခုပ်သံများ)

(Applause)