Can we eat to starve cancer? | William Li

Translator: Marko Marcevski Reviewer: Sasha Stamenkovski

Good afternoon.

Добар ден.

There's a medical revolution happening all around us,

Се случува медицинска револуција околу нас,

and it's one that's going to help us conquer

која ќе ни помогне да ги победиме

some of society's most dreaded conditions,

некои од најзастрашувачките состојби на нашето општество,

including cancer.

вклучувајќи го и ракот.

The revolution is called angiogenesis,

Револуцијата се вика ангиогенеза,

and it's based on the process that our bodies use to grow blood vessels.

и е базирана на процесот

кој нашите тела го користат за да растат нови крвни садови.

So why should we care about blood vessels?

Зошто би се грижеле околу крвните садови ?

Well, the human body is literally packed with them --

Па, човечкото тело е буквално преполно со нив,

60,000 miles worth in a typical adult.

со должина од 60,000 милји кај просечна возрасна личност.

End to end, that would form a line that would circle the earth twice.

Од крај до крај, тоа ќе направи линија

која би ја обиколила земјата двапати.

The smallest blood vessels are called capillaries.

Најмалите крвни садови се викаат капилари.

We've got 19 billion of them in our bodies.

Имаме 19 милијарди такви во нашите тела.

And these are the vessels of life,

И овие се садовите на животот,

and as I'll show you, they can also be the vessels of death.

и како што ќе ви покажам,

тие исто така можат да бидат садови на смртта.

Now, the remarkable thing about blood vessels

Сега најинтересната работа околу крвните садови

is that they have this ability

е нивната способност

to adapt to whatever environment they're growing in.

да се адаптираат на било која средина во која растат.

На пример, во црниот дроб формираат канали

For example, in the liver, they form channels to detoxify the blood;

за да ја детоксифицираат крвта.

in the lungs, they line air sacs for gas exchange.

Во дробовите, тие ги опшиваат воздушните кесиња за размена на гасови.

In muscle, they corkscrew,

Во мускулите, се усукуваат за да можат мускулите да се контрахираат

so that muscles can contract without cutting off circulation.

без да ја прекинат циркулацијата.

And in nerves, they course along like power lines,

И во нервите, тие се простираат како енергетски линии,

keeping those nerves alive.

одржувајќи ги нервите живи.

We get most of these blood vessels

И сите овие крвни садови ги добиваме

when we're actually still in the womb.

уште кога сме во матката.

Тоа значи дека, кај возрасните,

And what that means is that as adults,

blood vessels don't normally grow.

крвните садови обично не растат,

Except in a few special circumstances.

освен во некои специјални случаи.

In women, blood vessels grow every month,

Кај жените, крвните садови растат секој месец

to build the lining of the uterus.

за да ја изградат опшивката на утерусот (матката).

During pregnancy, they form the placenta,

За време бременоста, тие ја формираат плацентата,

which connects mom and baby.

која ја спојува мајката со бебето.

And after injury, blood vessels actually have to grow under the scab

И после повреда, крвните садови

всушност мораат да растат под крастата

in order to heal a wound.

со цел да се залечи раната.

And this is actually what it looks like,

Тоа всушност вака изгледа.

hundreds of blood vessels, all growing toward the center of the wound.

Стотици крвни садови

растат кон центарот на раната.

So the body has the ability to regulate

Тоа значи телото ја има можноста да го регулира

the amount of blood vessels that are present at any given time.

бројот на крвни садови кои се активни во секое време.

It does this through an elaborate and elegant system of checks and balances,

Го прави тоа преку комплициран

и елегантен систем на проверки и балансирање,

stimulators and inhibitors of angiogenesis,

стимулатори и инхибитори на ангиогенезата,

such that, when we need a brief burst of blood vessels,

кои, ако ни треба краткотрајно дополнување од крвни садови,

the body can do this by releasing stimulators,

телото може да го направи тоа со ослободување стимулатори,

proteins called angiogenic factors,

протеини кои се викаат ангиогенични фактори

that act as natural fertilizer, and stimulate new blood vessels to sprout.

кои делуваат како природно ѓубриво

и го стимулираат про'ртувањето на нови крвни садови.

When those excess vessels are no longer needed,

И кога тие вишок садови не се веќе потребни,

the body prunes them back to baseline,

телото ги пресушува враќајќи ги назад на првобитната состојба

using naturally-occurring inhibitors of angiogenesis.

користејќи природни инхибитори на ангиогенезата.

There are other situations where we start beneath the baseline,

Има и други ситуации каде почнуваме под базичната состојба,

и треба да пораснеме повеќе крвни садови за да се вратиме на нормално ниво.

and we need to grow more blood vessels, just to get back to normal levels --

Тоа е на пример, после повреда.

for example, after an injury --

И телото може да го стори и тоа истотака,

and the body can do that too, but only to that normal level,

но само до нормалното ниво,

that set point.

до таа одредена точка.

But what we now know, is that for a number of diseases,

Но она што го знаме е дека за некои болести,

there are defects in the system,

постојат дефекти во системот,

where the body can't prune back extra blood vessels,

каде телото не може да ги пресуши вишокот крвни садови

or can't grow enough new ones in the right place at the right time.

или не може да произведе доволно од новите

на вистинското место во вистинско време.

And in these situations, angiogenesis is out of balance.

И во овие ситуации , ангиогенезата

е вон рамнотежа.

And when angiogenesis is out of balance,

А кога ангиогенезата е надвор од рамнотежа,

a myriad of diseases result.

цел спектар на болести се појавуваат.

For example, insufficient angiogenesis -- not enough blood vessels --

На пример, недоволна ангиогенеза,

не доволно крвни садови,

leads to wounds that don't heal, heart attacks,

доведува до рани кои не зараснуваат, срцеви удари,

legs without circulation, death from stroke,

нозе со слаба циркулација, смрт од мозочен удар,

nerve damage.

нервни оштетувања.

And on the other end, excessive angiogenesis --

И од друга страна, прекумерна ангиогенеза,

премногу крвни садови, ги помагаат болестите.

too many blood vessels -- drives disease,

and we see this in cancer, blindness,

И ова го гледаме кај ракот, слепилото,

arthritis, obesity, Alzheimer's disease.

артритис, прекумерна дебелина,

Алцхајмерова болест.

In total, there are more than 70 major diseases

Се на се, има повеќе од 70 сериозни болести,

affecting more than a billion people worldwide,

кои афектираат повеќе од милијарда луѓе низ цел свет,

that all look on the surface to be different from one another,

кои на површина изгледаат сосема различни една од друга,

но всушност ја делат

but all actually share abnormal angiogenesis

абнормалната ангиогенеза

as their common denominator.

како заеднички именител.

And this realization is allowing us to re-conceptualize

И ова сознание ни овозможува

да ги реконципираме

the way that we actually approach these diseases,

начините на кои им приоѓаме на овие болести

by controlling angiogenesis.

преку контролирање на ангиогенезата.

Now, I'm going to focus on cancer,

Сега ќе се фокусирам на ракот

because angiogenesis is a hallmark of cancer --

бидејќи ангиогенезата е главно обележје на ракот,

every type of cancer.

секој тип на рак.

So here we go.

Одиме.

This is a tumor: dark, gray, ominous mass growing inside a brain.

Ова е тумор, темна , сива, застрашувачка маса

која расте во мозокот.

And under the microscope,

И под микроскоп, може да видите

you can see hundreds of these brown-stained blood vessels,

стотици од овие кафени точкасти крвни садови,

capillaries that are feeding cancer cells,

капилари кои ги хранат ќелиите на ракот,

bringing oxygen and nutrients.

носејќи кислород и нутриенти.

But cancers don't start out like this,

Но раковите не почнуваат вака.

and in fact, cancers don't start out with a blood supply.

Всушност, ракот не почнува со

врски со крвниот ток.

They start out as small, microscopic nests of cells,

Тие почнуваат како мали, микроскопски гнезда на ќелии

that can only grow to one half a cubic millimeter in size.

кои можат да пораснат

само до половина кубен милиметар во големина.

That's the tip of a ballpoint pen.

Тоа е врвот на едно пенкало.

Then they can't get any larger because they don't have a blood supply,

Потоа не можат да пораснат повеќе бидејќи немаат прилив на крв,

па немаат доволно кислород и нутриенти.

so they don't have enough oxygen or nutrients.

In fact, we're probably forming these microscopic cancers

И всушност, ние веројатно ги формираме овие

микроскопски ракови цело време низ нашето тело.

all the time in our body.

Autopsy studies from people who died in car accidents

Аутопсиски истражувања на луѓе кои загинале во сообраќајки

have shown that about 40 percent of women between the ages of 40 and 50

покажуваат дека околу 40% од жените

на возраст од 40 до 50 години

actually have microscopic cancers in their breasts.

всушност имаат микроскопски

ракови во нивните гради.

About 50 percent of men in their 50s and 60s

Околу 50% од мажите во нивните 50-ти и 60-ти

have microscopic prostate cancers,

имаат микроскопски ракови на простата.

and virtually 100 percent of us, by the time we reach our 70s,

И речиси 100% од нас

кога ќе стигнеме 70 години

will have microscopic cancers growing in our thyroid.

ќе имаме микроскопски ракови кои растат во нашата тироида.

Yet, without a blood supply,

Сепак, без прилив на крв,

most of these cancers will never become dangerous.

повеќето од овие ракови

никогаш нема да станат опасни.

Dr. Judah Folkman, who was my mentor

Др. Јуда Фолкман, кој ми беше ментор,

and who was the pioneer of the angiogenesis field,

и кој беше пионер на полето на ангиогенезата,

once called this "cancer without disease."

ова го нарече „рак без болеста“.

So the body's ability to balance angiogenesis,

Така способноста на телото да ја балансира ангиогенезата,

when it's working properly,

кога работи како што треба,

prevents blood vessels from feeding cancers.

ги спречува крвните садови да ги хранат раковите.

And this turns out to be

И ова по се изгледа е

one of our most important defense mechanisms

еден од нашите најважни одбранбени механизми

against cancer.

против ракот.

In fact, if you actually block angiogenesis

Всушност, ако ја спречите ангиогенезата

and prevent blood vessels from ever reaching cancer cells,

и спречите крвните садови да ги достигнат клетките на ракот,

туморите едноставно не можат да пораснат.

tumors simply can't grow up.

But once angiogenesis occurs,

Но штом еднаш ќе почне ангиогенезата,

cancers can grow exponentially.

ракот може да расте експоненцијално.

And this is actually how a cancer goes from being harmless,

И ова е начинот на кој

ракот преоѓа од

to being deadly.

неопасен во смртоносен.

Cancer cells mutate,

Ќелиите на ракот мутираат

and they gain the ability to release lots of those angiogenic factors,

и ја добиваат способноста да ослободат

многу од овие ангиогенетски фактори, природното ѓубриво,

natural fertilizer,

that tip the balance in favor of blood vessels invading the cancer.

кое ја преместува рамнотежата кон тоа да крвните садови го

нападнат ракот.

And once those vessels invade the cancer,

И штом тие садови го нападнат ракот,

it can expand, it can invade local tissues,

тој може да се шири, да ги напаѓа локаните ткива.

and the same vessels that are feeding tumors

И истите садови кои ги хранат туморите,

allow cancer cells to exit into the circulation as metastases.

дозволуваат клетки од ракот да влезат во циркулацијата

како метастази.

And unfortunately, this late stage of cancer

И, за несреќа, овој доцен стадиум на ракот

is the one at which it's most likely to be diagnosed,

е моментот кога најверојатно ќе

биде дијагностициран,

when angiogenesis is already turned on,

кога ангиогенезата е веќе вклучена,

and cancer cells are growing like wild.

и ќелиите на ракот растат како луди.

So, if angiogenesis is a tipping point

Така ако ангиогенезата

е точката на прекршување

between a harmless cancer and a harmful one,

меѓу неопасен и опасен рак,

then one major part of the angiogenesis revolution

тогаш eден голем дел од револуцијата ангиогенеза

is a new approach to treating cancer

е нов пристап кон лечењето на ракот

by cutting off the blood supply.

со прекинување на неговата исхрана со крв.

We call this antiangiogenic therapy,

Ова го нарекуваме антиангиогена терапија,

and it's completely different from chemotherapy,

и е комплетно различна од хемотерапијата

because it selectively aims

бидејќи елективно цели на

at the blood vessels that are feeding the cancers.

крвните садови кои го хранат ракот.

We can do this because tumor blood vessels are unlike normal, healthy vessels

Ова можеме да го сториме бидејќи

крвните садови во туморот се различни од нормалните, здрави садови

кои ги гледаме во другите делови од телото.

we see in other places of the body --

they're abnormal, they're very poorly constructed,

Тие се абнормални;

тие се лошо конструирани;

and because of that, they're highly vulnerable

и поради тоа, тие се многу ранливи

to treatments that target them.

за третманот кој е таргетиран кон нив.

In effect, when we give cancer patients antiangiogenic therapy --

Kако резултат, кога ќе им дадеме на пациентите од рак

антиангиогена терапија --

here, an experimental drug for a glioma,

овде, имаме експериментален лек за глиома,

which is a type of brain tumor --

које е тип на мозочен тумор --

you can see that there are dramatic changes that occur

може да видите дека се случуваат драматични промени

when the tumor is being starved.

кога туморот ќе го изгладниме од крв.

Here's a woman with a breast cancer,

Овде е жена со рак на дојката

being treated with the antiangiogenic drug called Avastin,

која е третирана со антиангиоген лек наречен Авастин,

which is FDA approved.

кој е одобрен од ФДА.

And you can see that the halo of blood flow

Може да забележите дека прстенот од крвни садови

disappears after treatment.

исчезнува после третманот.

Well, I've just shown you two very different types of cancer

Ви покажав

два многу различни типови на рак

that both responded to antiangiogenic therapy.

кои реагираа на антиангиогена терапија.

So a few years ago, I asked myself,

Така, пред неколку години, се прашав

"Can we take this one step further and treat other cancers,

„Можеме ли да одиме чекор понатаму,

и да лечиме и други типови рак,

even in other species?"

дури и во други видови?“

So here is a nine year-old boxer named Milo,

Така овде имате 9 годишен боксер кој се вика Мило

who had a very aggressive tumor

кој имаше многу агресивен тумор

called a malignant neurofibroma growing on his shoulder.

наречен малигнa неурофиброма кој растеше на неговот рамо.

It invaded into his lungs.

ги имаше нападнато и неговите плуќа.

His veterinarian only gave him three months to live.

Неговиот ветеринар му даде 3 месеци живот.

So we created a cocktail of antiangiogenic drugs

Па така креиравме коктел од антиангиогени лекови

that could be mixed into his dog food,

кои можеа да се помешаат со неговата храна

as well as an antiangiogenic cream,

како и антиангиогена крема

that could be applied on the surface of the tumor.

која можеше да се нанесе на површината од туморот.

And within a few weeks of treatment,

И после неколку недели од третманот,

we were able to slow down that cancer's growth,

можевме да го успориме растот на ракот

such that we were ultimately able to extend Milo’s survival

така што на крај можевме да го продолжиме животот на Мило

to six times what the veterinarian had initially predicted,

до 6 пати од тоа што му го предвиде ветеринарот,

all with a very good quality of life.

и притоа со добар квалитет на животот.

And we've subsequently treated more than 600 dogs.

Потоа третиравме повеќе од 600 кучиња.

We have about a 60 percent response rate,

Имаме околу 60 % стапка на реакција

and improved survival for these pets

и подобрено преживување на овие миленици

that were about to be euthanized.

кои требаше да одат на еутаназија.

So let me show you a couple of even more interesting examples.

Да ви покажам неколку

уште поинтересни примери.

This is 20-year-old dolphin living in Florida,

Ова е 20 годишен делфин кој живее во Флорида,

and she had these lesions in her mouth

и таа имаше лезии на устата

that, over the course of three years,

кои во период од 3 години,

developed into invasive squamous cell cancers.

се развија во инвазивни сквамус рак ќелии.

So we created an antiangiogenic paste.

Па така креиравме антиангиогена паста.

We had it painted on top of the cancer three times a week.

Ја премачкувавме преку ракот

три пати неделно.

And over the course of seven months,

И во период на 7 месеци,

the cancers completely disappeared,

ракот комплетно исчезна,

and the biopsies came back as normal.

и биопсиите се вратија на нормала.

Here's a cancer growing on the lip

Еве рак кој расте на усни

of a Quarter Horse named Guinness.

на коњ кој се вика Гинис.

It's a very, very deadly type of cancer called an angiosarcoma.

Тоа е многу, многу смртоносен тип на рак наречен ангиосаркома.

It had already spread to his lymph nodes,

Се имаше веќе проширено во неговите лимфни јазли,

so we used an antiangiogenic skin cream for the lip,

па така користевме антиангиогена крема за кожа за усните

and the oral cocktail, so we could treat from the inside as well as the outside.

и орален коктел, за да може да го третираме од внатре

како и од надвор.

And over the course of six months,

Во период од 6 месеци,

he experienced a complete remission.

тој доживеа комплетно повлекување.

And here he is six years later,

И еве го 6 години подоцна,

Guinness, with his very happy owner.

Гинис, со својот многу среќен сопственик.

(Applause)

(Аплауз)

Now obviously, antiangiogenic therapy could be used for a wide range of cancers.

Е сега, очигледно, антиангиогената терапија

може да биде користена за широк спектар на ракови.

And in fact, the first pioneering treatments

И , всушност, првите третмани,

for people as well as dogs,

за луѓе, како и за кучиња,

are already becoming available.

веќе стануваат достапни.

There are 12 different drugs, 11 different cancer types.

Има 12 различни типови лекови, 11 различни типови рак,

But the real question is:

но вистинското прашање е:

How well do these work in practice?

Колку добро функционираат во пракса?

So here's actually the patient survival data

Еве ги реалните податоци за преживување на пациентите

from eight different types of cancer.

од 8 различни типови на рак.

The bars represent survival time

Столбчињата претставуваат времиња на преживување

taken from the era in which there was only chemotherapy,

земени од ерата

кога имавме само хемотерапија,

or surgery, or radiation available.

или хирургија, или радијација.

But starting in 2004,

Но почнувајќи од 2004,

when antiangiogenic therapies first became available,

кога антиангиогените терапии прво станаа достапни,

па може да видите дека има

you can see that there has been a 70 to 100 percent improvement in survival

70 до 100%

подобрување во ратата на преживување

for people with kidney cancer, multiple myeloma,

за луѓето со рак на бубрезите, мултипла миелома,

colorectal cancer, and gastrointestinal stromal tumors.

колоректален рак, и гастроинтестиналните стромал тумори.

That's impressive.

Тоа е импресивно.

But for other tumors and cancer types,

Но за други типови на тумори и ракови,

the improvements have only been modest.

подобрувањата беа доста скромни.

So I started asking myself,

Почнав да се прашувам себеси,

"Why haven't we been able to do better?"

„Зошто не можевме да направиме повеќе?“

And the answer, to me, is obvious:

И одговорот, за мене, е очигледен;

we're treating cancer too late in the game,

Го лечиме ракот многу доцна во процесот,

when it's already established,

кога е веќе воспоставен,

and oftentimes, it's already spread or metastasized.

и, често, е веќе раширен или метастазиран.

And as a doctor,

И како лекар, знам

I know that once a disease progresses to an advanced stage,

дека, штом болеста има толку напреднато,

achieving a cure can be difficult, if not impossible.

успехот да се излечи

може да биде тежок, ако не и невозможен.

So I went back to the biology of angiogenesis, and started thinking:

Па така се вратив назад на биологијата

на ангиогенезата

и почнав да размислувам:

Could the answer to cancer be preventing angiogenesis,

Може ли одговорот за ракот

да биде спречување на ангиогенеза,

beating cancer at its own game,

победувајќи го ракот во сопствената игра

so the cancers could never become dangerous?

па така раковите да неможат никогаш да станат опасни ?

This could help healthy people,

Ова ќе може да им помогне на здравите луѓе

as well as people who've already beaten cancer once or twice,

како и луѓето кои го победиле ракот

еднаш или два пати

and want to find a way to keep it from coming back.

и сакаат да најдат начин да го спречат да се појави пак.

So to look for a way to prevent angiogenesis in cancer,

Така за да најдам начин за превенција на ангиогенеза кај ракот,

I went back to look at cancer's causes.

се вратив назад на причините за ракот.

And what really intrigued me,

Она што навистина ме заинтригира

was when I saw that diet accounts for 30 to 35 percent

беше кога видов дека исхраната

влегува во 30 до 35%

of environmentally-caused cancers.

од причините за ракови поврзани со животната средина.

Now the obvious thing is to think about what we could remove from our diet,

Сега , очигледното нешто што ми текна е

што би можеле да тргнеме од нашата исхрана, што да извадиме.

what to strip out, take away.

But I actually took a completely opposite approach,

Но, всушност јас заземав комплетно спротивен пристап

and began asking: What could we be adding to our diet

и почнав да се прашувам: Што може да додадеме во нашата исхрана

that's naturally antiangiogenic,

кое е природно антиангиогено,

and that could boost the body's defense system,

кое ќе го засили одбранбениот систем на телото

and beat back those blood vessels that are feeding cancers?

и ќе ги победи тие крвни садови кои ги хранат раковите ?

In other words, can we eat to starve cancer?

Со други зборови, можеме ли да јадеме за да го изгладниме ракот?

(Laughter)

Па, одговорот е да.

Well, the answer is yes, and I'm going to show you how.

И ќе ви покажам како.

And our search for this has taken us to the market,

Нашето истражување за ова

не однесе на пазарите , на фармите и во шкафчињата со зачини

the farm and to the spice cabinet,

because what we've discovered

бидејќи она што откривме е

is that Mother Nature has laced a large number

дека мајката природа ги пронижала голем број

of foods and beverages and herbs

на јадења и пијалоци и билки

with naturally-occurring inhibitors of angiogenesis.

со природни инхибитори

на ангиогенезата.

Here's a test system we developed.

Така има систем кој го развивме.

At the center is a ring

Во центарот е прстен од кој стотици крвни садови

from which hundreds of blood vessels are growing out in a starburst fashion.

растат во форма на зраци.

И може да го користиме овој систем

And we can use this system to test dietary factors

за да тестираме фактори на исхрана

at concentrations that are obtainable by eating.

во концентрации кои се можни да се добијат со јадење.

Let me show you what happens

Да ви покажам што се случува кога ќе ставиме

when we put in an extract from red grapes.

екстракт од црвено грозје.

The active ingredient is resveratrol,

Активната состојка е ресвератрол.

it's also found in red wine.

Исто така се наоѓа во црвено вино.

This inhibits abnormal angiogenesis,

Ова ја инхибира абнормалната ангиогенеза

by 60 percent.

за 60%.

Here's what happens when we added an extract from strawberries.

Еве што се случува кога ќе додадеме екстракт од јагоди.

It potently inhibits angiogenesis.

Потенцијално ја инхибира ангиогенезата.

And extract from soybeans.

И екстрактот од зрна од соја.

And here is a growing list

И еве ја растечката листа на нашите

of antiangiogenic foods and beverages that we're interested in studying.

антиангиогени храни и пијалоци

за кои сме заинтересирани да ги проучуваме.

For each food type,

И за секој тип на храна,

we believe that there are different potencies

веруваме дека има различна јачина

within different strains and varietals.

во различни нишки и подврсти.

And we want to measure this because,

Сакаме да го измериме ова бидејќи,

well, while you're eating a strawberry

додека јадете јагода

or drinking tea,

или пиете чај,

why not select the one that's most potent

зошто да не го изберете оној кој е најмоќен во

for preventing cancer?

спречувањето рак.

So here are four different teas that we've tested.

Така еве ги четирите различни чаеви кои ги тестиравме.

They're all common ones: Chinese jasmine, Japanese sencha,

Сите се доста вообичаени,

Кинески јасмин, Јапонска сенча,

Earl Grey and a special blend that we prepared,

Ерл Греј и специјална мешавина која ние ја подготвивме.

and you can see clearly that the teas vary in their potency,

И може да видите јасно

дека чаевите имаат разлика во нивната моќност

from less potent to more potent.

од помалку до повеќе моќни.

Но она што е многу кул

But what's very cool

is when we combine the two less potent teas together,

е дека всушност нашата комбинација од двата

помалку јаки чаеви,

the combination, the blend, is more potent than either one alone.

комбинацијата, смесата,

е помоќна од самите нив.

This means there's food synergy.

Ова значи дека има синергија во храната.

Here's some more data from our testing.

Еве уште податоци од нашите тестови.

Now in the lab, we can simulate tumor angiogenesis,

Сега, во лабораторија, симулираме ангиогенеза на тумор

represented here in a black bar.

претставено овде со црното столбче.

And using this system, we can test the potency of cancer drugs.

И користејќи го овој систем може да ја тестираме силата на лековите за рак.

So the shorter the bar,

Колку е пократко столбчето,

the less angiogenesis -- that's good.

помалку ангиогенеза, тоа е добро.

And here are some common drugs

И еве некои познати лекови

that have been associated with reducing the risk of cancer in people.

на кои им се припишува намалување на ризикот

од рак кај луѓето.

Statins, nonsteroidal anti-inflammatory drugs,

Статини, не стероидни анти-инфламаторни лекови

и уште некои други,

and a few others -- they inhibit angiogenesis, too.

исто така ја инхибираат ангиогенезата.

And here are the dietary factors

И овде се факторите на исхраната

going head-to-head against these drugs.

кои одат рамо до рамо со овие лекови.

You can see they clearly hold their own,

Kако што гледате, тие лесно се одржуваат

and in some cases, they're more potent than the actual drugs.

и во некои случаи се посилни

од лековите.

Soy, parsley, garlic, grapes, berries.

Соја, магдонос, лук

грозје, зрнести плодови,

I could go home and cook a tasty meal using these ingredients.

Можам да отидам дома и да зготвам вкусно јадење

користејќи ги овие состојки.

Imagine if we could create the world's first rating system,

Замислете ако може да го креираме

првиот светски систем на рангирање

in which we could score foods

во кој може да ги бележиме типовите храна

according to their antiangiogenic, cancer-preventative properties.

според нивните антиангиогени

карактеристики за заштита од рак.

And that's what we're doing right now.

Тоа е она на кое работиме сега.

Now, I've shown you a bunch of lab data,

Ви покажав купче податоци,

and so the real question is:

и вистинското прашање е:

What is the evidence in people

Какви се доказите кај луѓето

that eating certain foods can reduce angiogenesis in cancer?

дека јадењето одредени храни ја намалува

ангиогенезата кај ракот?

Well, the best example I know

Најдобрите примери кои ги знам

is a study of 79,000 men followed over 20 years,

е студија врз 79000 мажи

која ги прати во рок од 20 години,

in which it was found that men who consumed cooked tomatoes

во која е пронајдено дека мажите кои консумирале

готвени домати два или три пати неделно

two to three times a week,

had up to a 50 percent reduction

имаат до 50% намалување на

in their risk of developing prostate cancer.

ризикот да развијат рак на простата.

Now, we know that tomatoes are a good source of lycopene,

Сега, знаеме дека доматите се добар извор на ликопен,

and lycopene is antiangiogenic.

и ликопен е антиангиогеник.

But what's even more interesting from this study,

Но она што е поинтересно од оваа студија

is that in those men who did develop prostate cancer,

е дека мажите кај кои се појавил рак на простата,

those who ate more servings of tomato sauce,

и кои јаделе повеќе порции сос од домати

actually had fewer blood vessels feeding their cancer.

всушност имале помалку крвни садови кои

го хранеле нивниот рак.

So this human study is a prime example

Така оваа човечка студија е примарен доказ

of how antiangiogenic substances present in food and consumed at practical levels,

за тоа како антиангиогенетските супстанци

присутни во храната и консумирани на практични (реални) нивоа

can have an impact on cancer.

можат да влијаат на ракот.

And we're now studying the role of a healthy diet --

И сега проучуваме

каква улога има здравата исхрана

with Dean Ornish at UCSF and Tufts University --

со Дин Орниш и универзитетот на Сан Франциско и Туфтс Универзитетот

the role of this healthy diet on markers of angiogenesis

за улогата на оваа здрава исхрана врз маркерите за ангиогенеза

that we can find in the bloodstream.

кои може да ги најдеме во крвниот ток.

Obviously, what I've shared with you has some far-ranging implications,

Сега, очигледно, она што го споделив има далекусежни импликации

even beyond cancer research.

дури и надвор од истражувањето за ракот.

Because if we're right, it could impact consumer education,

Бидејќи ако сме во право, може да влијае на едукација на потрошувачите,

food services, public health

прехрамбените услуги, јавното здравство

and even the insurance industry.

па дури и на осигурителната индустрија.

And in fact, some insurance companies

Всушност, некои осигурителни компании

are already beginning to think along these lines.

веќе започнуваат да размислуваат во таа насока.

Check out this ad from BlueCross BlueShield of Minnesota.

Видете ја оваа реклама од Блу Крос Блу Шилд од Минесота.

For many people around the world,

И за многу луѓе во светот,

dietary cancer prevention may be the only practical solution,

превенцијата на рак преку исхраната

можеби е единственото практично решение

because not everybody can afford expensive end-stage cancer treatments,

бидејќи не секој може да си ги дозволи скапите третмани на рак,

but everybody could benefit from a healthy diet

но секој може да има корист од

здрава исхрана базирана на локални, одржливи,

based on local, sustainable, antiangiogenic crops.

антиангиогени посеви.

Now, finally,

На крајот,

I've talked to you about food,

зборував за храната,

and I've talked to you about cancer,

зборував за ракот,

so there's just one more disease that I have to tell you about,

сега има уште една болест за која мора да ви кажам

and that's obesity.

а тоа е прекумерната дебелина.

Because it turns out that adipose tissue -- fat --

Како што се испостави

адипозното ткиво, салото,

is highly angiogenesis-dependent.

е многу зависно од ангиогенезата.

And like a tumor, fat grows when blood vessels grow.

И, како и туморите, салото расте кога се шират крвните садови.

So the question is:

Па прашањето е: Можеме ли да го намалиме салото

Can we shrink fat by cutting off its blood supply?

ако го намалиме дотурот на крв?

The top curve shows the body weight of a genetically obese mouse

Горната крива ви ја покажува телесната тежина

на генетски прекумерно дебело глувче

that eats nonstop until it turns fat,

кое јаде нон-стоп,

додека не се претвори во тениско топче.

like this furry tennis ball.

(Laughter)

And the bottom curve is the weight of a normal mouse.

А долната крива е тежината на нормално глувче.

If you take the obese mouse

Ако земете дебело глувче и му дадете

and give it an angiogenesis inhibitor, it loses weight.

ангиогенетски инхибитор, тоа губи тежина.

Stop the treatment, gains the weight back. Restart the treatment, loses the weight.

Ако престанете со третманот, повторно качува тежина.

Стартувајте го третманот, повторно губи тежина.

Stop the treatment, it gains the weight back.

Престанате со третманот, повторно качува тежина.

And, in fact, you can cycle the weight up and down

Всушност, може да се движите горе долу со тежината

со едноставно инхибирање на ангиогенезата.

simply by inhibiting angiogenesis.

So this approach that we're taking for cancer prevention

Така пристапот кој го правиме кон превенција на ракот

may also have an application for obesity.

може исто така да има примена

и кај прекумерната дебелина.

The truly interesting thing about this

Највчудовидувачката и интересна работа околу ова е

is that we can't take these obese mice

дека не можеме да ги натераме дебелите глувчиња

and make them lose more weight

да изгубат повеќе тежина

than what the normal mouse's weight is supposed to be.

од нормалната тежина за глувци.

In other words, we can't create supermodel mice.

Со други зборови, не може да направиме глувци супермодели.

(Смеа)

(Laughter)

And this speaks to the role of angiogenesis

И ова зборува за улогата на ангиогенезата

in regulating healthy set points.

во регулирањето на здравите почетни точки.

Albert Szent-Györgi once said,

Алберт Зент-Ѓорги еднаш рече дека,

"Discovery consists of seeing what everyone has seen,

„Откритието се содржи од тоа да го видите она што сите го гледаат,

and thinking what no one has thought."

ама размислувајќи го на начин на кој никој не го размислил.“

I hope I've convinced you

Се надевам дека ве убедив

that for diseases like cancer, obesity and other conditions,

дека, за болести како ракот, прекумерната дебелина и други состојби,

there may be a great power

може да се направи многу

in attacking their common denominator: angiogenesis.

со напаѓање на нивниот заеднички именител, ангиогенезата.

And that's what I think the world needs now.

И тоа е она што мислам дека му треба на светот сега. Ви Благодарам.

Thank you.

(Applause)

(Аплауз)

June Cohen: I have a quick question for you.

Џун Коен: Значи овие лекови не се --

JC: So these drugs aren't exactly in mainstream cancer treatments right now.

не се баш вообичаени третмани за рак во моментов.

For anyone out here who has cancer, what would you recommend?

За оние кои имаат рак,

што би им препорачале ?

Do you recommend pursuing these treatments now, for most cancer patients?

Дали им препорачувате да пратат вакви тремани, за повеќето пациенти од рак ?

Вилијам Ли: Сега има антиангиогенски третмани

William Li: There are antiangiogenic treatments

кои се одобрени од ФДА.

that are FDA approved,

and if you're a cancer patient,

И ако сте пациент заболен од рак

or working for one or advocating for one, you should ask about them.

или работите за некој или се борите за некој пациент,

треба да прашате за овие третмани.

And there are many clinical trials.

Има и многу клинички проби.

The Angiogenesis Foundation is following almost 300 companies,

Фондацијата за Ангиогенеза прати речиси 300 компании,

and there are about 100 more drugs in that pipeline.

има речиси над 100

лекови во тек на тестирање.

So, consider the approved ones,

Побарајте ги одобрените,

look for clinical trials,

видете кои се тестираат во клиниките,

but then between what the doctor can do for you,

но додека гледате што може лекарот да стори за вас,

we need to start asking what can we do for ourselves.

треба да размислите што може да направите сами за себе.

И ова е една од темите за кои зборував

This is one of the themes I'm talking about:

како да ја прифатиме силата да сториме за себеси, она

We can empower ourselves

to do the things that doctors can't do for us,

што лекарите не можат да сторат за нас,

which is to use knowledge and take action.

а тоа е да го користиме знаењето и да превземеме акција.

And if Mother Nature has given us some clues,

И ако мајката природа ни дала некои трагови,

we think there might be a new future in the value of how we eat,

мислам дека има нова иднина

во вредноста на она што го јадеме.

and what we eat is really our chemotherapy three times a day.

А тоа што го јадеме е вистински нашата хемотерапија три пати на ден.

JC: Right. And along those lines,

ЏК: Точно. И во линија на овие зборови

for people who might have risk factors for cancer,

за луѓето кои можеби имаат фактори на ризик од рак,

would you recommend pursuing any treatments prophylactically,

дали би им препорачале да ги пратат овие третмани од превентивна

or simply pursuing the right diet,

улога или едноставно да ја пратат точната диета

with lots of tomato sauce?

со многу сос од домати?

WL: Well, you know, there's abundant epidemiological evidence,

ВЛ: Знаете, има многу епидемиолошки докази.

and I think in the information age,

И сметам дека во информациското доба,

it doesn't take long to go to a credible source like PubMed,

не треба многу време за да се најде веродостоен извор

како Пубмед, или националната библиотека на медицина,

the National Library of Medicine,

to look for epidemiological studies for cancer risk reduction

за да се најдат епидемиолошките студии

за намалување на ризиците од ракот

based on diet and based on common medications.

базирани на исхраната и базирани на општи лекарства.

And that's certainly something that anybody can look into.

И ова е секако нешто кое секој може да го погледне.

JC: Okay. Well, thank you so much.

ЏК: ОК. Ви благодарам многу.

(Applause)

(Аплауз)