Homeopathy, quackery and fraud | James Randi | TED

Translator: Stéphane Brault Reviewer: Karine Breault

Good morning.

Bonan tagon.

Happy to see so many fine folks out here

Mi ĝojas vidi tiom da amikoj

and so many smiling faces.

kaj tiom da ridetoj.

I have a very peculiar

Mi havas tre personan

background, attitude and approach

sintenon kaj rilaton

to the real world

koncerne realecon,

because I am a conjurer.

ĉar mi estas prestidigitisto.

Now, I prefer that term over magician,

Mi preferas tiun vorton, al tiu de magiisto;

because if I were a magician, that would mean

se mi estus magiisto, tio signifus,

that I use spells and incantations

ke mi uzas sorĉojn, sorĉkantojn

and weird gestures

kaj ĉiajn gestaĉojn

in order to accomplish real magic.

por efektivigi veran magion.

No, I don't do that; I'm a conjurer,

Tion mi ne faras; mi estas prestidigitisto,

who is someone who pretends to be

tiu kiu ŝajnigas sin

a real magician. (Laughter)

vera magiisto. (Ridoj)

Now, how do we go about that sort of thing?

Sed, kiel oni elturniĝas prie?

We depend on the fact

Ĉio dependas de la fakto,

that audiences, such as yourselves,

ke spektantaroj kiel tiu ĉi

will make assumptions.

facile akceptas iluziojn.

For example, when I walked up here

Ekzemple, kiam mi surscenejis

and I took the microphone from the stand

kaj deprenis la mikrofonon de ties apogilo

and switched it on,

kaj ŝaltis ĝin, vi pensis,

you assumed this was a microphone, which it is not.

ke tio ĉi estas ja mikrofono -- eraro!

(Laughter)

(Ridoj)

As a matter of fact, this is something

Fakte, ĝi estas aĵo, kion

that about half of you, more than half of you will not be familiar with.

pli ol la duono el vi ne konas:

It's a beard trimmer, you see?

Barbotondilo, ĉu vi vidas?

And it makes a very bad microphone;

Ĝi faras aĉan mikrofonon;

I've tried it many times. (Laughter)

jes, mi plurfoje provis. (Ridoj)

The other assumption that you made --

Aliaj iluzioj vi akceptas --

and this little lesson is to show you

kaj tiu ĉi lecioneto montros al vi,

that you will make assumptions.

ke vi ja facile akceptas ilin.

Not only that you can, but that you will

Ne nur povas vi, sed pretas vi fari ĝin

when they are properly suggested to you.

des pli kiam oni taŭge sugestas ilin al vi.

You believe I'm looking at you.

Vi kredas, ke mi rigardas vin.

Wrong. I'm not looking at you. I can't see you.

Tute ne. Mi ne rigardas vin. Mi ne povas vidi vin.

I know you're out there, they told me backstage, it's a full house and such.

Ja ĉeestas amaso, mi scias. Kulise, oni diris min, ke plenplenas la ejo.

I know you're there because I can hear you,

Efektive, mi ja aŭdas,

but I can't see you because I normally wear glasses.

sed ne vidas vin, ĉar mankas miaj okulvitroj.

These are not glasses, these are empty frames. (Laughter)

Kaj tio ĉi? Nur senvitra muntaĵo. (Ridoj)

Quite empty frames.

Tute senvitra.

Now why would a grown man appear before you

Nu, kial do plenkreskulo venas alparoli vin

wearing empty frames on his face?

kun senvitra muntaĵo sur la nazo?

To fool you, ladies and gentlemen,

Por trompi vin, Gesinjoroj,

to deceive you, to show that you, too,

por mistifiki vin kaj montri, ke vi ankaŭ,

can make assumptions.

akceptas iluziojn.

Don't you ever forget that.

Neniam forgesu tion.

Now, I have to do something -- first of all, switch to real glasses

Bone, antaŭ ĉio, repreni miajn verajn okulvitrojn

so I can actually see you,

por fine vidi vin,

which would probably be a convenience. I don't know.

tio kio estos sendube pli plaĉa. Mi ankoraŭ ne eblis juĝi,

I haven't had a good look. Well, it's not that great a convenience.

bone rigardi. Nu, ne tiom plaĉa, kiom mi pensis...

(Laughter)

(Ridoj)

I have to do something now, which seems

Nun, mi devas fari ion, kio ŝajnos

a little bit strange for a magician.

iom stranga, fare de magiisto.

But I'm going to take some medication.

Mi devas preni medikamenton.

This is a full bottle of

Jen flakono plena je

Calms Forte.

Calms Forte.

I'll explain that in just a moment.

Post momento mi klarigos.

Ignore the instructions,

Ignoru la instrukciojn,

that's what the government has to put in there

tiujn la registaro metas nur

to confuse you, I'm sure.

por konfuzi nin, tutcerte.

I will take enough of these. Mm.

Mi englutos sufiĉe da tiuj. Mm.

Indeed, the whole container.

Kial ne la tutaĵon.

Thirty-two tablets of Calms Forte.

Tridek du granuloj de Calms Forte.

Now that I've done that -- I'll explain it in a moment --

Tion farinte -- la kialon mi rivelos baldaŭ --

I must tell you that

mi devas diri al vi,

I am an actor.

ke mi estas aktoro.

I'm an actor who plays a specific part.

Aktoro, kiu ludas specifan rolon.

I play the part of a magician,

La rolon de magiisto,

a wizard, if you will, a real wizard.

sorĉisto, se vi preferas, vera sorĉisto.

If someone were to appear on this stage in front of me

Se iu surscenejus kaj alparolus vin

and actually claim to be

por anonci, ke li estas

an ancient prince of Denmark named Hamlet,

antikva Danlanda princo nomata Hamleto,

you would be insulted

vi sentus vin insultitaj

and rightly so.

kaj tute prave.

Why would a man assume that you would believe

Kiel ulo povus supozi, ke vi kredos

something bizarre like this?

rakonton tiom bizaran?

But there exists out there

Sed tra la mondo vidiĝas

a very large population

grandega aro da homoj,

of people who will tell you

kiuj pretas aserti,

that they have psychic, magical powers

ke ili havas psikajn, magiajn povojn

that they can predict the future,

ke ili scipovas antaŭvidi la estontecon,

that they can make contact with the deceased.

kaj kontakti la forpasintojn.

Oh, they also say

Ho, ili ankaŭ asertas...

they will sell you astrology

ili vendas al vi horoskopojn

or other fortunetelling methods.

aŭ aliajn aŭguraĵojn.

Oh, they gladly sell you that, yes.

Ho, ja ĝojkore ili tion pretas fari.

And they also say

Kaj ili diras ankaŭ,

that they can give you perpetual motion machines

ke ili povas konstrui eternajn movilojn

and free energy systems.

kaj sistemojn uzantajn senliman energion.

They claim to be psychics,

Ili asertas, ke ili estas mediumoj,

or sensitives, whatever they can.

aŭ psikuloj, aŭ mi ne scias kio.

But the one thing that has made a big comeback

Sed la afero, kiu vigle reviviĝas

just recently

de malmulte da tempo

is this business of

estas la negoco

speaking with the dead.

komuniki kun la mortintoj.

Now, to my innocent mind,

Nu, por mia senartifika menso,

dead implies

esti morte implicas

incapable of communicating. (Laughter)

ian neeblon komuniki. (Ridoj)

You might agree with me on that.

Eble vi konkordas kun mi prie.

But these people, they tend to tell you that

Sed tiuj uloj, ili diras al vi

not only can they communicate with the dead --

ne nur, ke ili ja komunikas kun la mortintoj --

"Hi, there" --

"Saluton" --

but they can hear the dead as well,

sed, ke ili krome aŭdas ilin,

and they can relay this information back to the living.

kaj povas transdoni ties mesaĝojn al la vivuloj.

I wonder if that's true.

Nu, ĉu ĝi veras?.

I don't think so, because

Dubinde estas, pro tio

this subculture of people

ke tiu aro de homaĉoj

use exactly the same gimmicks that we magicians do,

uzas ekzakte la samajn trukojn kiel ni magiistoj,

exactly the same --

ekzakte la samajn --

the same physical methods, the same psychological methods --

la samaj metodoj, ĉu fizikaj aŭ psikologiaj --

and they effectively and profoundly

kaj tion farante, ili profunde kaj ade

deceive millions of people around the earth,

trompas milionojn da homoj tramonde,

to their detriment.

kaj nocas ilin.

They deceive these people,

Ili trompas aliulojn,

costs them a lot of money,

prifraŭdas ties monon,

cost them a lot of emotional anguish.

suferigas al ili egan angoron.

Billions of dollars are spent

Oni elspezas miliardojn

every year, all over the globe,

ĉiujare, tra la mondo,

on these charlatans.

pro tiuj ĉarlatanoj.

Now, I have two questions

Nu, du demandojn

I would like to ask these people

mi ŝatus starigi al tiuj uloj

if I had the opportunity to do so.

se mi havus la oportunon.

First question: If I want to ask them to call up --

Unue: Se mi volas, ke ili voku --

because they do hear them through the ear.

ĉar ili aŭdas la mortintojn per siaj propraj oreloj.

They listen to the spirits like this --

Tiele ili aŭskultas la spiritojn --

I'm going to ask you to call up the ghost of my grandmother

ke ili voku la fantomon de mia avino,

because, when she died, she had the family will,

ĉar ŝi mortis antaŭ ol diri kie estas kaŝita

and she secreted it someplace. We don't know where it is,

ŝia testamento. Ni tute ne scias kie ĝi estas.

so we ask Granny, "Where is the will, Granny?"

Do mi pridemandas Avinjon: "Kie la testamento, Avinjo?"

What does Granny say? She says, "I'm in heaven and it's wonderful.

Kion respondas ŝi? Ŝi diras: "Mi estas en la Ĉielo; ĉio glatas.

I'm here with all my old friends, my deceased friends,

Mi revidas longtempajn forpasintajn

and my family

amikojn kaj familianojn, kaj ĉiujn

and all the puppy dogs and the kittens that I used to have when I was a little girl.

hundidojn kaj katidojn, kiujn mi havis infanaĝe.

And I love you, and I'll always be with you.

Kaj mi amas vin; mi ĉiam estos kun vi.

Good bye."

Ĝis la reaŭdo."

And she didn't answer the damn question!

Damne, ŝi ne respondis la malbenan demandon!

Where is the will?

Kie la testamento?

Now, she could easily have said,

Nu, ŝi facile povintus diri,

"Oh, it's in the library on the second shelf, behind the encyclopedia,"

"Ho jes, sur la dua breto de la biblioteko, malantaŭ la enciklopedio",

but she doesn't say that. No, she doesn't.

sed ne, ne pri tio ŝi babilis.

She doesn't bring any useful information to us.

Ŝi transdonis nenian utilan informeron.

We paid a lot of money for that information,

Ni kare pagis por tiu informero,

be we didn't get it.

sed ne ricevis ĝin.

The second question that I'd like to ask, rather simple:

Mia dua demando estus tre simpla:

Suppose I ask them to contact

Se mi petas, ke ili kontaktu

the spirit of my deceased father-in-law, as an example.

la spiriton de mia forpasinta bopatro, ekz.,

Why do they insist on saying --

kial ili senĉese diras --

remember, they speak into this ear --

memoru, oni parolas al ili ĉeorele --

why do they say, "My name starts with J or M?"

kial ili diras: "Mia nomo komencas per J aŭ M?"

Is this a hunting game?

Ĉu temas pri divenludo?

Hunting and fishing? What is it?

Ĉu ili rajtas starigi 20 demandojn

Is it 20 questions? No, it's more like 120 questions.

ĝis trafi la bonan respondon? 20, aŭ 120, plejofte...

But it is a cruel, vicious,

Nu, kia kruela, turmentiga,

absolutely conscienceless --

tute malhonesta --

I'll be all right, keep your seats (Laughter) --

ja bone fartas mi, residiĝu (Ridoj) --

game that these people play.

ludo flanke de tiuj trompistoj.

And they take advantage of the innocent, the naive,

Ili parazitas povrajn funebrulojn

the grieving, the needy people out there.

senartifikajn kaj naivajn.

Now, this is a process

Sciu, ke procedon tian

that is called cold reading.

oni nomas "konjekto-diveno".

There's one fellow out there,

Mi konas ulon...

Van Praagh is his name, James Van Praagh.

li nomiĝas Van Praagh, James Van Praagh --

He's one of the big practitioners of this sort of thing.

granda praktikanto de tiu artaĉo.

John Edward, Sylvia Browne

John Edward, Sylvia Browne

and Rosemary Altea, they are other operators.

kaj Rosemary Altea estas ties gekolegoj.

There are hundreds of them all over the earth, but in this country,

Ili svarmas ĉie, sed nialande,

James Van Praagh is very big.

James Van Praagh estas ja famkonata.

And what does he do? He likes to tell you

Kaj kion faras li? Li ŝatas riveli

how the deceased got deceased,

kiel mortintoj mortis,

the people he's talking to through his ear, you see?

tiuj mortintoj, kiuj flustras ĉe lia orelo.

So what he says is, very often, is like this: he says,

Do oftege, li elbuŝigas fidirojn tiajn:

"He tells me, he tells me, before he passed,

"Li diras, li diras al mi, ke antaŭ ol forpasi,

that he had trouble breathing."

li spiris pene". Uloj!

Folks, that's what dying is all about!

Jen ĝuste tio kio provokas morton!

(Laughter)

(Ridoj)

You stop breathing, and then you're dead.

Oni ĉesas spiri, kaj mortas.

It's that simple.

Estas tutsimpla afero.

And that's the kind of information they're going to bring back to you?

Kaj informeron tian li ĉerpas ĉe "la alia flanko"?

I don't think so.

Mi ege pridubas tion.

Now, these people will make guesses, they'll say things like,

Nu, tiuj homaĉoj eldiras kion ajn, hokfrazojn kiel

"Why am I getting electricity?

"Kial sentas mi elektron?

He's saying to me, 'Electricity.'

Li diras al mi, 'Elektro.'

Was he an electrician?" "No."

Ĉu li estis elektristo?" "Ne."

"Did he ever have an electric razor?" "No."

"Ĉu li uzis elektran razilon?" "Ne."

It was a game of hunting questions like this.

Ili disĵetas fiŝliniojn kaj hokojn tiele,

This is what they go through.

esperante kapti bonajn respondojn.

Now, folks often ask us

Ofte, homoj telefonas nin,

at the James Randi Educational Foundation,

ĉe la James Randi Edukfondaĵo,

they call me, they say, "Why are you so concerned about this, Mr. Randi?

kaj diras: kial tiel ĉagreniĝi pri tio, S-ro Randi?

Isn't it just a lot of fun?"

Ĉu ĝi ne estas simpla amuzilo?"

No, it is not fun. It is a cruel farce.

Ne, ne estas amuze. Estas kruela farso.

Now, it may bring a certain amount of comfort,

Eble ĝi alportas iom da konsolo al kelkaj,

but that comfort lasts

sed la konsolo daŭras

only about 20 minutes or so.

pli-malpli 20 minutojn.

And then the people look in the mirror, and they say,

Poste, la viktimoj pripensas kaj diras:

I just paid a lot of money for that reading.

"Mi pagis amason da steloj por ricevi mesaĝon,

And what did she say to me? 'I love you!'"

kaj kion diris ĝi? 'Mi vin amas!'"

They always say that.

Ili ĉiam diras tiaĵojn.

They don't get any information,

Ili ne ricevas informeron,

they don't get any value for what they spend.

tio, kion ili ricevas ne egalvaloras la elspezon.

Now, Sylvia Browne is the big operator.

Nu, Sylvia Browne, jen granda aferistino.

We call her "The Talons."

Ni moknomas ŝin "Ungegoj".

Sylvia Browne -- thank you --

Sylvia Browne -- dankon --

Sylvia Browne is the big operator

Sylvia Browne starigis la plej grandan

in this field at this very moment.

el tiuj negocaĉoj ĝis nun.

Now, Sylvia Browne -- just to show you --

Sylvia Browne -- bone aŭskultu --

she actually gets 700 dollars

postulas 700 dolarojn

for a 20 minute reading over the telephone,

por 20-minuta telefonkonversacio,

she doesn't even go there in person,

ne necese, ke ŝi renkontu vin,

and you have to wait up to two years because

kaj la atendo estas dujara,

she's booked ahead that amount of time.

tiom populara ŝi fariĝis.

You pay by credit card or whatever,

Oni pagas kreditkarte aŭ kiel ajn,

and then she will call you

kaj ŝi telefonos vin iam

sometime in the next two years.

dum la venontaj du jaroj. Vi tuj certos,

You can tell it's her. "Hello, this is Sylvia Browne."

ke estas ŝi. "Ha-lo, mi 'stas Sylvia Browne."

That's her, you can tell right away.

Jes ja, vi tuj rekonos ŝin.

Now, Montel Williams is an intelligent man.

Nu, Montel Williams estas inteligenta viro,

We all know who he is on television.

famkonata televida anoncisto.

He's well educated, he's smart,

Bonedukita, klera,

he knows what Sylvia Browne is doing

li ja konas la fifarojn de Sylvia Browne

but he doesn't give a damn.

sed prifajfas ilin.

He just doesn't care.

Tute prifajfas ilin.

Because, the bottom line is, the sponsors love it,

Tio, kio gravas por li estas la sponsoroj:

and he will expose her

kaj la sponsoroj ja ŝatas ŝin,

to television publicity all the time.

sekve, li elmontras ŝin televide konstante.

Now, what does Sylvia Browne give you for that 700 dollars?

Sed kion vendas Sylvia Browne kontraŭ 700 dolaroj?

She gives you the names of your guardian angels, that's first.

La nomojn de viaj gardanĝeloj, antaŭ ĉio.

Now, without that, how could we possibly function? (Laughter)

Kompreneble: kiel elturniĝi sen tio? (Ridoj)

She gives you the names of previous lives,

Ŝi ankaŭ diras kiel vi nomiĝis

who you were in previous lives.

en viaj antaŭaj vivoj.

Duh.

Mirindege.

It turns out that the women

Oni rapide konstatas,

that she gives readings for

ke ŝiaj klientinoj ĉiuj estis

were all Babylonian princesses, or something like that.

Babilonaj princinoj, aŭ io simila,

And the men were all Grecian warriors

kaj la viroj estis helenaj militistoj

fighting with Agamemnon.

flanke de Agamemnono.

Nothing is ever said about

Oni neniam mencias

a 14 year-old bootblack in the streets of London

14-jara botciriston el la stratoj de Londono,

who died of consumption.

kiu mortis pro ftizo.

He isn't worth bringing back, obviously.

Klare, ne penvaloras invoki lin.

And the strange thing -- folks, you may have noticed this too.

Kaj strangege -- uloj, vi mem konstatis ĝin.

You see these folks on television --

Vi vidis kiel agas tiun fiaron televide --

they never call anybody back from hell. (Laughter)

ili neniam revenigas spiritojn el infero. (Ridoj)

Everyone comes back from heaven, but never from hell.

Ĉiuj loĝas en la Ĉielo, neniam en infero.

If they call back any of my friends,

Se ili revenigus kelkajn el miaj amikoj,

they're not going to... Well, you see the story.

ili... Nu, vi komprenas...

(Laughter)

(Ridoj)

Now, Sylvia Browne is an exception,

Nu, tiu Sylvia Browne estas esceptulino,

an exception in one way,

ŝi apartiĝas per spefica karakterizaĵo:

because the James Randi Educational Foundation, my foundation,

mia fondaĵo, la James Randi Edukfondaĵo,

offers a one million dollar prize in negotiable bonds.

proponas unu milionon da dolaroj,

Very simply won.

tre simple gajneblaj.

All you have to do is prove any paranormal, occult

Oni nur pruvu, siajn paranormalajn povojn

or supernatural event or power of any kind

aŭ ian ajn supernaturan okazaĵon aŭ povon

under proper observing conditions.

sub taŭgaj observadaj kondiĉoj.

It's very easy, win the million dollars.

Unu miliono, tre facile gajnebla.

Sylvia Browne is an exception in that

Sylvia Browne estas esceptulino pro tio,

she's the only professional psychic

ke ŝi estas la ununura pskikulo

in the whole world

tutmonda,

that has accepted our challenge.

kiu akceptis nian defion.

She did this on the "Larry King Live" show on CNN

Tion ŝi faris dum televidelsendo, ĉe CNN

six and a half years ago.

antaŭ ses jaroj kaj duono.

And we haven't heard from her since. Strange.

Ekde tiam, absoluta silento. Strange.

She said that, first of all, that she didn't know how to contact me.

Unue, ŝi diris, ke ŝi ne scias kiel kontakti min.

Duh.

Ĉu?

A professional psychic who speaks to dead people,

Profesia psikulino, kiu konversacias kun mortintoj,

she can't reach me?

ŝi ne eblas kontakti min?

(Laughter)

(Ridoj)

I'm alive, you may have noticed.

Mi estas viva, eble vi rimarkis.

Well, pretty well anyway.

Nu, pli-malpli, tio estas.

She couldn't reach me. Now she says she doesn't want to reach me

Ŝi ne eblas... Sed nun, ŝi diras, ke ŝi ne volas,

because I'm a godless person.

ĉar mi estas ne diotima.

All the more reason to take the million dollars,

Des pli bona motivo por senigi min de tiu miliono,

wouldn't you think, Sylvia?

ĉu ne, Sylvia?

Now these people need to be stopped, seriously now.

Nu, serioze, oni devas kontraŭbatali tiujn fiulojn.

They need to be stopped because this is a cruel farce.

Oni ja devas, ĉar tio ĉi estas kruela farso.

We get people coming to the foundation all the time.

Ĉe la Fondaĵo, ni oftege vidas homojn

They're ruined financially and emotionally

ruinigitajn finance kaj emocie,

because they've given their money and their faith

ĉar ili disdonis kaj monon kaj fidon

to these people.

al nefidindaj homaĉoj.

Now, I popped some pills earlier.

Bone, vi memoras, ke mi ĵus glutis granulojn.

I have to explain that to you.

Klarigon mi ŝuldas al vi prie.

Homeopathy, let's find out what that's all about.

Homeopatio -- ni iomete priparolu la aferon.

Hmm. You've heard of it.

Mmm. Vi jam aŭdis pri ĝi.

It's an alternative form of healing, right?

Temas pri alternativa kuracilo, ĉu ne?

Homeopathy actually consists -- and that's what this is.

Homeopatio, fakte -- jen ekzemplo.

This is Calms Forte,

Calms Forte,

32 caplets of sleeping pills! I forgot to tell you that.

32 granuloj dormigaj! Mi forgesis mencii ĝin.

I just ingested

Mi ĵus englutis dormigilon

six and a half days worth of sleeping pills.

sufiĉe por ses tagoj kaj duono.

(Laughter)

(Ridoj)

Six and a half days, that certainly is a fatal dose.

Ses tagoj kaj duono, sendube fatala dozo.

It says right on the back here,

Ĝuste tie ĉi, sur la flakono, oni diras:

"In case of overdose,

"Okaze de superdozo,

contact your poison control center immediately,"

tuj voku la telefonsukurejon",

and it gives an 800 number.

kaj jen la senpaga numero.

Keep your seats -- it's going to be okay.

Ne zorgu -- neniel danĝeras.

I don't really need it

Mi ne bezonas helpon;

because I've been doing this stunt

tiun veneniĝon mi faras

for audiences all over the world

antaŭ spektantaroj tramonde.

for the last eight or 10 years,

Jam de ok aŭ dek jaroj,

taking fatal doses of homeopathic sleeping pills.

mi glutas fatalajn dozojn de homeopatia dormigilo.

Why don't they affect me?

Kial ili ne efikas ĉe mi?

(Laughter)

(Ridoj)

(Applause)

(Aplaŭdoj)

The answer may surprise you.

La respondo povus surprizi vin.

What is homeopathy?

Kio estas homeopatio?

It's taking a medicine that really works

Prenu substancon, kiu vere efikas

and diluting it down

kaj diluu ĝin ĝis

well beyond Avogadro's limit.

ja sub la limo de Avogadro,

Diluting it down to the point

ĝis la punkto, fakte

where there's none of it left. (Laughter)

kie ĝi tute malaperas. (Ridoj)

Now folks, this is not

Amikoj, tio ĉi ne estas

just a metaphor I'm going to give you now, it's true.

nura metaforo. Ĝi estas vero.

It's exactly equivalent to taking

Estas ekzakte kiel preni

one 325 milligram aspirin tablet,

unu 325-milligraman aspirinon,

throwing it into the middle of Lake Tahoe,

ĵeti ĝin meze de grandega lago,

and then stirring it up, obviously with a very big stick,

miksi la tutaĵon, kompreneble per grandega kulero,

and waiting two years or so

kaj atendi proksimume du jarojn

until the solution is homogeneous.

por ke la solvaĵo homogeniĝas.

Then, when you get a headache,

Tiam, kiam vi sentas kapdoloron,

you take a sip of this water, and -- voila! -- it is gone.

trinku iomete de tiu akvo, kaj -- miraklo -- vi resaniĝas.

(Laughter)

(Ridoj)

Now that is true. That is what homeopathy is all about.

Jes, jen tio, kio homeopatio vere estas.

And another claim that they make -- you'll love this one --

Oni ankaŭ asertas -- vere ridinde --,

the more dilute the medicine is, they say,

ke ju pli diluita la substanco,

the more powerful it is.

des pli potenca ĝi fariĝas.

Now wait a minute, we heard about a guy in Florida.

Tute logike... Nu, mi aŭdis pri iu ulo en Florido.

The poor man, he was on homeopathic medicine.

La povrulo mortis pro superdozo

He died of an overdose.

de homeopatia kuracilo:

He forgot to take his pill.

Li forgesis preni ĝin.

(Laughter)

(Ridoj)

Work on it. Work on it.

Bone pripensu ĝin; vi komprenos.

It's a ridiculous thing. It is absolutely ridiculous.

Ridinde estas. Tute absurde.

I don't know what we're doing,

Mi ne scias kial ni kredas

believing in all this nonsense over all these years.

tiom da sensencaĵojn de tiom da jaroj.

Now, let me tell you,

Kaj nun, kelkaj vortoj,

The James Randi Educational Foundation

pri la James Randi Edukfondaĵo.

is waving this very big carrot,

Nia propono estas ja alloga,

but I must say, the fact that nobody

sed verdire, la fakto ke neniu

has taken us up on this offer

rapidas akcepti ĝin

doesn't mean that the powers don't exist.

ne signifas, ke paranormalaj povoj ne ekzistas.

They might, some place out there.

Ili ja povus ekzisti, ie, iel.

Maybe these people are just independently wealthy.

Eble mediumoj estas simple tro riĉaj.

Well, with Sylvia Browne I would think so.

Certe, ĝi pravas pri Sylvia Browne.

You know, 700 dollars for a 20 minute reading

Pripensu: 700 dolarojn por 20-minuta seanco

over the telephone --

pertelefona --

that's more than lawyers make!

avokatoj postulas malpli!

I mean that's a fabulous amount of money.

Ŝi probable enspezas amasegon da mono.

These people don't need the million dollars perhaps,

Homoj tiaj ne bezonas unu milionon da dolaroj, sendube,

but wouldn't you think they'd like to take it

sed kial ne preni ĝin

just to make me look silly?

nur por ridindigi min?

Just to get rid of this godless person out there

Por silentigi tiun nediotima viraĉo

that Sylvia Browne talks about all the time?

pri kiu Sylvia Browne ĉiam parolas?

I think that something needs to be done about this.

Mi pensas, ke ion oni nepre faru pri tio.

We really would love to have suggestions from you folks

Ni vere ŝatus ricevi viajn sugestojn, amikoj,

on how to contact federal, state

pri kiel kontakti la estrarojn de la lando,

and local authorities

de la ŝtatoj kaj de la urboj

to get them to do something.

por devigi ilin fari ion.

If you find out -- now I understand.

Se vi ion eltrovas... Nu, kompreneble,

We've seen people, even today, speaking to us

hodiaŭ ni aŭdis homojn parolantajn

about AIDS epidemics

pri la aideso-epidemio

and starving kids around the world

kaj la malnutritaj infanoj ĉie ĉirkaŭ ni,

and impure water supplies that people have to suffer with.

kaj la dramoj kaŭzitaj de netrinkebla akvo.

Those are very important,

Ĉio tio ĉi ja gravas,

critically important to us.

estas vere grave por ni,

And we must do something about those problems.

kaj estas nia devo agi pri tiuj problemoj.

But at the same time,

Sed samtempe,

as Arthur C. Clarke said,

kiel Arthur C. Clarke skribis,

The rotting of the human mind,

la putriĝo de la homa menso,

the business of believing in the paranormal and the occult

la kredo je paranormaleco, kaj okultaj povoj

and the supernatural --

kaj psikuloj --

all of this total nonsense,

ĉiuj tiuj sensencaĵoj

this medieval thinking --

tiu Mezepoka pensmaniero --

I think something should be done about that,

io estas farenda prie, laŭ mi,

and it all lies in education.

kaj ĝi baziĝas sur edukado.

Largely, it's the media

Plejparte, la novaĵkomunikiloj

who are to blame for this sort of thing.

kulpas pri tiu problemo.

They shamelessly promote

Ili senhonte promocias

all kinds of nonsense of this sort

ĉiajn absurdaĵojn tiajn

because it pleases the sponsors.

por plaĉi al la sponsoroj.

It's the bottom line, the dollar line.

Por ili, nur gravas la gajnaĵoj, la financaj rezultoj.

That's what they're looking at.

Ili pensas nur pri tio.

We really must do something about this.

Kaj estas plenumenda de ni agi prie.

I'm willing to take your suggestions,

Mi pretas aŭskulti viajn sugestojn,

and I'm willing to have you

kaj invitas vin

tune in to our webpage.

viziti nian retpaĝaron.

It's www.randi.org.

-- www.randi.org.

Go in there and look at the archives,

Enklaku ĝin kaj konsultu la arkivojn,

and you will begin to understand much more

vi komencos plibone kompreni tion,

of what I've been talking about today.

pri kio mi parolis hodiaŭ.

You will see the records that we have.

Vi vidos niajn dosierojn.

There's nothing like sitting in that library

Nenio komparas al esti sidinta en tiu librejo

and having a family appear there

kaj vidi familion, kiu rakontas

and say that Mum gave away all the family fortune.

kiel panjo disdonis la familian havaĵon.

She cashed in the CDs,

Ŝi elbankigis la ŝparkontojn,

she gave away the stocks and the certificates.

disvendis la akciojn.

That's really sad to hear,

Ĉagrenigas aŭdi rakontojn tiajn,

and it hasn't helped them one bit,

kaj ŝi neniel helpis sian familion,

hasn't solved any of their problems.

neniun problemon ŝi solvis.

Yes, there could be a rotting of the American mind,

Jes, eble disvolviĝos putriĝo de la mensoj en tiu ĉi lando,

and of the minds all the way around the earth,

kaj la mensoj de ĉie ĉirkaŭ la terglobo

if we don't start to think sensibly about these things.

se ni ne reagas taŭge pri tiu problemo.

Now, we've offered this carrot,

Nu, ni elmontras tiun allogaĵon,

as I say, we've dangled the carrot.

kaj agitas ĝin ĉe la nazo de ĉiuj.

We're waiting for the psychics to come forth and snap at it.

Ni atendas, ke la psikuloj venas mordeti ĝin.

Oh, we get lots of them,

Ho, ja multaj venas,

hundreds of them every year come by.

centoj venas provi ĉiujare.

These are dowsers and people

Ili estas rabdistoj kaj homoj,

who think that they can talk to the dead as well,

kiuj kredas, ke ankaŭ ili povas alparoli mortintojn,

but they're amateurs; they don't know how to evaluate

sed nur duarangaj ili estas; ili ne scias kiel taksi

their own so-called powers.

siajn laŭdirajn povojn.

The professionals never come near us,

La profesiulojn, oni neniam vidas.

except in that case of Sylvia Browne

Kun la escepto de Sylvia Browne,

that I told you about a moment ago.

kiel mi ĵus rakontis.

She did accept and then backed away.

Unue, ŝi akceptis, sed nun ŝi rifuzas.

Ladies and gentlemen,

Gesinjoroj,

I'm James Randi,

Mi nomiĝas James Randi,

and I'm waiting.

kaj mi atendas.

Thank you.

Dankon.

(Applause)

(Aplaŭdoj)