Militant atheism | Richard Dawkins

Translator: Hamazasp Danielyan Reviewer: Gohar Khachatryan

Այդ հրաշալի երաժշտությունը, որ հնչեց սկզբում,

That splendid music, the coming-in music,

"The Elephant March" from "Aida," is the music I've chosen for my funeral.

Աիդա օպերայի «Փղերի քայլերգ»-ը, ես այն ընտրել եմ որպես իմ հուղարկավորության երաժշտություն,

(Laughter)

(Ծիծաղ)

And you can see why. It's triumphal.

և դժվար չէ կռահել թե ինչու։ Այն հաղթական է։

I won't feel anything, but if I could,

Ես չեմ զգա ոչինչ, բայց եթե կարողայի զգալ որևէ բան,

I would feel triumphal at having lived at all,

ես ինձ հաղթանակած կզգայի, որ լիարժեք եմ ապրել

and at having lived on this splendid planet,

և ապրել եմ այս հրաշալի մոլորակի վրա,

and having been given the opportunity to understand

և ինձ հնարավորություն է տրվել հասկանալ

something about why I was here in the first place, before not being here.

ինչ որ բան այն մասին, թե ինչու եմ ես ապրել այստեղ նախքան մահանալը։

Can you understand my quaint English accent?

Արդյո՞ք հասկանալի է իմ յուրահատուկ անգլիական ակցենտը։

(Laughter)

Like everybody else, I was entranced yesterday by the animal session.

Ինչպես մյուս ներկաները ես նույնպես երեկ հիացմունք ապրեցի կենդանիներին նվիրված բաժնի ընթացքում։

Robert Full and Frans Lanting and others;

Ռոբերթ Ֆուլը և Ֆրանս Լանթինգը և մյուսները․․․

the beauty of the things that they showed.

նրանց ցուցադրած գեղեցկությունը։

The only slight jarring note was when Jeffrey Katzenberg said of the mustang,

Միակ թեթևակի հակասական դիտարկումը պատկանում էր Ջեֆրի Կացենբերգին, երբ նա մուստանգին անվանեց

"the most splendid creatures that God put on this earth."

«Աստծո կողմից ստեղծված ամենահիանալի էակն այս երկրի վրա»։

Now of course, we know that he didn't really mean that,

Մենք իհարկե գիտենք, որ նա ամենևին դա նկատի չուներ,

but in this country at the moment, you can't be too careful.

բայց այժմ այս երկրում չի կարելի չափից ավելի զգույշ լինել։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

I'm a biologist, and the central theorem of our subject: the theory of design,

Ես կենսաբան եմ և այս առարկայի առանցքային թեորեմը, ստեղծման թեորեմը

Darwin's theory of evolution by natural selection.

Դարվինի՝ բնական ընտրության միջոցով էվոլյուցիայի տեսությունն է։

In professional circles everywhere, it's of course universally accepted.

Մասնագիտական շրջանակներում ամենուր իհարկե այն ընդունվում է բոլորի կողմից։

In non-professional circles outside America, it's largely ignored.

Ոչ մասնագիտական շրջանակներում Ամերիկայից դուրս այն հիմնականում արհամարվում է։

But in non-professional circles within America,

Բայց Ամերիկայի ոչ մասնագիտական շրջանակներում

it arouses so much hostility --

այն այնքան բուռն թշնամություն է առաջացնում,

(Laughter)

(Ծիծաղ)

it's fair to say that American biologists are in a state of war.

որ հանգիստ կարելի է ասել, որ ամերիկացի կենսաբաները գտնվում են պատերզմական իրավիճակում։

The war is so worrying at present,

Ներկայումս այդ պատերազմը շատ անհանգստացնող է,

with court cases coming up in one state after another,

քանի որ մեկ նահանգում առաջ քաշված դատական գործին հաջորդում է մեկ այլ նահանգում առաջ քաշվածը։

that I felt I had to say something about it.

Այդ պատճառով որոշեցի, որ պետք է խոսեմ այդ մասին։

If you want to know what I have to say about Darwinism itself,

Եթե ուզում եք իմանալ, թե ես ինչ եմ կարծում դարվինիզմի մասին,

I'm afraid you're going to have to look at my books,

վախենում եմ, որ ստիպված եք լինելու կարդալ իմ գրքերը,

which you won't find in the bookstore outside.

որոնք դուք չեք գտնի դրսում գտնվող գրախանութում։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

Contemporary court cases

Ընթացիկ դատական գործերը

often concern an allegedly new version of creationism,

հաճախ դիտարկում են իբր նոր տարբերակ արարչագործության մասին,

called "Intelligent Design," or ID.

որ անվանվում է բանական ծրագրում կամ ԲԾ։

Don't be fooled. There's nothing new about ID.

Բայց չխաբվեք։ Այդպիսի բան գոյություն չունի։

It's just creationism under another name,

Դա նույն արարչագործությունն է այլ անունով։

rechristened -- I choose the word advisedly --

Վերակքնված, ես այդ բառը հատուկ եմ ընտրել,

(Laughter)

(Ծիծաղ)

for tactical, political reasons.

մարտավարական և քաղաքական նպատակներով։

The arguments of so-called ID theorists

Այսպես կոչված բանական ծրագրման կողմնակիցների փաստարկները

are the same old arguments that had been refuted again and again,

այն նույն հին փաստարկներն են, որոնք կրկին և կրկին հերքվել են

since Darwin down to the present day.

սկսած Դարվինից մինչև մեր օրերը։

There is an effective evolution lobby

Գոյություն ունի արդյունավետ գործող էվոլյուցիայի լոբբի,

coordinating the fight on behalf of science,

որ համակարգում է գիտության անունից մղվող պայքարը,

and I try to do all I can to help them,

և ես կանեմ ամեն ինչ նրանց օգնելու համար,

but they get quite upset when people like me dare to mention

բայց այդ լոբբիի ներկայացուցիչներն ահագին բացասական են վերաբերվում, երբ ինձ պես մարդիկ համարձակվում են նշել,

that we happen to be atheists as well as evolutionists.

որ մենք բացի էվոլյուցիայի տեսության կողմնակիցներ լինելուց զատ նաև աթեիստներ են։

They see us as rocking the boat, and you can understand why.

Նրանք համարում են, որ մենք նավակը հավասարակշռությունից զրկում ենք, և դուք կարող եք հասկանալ, թե ինչու։

Creationists, lacking any coherent scientific argument for their case,

Արարչագործության կողմնակիցները, չունենալով որևէ տրամաբանական գիտական փաստարկ իրենց տեսանկյունը հիմնավորելու համար,

fall back on the popular phobia against atheism:

հիմնվում են աթեիզմի դեմ հանդես եկող տարածված ֆոբիայի վրա։

Teach your children evolution in biology class,

Սովորեցնել ձեր երեխաներին էվոլյուցիայի մասին կենսաբանության դասի ժամանակ

and they'll soon move on to drugs, grand larceny and sexual "pre-version."

նշանակում է, որ շուտով նրանք կսկսեն օգտագործել թմրանյութեր, գողություն անել և սեռական այլասերությունների գիրկը կընկնեն։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

In fact, of course, educated theologians from the Pope down

Սակայն իրականում կրթված աստվածաբանները սկսած Հռոմի Պապից

are firm in their support of evolution.

էվոլյուցիոն տեսության ուժեղ կողմնակիցներ են։

This book, "Finding Darwin's God," by Kenneth Miller,

Քենեթ Միլերի հեղինակած «Գտնելով Դարվինի Աստծուն» գիրքը

is one of the most effective attacks on Intelligent Design that I know

բանական ծրագրման դեմ իրականցված ամենաարդյունավետ հարձակումներից է,

որի մասին ես տեղյակ եմ և այն էլ ավելի արդյունավետ է,

and it's all the more effective because it's written by a devout Christian.

քանի որ գրված է բարեպաշտ քրիստոնյայի կողմից։

People like Kenneth Miller could be called a "godsend" to the evolution lobby,

Քենեթ Միլերի պես մարդկանց կարել է համարել Աստծո պարգև էվոլյուցիոն լոբբինգի համար,

(Laughter)

(Ծիծաղ)

because they expose the lie that evolutionism is, as a matter of fact,

քանի որ դրանք ցույց են տալիս այն սուտը, որ էվոլյուցիոն տեսությունը

tantamount to atheism.

համարժեք է աթեիզմին։

People like me, on the other hand, rock the boat.

Իսկ ինձ պես մարդիկ նավակը զրկում են հավասարակշռությունից։

But here, I want to say something nice about creationists.

Բայց հիմա ես պետք է մի լավ բան ասեմ արարչագործության կողմնակիցների մասին։

It's not a thing I often do, so listen carefully.

Նման բան շատ հազվադեպ է տեղի ունենում, այնպես, որ ուշադիր լսեք։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

I think they're right about one thing.

Կարծում եմ նրանք ճիշտ են մեկ հարցում։

I think they're right that evolution

Կարծում են նրանք ճիշտ են, որ էվոլյուցիոն տեսությունը

is fundamentally hostile to religion.

իր հիմքում անհամատեղելի է կրոնի հետ։

I've already said that many individual evolutionists, like the Pope,

Ես արդեն ասեցի, որ էվոլյուցիոն տեսության կողմնակից շատ անհատներ, օրինակ Հռոմի Պապը,

are also religious, but I think they're deluding themselves.

նաև կրոնական են, բայց կարծում եմ նրանք խաբում են իրենք իրենց։

I believe a true understanding of Darwinism

Ես կարծում եմ Դարվինիզմի իրական ըմբռնումը

is deeply corrosive to religious faith.

խորապես քայքայում է կրոնական հավատքը։

Now, it may sound as though I'm about to preach atheism,

Հիմա ձեզ կարող է թվալ, թե ես սկսելու եմ աթեիզմ քարոզել

and I want to reassure you that that's not what I'm going to do.

բայց ես ուզում եմ ձեզ հավատացնել, որ դա այսպես չէ։

In an audience as sophisticated as this one,

Նման իմաստուն լսարանին ինչպիսին սա է, աթեիզմ քարոզելը,

that would be preaching to the choir.

նման է եկեղեցական երգչախմբի համար կրոնական քարոզ կարդալուն։

No, what I want to urge upon you --

Ոչ, իրականում ես ուզում եմ ձեզ կոչ անել

(Laughter)

(Ծիծաղ)

Instead, what I want to urge upon you is militant atheism.

ուզում եմ ձեզ մարտնչող աթեիզմի կոչ անել:

(Laughter)

(Ծիծաղ)

(Applause)

(Ծափահարություններ)

But that's putting it too negatively.

Սակայն սա չափից ավել բացասական է հնչում։

If I was a person who were interested in preserving religious faith,

Եթե ես հետաքրքրված լինեի կրոնական հավատքի պահպանման մեջ,

I would be very afraid of the positive power of evolutionary science,

ապա ես շատ կվախենայի էվոլյուցիոն գիտության դրական ուժից

and indeed science generally, but evolution in particular,

և ընդհանրապես ցանկացած գիտությունից, բայց էվոլյուցիա տեսությունից մասնավորապես,

to inspire and enthrall, precisely because it is atheistic.

դրա ոգեշնչումից և գրավչությունից հենց այն պատճառով, որ այն աթեիստական է։

Now, the difficult problem for any theory of biological design

Ամենադժվար բանը կենսաբանական ծրագրմանն առնչվող ցանկացած տեսության դեպքում

is to explain the massive statistical improbability of living things.

կենդանի էակների առաջացման վիթխարի վիճակագրական անհավանականության բացատրությունն է։

Statistical improbability in the direction of good design --

Բարեհաջող ծրագրման վիճակագրական անհավանականությունը,

"complexity" is another word for this.

այլ կերպ կարելի է բնորոշել որպես բարդություն։

The standard creationist argument --

Արարչագործության ստանդարտ փաստարկն, (իրականում միայն մեկն է, քանի որ մյուս բոլոր փաստարկները նույնպես հանգեցվում են սրան)

there is only one; they're all reduced to this one --

takes off from a statistical improbability.

հիմնված է վիճակագրական անհավանակության վրա։

Living creatures are too complex to have come about by chance;

Ապրող էակները շատ բարդ կառուցվածք ունեն, որպեսզի հավատանք որ դրանք պատահականության արդյուքն են,

therefore, they must have had a designer.

հետևաբար պետք է, որ մեկը դրանք ստեղծած, արած լիներ։

This argument of course, shoots itself in the foot.

Այս փաստարկն իհարկե սեփական ձեռքով փորում է իր փոսը։

Քանի որ ցանկացած արարիչ, որ ունակ է արարելու իսկապես բարդ բաներ,

Any designer capable of designing something really complex

has to be even more complex himself,

պետք է իր հերթին էլ ավելի բարդ լինի, նախքան արարչագործությունը սկսելը,

and that's before we even start on the other things he's expected to do,

մի կողմ թողած բոլոր այն մյուս բաները, որ ակնկալվում է, որ նա պետք է անի,

like forgive sins, bless marriages, listen to prayers --

օրինակ, մեղքեր ների, ամուսնություններ օրհնի, աղոթքներ լսի,

favor our side in a war --

մեր կողմն անցնի պատերազմի ընթացքում,

(Laughter)

(Ծիծաղ)

disapprove of our sex lives, and so on.

քննադատի մեր սեռական կյանքը և այլն։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

Complexity is the problem that any theory of biology has to solve,

Կյանքի բարդություն այն խնդիրն է, որ կենսաբանության ցանկացած տեսություն պետք է լուծի,

and you can't solve it by postulating an agent that is even more complex,

և դուք չեք կարող լուծել այդ խնդիրը մեկ այլ ավելի բարդ դերակատարի միջոցով,

thereby simply compounding the problem.

որն պարզապես էլ ավելի է բարդեցնում է խնդիրը։

Darwinian natural selection is so stunningly elegant

Դարվինի բնական ընտրության տեսությունը ցնցելու աստիճան վայելչական է,

because it solves the problem of explaining complexity

քանի որ այն լուծում է կյանքի բարդ կառուցվածքի բացատրության խնդիրը

in terms of nothing but simplicity.

ընդ որում շատ պարզ կերպով։

Essentially, it does it by providing a smooth ramp

Ըստ էության այն հանդես է գալիս որպես մի սահուն թեքահարթակ

of gradual, step-by-step increment.

որն աստիճանաբար բարձրանում է։

But here, I only want to make the point

Բայց այստեղ ես ուզում եմ շեշտել, որ

that the elegance of Darwinism is corrosive to religion,

Դարվինիզմի վայելչությունը քայքայիչ ազդեցություն ունի կրոնի վրա,

precisely because it is so elegant, so parsimonious, so powerful,

հենց այն պատճառով, որ այն այդքան շքեղ է, այդքան մտածված, այդքան հզոր,

so economically powerful.

այդքան տնտեսապես հզոր է։

Այն իր տնտեսական էությամբ նման է գեղեցիկ կախովի կամուրջի։

It has the sinewy economy of a beautiful suspension bridge.

The God theory is not just a bad theory.

Աստծո տեսությունը ոչ միայն վատ տեսություն է։

It turns out to be -- in principle --

Պարզվում է, որ սկզբունքորեն այն չի կարող իր առջև դրված խնդիրը լուծել։

incapable of doing the job required of it.

So, returning to tactics and the evolution lobby,

Այսպիսով վերադառնալով մարտավարության և էվոլյուցիայի լոբբիին,

I want to argue that rocking the boat

ես ուզում եմ պնդել, որ նավակը հավասարակշռությունից զրկելը հնարավոր է, որ ամենաճիշտն է։

may be just the right thing to do.

My approach to attacking creationism is --

Արաչագործության իմ քննադատությունը տարբերվում է էվոլյուցիոն լոբիի կողմից որդգրած քննադատությունից։

unlike the evolution lobby --

my approach to attacking creationism is to attack religion as a whole.

Իմ մոտեցումն է քննադատել կրոնն ամբողջությամբ,

And at this point I need to acknowledge the remarkable taboo

և այստեղ ես պետք է գիտակցեմ, որ կա մի ուշագրավ տաբու՝

against speaking ill of religion,

այն է՝ վատ բան ասել կրոնի մասին,

and I'm going to do so in the words of the late Douglas Adams,

և ես դա կասեմ թանկագին ընկեր, արդեն մահացած Դուգլաս Ադամսի խոսքերով,

a dear friend who, if he never came to TED,

մի մարդ, ով եթե երբեք ներկա չի եղել TED-ին,

certainly should have been invited.

ապա հաստատապես հրավիրված եղել է։

(Richard Saul Wurman: He was.)

(Ռիչարդ Սոլ Ուրմանը հուշում է. «Այո, եղել է»։)

Richard Dawkins: He was. Good. I thought he must have been.

Ռիչարդ Դոկինս․ «Ուրեմն եղել է, շատ լավ, այդպես էլ կարծում էի»։

He begins this speech, which was tape recorded in Cambridge

Նա սկսում է խոսքը Քեմբրիջում ձայնագրված ելույթով,

shortly before he died --

իր մահվանից քիչ առաջ։

he begins by explaining how science works through the testing of hypotheses

Նա սկսում է բացատրել, թե ինչպես է գիտությունը գործում տարբեր հիպոթեզներ ստուգելու միջոցով,

that are framed to be vulnerable to disproof, and then he goes on.

դրանք բաց են հերքվելու համար, ապա նա շարունակում է։

I quote, "Religion doesn't seem to work like that.

Ես մեջբերում եմ․ «Կրոնն այդ սկզբունքով չի գործում»։

It has certain ideas at the heart of it, which we call 'sacred' or 'holy.'

Այն ունի որոշակի առանցքային գաղափարներ, որոնք մենք անվանում են սուրբ, նվիրական։

What it means is: here is an idea or a notion

Տվյալ դեպքում մենք գործ ունենք այն մտքի հետ,

that you're not allowed to say anything bad about.

որ դու չես կարող որևէ վատ բան ասել այդ գաղափարների մասին։

You're just not. Why not? Because you're not."

Դու պարզապես չպետք է ասես։ Իսկ ինչու՞ ոչ։ Որովհետև չպետք է ու վերջ։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

"Why should it be that it's perfectly legitimate

Ինչու՞ պետք է բացարձակ ընդունելի լինի աջակցել դեմոկրատներին կամ հանրապետականներին,

to support the Republicans or Democrats,

this model of economics versus that,

նախընտել տնտեսական կառավարման այս կամ այն մոդելը, Մաքինթոշը Վինդոուսին,

Macintosh instead of Windows,

but to have an opinion about how the universe began,

բայց կարծիք ունենալ տիեզերքի ստեղծման

about who created the universe --

կամ տիեզերքի ստեղծողի մասին չի կարելի, քանի որ սա սուրբ է։

no, that's holy.

So, we're used to not challenging religious ideas,

Եվ այսպիսով մենք սովոր ենք կրոնական գաղափարներին մարտահրավերներ չնետել,

and it's very interesting how much of a furor Richard creates

և շատ հետաքրքիր է, որքան ֆուռոռ է Ռիչարդն առաջացնում,

when he does it." --

երբ նա սկսում է հարցեր տալ»։ Նա նկատի ուներ ինձ, ոչ մեկ ուրիշին։

He meant me, not that one.

"Everybody gets absolutely frantic about it,

«Բոլորը խելքը կարծես թե թռցնում են,

because you're not allowed to say these things.

քանի որ չի կարելի ասել նման բաներ, սակայն երբ փորձում ես ռացիոնալ ձևով հասկանալ

Yet when you look at it rationally,

there's no reason why those ideas

չկա որևէ պատճառ, թե ինչու այդ կրոնական գաղափարները չպետք է լինեն այնքան բաց քննարկման համար,

shouldn't be as open to debate as any other,

որքան ցանկացած այլ գաղափար, բացի նրանցից, որոնք մենք ինքներս համաձայնել են,

except that we've agreed somehow between us

that they shouldn't be."

որ դրանք չպետք է քննարկվեն», Դուգլասի մեջբերման ավարտը։

And that's the end of the quote from Douglas.

In my view, not only is science corrosive to religion;

Իմ կարծիքով գիտությունը ոչ միայն քայքայիչ է կրոնի համար,

religion is corrosive to science.

այլ նաև հակառակը՝ կրոնը քայքայիչ է գիտության համար։

It teaches people to be satisfied with trivial,

Այն սովորեցնում է մարդկանց բավարարվել պարզամիտ գերբնական կեղծ բացատրություններով

supernatural non-explanations,

and blinds them to the wonderful, real explanations

և կուրացնում է նրանց՝ թույլ չտալով տեսնել այն հրաշալի իրական բացատրությունները, որոնք մեր ընբռման տիրույթում են։

that we have within our grasp.

It teaches them to accept authority, revelation and faith,

Այն սովորեցնում է հնազանդ ընդունել հեղինակությունը, հայտնությունը և հավաքը՝

instead of always insisting on evidence.

անընդհատ ապացույցներ պահանջելու փոխարեն։

There's Douglas Adams, magnificent picture from his book, "Last Chance to See."

Ահա Դուգլաս Ադամսը, սա մի հրաշալի նկար է իր «Տեսնելու վերջին հնարավորությունը» գրքից։

Now, there's a typical scientific journal,

Սա տիպական գիտական մի ամսագիր է, Կենսաբանության եռամսյա ամփոփագիր անվամբ։

The Quarterly Review of Biology.

And I'm going to put together, as guest editor,

Ես որպես հրավիրված խմբագիր պետք է կազմեմ

a special issue on the question, "Did an asteroid kill the dinosaurs?"

հատուկ համար, որի առանցքային հարցադրումն է լինելու, թե արդյոք դինոզավրերի մահվան պատճառը աստերոիդն էր։

And the first paper is a standard scientific paper,

Առաջին հոդվածը ստանդարտ գիտական հոդված է

presenting evidence,

որտեղ ներկայացված է «Իրիդիումի շերտը, որ հայտնաբերվել է K-T սահմանին

"Iridium layer at the K-T boundary,

and potassium argon dated crater in Yucatan,

կալիում-արգոնի միջոցով թվագրած խառնարանը Յուկատանում

indicate that an asteroid killed the dinosaurs."

ապացուցում է, որ աստերոիդն է դարձել դինոզավրերի վերացման պատճառը»։

Perfectly ordinary scientific paper.

Շատ հասարակ մի գիտական հոդված։

Now, the next one.

Հիմա մյուսը՝ «Արքունի գիտական ընկերակցության նախագահին

"The President of the Royal Society

has been vouchsafed a strong inner conviction

այցելել է մի ուժեղ մի ներքին համոզում» - (Ծիծաղ) -

that an asteroid killed the dinosaurs."

«որ աստերոիրդն է դարձել դինոզավրերի վերացման պատճառը»։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

"It has been privately revealed to Professor Huxtane

«Պրոֆեսոր Հուքսթենը գաղտնի հայտնության միջոցով տեղեկացվել է,

that an asteroid killed the dinosaurs."

որ աստերոիդն է դարձել դինոզավրերի վերացման պատճառը»։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

"Professor Hordley was brought up

«Պրոֆեսոր Հորդլին դաստիարակավել է

to have total and unquestioning faith" --

այնպես, որ բացարձակ հավատք ունի առ այն, որ․․․»

(Laughter) --

(Ծիծաղ)

"that an asteroid killed the dinosaurs."

«․․․աստերոիդն է դարձել դինոզավրերի վերացման պատճառը»։

"Professor Hawkins has promulgated an official dogma

«Պրոֆեսոր Հոկինգսը հրապարակել է պաշտոնական դավանանք,

binding on all loyal Hawkinsians

համաձայն որի բոլոր հոկինգսականները ընդունում են, որ

that an asteroid killed the dinosaurs."

աստերոիդն է դարձել դինոզավրերի վերացման պատճառը»։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

That's inconceivable, of course.

Սա իհարկե անհավատալի է,

But suppose --

բայց ենթադրենք․․․

[Supporters of the Asteroid Theory cannot be patriotic citizens]

(Ծափահարություններ)

(Laughter)

(Applause)

In 1987, a reporter asked George Bush, Sr.

1987-ին մի լրագրողը հարցրեց Ջորջ Բուշ ավագին

whether he recognized the equal citizenship and patriotism

արդյոք նա ընդունում է, որ այն ամերիկացիները, որոնք աթեիստ են

of Americans who are atheists.

նույնքան քաղաքացի են և հայրենասեր։

Mr. Bush's reply has become infamous.

Բուշի խայտառակ պատասխանն էր․

"No, I don't know that atheists should be considered citizens,

«Ոչ, ես չեմ կարծում, որ աթեիստները պետք է համարվեն քաղաքացի

nor should they be considered patriots.

կամ էլ հայրենասեր։

This is one nation under God."

Սա մեկ ազգ է Աստծո հովանու ներքո»։

Bush's bigotry was not an isolated mistake,

Բուշի այս մոլեռանդությունը սխալ չէր,

blurted out in the heat of the moment and later retracted.

որը պահի ազդեցության տակ արտաբերվեց, որից հետո հեղինակը հրաժարվեց։

He stood by it in the face of repeated calls for clarification or withdrawal.

Նա այդ համոզմունքին տեր կանգեց ավելի քան մեկ անգամ այն ժամանակ, երբ իրենից պահանջում էին հիմնավորել կամ հերքել դա։

He really meant it.

Նա իսկապես հենց այդ էլ նկատի ուներ։

More to the point, he knew it posed no threat to his election --

Ավելին, նա գիտեր, որ դա որևէ կերպ չի վտանգի ընտրության արդյուքները, այլ հակառակը։

quite the contrary.

Democrats as well as Republicans parade their religiousness

Թե դեմոկրատները և թե հանրապետականները հպարտորեն ցուցադրում են իրենց կրոնական լինելը,

if they want to get elected.

եթե ցանկանում են վերընտրվել։ Երկու կուսակցություններ էլ դիմում են Աստծո հովանու ներքո մեկ ազգին։

Both parties invoke "one nation under God."

What would Thomas Jefferson have said?

Իսկ ի՞նչ կասեր Թոմաս Ջեֆերսոնը այս մասին։

[In every country and in every age, the priest has been hostile to liberty]

Սովորաբար ես հաճախ չէ, որ հպարտանում եմ բրիտանացի լինելու համար,

Incidentally, I'm not usually very proud of being British,

but you can't help making the comparison.

բայց դժվար է խուսափել նման համեմատություն անելուց։

(Applause)

(Ծափահարություններ)

In practice, what is an atheist?

Իսկ ի՞նչ է նշանակում աթեիստ։

An atheist is just somebody who feels about Yahweh

Աթեիստն այն մարդն է ով Յեհովային վերաբերվում է այնպես,

the way any decent Christian feels about Thor or Baal or the golden calf.

ինչպես ցանկացած բարեխիղճ քրիստոնյա վերաբերվում է Թորին, Բաալին կամ ոսկե հորթին։

As has been said before, we are all atheists about most of the gods

Ինչպես արդեն ասվել է, մենք բոլորս էլ աթեիստ ենք աստվածների մեծամասնության հանդեպ,

that humanity has ever believed in.

որոնց մարդկությունը երբևէ հավատացել է։ Պարզապես մեզանից ոմանք մի աստված ավելի առաջ են։

Some of us just go one god further.

(Laughter)

(Ծիծաղ)

(Applause)

(Ծափահարություններ)

And however we define atheism, it's surely the kind of academic belief

Անկախ այն հանգամանքից, թե ինչպես ենք սահմանում աթեիզմը, ակնհայտ է,

that a person is entitled to hold without being vilified

որ անհատն իրավունք ունի լինել աթեիստ առանց վատաբանվելու,

as an unpatriotic, unelectable non-citizen.

որպես ոչ հայրենասեր կամ ոչ քաղաքացի։

Nevertheless, it's an undeniable fact that to own up to being an atheist

Այնուամենայնիվ անժխտելի փաստ է, որ հրապարակայնորեն ներկայանալ որպես աթեիստ

is tantamount to introducing yourself as Mr. Hitler or Miss Beelzebub.

հավասարազոր է քեզ որպես Հիտլեր կամ սատանայի ծառա ներկայացնելուն։

And that all stems from the perception of atheists

Եվ դա գալիս է աթեիզմի նկատմամբ տարածված այն ընկալումից,

as some kind of weird, way-out minority.

որ աթեիստները տարօրինակ փոքրամասնություն են։

Natalie Angier wrote a rather sad piece in the New Yorker,

Նաթալի Էնջիերը մի շատ տխուր հոդված է գրել Նյու Յորքերում

saying how lonely she felt as an atheist.

նշելով, թե որքան միայնակ էր ինքն իրեն զգում, երբ աթեիստ էր։

She clearly feels in a beleaguered minority.

Նա իրեն զգում էր որպես հետապնդվող փորքամասնություն,

But actually, how do American atheists stack up numerically?

սակայն իրականում ի՞նչ թիվ են կազմում Ամերիկայի աթեիստները։

The latest survey makes surprisingly encouraging reading.

Վերջին հարցումները ցույց են տալիս բավական զարմացնող և խրախուսող արդյունքներ։

Christianity, of course, takes a massive lion's share of the population,

Քրիստոնեությունն իսկապես առյուծի բաժին է կազմում,

մոտ 160 միլիոն բնակչությամբ։

with nearly 160 million.

But what would you think was the second largest group,

Բայց ո՞րն է հաջորդ ամենամեծ խումբը

convincingly outnumbering Jews with 2.8 million, Muslims at 1.1 million,

համոզիչ կերպով գերազանցելով հրեաներին՝ 2.8 մլն․, մահմեդականներին՝ 1.1 մլն․ բնակչությամբ

Hindus, Buddhists and all other religions put together?

և հինդուներին, բուդիստներին և մյուս բոլոր կրոնները միասին վերցրած։

The second largest group, with nearly 30 million,

Երկրորդ մեծ խումբը, որն ունի մոտ 30 միլիոն ներկայացուցիչ,

is the one described as non-religious or secular.

բնորոշվում է որպես ոչ կրոնական կամ աշխարհիկ։

You can't help wondering why vote-seeking politicians

Ու դժվար է չզարմանալ, թե ինչու ընտրազանգվածից կախված քաղաքական գործիչները,

are so proverbially overawed by the power of, for example, the Jewish lobby --

վախենում են, օրինակ, հրեական լոբբիի հզորությունից։

the state of Israel seems to owe its very existence to the American Jewish vote --

Թվում է, թե Իսրայել պետությունն իր գոյության համար

պարտական է Ամերիկայի հրեական քվեին, սակայն միևնույն ժամանակ

while at the same time,

consigning the non-religious to political oblivion.

այն քաղաքական մոռացության է մատնում ոչ կրոնական խմբին։

This secular non-religious vote, if properly mobilized,

Այս աշխարհիկ, ոչ կրոնական քվեն, եթե ճիշտ կերպ մոբիլիզացվի,

is nine times as numerous as the Jewish vote.

ինն անգամ ավելի մեծ է, քան հրեականը։

Why does this far more substantial minority

Ինչու այս շատ ավելի զգալի թիվ կազմող փոքրամասնությունը

not make a move to exercise its political muscle?

քայլեր չի ձեռնարկում իր քաղաքական մկանը գործի դնելու համար։

Well, so much for quantity. How about quality?

Լավ, սա քանակի մասին, իսկ ինչպե՞ս են գործերը որակի առումով։

Is there any correlation, positive or negative,

Կա արդյոք որևէ դրական կամ բացասական կապ,

between intelligence and tendency to be religious?

մարդու մտավոր կարողությունների և կրոնապաշտ լինելու միջև։

[Them folks misunderestimated me]

(Ծիծաղ)

(Laughter)

The survey that I quoted, which is the ARIS survey,

Ուսումնասիրությունը, որ ես մեջբերեցի, իրականացվել է ARIS կազմակերպության կողմից,

didn't break down its data by socio-economic class or education,

և չի ներկայացնում հարցվածների սոցիալ տնտեսական կամ կրթական տվյալները,

IQ or anything else.

IQ-ն /մտավոր կարողությունների չափում/ կամ այլ չափանիշ։

But a recent article by Paul G. Bell in the Mensa magazine

Սակայն վերջերս Փոլ Բելի կողմից հրապարակված հոդվածը Մենսա ամսագրում

provides some straws in the wind.

որոշակի պատկերացում տալիս է այդ մասին։

Mensa, as you know, is an international organization

Մենսա-ն, ինչպես գիտեք միջազգային կազմակերպություն է,

for people with very high IQ.

շատ բարձր մտավոր կարողություններ ունեցող մարդկանց համար։

And from a meta-analysis of the literature,

Եթե համադրենք և վերլուծենք գրականությունը,

Bell concludes that, I quote -- "Of 43 studies carried out since 1927

Բելը եզրակացնում է, մեջբերում եմ «1927 թ.-ից իրականացված 43 հետազոտությունները,

on the relationship between religious belief,

որոնք ուսումնասիրում են մարդու կրոնական հավատալիքների և մտավոր կարողությունների ու կրթության մակարդակի միջև կապը,

and one's intelligence or educational level,

all but four found an inverse connection.

բացառությամբ չորս հետազոտության, բացահայտել են հակառակ համեմատական կապ։

That is, the higher one's intelligence or educational level,

Այսինքն, որքան բարձր է մարդու մտավոր կարողությունները և կրթական մակարդակը,

the less one is likely to be religious."

այդքան քիչ հավանական է որ նա կլինի կրոնապաշտ»։

Well, I haven't seen the original 42 studies,

Դե ես չեմ տեսել այդ բոլոր 42 հետազոտություները և չեմ կարող դրանք մեկնաբանել,

and I can't comment on that meta-analysis,

but I would like to see more studies done along those lines.

սակայն կուզեի, որ նման հետազոտություններ ավելի շատ լինեին։

And I know that there are -- if I could put a little plug here --

Եվ ես գիտեմ, որ այս լսարանում

կան մարդիկ, ովքեր հեշտությամբ

there are people in this audience

easily capable of financing a massive research survey to settle the question,

ունակ են ֆինանսավորելու նման հսկայածավալ հետազոտություններ՝ այդ հարցին պատասխանելու համար,

and I put the suggestion up, for what it's worth.

և ես կառաջարկեմ նրանց անել դա, եթե նույնիսկ դա այդքան արժեքավոր չի թվում։

But let me know show you some data

Բայց եկեք ձեզ ցույց տամ տվյալներ,

that have been properly published and analyzed,

որոնք համապատասխան կերպով տպագրվել և վերլուծության են ենթարկվել,

on one special group -- namely, top scientists.

հետազոտությունը վերաբերում է մի խմբի, այն է՝ լավագույն գիտնականների խմբի։

In 1998, Larson and Witham polled the cream of American scientists,

1998 թ․-ին Լարսոնը և Վիթհամը

հարցման ենթարկեցին Ամերիկայի գիտնականների սերուցքը,

those who'd been honored by election to the National Academy of Sciences,

բոլոր նրանց, ովքեր արժանացել էին գիտությունների ազգային ակադեմիայում ընտրվելու պատվին,

and among this select group,

և այս ընտրանքային խմբում

belief in a personal God dropped to a shattering seven percent.

անհատական Աստծուն հավատացողների թիվը նվազել է մինչև չնչին 7 տոկոս։

About 20 percent are agnostic; the rest could fairly be called atheists.

20 տոկոսը ագնոստիկ է, իսկ մնացածին հանգիստ կարելի է համարել աթեիստ։

Similar figures obtained for belief in personal immortality.

Նման տվյալներ են ստացվել նաև սեփական անմահությանը հավատալու մասին հետազոտության ժամանակ։

Among biological scientists, the figure is even lower:

Իսկ կենսաբաննների մոտ այս տվյալները էլ ավելի ցածր են․

5.5 percent, only, believe in God.

5.5 տոկոսն են միայն հավատում Աստծուն, իսկ ֆիզիկական գիտությունների ներկայացուցիչների՝ միայն 7.5 տոկոսը։

Physical scientists, it's 7.5 percent.

I've not seen corresponding figures for elite scholars

Ես ծանոթ չեմ նմանատիպ տվյալներին լավագույն գիտնականների մասին

in other fields, such as history or philosophy,

այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են պատմությունը կամ փիլիսոփայությունը,

but I'd be surprised if they were different.

բայց ես կզարմանայի եթե դրանք տարբերվեին նշվածներից։

So, we've reached a truly remarkable situation,

Փաստորեն, մենք մի այնպիսի նշանակալի իրավիճակում ենք,

a grotesque mismatch between the American intelligentsia

երբ հսկայական անհամապատասխանատվություն է առկա ամերիկյան ինտելեգենցիայի

and the American electorate.

և ամերիկյան ընտրազանգվածի միջև։

A philosophical opinion about the nature of the universe,

Տիեզերքի էության մասին փիլիսոփայական կարծիքը,

which is held by the vast majority of top American scientists

որը բնորոշ է Ամերիկայի լավագույն գիտնականների ճնշող մեծամասնությանը

and probably the majority of the intelligentsia generally,

և հավանաբար նաև ընդհանուր առմամբ ինտելեգենցիային,

is so abhorrent to the American electorate

անընդունելի է ամերիկյան ընտրազանգվածի համար,

that no candidate for popular election dare affirm it in public.

այն աստիճան, որ ոչ մի թեկնածու համարձակություն չունի հրապարակայնորեն խոսել դրա մասին։

If I'm right, this means that high office

Եթե ես ճիշտ եմ, դա նշանակում է,

in the greatest country in the world

որ աշխարհի հզորագույն երկրի բարձրագույն պաշտոններին

is barred to the very people best qualified to hold it --

չեն կարող ընտրվել լավագույն հատկություններով օժտվածները՝ ինտելեգենցիան,

the intelligentsia --

unless they are prepared to lie about their beliefs.

եթե նրանք պատրաստ չեն սուտ խոսել իրենց համոզմունքների մասին։

To put it bluntly: American political opportunities

Կարճ ասած՝ քաղաքական հնարավորությունները Ամերիկայում

are heavily loaded against those

էականորեն նվազեցված են այն մարդկանց համար,

who are simultaneously intelligent and honest.

ովքեր միաժամանակ և խելացի են և արդար։

(Laughter)

(Ծափահարություններ)

(Applause)

I'm not a citizen of this country, so I hope it won't be thought unbecoming

Ես այս երկրի քաղաքացի չեմ, ուստի հույս ունեմ, որ իմ կողմից անվայել չի լինի,

if I suggest that something needs to be done.

եթե առաջարկեմ, որ ինչ որ մի բան պետք է անել։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

And I've already hinted what that something is.

Եվ ես արդեն հուշեցի, թե որն է այդ ինչ որ մի բանը։

From what I've seen of TED, I think this may be the ideal place to launch it.

Կարծում եմ, որ TED-ն իդեալական վայր է այն սկսելու համար։

Again, I fear it will cost money.

Կրկին՝ վախենում եմ, որ դա դրամ կպահանջի։

We need a consciousness-raising,

Մեզ պետք է ամերիկացի աթեիստների գիտակցությունը բարձրացնող

coming-out campaign for American atheists.

և նրանց թաքստոցներից դուրս հանող արշավ կազմակերպել։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

This could be similar to the campaign organized by homosexuals

Սա կարող է նմանվել այն միջոցառումներին, որ արվում էին համասեռամոլների համար

a few years ago,

մի քանի տարի առաջ,

although heaven forbid that we should stoop to public outing

միայն թե հույս ունեմ, որ մենք չեն սկսի մարդկանց աթեիստ լինելու մասին հրապարակայնորեն հայտարարել

of people against their will.

իրենց կամքին հակառակ։

In most cases, people who out themselves

Մեծամասամբ այն մարդիկ, ովքեր հրապարակայնորեն կհայտարարեն դրա մասին,

will help to destroy the myth that there is something wrong with atheists.

կոգնեն ջարդել այն միֆը, որ աթեսիտների հետ ինչ որ բան այն չէ։

On the contrary,

Հակառակը,

they'll demonstrate that atheists are often the kinds of people

նրանք ցույց կտան, որ աթեիստները հաճախ այն մարդիկ են,

who could serve as decent role models for your children,

որ կարող են օրինակ ծառայել երեխաների համար։

the kinds of people an advertising agent could use to recommend a product,

Այն մարդիկ են, ում կարելի է վստահել, եթե խորհուրդ են տալիս օգտագործել որևէ ապրանք։

the kinds of people who are sitting in this room.

Այն մարդիկ են, որ նստած են այս սենյակում։

There should be a snowball effect, a positive feedback,

Եվ պետք է, որ ձնագնդի էֆեկտ ստացվի, դրական արձագանք,

such that the more names we have, the more we get.

և որքան մեծ թվով նման անուններ հայտնի դառնան, այդքան ավելի նոր մարդիկ կընդգրկվեն։

There could be non-linearities, threshold effects.

Հնարավոր է ականատես լինենք ոչ գծայի աճի, որոշ սահմանին հասնելուց հետո։

When a critical mass has been obtained,

Երբ կրիտիկական զանգված հավաքվի լինի,

there's an abrupt acceleration in recruitment.

անսպասելիորեն կարագանա նոր աթեիստների թիվը։

And again, it will need money.

Եվ նորից հիշեցնեմ, որ սա դրամ կպահանջի։

I suspect that the word "atheist" itself

Ես ենթադրում եմ, որ «աթեիստ» բառը ինքնին

contains or remains a stumbling block

արգելք է հանդիսանում

far out of proportion to what it actually means,

շատ ավելի մեծ չափով, քան այն իրականում կա, այն խոչընդոտ է շատերի համար,

and a stumbling block to people

who otherwise might be happy to out themselves.

որոնք, այլ պարագայում, ուրախ կլինեին ասել այն ինչ մտածում են։

So, what other words might be used to smooth the path,

Ուրեմն անհրաժեշտ է օգտագործել ուրիշ բառ ճանապարհն հեշտացնելու,

oil the wheels, sugar the pill?

անիվներն յուղելու, և հաբը քաղցրացնելու համար։ Դարվինն ինքը նախընտրում էր ագնոստիկ բառը,

Darwin himself preferred "agnostic" --

and not only out of loyalty to his friend Huxley,

և ոչ միայն այն պատճառով, որ իր ընկեր Հաքսլին էր այդ բառի հեղինակը։

who coined the term.

Darwin said, "I have never been an atheist

Դարվինն ասում էր, «Ես երբեք աթեիստ չեմ եղել,

in the same sense of denying the existence of a God.

այն առումով, որ երբեք չեմ մերժել Աստծու գոյությունը։

I think that generally an 'agnostic'

Ես կարծում եմ ընդհանուր առմամբ

would be the most correct description of my state of mind."

ինձ կարելի է բնորոշել ագնոստիկ բառով»։

He even became uncharacteristically tetchy with Edward Aveling.

Նա անգամ, իրեն ոչ բնորոշ կերպով, նեղացավ Էդվարդ Ավելինգից:

Aveling was a militant atheist

Ավելինգը մարտնչող աթեիստ էր,

who failed to persuade Darwin

որը չկարողացավ համոզել Դարվինին

to accept the dedication of his book on atheism --

ընդունել աթեիզմի մասին գրված իր գրքի ընձայական ուղերձը,

incidentally, giving rise to a fascinating myth

ինչը մի հետաքրքիր միֆի առիթ տվեց,

that Karl Marx tried to dedicate "Das Kapital" to Darwin,

համաձայն որի, Կարլ Մարքսը իր «Կապիտալ»-ի ուղերձը փորձել է նվիրել Դարվինին,

which he didn't, it was actually Edward Aveling.

ինչ Մարքսն իրականում չի արել։ Իրականում դա Էդվարդ Ավելինգն էր։

What happened was that Aveling's mistress was Marx's daughter,

Պարզապես Մարքսի աղջիկը Ավելինգի հետ հարաբերությունների մեջ էր,

and when both Darwin and Marx were dead,

և երբ, ևԴարվինը և Մարքսը արդեն մահացել էին,

Marx's papers became muddled up with Aveling's papers,

Մարքսի թղթերը խառնվել էին Ավելինգի թղթերի հետ,

and a letter from Darwin saying, "My dear sir, thank you very much

և Դարվինից ստացված նամակում ասվում էր. «Սիրելի պարոն, շնորհակալություն եմ հայտնում Ձեզ,

but I don't want you to dedicate your book to me,"

բայց ես չեմ ուզում, որ Դուք Ձեր ստեղծագործությունն ինձ նվիրեք»։

was mistakenly supposed to be addressed to Marx,

Սխալմամբ ենթադրվել է, որ այդ նամակն ուղղված է եղել Մարքսին,

and that gave rise to this whole myth, which you've probably heard.

և այս սխալմունքի պատճառով մի ամբողջ միֆ է ստեղծվել, որին դուք հավանաբար ծանոթ էիք։

It's a sort of urban myth, that Marx tried to dedicate "Kapital" to Darwin.

Փաստորեն սա առասպել է,

թե իբր Մարքսը իր «Կապիտալ»-ի ուղերձը փորձել է նվիրել Դարվինին։

Anyway, it was Aveling, and when they met, Darwin challenged Aveling.

Ինչևէ, իրականում Ավելինգն էր, որը Դարվինի հետ հանդիպման ժամանակ հարցրել է,

"Why do you call yourselves atheists?"

«Ինչու՞ դու քեզ աթեիստ չես կոչում»։

"'Agnostic, '" retorted Aveling, "was simply 'atheist' writ respectable,

«Ագնոստիկը դա պարզապես հարգալից աթեիստն է», ընդդիմացել է Ավելինգը,

and 'atheist' was simply 'agnostic' writ aggressive."

«իսկ աթեիստը պարզապես ագրեսիվ ագնոստիկն է»։

Darwin complained, "But why should you be so aggressive?"

Դարվինը բողոքել է, «Ինչու՞ է անհրաժեշտ այդքան ագրեսիվ լինել»։

Darwin thought that atheism might be well and good for the intelligentsia,

Դարվինը գտնում էր, որ աթեիստ լինելը լավ է ինտելեգենցիայի համար,

but that ordinary people were not, quote, "ripe for it."

սակայն հասարակ մարդիկ մեջբերում եմ «հասունացած չեն դրա համար»։

Which is, of course, our old friend, the "don't rock the boat" argument.

Ինչն իհարկե մեզ արդեն ծանոթ «պետք չէ նավակը հավասարակշռությունից զրկել» փաստարկն է։

It's not recorded whether Aveling told Darwin to come down off his high horse.

Հայտնի չէ, թե արդյոք Ավելինգը Դարվինին ասել է, որ վերջինս պետք է իջնի իր բարձրունքից։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

But in any case, that was more than 100 years ago.

Բայց ամեն դեպքում սա հարյուր տարի առաջ էր։

You'd think we might have grown up since then.

Կարելի է ենթադրել, որ մենք ավելի հասուն ենք դարձել այս ընթացքում։

Now, a friend, an intelligent lapsed Jew,

Ընկերներիցս մեկը, խելացի և փորձառու մի հրեա,

who, incidentally, observes the Sabbath for reasons of cultural solidarity,

որը երբեմն հետևում է Շաբաթի կանոններին,

մշակութային նկատառումներից ելնելով,

describes himself as a "tooth-fairy agnostic."

իրեն ներկայացնում է որպես «ատամի փերու ագնոստիկ»(մանկահասակ երեխաների համար ստեղծված մտածացին կերպար)։

Նա իրեն աթեիստ չի կոչում,

He won't call himself an atheist

because it's, in principle, impossible to prove a negative,

քանի որ սկզբունքորեն հնարավոր չէ ապացուցել Աստծո չգոյությունը,

but "agnostic" on its own might suggest that God's existence

բայց ագնոստիկը իր հերթին կարող է առաջարկել, որ Աստծո գոյությունը

was therefore on equal terms of likelihood as his non-existence.

նույնքան հավանական է որքան նրա չգոյությունը։

Այնպես որ իմ ընկերն իրեն որոշակիորեն համարում է ատամի փերու ագնոստիկ,

So, my friend is strictly agnostic about the tooth fairy,

but it isn't very likely, is it?

բայց դրա գոյությունը այնքան էլ հավանական չէ, այդպես չէ՞։ Ճիշտ ինչպես Աստծունը։

Like God.

Hence the phrase, "tooth-fairy agnostic."

Ահա այստեղից էլ այդ արտահայտությունը՝ «ատամի փերու ագնոստիկ»,

Bertrand Russell made the same point

բայց Բերթրան Ռասելը նույն բանն էր ասում՝

using a hypothetical teapot in orbit about Mars.

օգտագործելով Մարս մոլորակի ուղեծրում պտտվող հիպոթետիկ թեյնիկի օրինակը։

You would strictly have to be agnostic

Եթե խիստ դատենք, դուք ստիպված եք լինեք ագնոստիկ այն հարցի շուրջ,

about whether there is a teapot in orbit about Mars,

թե արդյոք Մարսի ուղեծրում թեյնիկ կա,

but that doesn't mean you treat the likelihood of its existence

բայց դա չի նշանակում, որ դուք դրա գոյությունը համարում եք

as on all fours with its non-existence.

այնքան հավանական որքան դրա չգոյությունը։

The list of things which we strictly have to be agnostic about

Այն բաների ցանկը, որոնց մասին մենք պետք է լինենք ագնոստիկ

doesn't stop at tooth fairies and teapots; it's infinite.

չի ավարտվում ատամի փերիով և թեյնիկով։ Դա անվերջ է։

If you want to believe one particular one of them --

Եթե դուք ուզում եք դրանցից որևէ մեկին հավատալ՝

unicorns or tooth fairies or teapots or Yahweh --

լինի դա ատամի փերին, թեյնիկը կամ Յահվեն,

the onus is on you to say why.

ապա ապացուցելու բեռը ձեր վրա է, այլ ոչ թե մնացած մարդկանց։

The onus is not on the rest of us to say why not.

Դա մնացածի պատասխանատվություն չէ հիմնավորել, թե ինչու ոչ։

We, who are atheists,

Մենք, աթեիստներս, նաև ա-փերիստներ և ա-թեյնիկիստներ են։

are also a-fairyists and a-teapotists.

(Laughter)

(Ծիծաղ)

But we don't bother to say so.

Բայց մենք մեզ այդպես չեն անվանում,

And this is why my friend uses "tooth-fairy agnostic"

և դա է պատճառը, որ իմ ընկերն իրեն անվանում է ատամի փերու ագնոստիկ,

as a label for what most people would call atheist.

մինչդեռ շատերը նրան պարզապես աթեիտ կկոչեին։

Nonetheless, if we want to attract deep-down atheists to come out publicly,

Այնուամենայնիվ, եթե մենք ուզում ենք խրախուսել թաքնված աթեիստներին խոսել իրենց համոզմունքների մասին,

we're going to have find something better to stick on our banner

մենք պետք է ավելի լավ միջոց գտնենք դա անելու համար,

քան փերու կամ թեյնիկի անգնոստիկ բառերով դրոշակներ թափահարելը։

than "tooth-fairy" or "teapot agnostic."

So, how about "humanist"?

Իսկ ի՞նչ եք կարծում հումանիստ բառի մասին։

This has the advantage of a worldwide network of well-organized associations

Սրա առավելությունն այն է, որ ամբողջ աշխարհում արդեն գոյություն ունեն

and journals and things already in place.

լավ կազմակերպված միավորումներ, ամսագրեր և այլն։

My problem with it is only its apparent anthropocentrism.

Իմ միակ խնդիրը այդ բառի հետ այն է, որ դա ակնհայտ մարդակենտրոն է։

One of the things we've learned from Darwin

Դարվինից սովորած բաներից մեկը այն է,

is that the human species is only one

որ մարդն որպես տեսակ ընդամենը,

among millions of cousins, some close, some distant.

իր միլիոնավոր այլ հեռավոր կամ մոտ զարմիկներից մեկն է։

And there are other possibilities, like "naturalist,"

Եվ կան նաև այլ տարբերակներ, օրինակ նատուռալիստ։

but that also has problems of confusion,

Բայց դա էլ կարող է խառնաշփոթ առաջացնել,

because Darwin would have thought naturalist --

քանի որ Դարվինը նատուրալիստ ասելով այլ բան էր հասկանում։

"Naturalist" means, of course, as opposed to "supernaturalist" --

Նատուրալիստ ասելով, իհարկե նկատի ունենք, գերբնականի հակառակը։

and it is used sometimes --

Եվ այդ իմաստով բառը երբեմն օգտագործվում է։

Darwin would have been confused by the other sense of "naturalist,"

Սակայն Դարվինը մեկ այլ իմաստով կհասկանար այս բառը,

which he was, of course,

և ի դեպ ոչ միայն Դարվինը, այլ նաև ուրիշները

and I suppose there might be others who would confuse it with "nudism".

դա կշոփեթեին նուդիզմի հետ։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

Such people might be those belonging to the British lynch mob,

Նման մարդիկ կարող են լինեն օրինակ ինքնադատարան անող բրիտանական այն ամբոխում,

which last year attacked a pediatrician in mistake for a pedophile.

որն անցյալ տարի հարձակվել էր մանկաբույժի վրա նրան շփոթելով մանկապիղծի հետ։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

I think the best of the available alternatives for "atheist"

Ես կարծում եմ աթեիստ բառի հնարավոր լավագույն այլընտրանքը ոչ-թեիստն է։

is simply "non-theist."

It lacks the strong connotation that there's definitely no God,

Այն չի պարունակում ուժեղ ընդգծված պնդում այն մասին, որ Աստված չկա,

and it could therefore easily be embraced by teapot or tooth-fairy agnostics.

հետևաբար կարող է ընդունվել նաև ատամի փերու և թեյնիկի ագնոստիկների կողմից։

It's completely compatible with the God of the physicists.

Այն լիովին համատեղելի է ֆիզիկոսների Աստծո հետ։

Այսինք երբ մարդիկ...երբ այնպիսի աթեիստներ,

When atheists like Stephen Hawking and Albert Einstein use the word "God,"

ինչպիսիք են Սթիվեն Հոքինգը և Ալբերտ Էնշտեյնը, օգտագործում են «Աստված» բառը,

they use it of course as a metaphorical shorthand

նրանք իհարկե այն օգտագործում են որպես փոխաբերական սղագրություն

for that deep, mysterious part of physics which we don't yet understand.

ֆիզիկայում առկա այն խորը, դեռևս անբացատրելի մասեր բնորոշելու համար։

Ոչ-թեիստը բառը համար է, քանի որ ի տարբերություն աթեիստի

"Non-theist" will do for all that, yet unlike "atheist,"

it doesn't have the same phobic, hysterical responses.

այն չի առաջացնում նույնքան բացասական և հիստերիկ արձագանք։

But I think, actually, the alternative

Բայց իրականում կարծում եմ, որ այլընտրանքը

is to grasp the nettle of the word "atheism" itself,

աթեիզմ բառի բասական արձագանքը հաղթահարելն է,

precisely because it is a taboo word,

հենց այն պատճառով, որ դա դարձել է արգելված բառ՝

carrying frissons of hysterical phobia.

իր նկատմամբ հիստերիկ ֆոբիա առաջացնելով։

Critical mass may be harder to achieve with the word "atheist"

Աթեիստ բառը օգտագործելիս, կրիտիկական զանգվածը հավաքելը հնարավոր է, որ ավելի դժվար լինի,

than with the word "non-theist,"

քան ոչ-թեիստ բառի դեպքում

or some other non-confrontational word.

կամ մեկ այլ բառի դեպքում։

But if we did achieve it with that dread word "atheist" itself,

Բայց եթե մենք հասնենք դրան այդ սարսափելի բառն օգտագործելով,

the political impact would be even greater.

դրա քաղաքական ազդեցությունը շատ ավելի մեծ կլինի։

Now, I said that if I were religious, I'd be very afraid of evolution --

Ես արդեն ասացի, որ եթե ես լինեի կրոնապաշտ, ապա շատ կվախենայի էվոլյուցիայի գաղափարից։ Նույնիսկ ավելին։

I'd go further: I would fear science in general, if properly understood.

Ես կվախենայի գիտությունից ընդանուր առմամբ վերցված։

And this is because the scientific worldview

Զուտ այն պատճառով, որ գիտական աշխարհայացքը

is so much more exciting, more poetic,

շատ ավելի հետաքրքիր է, ավելի բանաստեղծական,

more filled with sheer wonder

ավելի լեցուն է հրաշքներով, քանի ցանկացած այլ բան,

than anything in the poverty-stricken arsenals of the religious imagination.

որ կարելի է գտնել կրոնական երևակայության աղքատիկ զինանոցում։

As Carl Sagan, another recently dead hero, put it,

Ինչպես Կառլ Սագանը, մեկ այլ վերջերս մահացած հերոս, ասել է

"How is it that hardly any major religion has looked at science

«Ինչպե՞ս է, որ գրեթե ոչ մի հիմնական կրոն ծանոթանալով գիտություն հետ,

and concluded, 'This is better than we thought!

չի եզրակացրել, «Սա շատ ավելի լավ է, քանի մենք մտածում էինք։

The universe is much bigger than our prophet said,

Տիեզերքը շատ ավելի մեծ է, քան մեր մարգարեն էր ասում,

grander, more subtle, more elegant'?

ավելի ահռելի է, ավելի նուրբ, ավելի նրբագեղ»։ Փոխարենը նրանք ասում են, «Ոչ, ոչ, ոչ։

Instead they say, 'No, no, no!

My god is a little god, and I want him to stay that way.'

Իմ աստված փոքր աստված է և ուզում եմ, որ նա մնա այդպիսին»։

A religion, old or new,

Կրոնը՝ լինի այն հին թե նոր,

that stressed the magnificence of the universe

որն ընդգծում է տիեզերքի շքեղ լինելը,

as revealed by modern science,

ինչպես բացահայտել է ժամանակակից գիտությունը,

might be able to draw forth reserves of reverence and awe

կարող էլ ավելի խորացնել ակնածանքն ու երկյուղը

hardly tapped by the conventional faiths."

հազիվ զսպվող ավանդական հավատալիքների շրջանակներում»։

Now, this is an elite audience,

Քանի որ սա էլիտար լսարան է,

and I would therefore expect about 10 percent of you to be religious.

ես կենթադրեմ, որ ձեզանից մոտ 10 տոկոսը կլինեն հավատացյալներ։

Many of you probably subscribe to our polite cultural belief

Շատերը միգուցե ունեն այն բարեհամբյուր համոզմունքը, որ մենք պետք է հարգենք կրոնը,

that we should respect religion.

But I also suspect that a fair number of those

բայց ես ենթադրում եմ, որ մի զգալի մաս կա, որ

secretly despise religion as much as I do.

գաղտնիորեն արհամարում է կրոնը այնքան, որքան ես։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

If you're one of them, and of course many of you may not be,

Եթե դուք դրանցից մեկն եք, և իհարկե ձեզանից շատերն այդպիսին չեն,

but if you are one of them,

բայց եթե դուք նրանցից մեկն եք, ես ձեզանից խնդրում եմ դադարել լինել քաղաքավարի,

I'm asking you to stop being polite,

come out, and say so.

վեր կենալ և ասել դա, և եթե դուք նաև հարուստ եք,

And if you happen to be rich,

մի քիչ մտածեք այն տարբերակների մասին, որոնց միջոցով կարող եք փոփոխություն բերել։

give some thought to ways in which you might make a difference.

The religious lobby in this country

Կրոնական լոբբին այս երկրում

is massively financed by foundations -- to say nothing of all the tax benefits --

լրջորեն ֆինանսավորվում է հիմնադրամների կողմից, մի կողմ թողած հարկային արտոնությունները։

by foundations, such as the Templeton Foundation and the Discovery Institute.

Այնպիսի հիմնադրամների կողմից, ինչպիսիք են Թեմփլթոնը և Դիսքավերի ինստիտուտը։

We need an anti-Templeton to step forward.

Մեզ պետք է հակա-Թեմփլթոն որպեսզի առաջ շարժվենք։

If my books sold as well as Stephen Hawking's books,

Եթե իմ գրքերը վաճառվեն այնպես, ինչպես Սթիվեն Հոքինգսի գրքերը,

instead of only as well as Richard Dawkins' books, I'd do it myself.

և ոչ թե ինչպես Ռիչարդ Դոկինսի գրքերը, ես ինքնս դա կանեի։

Մարդիկ հաճախ քննարկում են, թե ինչպես սեպտեմբերի 11-ը փոխեց իրենց։

People are always going on about, "How did September the 11th change you?"

Well, here's how it changed me.

Ահա թե ինչպես այն փոխեց ինձ։

Let's all stop being so damned respectful.

Եկեք դադարենք ի վերջո լինել այդքան հարգալից։

Thank you very much.

Շատ շնորհակալություն։

(Applause)

(Ծափահարություններ)