Homeopathy, quackery and fraud | James Randi | TED

Tłumaczenie: Rysia Wand Korekta: Krystian Aparta

Good morning.

Dzień dobry.

Happy to see so many fine folks out here

Cieszę się, że mamy tak świetną publiczność

and so many smiling faces.

i tyle uśmiechniętych twarzy.

I have a very peculiar

Mam dosyć niecodzienne kwalifikacje,

background, attitude and approach

stosunek i podejście do realnego świata,

to the real world

because I am a conjurer.

ponieważ jestem sztukmistrzem.

Now, I prefer that term over magician,

Wolę takie określenie niż "czarodziej",

because if I were a magician, that would mean

bo jako czarodziej

that I use spells and incantations

musiałbym używać zaklęć, czarów

and weird gestures

i dziwacznych gestów,

in order to accomplish real magic.

żeby naprawdę coś wyczarować.

No, I don't do that; I'm a conjurer,

Nie robię tego. Jestem sztukmistrzem,

who is someone who pretends to be

czyli kimś, kto udaje prawdziwego czarodzieja.

a real magician. (Laughter)

Now, how do we go about that sort of thing?

Jak się to robi?

We depend on the fact

Zakładamy, że publiczność, taka jak wy,

that audiences, such as yourselves,

will make assumptions.

będzie robić założenia.

For example, when I walked up here

Na przykład kiedy tu wszedłem,

and I took the microphone from the stand

zdjąłem mikrofon

and switched it on,

i włączyłem go,

you assumed this was a microphone, which it is not.

założyliście, że to mikrofon -wcale nie!

(Laughter)

(Śmiech)

As a matter of fact, this is something

Tak naprawdę mam tu coś,

that about half of you, more than half of you will not be familiar with.

czego połowa z was pewnie nie zna.

It's a beard trimmer, you see?

To trymer do brody.

And it makes a very bad microphone;

I marny z niego mikrofon.

I've tried it many times. (Laughter)

Próbowałem już wiele razy.

The other assumption that you made --

Oto wasze kolejne założenie.

and this little lesson is to show you

Chcę tutaj udowodnić,

that you will make assumptions.

że będziecie robić założenia.

Not only that you can, but that you will

Nie "możecie" tylko "będziecie",

when they are properly suggested to you.

jeśli je sprytnie zasugerować.

You believe I'm looking at you.

Zdaje się wam, że na was patrzę.

Wrong. I'm not looking at you. I can't see you.

Błąd. Nie patrzę. Nie widzę was wcale.

I know you're out there, they told me backstage, it's a full house and such.

Wiem, że jesteście, bo słyszałem, że mamy pełną salę.

I know you're there because I can hear you,

Wiem, bo was słyszę,

but I can't see you because I normally wear glasses.

ale nic nie widzę, bo zwykle noszę okulary,

These are not glasses, these are empty frames. (Laughter)

a to tylko puste oprawki.

Quite empty frames.

Całkiem puste.

Now why would a grown man appear before you

Po co dorosły człowiek staje przed ludźmi

wearing empty frames on his face?

w pustych oprawkach?

To fool you, ladies and gentlemen,

Żeby was oszukać, drodzy państwo!

to deceive you, to show that you, too,

Oszukać i unaocznić,

can make assumptions.

że wy też robicie założenia.

Don't you ever forget that.

Pamiętajcie o tym.

Now, I have to do something -- first of all, switch to real glasses

Teraz muszę włożyć prawdziwe okulary,

so I can actually see you,

żeby was wreszcie zobaczyć.

which would probably be a convenience. I don't know.

Pewnie tak będzie lepiej, sam nie wiem...

I haven't had a good look. Well, it's not that great a convenience.

Tak jest niewiele lepiej.

(Laughter)

(Śmiech)

I have to do something now, which seems

Teraz muszę zrobić coś

a little bit strange for a magician.

raczej dziwnego, jak na magika.

But I'm going to take some medication.

Zażyję pewne lekarstwo.

This is a full bottle of

To jest pełna fiolka "Calms Forte".

Calms Forte.

I'll explain that in just a moment.

Już wyjaśniam.

Ignore the instructions,

Ulotkę zignorujemy.

that's what the government has to put in there

Rząd musi je tam wsadzać,

to confuse you, I'm sure.

pewnie żeby nas zmylić.

I will take enough of these. Mm.

Wezmę pełną garść.

Indeed, the whole container.

Co tam, wezmę całą fiolkę.

Thirty-two tablets of Calms Forte.

32 tabletki Calms Forte.

Now that I've done that -- I'll explain it in a moment --

Za chwilę wszystko wyjaśnię,

I must tell you that

ale teraz muszę wam powiedzieć,

I am an actor.

że jestem aktorem.

I'm an actor who plays a specific part.

Aktorem szczególnym.

I play the part of a magician,

Gram rolę magika.

a wizard, if you will, a real wizard.

Powiedzmy, że prawdziwego czarodzieja.

If someone were to appear on this stage in front of me

Gdyby ktoś zjawił się na tej scenie

and actually claim to be

i dowodził, że jest

an ancient prince of Denmark named Hamlet,

księciem Danii o imieniu Hamlet,

you would be insulted

uznalibyście, że was obraża.

and rightly so.

I słusznie.

Why would a man assume that you would believe

Kto by zakładał, że uwierzycie

something bizarre like this?

w coś tak dziwacznego?

But there exists out there

A jednak istnieje bardzo duża grupa ludzi,

a very large population

of people who will tell you

którzy twierdzą, że mają

that they have psychic, magical powers

nadprzyrodzone, magiczne moce,

that they can predict the future,

potrafią przewidywać przyszłość

that they can make contact with the deceased.

i kontaktować się ze zmarłymi.

Oh, they also say

Na dodatek będą wciskać astrologię

they will sell you astrology

or other fortunetelling methods.

i inne metody przepowiadania przyszłości.

Oh, they gladly sell you that, yes.

Sprzedadzą to bardzo chętnie.

And they also say

Powiedzą jeszcze,

that they can give you perpetual motion machines

że mają na zbyciu perpetuum mobile

and free energy systems.

i systemy darmowej energii.

They claim to be psychics,

Podają się za wróżbiarzy,

or sensitives, whatever they can.

albo "jasnowidzów", co który wymyśli.

But the one thing that has made a big comeback

Ostatnio z wielkim hukiem wróciła moda

just recently

is this business of

na rozmawianie ze zmarłymi.

speaking with the dead.

Now, to my innocent mind,

W swojej niewinności sądziłem

dead implies

że "zmarły" oznacza

incapable of communicating. (Laughter)

"niezdolny do rozmów".

You might agree with me on that.

Być może zgodzicie się ze mną.

But these people, they tend to tell you that

Niemniej ci ludzie wmawiają nam,

not only can they communicate with the dead --

że porozumiewają się ze zmarłymi...

"Hi, there" --

Jak się masz!

but they can hear the dead as well,

Ale także ich słyszą

and they can relay this information back to the living.

i mogą przekazać informacje żyjącym.

I wonder if that's true.

Ciekawe, czy to prawda.

I don't think so, because

Nie sądzę, bo ci ludzie posługują się

this subculture of people

use exactly the same gimmicks that we magicians do,

identycznymi sztuczkami jak my, magicy.

exactly the same --

Identycznymi.

the same physical methods, the same psychological methods --

Te samy metody materialne i psychologiczne.

and they effectively and profoundly

Mimo to skutecznie i do głębi

deceive millions of people around the earth,

oszukują miliony ludzi na świecie

to their detriment.

na ich szkodę.

They deceive these people,

Oszukują ludzi.

costs them a lot of money,

Kosztują ich mnóstwo pieniędzy,

cost them a lot of emotional anguish.

cierpień emocjonalnych.

Billions of dollars are spent

Miliardy dolarów przepadają każdego roku

every year, all over the globe,

on these charlatans.

na rzecz tych szarlatanów.

Now, I have two questions

Zatem mam dwa pytania,

I would like to ask these people

które chciałbym im postawić,

if I had the opportunity to do so.

gdybym miał okazję.

First question: If I want to ask them to call up --

Po pierwsze poprosiłbym, żeby zadzwonili,

because they do hear them through the ear.

bo przecież słyszą duchy tak, przez ucho,

They listen to the spirits like this --

I'm going to ask you to call up the ghost of my grandmother

żeby zadzwonili do ducha mojej babci,

because, when she died, she had the family will,

bo przed śmiercią ukryła testament,

and she secreted it someplace. We don't know where it is,

nie wiadomo gdzie.

so we ask Granny, "Where is the will, Granny?"

Pytamy babcię: "Gdzie jest testament?".

What does Granny say? She says, "I'm in heaven and it's wonderful.

A co babcia na to? "Jestem w niebie, jest cudownie.

I'm here with all my old friends, my deceased friends,

Są ze mną zmarli przyjaciele i krewni,

and my family

and all the puppy dogs and the kittens that I used to have when I was a little girl.

i wszystkie szczenięta i kocięta, które miałam w dzieciństwie.

And I love you, and I'll always be with you.

Kocham was i zawsze z wami będę.

Good bye."

Do widzenia".

And she didn't answer the damn question!

Cholera, a moje pytanie?

Where is the will?

Gdzie jest testament?

Now, she could easily have said,

A przecież mogła bez trudu powiedzieć

"Oh, it's in the library on the second shelf, behind the encyclopedia,"

"W bibliotece, na półce, za encyklopedią".

but she doesn't say that. No, she doesn't.

Ale nie, nic z tego.

She doesn't bring any useful information to us.

Nie powiedziała nic użytecznego.

We paid a lot of money for that information,

Słono zapłaciliśmy za te informacje,

be we didn't get it.

a odeszliśmy z kwitkiem.

The second question that I'd like to ask, rather simple:

Drugie pytanie, dość proste.

Suppose I ask them to contact

Powiedzmy na przykład,

the spirit of my deceased father-in-law, as an example.

że chcę skontaktować się z duchem teścia.

Why do they insist on saying --

Czemu duchy z takim uporem mówią,

remember, they speak into this ear --

prosto do ich ucha:

why do they say, "My name starts with J or M?"

"Moje imię zaczyna się na J albo M"?

Is this a hunting game?

Czy to jakaś ciuciubabka?

Hunting and fishing? What is it?

Szukanie po omacku?

Is it 20 questions? No, it's more like 120 questions.

Gra w 20 pytań? Raczej 120!

But it is a cruel, vicious,

To okrutne, złośliwe,

absolutely conscienceless --

pozbawione sumienia...

I'll be all right, keep your seats (Laughter) --

Nie bójcie się, nic mi nie będzie.

game that these people play.

Okrutne gierki tych ludzi.

And they take advantage of the innocent, the naive,

Wykorzystują niewinnych, naiwnych,

the grieving, the needy people out there.

pogrążonych w żałobie i potrzebujących.

Now, this is a process

Tę metodę nazywamy "zimnym odczytem".

that is called cold reading.

There's one fellow out there,

Jest pewien facet,

Van Praagh is his name, James Van Praagh.

nazywa się James Van Praagh.

He's one of the big practitioners of this sort of thing.

Jeden z największych praktyków.

John Edward, Sylvia Browne

John Edward, Sylvia Browne

and Rosemary Altea, they are other operators.

i Rosemary Altea, to kolejni cwaniacy.

There are hundreds of them all over the earth, but in this country,

Są ich setki, ale tutaj

James Van Praagh is very big.

James Van Praagh ma renomę.

And what does he do? He likes to tell you

Co takiego robi?

Ano lubi mówić, jak się zmarłym zmarło,

how the deceased got deceased,

the people he's talking to through his ear, you see?

tym, którzy mu szepczą do ucha.

So what he says is, very often, is like this: he says,

Często więc mówi coś takiego:

"He tells me, he tells me, before he passed,

"Przed śmiercią...

that he had trouble breathing."

...miał kłopoty z oddychaniem".

Folks, that's what dying is all about!

Przecież na tym polega umieranie!

(Laughter)

(Śmiech)

You stop breathing, and then you're dead.

Przestajesz oddychać i nie żyjesz.

It's that simple.

Po prostu.

And that's the kind of information they're going to bring back to you?

I takie nowiny zmarli chcą nam przekazywać?

I don't think so.

Wątpię.

Now, these people will make guesses, they'll say things like,

Oni zgadują, na przykład:

"Why am I getting electricity?

"Dlaczego wyczuwam elektryczność?

He's saying to me, 'Electricity.'

Mówi mi: "Elektryczność".

Was he an electrician?" "No."

Był za życia elektrykiem?". Nie.

"Did he ever have an electric razor?" "No."

"Miał golarkę elektryczną?". Nie.

It was a game of hunting questions like this.

Tylko pytają na chybił trafił.

This is what they go through.

Tak właśnie działają.

Now, folks often ask us

Często słyszę pytanie

at the James Randi Educational Foundation,

w mojej fundacji James Randi Educational Foundation:

they call me, they say, "Why are you so concerned about this, Mr. Randi?

"Czemu pan się tak tym przejmuje?

Isn't it just a lot of fun?"

Przecież to tylko zabawa!".

No, it is not fun. It is a cruel farce.

To nie zabawa, to okrutna farsa.

Now, it may bring a certain amount of comfort,

Być może przynosi odrobinę pociechy,

but that comfort lasts

ale ta pociecha trwa może ze 20 minut.

only about 20 minutes or so.

And then the people look in the mirror, and they say,

Potem ludzie zaglądają w lustro

I just paid a lot of money for that reading.

i mówią: "Słono zapłaciłam za seans.

And what did she say to me? 'I love you!'"

I co usłyszałam? >>Kocham cię!<<".

They always say that.

Zawsze tak mówią.

They don't get any information,

Nie dostają żadnych informacji,

they don't get any value for what they spend.

żadnej wartości za wydane pieniądze.

Now, Sylvia Browne is the big operator.

Taka Sylvia Browne to dopiero spryciara.

We call her "The Talons."

Przezywamy ją "Szpony".

Sylvia Browne -- thank you --

(Śmiech) Dziękuję.

Sylvia Browne is the big operator

Sylvia Browne to w tej chwili

gruba ryba w tej branży.

in this field at this very moment.

Now, Sylvia Browne -- just to show you --

Dla przykładu, Sylvia Browne

she actually gets 700 dollars

dostaje na rękę 700 dolarów

for a 20 minute reading over the telephone,

za 20-minutowy seans przez telefon.

she doesn't even go there in person,

Nie musi się nawet spotykać z klientem.

and you have to wait up to two years because

Terminy ma nawet dwuletnie,

she's booked ahead that amount of time.

tak ma zajęty grafik.

You pay by credit card or whatever,

Płaci się kartą kredytową itp.,

and then she will call you

a ona oddzwania,

sometime in the next two years.

kiedyś tam w ciągu 2 lat.

You can tell it's her. "Hello, this is Sylvia Browne."

Można poznać po głosie.

That's her, you can tell right away.

Sylvia Browne, poznajesz od razu.

Now, Montel Williams is an intelligent man.

Z kolei Montel Williams to inteligentny pan.

We all know who he is on television.

Wszyscy go znają z telewizji.

He's well educated, he's smart,

Ma wykształcenie, spryt.

he knows what Sylvia Browne is doing

Dobrze wie, co robi Sylvia Browne,

but he doesn't give a damn.

ale guzik go to obchodzi.

He just doesn't care.

Po prostu ma to gdzieś,

Because, the bottom line is, the sponsors love it,

bo sponsorzy to kochają,

and he will expose her

więc ciągle daje jej dostęp

to television publicity all the time.

do telewizyjnej reklamy.

Now, what does Sylvia Browne give you for that 700 dollars?

Co dostajemy od Sylvii Browne za te 700 dolarów?

She gives you the names of your guardian angels, that's first.

Poda imiona naszych aniołów stróżów.

Now, without that, how could we possibly function? (Laughter)

Bez nich nie dalibyśmy sobie w życiu rady.

She gives you the names of previous lives,

Podaje imiona naszych poprzednich wcieleń.

who you were in previous lives.

Duh.

Też mi coś.

It turns out that the women

Okazuje się, że wszystkie kobiety,

that she gives readings for

którym wróży,

were all Babylonian princesses, or something like that.

były babilońskimi księżniczkami.

And the men were all Grecian warriors

A mężczyźni – greckimi wojownikami

fighting with Agamemnon.

walczącymi z Agamemnonem.

Nothing is ever said about

Ani słowa o 14-letnim bezdomnym pucybucie,

a 14 year-old bootblack in the streets of London

who died of consumption.

co zmarł w Londynie na gruźlicę.

He isn't worth bringing back, obviously.

Najwyraźniej nie jest wart wzmianki.

And the strange thing -- folks, you may have noticed this too.

I co dziwne – może zwróciliście uwagę,

You see these folks on television --

oglądając ich w telewizji,

they never call anybody back from hell. (Laughter)

że nigdy nie kontaktują się z nikim z piekła.

Everyone comes back from heaven, but never from hell.

Wszyscy w niebie, a w piekle nikt.

If they call back any of my friends,

Gdyby zwrócili się do moich kolegów...

they're not going to... Well, you see the story.

(Laughter)

Sami rozumiecie.

(Śmiech)

Now, Sylvia Browne is an exception,

Sylvia Browne to wyjątek pod jednym względem.

an exception in one way,

because the James Randi Educational Foundation, my foundation,

Otoż moja fundacja, James Randi Educational Foundation,

offers a one million dollar prize in negotiable bonds.

oferuje milion dolarów nagrody w obligacjach na okaziciela.

Very simply won.

Dziecinnie proste zasady.

All you have to do is prove any paranormal, occult

Trzeba tylko udowodnić jakiekolwiek

or supernatural event or power of any kind

zjawisko nadprzyrodzone czy okultystyczne

under proper observing conditions.

pod stosowną obserwacją.

It's very easy, win the million dollars.

Bardzo łatwy milion dolarów.

Sylvia Browne is an exception in that

Sylvia Browne stanowi wyjątek w tym,

she's the only professional psychic

że jako jedyna zawodowa wróżka na świecie

in the whole world

that has accepted our challenge.

podjęła nasze wyzwanie.

She did this on the "Larry King Live" show on CNN

Zrobiła to podczas programu Larry King Live w CNN,

six and a half years ago.

sześć i pół roku temu.

And we haven't heard from her since. Strange.

I do tej pory cisza. Dziwne.

She said that, first of all, that she didn't know how to contact me.

Najpierw mówiła, że nie wie, jak się ze mną skontaktować.

Duh.

Też coś.

A professional psychic who speaks to dead people,

Rozmawia ze zmarłymi,

she can't reach me?

a mnie nie może znaleźć?

(Laughter)

(Śmiech)

I'm alive, you may have noticed.

Jeszcze żyję, jak chyba widać.

Well, pretty well anyway.

I to całkiem nieźle.

She couldn't reach me. Now she says she doesn't want to reach me

Teraz znowu mówi, że nie chce mnie znaleźć,

because I'm a godless person.

bo jestem bezbożnikiem.

All the more reason to take the million dollars,

Tym bardziej warto by zabrać mi ten milion,

wouldn't you think, Sylvia?

prawda, Sylvia?

Now these people need to be stopped, seriously now.

A teraz na poważnie – tych ludzi trzeba powstrzymać.

They need to be stopped because this is a cruel farce.

Trzeba, bo to okrutna farsa.

We get people coming to the foundation all the time.

Ciągle ktoś zgłasza się do fundacji.

They're ruined financially and emotionally

Są zrujnowani finansowo i emocjonalnie,

because they've given their money and their faith

bo dali tym ludziom pieniądze i wiarę.

to these people.

Now, I popped some pills earlier.

Pamiętacie, że łyknąłem pigułki?

I have to explain that to you.

Winien jestem wyjaśnienie.

Homeopathy, let's find out what that's all about.

Homeopatia – zobaczmy, o co tu chodzi.

Hmm. You've heard of it.

Słyszeliście o tym.

It's an alternative form of healing, right?

To alternatywna forma leczenia.

Homeopathy actually consists -- and that's what this is.

Tak naprawdę homeopatia działa tak...

This is Calms Forte,

To jest Calms Forte.

32 caplets of sleeping pills! I forgot to tell you that.

Pigułki nasenne – zapomniałem wam powiedzieć.

I just ingested

Właśnie połknąłem ponad sześciodniową dawkę.

six and a half days worth of sleeping pills.

(Laughter)

(Śmiech)

Six and a half days, that certainly is a fatal dose.

It says right on the back here,

To musi być śmiertelna dawka.

Tak tu napisali.

"In case of overdose,

"W wypadku przedawkowania

contact your poison control center immediately,"

natychmiast skontaktuj się z Centrum Toksykologii".

and it gives an 800 number.

Podają bezpłatny numer.

Keep your seats -- it's going to be okay.

Spokojnie, wszystko będzie dobrze.

I don't really need it

Bez obaw, robię tę sztuczkę

because I've been doing this stunt

for audiences all over the world

dla publiczności na całym świecie

for the last eight or 10 years,

od ośmiu czy dziesięciu lat,

taking fatal doses of homeopathic sleeping pills.

zażywam śmiertelną dawkę homeopatycznych leków nasennych.

Why don't they affect me?

Czemu na mnie nie działa?

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

The answer may surprise you.

Odpowiedź może was zaskoczyć.

What is homeopathy?

Co to takiego homeopatia?

It's taking a medicine that really works

Bierze się skuteczne lekarstwo

and diluting it down

i rozcieńcza poza stałą Avogadra.

well beyond Avogadro's limit.

Diluting it down to the point

Rozcieńcza do momentu,

where there's none of it left. (Laughter)

kiedy już nic nie zostało.

Now folks, this is not

To nie jest, drodzy państwo,

just a metaphor I'm going to give you now, it's true.

tylko przenośnia, ale fakt.

It's exactly equivalent to taking

To tak jakbyśmy wzięli

one 325 milligram aspirin tablet,

tabletkę aspiryny o dawce 325 miligramów

throwing it into the middle of Lake Tahoe,

i wrzucili do jeziora Tahoe,

and then stirring it up, obviously with a very big stick,

a potem zamieszali kijem, bardzo dużym oczywiście.

and waiting two years or so

Trzeba odczekać ze 2 lata,

until the solution is homogeneous.

aż wszystko się równomiernie rozpuści.

Then, when you get a headache,

A potem przy bólu głowy

you take a sip of this water, and -- voila! -- it is gone.

zażywamy łyk tej wody i – voilà! – po bólu.

(Laughter)

(Śmiech)

Now that is true. That is what homeopathy is all about.

Takie są fakty. Na tym polega homeopatia.

And another claim that they make -- you'll love this one --

A tu kolejne ich roszczenie, spodoba wam się.

the more dilute the medicine is, they say,

Im bardziej rozcieńczamy lek,

the more powerful it is.

tym staje się mocniejszy.

Now wait a minute, we heard about a guy in Florida.

Słyszeliśmy o tym gościu z Florydy.

The poor man, he was on homeopathic medicine.

Biedak brał leki homeopatyczne.

He died of an overdose.

Zmarł z przedawkowania,

He forgot to take his pill.

bo zapomniał wziąć pigułkę!

(Laughter)

(Śmiech)

Work on it. Work on it.

Przemyślcie to.

It's a ridiculous thing. It is absolutely ridiculous.

To kompletny idiotyzm.

I don't know what we're doing,

Nie mam pojęcia,

believing in all this nonsense over all these years.

czemu tak długo już wierzymy w te bzdury.

Now, let me tell you,

Mówię wam,

The James Randi Educational Foundation

że James Randi Educational Foundation

is waving this very big carrot,

macha tą wielką marchewką,

but I must say, the fact that nobody

ale muszę przyznać, że sam fakt,

has taken us up on this offer

że nikt się nie zgłasza,

doesn't mean that the powers don't exist.

nie dowodzi, że te siły nie istnieją.

They might, some place out there.

Może gdzieś tam istnieją.

Maybe these people are just independently wealthy.

Może tym ludziom nie potrzeba pieniędzy.

Well, with Sylvia Browne I would think so.

Sylvia Browne na pewno nie głoduje.

You know, 700 dollars for a 20 minute reading

700 dolarów za 20-minutowy seans telefoniczny

over the telephone --

that's more than lawyers make!

to więcej niż zarabia prawnik.

I mean that's a fabulous amount of money.

To bajeczna suma.

These people don't need the million dollars perhaps,

Być może nie potrzebują mojego miliona,

but wouldn't you think they'd like to take it

ale wydaje się, że powinni chcieć,

just to make me look silly?

choćby po to, żebym wyszedł na durnia,

Just to get rid of this godless person out there

żeby pozbyć się tego bezbożnika,

that Sylvia Browne talks about all the time?

o którym ciągle mówi Sylvia Browne.

I think that something needs to be done about this.

Myślę, że trzeba z tym coś zrobić.

We really would love to have suggestions from you folks

Z przyjemnością przyjmiemy wszelkie wasze sugestie,

on how to contact federal, state

w jaki sposób wpłynąć

and local authorities

na federalne i lokalne władze,

to get them to do something.

żeby coś z tym zrobiono.

If you find out -- now I understand.

Ja oczywiście rozumiem,

We've seen people, even today, speaking to us

że słyszy się, nawet dzisiaj,

about AIDS epidemics

o epidemii AIDS,

and starving kids around the world

głodujących dzieciach

and impure water supplies that people have to suffer with.

i ludziach pozbawionych wody zdatnej do picia.

Those are very important,

To ważne sprawy,

critically important to us.

niezwykle dla nas ważne.

And we must do something about those problems.

I musimy z nimi coś zrobić.

But at the same time,

Niemniej jednak...

as Arthur C. Clarke said,

Arthur C. Clarke powiedział:

The rotting of the human mind,

"Umysł ludzki gnije".

the business of believing in the paranormal and the occult

Wiara w zjawiska nadprzyrodzone, okultyzm

and the supernatural --

all of this total nonsense,

i podobne bzdury,

this medieval thinking --

takie średniowieczne wierzenia...

I think something should be done about that,

Uważam, że trzeba z tym coś zrobić,

and it all lies in education.

a wszystko zależy od edukacji.

Largely, it's the media

W dużej mierze to media

who are to blame for this sort of thing.

należy winić za ten stan rzeczy.

They shamelessly promote

Bezwstydnie promują takie bzdury,

all kinds of nonsense of this sort

because it pleases the sponsors.

bo podobają się sponsorom.

It's the bottom line, the dollar line.

Chodzi o zyski, dolary.

That's what they're looking at.

Tylko tego szukają.

We really must do something about this.

Naprawdę musimy coś zaradzić.

I'm willing to take your suggestions,

Chętnie posłucham waszych sugestii

and I'm willing to have you

i z chęcią zapraszam was

tune in to our webpage.

na naszą stronę internetową:

It's www.randi.org.

www.randi.org.

Go in there and look at the archives,

Poszperajcie w archiwach,

and you will begin to understand much more

a zrozumiecie dużo lepiej

of what I've been talking about today.

to, o czym dziś mówiłem.

You will see the records that we have.

Zobaczycie dane.

There's nothing like sitting in that library

Nie ma to jak siedzieć w bibliotece

and having a family appear there

i znaleźć rodzinę,

and say that Mum gave away all the family fortune.

której mama strwoniła rodzinną fortunę,

She cashed in the CDs,

spieniężyła lokaty,

she gave away the stocks and the certificates.

oddała akcje z certyfikatami.

That's really sad to hear,

Aż przykro słuchać,

and it hasn't helped them one bit,

a nie pomogło ani na jotę,

hasn't solved any of their problems.

niczego nie rozwiązało.

Yes, there could be a rotting of the American mind,

Umysły Amerykanów chyba zgniją,

and of the minds all the way around the earth,

podobnie jak umysły na całym świecie

if we don't start to think sensibly about these things.

jeśli nie podejdziemy do tego racjonalnie.

Now, we've offered this carrot,

Zaoferowaliśmy marchewkę,

as I say, we've dangled the carrot.

machamy im nią przed nosem.

We're waiting for the psychics to come forth and snap at it.

Czekamy, aż wróżbici przyjdą ją chapnąć.

Oh, we get lots of them,

Oczywiście, jest ich wielu.

hundreds of them every year come by.

Co roku przychodzą setki.

These are dowsers and people

Przychodzą różdżkarze i tacy,

who think that they can talk to the dead as well,

którym zdaje się, że rozmawiają ze zmarłymi,

but they're amateurs; they don't know how to evaluate

ale to amatorzy, nie potrafią ocenić

their own so-called powers.

swoich tak zwanych "mocy".

The professionals never come near us,

Zawodowcy nie przychodzą nigdy,

except in that case of Sylvia Browne

poza przypadkiem Sylvii Browne,

that I told you about a moment ago.

o którym wspomniałem.

She did accept and then backed away.

Przyjęła wyzwanie, a potem się wycofała.

Ladies and gentlemen,

Szanowni państwo,

I'm James Randi,

nazywam się James Randi

and I'm waiting.

i czekam.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)