How to buy happiness | Michael Norton

Translator: Jenny Zurawell

Tłumaczenie: Martyna Bajek Korekta: Mateusz Jaszak

Powiem o pieniądzach i szczęściu,

So I want to talk today about money and happiness,

dwóch rzeczach,

which are two things a lot of us spend a lot of our time thinking about,

o których wiele z nas często myśli,

z nadzieją na ich pozyskanie.

either trying to earn them or trying to increase them.

And a lot of us resonate with this phrase,

Często powtarzamy frazę,

która pojawia się w poradnikach i religiach:

we see it in religions and self-help books:

szczęścia nie da się kupić.

money can't buy happiness.

Chcę pokazać, że to jednak nieprawda.

And I want to suggest today that, in fact, that's wrong.

(Śmiech)

(Laughter)

Zajmujemy się tym w szkole biznesu, gdzie pracuję.

I'm at a business school, so that's what we do.

Zatem to nieprawda. Jeśli sądzicie inaczej, źle wydajecie pieniądze.

So that's wrong,

and in fact, if you think that, you're just not spending it right.

Zatem to nieprawda. Jeśli sądzicie inaczej, źle wydajecie pieniądze.

So instead of spending it the way you usually spend it,

Gdybyście zaczęli przeznaczać je na coś innego,

Gdybyście zaczęli przeznaczać je na coś innego,

maybe if you spent it differently, that might work a little bit better.

skutek byłby nieco lepszy.

Zanim powiem, jak wydawać i być szczęśliwszym,

Before I tell you the ways you can spend it that will make you happier,

zastanówmy się, dlaczego wydawanie pieniędzy

let's think about the ways we usually spend it

zwykle nas nie uszczęśliwia.

that don't, in fact, make us happier.

Zrobiliśmy mały eksperyment.

We had a little natural experiment.

CNN opublikowało artykuł o tym,

So CNN, a little while ago, wrote this interesting article

jak wygląda życie zwycięzców loterii.

on what happens to people when they win the lottery.

It turns out people think when they win the lottery

Ludzie sądzą, że po wygranej życie stanie się cudowne.

their lives will be amazing.

Artykuł pokazuje, że dzieje się odwrotnie.

This article's about how their lives get ruined.

Wygrywający na loterii

What happens when people win the lottery

wydają wszystkie pieniądze i wpadają w długi.

is, one, they spend all the money and go into debt;

Poza tym wszyscy ich znajomi

and two, all of their friends and everyone they've ever met

starają się wyciągnąć od nich pieniądze.

find them and bug them for money.

A to rujnuje ich relacje społeczne.

It ruins their social relationships, in fact.

Mają więcej długów i mniej przyjaciół

So they have more debt and worse friendships

niż przed wygraną.

than they had before they won the lottery.

Ciekawe były komentarze do artykułu.

What was interesting about the article was,

Ciekawe były komentarze do artykułu.

people started commenting on the article, readers of the thing.

Czytelnicy nie pisali,

And instead of talking about how it made them realize

że artykuł uświadomił im,

that money doesn't lead to happiness,

że pieniądze szczęścia nie dają,

everyone started saying, "You know what I'd do if I won the lottery ...?"

tylko marzyli, co sami kupiliby za wygraną.

tylko marzyli, co sami kupiliby za wygraną.

and fantasizing about what they'd do.

Oto dwa komentarze warte przemyślenia.

Here's just two of the ones we saw that are interesting to think about.

"Kiedy wygram, kupię sobie małą górę

One person wrote, "When I win, I'm going to buy my own little mountain

i zbuduję na niej domek".

and have a little house on top."

(Śmiech)

(Laughter)

And another person wrote, "I would fill a big bathtub with money

Albo "Napełniłbym wannę kasą

and get in the tub while smoking a big fat cigar

i leżałbym w niej, paląc cygara

i sącząc szampana".

and sipping a glass of champagne."

This is even worse: "... then I'd have a picture taken

Jeszcze gorzej:

"Zrobiłbym sobie tak zdjęcie.

and dozens of glossies made.

Anyone begging for money or trying to extort from me

Każdy błagający o pieniądze

dostanie odbitkę i nic więcej".

would receive a copy of the picture and nothing else."

(Śmiech)

(Laughter)

And so many of the comments were exactly of this type,

Styl wielu komentarzy był właśnie taki,

że ktoś dostaje pieniądze

where people got money and, in fact, it made them antisocial.

i staje się antyspołeczny.

So I told you it ruins people's lives and their friends bug them.

Fortuna rujnuje ludziom życie, a przyjaciele ich nękają.

Also, money often makes us feel very selfish

Przez pieniądze stajemy się samolubni,

zajmujemy się tylko sobą.

and we do things only for ourselves.

We thought maybe the reason money doesn't make us happy

Może pieniądze nie dają szczęścia dlatego,

że wydajemy je na niewłaściwie rzeczy,

is that we're spending it on the wrong things;

a szczególnie, na siebie.

in particular, we're always spending it on ourselves.

Zadaliśmy sobie pytanie, co by się stało,

And we wondered what would happen

if we made people spend more of their money on others.

gdyby ludzie wydawaliby więcej na innych.

Gdybyśmy antyspołeczne wydawanie

So instead of being antisocial with your money,

what if you were more pro-social with it?

zastąpili zachowaniami prospołecznymi.

We thought, let's make people do it and see what happens.

Postanowiliśmy to przetestować.

W eksperymencie część osób

Let's have some people do what they usually do,

dalej wydawała pieniądze na siebie,

spend money on themselves,

a reszta miała rozdawać pieniądze.

and let's make some people give money away,

My zmierzyliśmy wzrost poczucia szczęścia.

and measure their happiness and see if, in fact, they get happier.

Oto pierwszy eksperyment.

The first way we did this was, one Vancouver morning,

Pewnego poranka w Vancouver,

we went out on the campus at University of British Columbia,

na kampusie Uniwersytetu Kolumbii Brytyjskiej,

approached people and said, "Do you want to be in an experiment?"

zapytaliśmy ludzi, czy chcą wziąć udział w eksperymencie.

zapytaliśmy ludzi, czy chcą wziąć udział w eksperymencie.

They said, "Yes."

Prosiliśmy o określenie poziomu szczęścia,

We asked them how happy they were, and then gave them an envelope.

i wręczaliśmy koperty z wiadomością:

One of the envelopes had things in it that said,

"Do 17 wydaj te pieniądze na siebie".

"By 5pm today, spend this money on yourself."

Podaliśmy przykłady, na co można je wydać.

We gave some examples of what you could spend it on.

Inni dostali kartkę z informacją:

Other people got a slip of paper that said,

"Do 17 wydaj te pieniądze na kogoś innego".

"By 5pm today, spend this money on somebody else."

W kopercie były też pieniądze.

Also inside the envelope was money.

Kwoty były różne.

And we manipulated how much money we gave them;

Niektórzy dostali kartkę i pięć dolarów,

some people got this slip of paper and five dollars,

inni kartkę i dwadzieścia dolarów.

some got this slip of paper and 20 dollars.

Badani mieli pełną swobodę.

We let them go about their day and do whatever they wanted.

Wszyscy wydali pieniądze zgodnie z instrukcją.

We found out they did spend it in the way we asked them to.

Wieczorem zapytaliśmy, na co wydali

We called them up and asked them, "What did you spend it on?

i jak oceniają swój poziom szczęścia.

How happy do you feel now?"

To byli studenci młodszych lat,

What did they spend it on?

These are college undergrads;

więc wiele wydatków na siebie

a lot of what they spent it on for themselves

to były drobiazgi, kolczyki, kosmetyki.

were things like earrings and makeup.

Ktoś kupił przytulankę dla siostrzenicy,

One woman said she bought a stuffed animal for her niece.

ktoś dał pieniądze bezdomnym.

People gave money to homeless people.

Widać też rolę Starbucks.

Huge effect here of Starbucks.

(Laughter)

(Śmiech)

So if you give undergraduates five dollars,

Dla studenta 5 dolarów wygląda jak kawa,

it looks like coffee to them,

and they run over to Starbucks and spend it as fast as they can.

więc pobiegnie do Starbucks.

Niektórzy kupowali kawę dla siebie,

Some people bought coffee for themselves, the way they usually would,

a inni mówili, że postawili ją komuś innemu.

but others bought coffee for somebody else.

Mamy więc taki sam zakup,

So the very same purchase,

ale przeznaczony albo dla siebie,

just targeted toward yourself or targeted toward somebody else.

albo dla kogoś innego.

What did we find when we called at the end of the day?

Co się okazało?

Altruiści poczuli się szczęśliwsi.

People who spent money on others got happier;

U tych, którzy wydali na siebie,

people who spent it on themselves, nothing happened.

poziom szczęścia się nie zmienił.

It didn't make them less happy, it just didn't do much for them.

Okazało się, że kwota nie miała większego znaczenia.

The other thing we saw is the amount of money doesn't matter much.

Wydaje się, że 20 dolarów działa lepiej niż 5,

People thought 20 dollars would be way better than five.

ale to tak naprawdę nie ma znaczenia.

In fact, it doesn't matter how much money you spent.

Liczy się to, że tę sumę

What really matters is that you spent it on somebody else

przeznacza się kogoś poza sobą.

rather than on yourself.

Potwierdza się to za każdym razem,

We see this again and again

when we give people money to spend on others instead of on themselves.

kiedy dajemy ludziom pieniądze do wydania na innych.

Of course, these are undergraduates in Canada --

Ta populacja kanadyjskich studentów

to niereprezentatywna grupa społeczna.

not the world's most representative population.

I jednocześnie grupa dość zamożna.

They're also fairly wealthy and affluent and other sorts of things.

Chcieliśmy sprawdzić, czy ten efekt wystąpi wszędzie,

We wanted to see if this holds true everywhere in the world

czy tylko w krajach zamożnych.

or just among wealthy countries.

So we went to Uganda and ran a very similar experiment.

Badania kontynuowaliśmy w Ugandzie.

Więc nie tylko Kanadyjczyków pytaliśmy

Imagine, instead of just people in Canada, we say,

o opisanie ostatniego wydatku

"Name the last time you spent money on yourself or others.

i jego wpływu na poziom szczęścia.

Describe it. How happy did it make you?"

W Ugandzie pytaliśmy o to samo:

Or in Uganda, "Name the last time you spent money on yourself or others

"Kiedy ostatnio wydałeś coś na siebie lub innych

and describe that."

i jak oceniasz swój poziom szczęścia?"

Then we asked them how happy they are, again.

To niesamowite, bo to powszechne tendencje,

And what we see is sort of amazing,

reakcje przebiegające wszędzie tak samo,

because there's human universals on what you do with your money,

ale istnieją też istotne różnice kulturowe.

and real cultural differences on what you do as well.

Na przykład

So for example, one guy from Uganda says this:

pewien facet z Ugandy powiedział:

"Zadzwoniłem do dziewczyny, którą kocham".

"I called a girl I wished to love."

Umówił się z nią na randkę.

They basically went out on a date,

and he says at the end that he didn't "achieve" her up till now.

Ale on mówi, że wciąż jej nie "zdobył".

A to facet z Kanady.

(Laughter)

Here's a guy from Canada.

Bardzo podobny przypadek.

Very similar thing.

"Zabrałem dziewczynę na kolację.

"I took my girlfriend out for dinner.

Poszliśmy do kina, wyszliśmy wcześniej,

We went to a movie, we left early,

and then went back to her room for ... cake," just cake.

wróciliśmy do jej pokoju na "kawałek ciasta"

(Laughter)

Ludzkie uniwersalia - wydaje się pieniądze

Human universal:

na innych ludzi, jest się dla nich miłym.

you spend money on others, you're being nice.

Niekoniecznie ma się konkretny cel.

Maybe you have something in mind, maybe not.

Ale widać też różnice.

But then we see extraordinary differences.

Popatrzcie na te przykłady.

So look at these two.

This is a woman from Canada.

To kobieta z Kanady.

We say, "Name a time you spent money on somebody else."

"Kiedy wydałaś pieniądze na kogoś innego?"

She says, "I bought a present for my mom.

"Kupiłam prezent mamie,

I drove to the mall, bought a present, gave it to my mom."

pojechałam po niego do centrum handlowego".

Przemiłe zachowanie.

Perfectly nice thing to do.

It's good to get gifts for people you know.

Dobrze dawać prezenty bliskim.

Porównajcie z tą kobietą z Ugandy.

Compare that to this woman from Uganda:

"Spotkałam starą znajomą,

"I was walking and met a longtime friend whose son was sick with malaria.

której syn ma malarię.

Nie mieli pieniędzy na leczenie, więc jej dałam."

They had no money, they went to a clinic and I gave her this money."

To nie 10 000 dolarów, tylko lokalna waluta.

This isn't $10,000, it's the local currency.

So it's a very small amount of money, in fact.

Tak naprawdę to niewielka suma.

But enormously different motivations here.

Ale widzimy odmienne motywacje.

To prawdziwa potrzeba zdrowotna,

This is a real medical need, literally a lifesaving donation.

datek ratujący życie.

Above, it's just kind of, I bought a gift for my mother.

Pierwsza sytuacja to prezent dla mamy.

Znowu jednak widzimy,

What we see again, though,

że sposób wydania pieniędzy na innych

is that the specific way you spend on other people isn't nearly as important

nie jest bynajmniej tak istotny

as the fact that you spend on other people in order to make yourself happy,

jak sam fakt wydania na kogoś innego.

By samego siebie uszczęśliwić,

which is really quite important.

liczy się sam fakt.

So you don't have to do amazing things with your money

Nie trzeba szaleć z kasą, żeby dodać sobie szczęścia.

to make yourself happy.

Można zająć się drobnostkami i czerpać korzyści.

You can do small, trivial things and still get the benefits from doing this.

Opowiedziałem tylko o dwóch krajach.

These are only two countries.

Chcieliśmy zbadać powszechny związek

We wanted to look at every country in the world if we could,

między pieniędzmi a szczęściem.

to see what the relationship is between money and happiness.

We got data from the Gallup Organization,

Zyskaliśmy dane z Instytutu Gallupa,

which you know from all the political polls happening lately.

który znacie z sondaży politycznych.

They asked people, "Did you donate money to charity recently?"

Pytali ludzi, czy wydają na cele charytatywne

i jaki jest ich ogólny poziom szczęścia w życiu.

and, "How happy are you with life in general?"

Widzimy zależność między tymi dwoma obszarami.

We can see what the relationship is between those two things.

Są skorelowane dodatnio? Dawanie pieniędzy uszczęśliwia.

Are they positively correlated, giving money makes you happy?

A istnieje korelacja ujemna?

Or are they negatively correlated?

Kolor zielony oznacza dodatnią korelację,

On this map, green will mean they're positively correlated,

a czerwony ujemną.

red means they're negatively correlated.

Jak widać, świat jest szaleńczo zielony.

And you can see, the world is crazily green.

W prawie każdym kraju świata,

So in almost every country in the world where we have this data,

z którego pozyskaliśmy dane,

people who give money to charity are happier people

ludzie łożący na dobroczynność są szczęśliwsi

niż ci, którzy tego nie robią.

than people who don't give money to charity.

Wiem, że patrzycie na ten czerwony kraj w środku.

I know you're looking at the red country in the middle.

I would be a jerk and not tell you what it is,

Nie będę wredny i powiem,

że to Republika Środkowoafrykańska.

but it's Central African Republic.

You can make up stories.

Myślicie, że są konkretne powody tej różnicy.

Maybe it's different there for some reason.

Ale tuż poniżej znajduje się Rwanda,

Just below that to the right is Rwanda, though,

która jest niesamowicie zielona.

which is amazingly green.

Zatem prawie wszędzie

So almost everywhere we look,

we see that giving money away makes you happier

rozdawanie pieniędzy uszczęśliwia bardziej,

niż zatrzymywanie ich dla siebie.

than keeping it for yourself.

What about work, which is where we spend the rest of our time,

A co z życiem zawodowym, w którym spędzamy czas,

when we're not with the people we know.

kiedy nie jesteśmy z bliskimi?

We decided to infiltrate some companies and do a very similar thing.

Postanowiliśmy prześwietlić kilka firm w podobny sposób.

Oto grupy sprzedażowe w Belgii.

These are sales teams in Belgium.

They work in teams, go out and sell to doctors

Pracują w zespołach, docierają do lekarzy

i starają się im sprzedać leki.

and try to get them to buy drugs.

Możemy zbadać, jak dobrze idzie im sprzedaż,

We can look and see how well they sell things

as a function of being a member of a team.

jako funkcja członkostwa w zespole.

W niektórych z grup dajemy członkom pieniądze

We give people on some teams some money

i pozwalamy wydać na siebie,

"Spend it however you want on yourself,"

tak jak w przypadku studentów.

just like we did with the undergrads in Canada.

Ale inne grupy dostają po 15 euro,

To other teams we say, "Here's 15 euro. Spend it on one of your teammates.

do wydania na innego członka grupy.

Prosimy, by kupili drugiej osobie drobny prezent.

Buy them something as a gift and give it to them.

Więc niektóre grupy wydają na siebie,

Then we can see, we've got teams that spend on themselves

a niektóre są prospołeczne.

and these pro-social teams who we give money to make the team better.

Tym dajemy pieniądze, by je ulepszyć.

The reason I have a ridiculous pinata there

Mam tu tę absurdalną pinatę,

is one team pooled their money and bought a pinata,

ponieważ jedna z grup zrzuciła się na pinatę,

a później rozbili ją, wypadły słodycze i tak dalej.

they smashed the pinata, the candy fell out and things like that.

Niepoważna drobnostka,

A silly, trivial thing to do,

but think of the difference on a team that didn't do that at all,

ale pomyślcie, jak różni ich to od grupy, która nic nie zrobiła.

Dostali 15 euro, włożyli do kieszeni,

that got 15 euro, put it in their pocket, maybe bought themselves a coffee,

może kupili sobie kawę. Porównajcie to z grupami

or teams that had this pro-social experience

zachęconymi do prospołecznej postawy,

where they bonded together to buy something and do a group activity.

które zjednoczył wspólny zakup i rozrywka.

Grupy prospołeczne sprzedają więcej niż te,

What we see is that the teams that are pro-social sell more stuff

które wydają na siebie.

than the teams that only got money for themselves.

Można o tym myśleć tak,

One way to think of it is: for every 15 euro you give people for themselves,

że kiedy ktoś dostaje 15 euro tylko dla siebie,

wkłada je do kieszeni i nie robi niczego nowego.

they put it in their pocket and don't do anything different than before.

Nie można tak zarobić więcej.

You don't get money from that;

Traci się, bo nie ma motywacji do lepszego działania.

you lose money, since it doesn't motivate them to perform better.

Gdy grupa ma wydać na innych,

But when you give them 15 euro to spend on their teammates,

znaczenie lepiej idzie jej sprzedaż,

they do so much better on their teams

więc dużo się zyskuje przez taką inwestycję.

that you actually get a huge win on investing this kind of money.

Zdaję sobie sprawę, że pewnie myślicie,

You're probably thinking to yourselves, this is all fine,

że wszystko to brzmi dobrze,

but there's a context that's incredibly important for public policy,

ale jest kontekst społeczny,

przez który nie przeniesiemy tego na politykę.

and I can't imagine it would work there.

Jeśli wam nie pokażę, jak to działa tutaj,

And if he doesn't show me that it works here,

to nie uwierzycie w ani jedno słowo.

I don't believe anything he said.

Myślicie teraz o grze w dwa ognie.

I know what you're all thinking about are dodgeball teams.

(Śmiech)

(Laughter)

This was a huge criticism that we got,

Krytycy mówią, że jeśli nie udowodnimy tego

that if you can't show it with dodgeball teams, this is all stupid.

na drużynach dwóch ogni,

nasza teoria jest brednią.

So we went and found these dodgeball teams and infiltrated them,

Więc zbadaliśmy takie drużyny

taką samą procedurą.

and did the exact same thing as before.

Część dostała kasę na siebie.

So we give people on some teams money to spend on themselves.

W innych daliśmy członkom pieniądze

Other teams, we give them money to spend on their dodgeball teammates.

do wydania na innych członków drużyny.

The teams that spend money on themselves

Tam, gdzie wydawano na siebie,

have the same winning percentages as before.

statystyki wygranych nie wzrosły.

Tam, gdzie wydawano na innych,

The teams we give the money to spend on each other

zaszła duża zmiana

become different teams;

they dominate the league by the time they're done.

i od eksperymentu dominują w lidze.

Patrząc przekrojowo,

Across all of these different contexts --

na życie osobiste i zawodowe,

your personal life, you work life, even things like intramural sports --

a nawet wewnątrzszkolne sporty,

we see spending on other people has a bigger return for you

widzimy, że wydawanie na innych

niesie większy zysk.

than spending on yourself.

So if you think money can't buy happiness, you're not spending it right.

Jeśli myślicie, że pieniądze szczęścia nie dają,

to znaczy, że źle je wydajecie.

The implication isn't you should buy this product instead of that product,

Nie chodzi o wybranie najlepszego produktu,

tak nie damy sobie szczęścia.

and that's the way to make yourself happier.

Przestańcie myśleć o tym,

It's that you should stop thinking about which product to buy for yourself,

co sobie kupić.

Spróbujcie dzielić się z innymi.

and try giving some of it to other people instead.

And we luckily have an opportunity for you.

Mamy dla was taką możliwość.

DonorsChoose.org is a nonprofit for mainly public school teachers

DonorsChoose.org to organizacja non-profit,

dla nauczycieli w szkołach o ograniczonych budżetach.

in low-income schools.

They post projects like,

Nauczyciele zamieszczają swoje projekty:

"I want to teach Huckleberry Finn and we don't have the books,"

"Chcę uczyć o Tomku Sawyerze, ale nie mamy książek".

"Chcę na przyrodzie wykorzystać mikroskop,

or, "I want a microscope to teach my students science

ale szkoła nie ma mikroskopu".

and we don't have a microscope."

Możemy pomóc im kupić materiały.

You and I can go on and buy it for them.

Nauczyciele i dzieciaki wam podziękują.

The teacher and the kids write you thank-you notes,

sometimes they send pictures of them using the microscope.

Wyślą zdjęcie, jak korzystają z mikroskopu.

To coś nadzwyczajnego.

It's an extraordinary thing.

Wejdźcie na stronę i przestawcie się

Go to the website and start yourself on the process of thinking

na myślenie mniej o tym, jak wydać na siebie,

less about "How can I spend money on myself?"

a więcej o tym, jak swoje 5 albo 15 dolarów

and more about "If I've got five dollars or 15 dollars,

przeznaczyć na korzyści dla innych.

what can I do to benefit other people?"

Bo ostatecznie właśnie takie myślenie

Ultimately, when you do that, you'll find you benefit yourself much more.

i wam przyniesie korzyść. Dziękuję.

Thank you.

(Brawa)

(Applause)