Neil Harbisson: I listen to color

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Zhila Mawlood

بە حاڵەتێکى دەگمەنەوە لەدایک بووم

کە پێى ئەڵێن ڕەنگ کوێرى،

کە بریتییە لەوەى ڕەنگەکان هیچیان نابینم

و نازانم ڕەنگەکان چۆن چۆنین.

من دنیا بە خۆڵەمێش ئەبینم.

Well, I was born with a rare visual condition

ئاسمان هەمیشە خۆڵەمێشییە.

called achromatopsia, which is total color blindness,

گوڵەکان هەمیشە خۆڵەمێشین.

so I've never seen color,

تەلەفزیۆن هێشتا ڕەش و سپی یە.

and I don't know what color looks like,

بەڵام لەوکاتەوە کە بومەتە 21 سالَ،

because I come from a grayscale world.

لەجیاتى بینینى ڕەنگەکان، دەیانبیستم.

To me, the sky is always gray,

لە ساڵى 2003 دەستم بە پڕۆژەیەک کرد،

flowers are always gray,

لەگەل ئادەم مۆنتاندۆنى زاناى بوارى کۆمپیوتەر

and television is still in black and white.

But, since the age of 21,

بە هاوکارى

instead of seeing color, I can hear color.

پیتەرکیت لە سلۆڤینیا

In 2003, I started a project

و ماتیاس لیزانا لە بەرشەلۆنەوه

ئەم چاوە ئەلکترۆنییە بەرهەم هات.

with computer scientist Adam Montandon,

کە بریتییە لە هەستەوەرێک کە

and the result, with further collaborations

شەپۆلى ئەو ڕەنگانەى بەردەمم دەناسێتەوە و

with Peter Kese from Slovenia

ئەم شەپۆلانە دەنێرێت بۆ (چیپ)ێک

and Matias Lizana from Barcelona,

کە لە پشتى سەرى مندا قایمکراوه

is this electronic eye.

It's a color sensor that detects

بەمەش دەنگەکان لە ڕێگەى ئێسکەوە دەبیستم.

the color frequency in front of me — (Frequency sounds) —

بۆ نمونە، شتێکى ئاوا ..

and sends this frequency to a chip installed

at the back of my head, and I hear the color in front of me

ئەمە دەنگى مۆرە،

through the bone, through bone conduction.

ئەمە ڕەنگى گیایە،

(Frequency sounds) So, for example, if I have, like —

ئەمە ڕەنگى سورە، وەک TED.

This is the sound of purple. (Frequency sounds)

ئەمە ڕەنگى گۆرەوییەکى پیسە،

For example, this is the sound of grass. (Frequency sounds)

وەکو ڕەنگى زەرد وایە.

ئێستا 8 ساڵە من ڕەنگەکان دەبیستم،

This is red, like TED. (Frequency sounds)

لە ساڵى (2004)ەوە، بۆیە ئێستا زۆر بەلامەوە ئاساییە.

This is the sound of a dirty sock. (Laughter)

کە ڕەنگەکان ببیستم

Which is like yellow, this one.

لە سەرەتاوە پێویست بوو ناوى ڕەنگەکان لەبەر بکەم،

So I've been hearing color all the time for eight years,

دەبو دەنگەکەشیان لەبەر بکەم،

since 2004, so I find it completely normal now

ئەمانەش هەمو وایان کرد

دنیایەکى تایبەتم بۆ دروست ببێ.

to hear color all the time.

ئیتر پێویستم بەوەنەبو بیر لە دەنگەکە بکەمەوە،

At the start, though, I had to memorize the names you give

دواى ماوەیەکیش، ئەم دنیابینیە بوو بە هەستێک بۆم.

وام لێ هات حەزم لە ڕەنگێک بێت

for each color, so I had to memorize the notes,

و خەوى ڕەنگاوڕەنگ ببینم

but after some time, all this information

ئەوکاتە خەوى ڕەنگاوڕەنگم بینى کە هەستمکرد

became a perception.

I didn't have to think about the notes.

کە بەرنامە کۆمپیتەریەکە و مێشکى من یەکیان گرتووە.

And after some time, this perception became a feeling.

لە خەوەکانما مێشکم

I started to have favorite colors,

and I started to dream in colors.

دەنگەکانى دروست ئەکرد. نەک پڕۆگرامە کۆمپیوتەرییەکە.

So, when I started to dream in color is when I felt

ئەوکات ئیتر هەستمکرد کە سایبۆرگم (تێکەڵەى مرۆڤ و ئامێر)

that the software and my brain had united,

هەستم کرد کە ئامێرەکە

because in my dreams, it was my brain creating

چیتر ئامێر نیە

electronic sounds. It wasn't the software,

بوبو بە بەشێک لە جەستەم

درێژکراوەى هەستەکانم بوو

so that's when I started to feel like a cyborg.

پاش ماوەیەکیش

It's when I started to feel that the cybernetic device

بوو بە بەشێکى ڕوخسارە فەرمییەکەم.

was no longer a device.

ئەمە پاسپۆرتەکەمە کە ساڵى 2004 دەرچووە

It had become a part of my body,

وێنەى سەر پاسپۆرتى بریتانى نابێت

an extension of my senses,

and after some time, it even became a part

ئامێرى ئەلکترۆنى تیا بێت، بەڵام من پێم لەسەر ئەوە دادەگرت

of my official image.

کە ئەو ئامێرەی بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرت دەیبینێت

ئەو بەشێکى نوێی جەستەى منە

This is my passport from 2004.

درێژکراوەى مێشکمە، دواجار ڕازى بوون بهێڵن

You're not allowed to appear on U.K. passports

بەو شێوەیە لە پاسپۆرتەکەدا دەرکەوم.

with electronic equipment, but I insisted

لەوکاتەوە کە ڕەنگەکان دەبیستم ژیانم زۆر گۆڕاوە.

to the passport office that what they were seeing

was actually a new part of my body,

ڕەنگەکان تەقریبەن لە هەموو شوێنێکدا هەن

an extension of my brain, and they finally accepted me

بۆیە گەورەترین گۆڕانکارى بۆ نمونە

to appear with the passport photo.

ئەوەیە کە دەچمە پێشانگاى وێنەکێشان دەتوانم بۆ نمونە گوێ لە پیکاسۆ بگرم

So, life has changed dramatically since I hear color,

وەک ئەوە وایە بچم بۆ هۆڵێکى کۆنسێرت

because color is almost everywhere,

وەک ئەوەى گوێ لە تابلۆکان بگرم

so the biggest change for example is

بەلاى منەوە سوپەرمارکێتەکانیش زۆر سەرنجڕاکێشن

going to an art gallery, I can listen to a Picasso,

تێپەربون بە ناو سوپەرمارکێتەکاندا زۆر سەرنجڕاکێشە

وەک ئەوە وایە بچیتە یانەیەکى شەوانە

for example. So it's like I'm going to a concert hall,

پڕە لە میلۆدى جیاجیا

because I can listen to the paintings.

بەتایبەت کە بە بەشى کەرەسەى پاککردنەوەکاندا تێپەڕى،

And supermarkets, I find this is very shocking,

ئەوێ زۆر خۆشە

it's very, very attractive to walk along a supermarket.

شێوازى خۆگۆڕینیشم گۆڕاوە.

It's like going to a nightclub.

It's full of different melodies. (Laughter) Yeah.

جاران وا خۆم دەگۆڕى کە دیمەنى جوان بێت،

ئێستا وا خۆم دەگۆڕم کە دەنگى خۆش بێت

Especially the aisle with cleaning products.

It's just fabulous. (Laughter)

(چەپڵە)

Also, the way I dress has changed.

Before, I used to dress in a way that it looked good.

ئەمڕۆ لەسەر تۆنى (سى) بەرز خۆم گۆڕیوە

Now I dress in a way that it sounds good. (Laughter)

کە ئاوازێکى زۆر خۆشە

ئەگەر بچم بۆ تەعزییەک

(Applause)

لەسەر تۆنى (بى) نزم خۆم ئه گۆڕم

وەک پیرۆزەیى، مۆر و پرتەقاڵى

So today I'm dressed in C major,

so it's quite a happy chord. (Laughter)

If I had to go to a funeral, though,

I would dress in B minor, which would be

تەنانەت خواردنیش، تێڕوانینم بۆ خواردنیش گۆڕاوە.

turquoise, purple and orange. (Laughter)

کە خواردنێک لەسەر قاپێک دانرابێت

ئەتوانم گۆرانىیە پەسەندکراوەکەم بخۆم.

بە چۆنێتى دانانەکەى،

Also, food, the way I look at food has changed,

دەتوانم بیانبیستم و ئاواز دابنێم

چێشتخانەیەک بهێنە بەرچاوى خۆت کە بۆ نمونە

because now I can display the food on a plate,

زەڵاتەى (لەیدى گاگا) پێشکەش بکەن

so I can eat my favorite song. (Laughter)

ڕەنگە ئەمە وا بکات نەوجەوانەکان سەوزەواتەکان بخۆن

So depending on how I display it,

I can hear and I can compose music with food.

یان ئاوازێکى پیانۆى رەحمانینۆف

So imagine a restaurant where we can have, like,

وەک خواردنى سەرەکى شیرینى بیۆرک یان مادۆناش هەبێت

Lady Gaga salads as starters. (Laughter) I mean,

ئەمە دەبێتە چێشتخانەیەکى زۆرخۆش

this would get teenagers to eat their vegetables, probably.

کە دەتوانى گۆرانى لێ بخۆیت

And also, some Rachmaninov piano concertos

هەروەها تێڕوانینم بۆ (جوانى)ش گۆڕاوە

as main dishes, and some Bjork or Madonna desserts,

چونکە کاتێك تەماشاى کەسێک دەکەم، گوێم لە ڕوخسارى دەبێت،

that would be a very exciting restaurant

where you can actually eat songs.

بەمەش ئەوکەسەى کە زۆر جوانە دیارە ڕەنگە زۆر ناقۆڵا بیبیستیت

Also, the way I perceive beauty has changed,

ڕەنگە پێچەوانەکەش ڕوبدات

because when I look at someone, I hear their face,

بۆیە حەز بەوە ئەکەم

کە پۆرترێتى دەنگەکانیان بکێشم

لەجیاتى کێشانى وێنەى ڕوخساریان

so someone might look very beautiful but sound terrible.

بە چاوە ئەلکترۆنى یەکەم تەماشایان دەکەم

(Laughter) And it might happen the opposite,

و وێنەى ئەو دەنگە جیاوازانە دەکێشم کە دەیانبیستم

the other way around. So I really enjoy creating, like,

ئەمە چەند ڕوخسارێکە:

sound portraits of people.

Instead of drawing someone's face, like drawing the shape,

ئەنتۆنى تاپیس - دانیەل رادکلیف - گایل گارسیا بێرنال - شازادە چارڵس - ودى ئالن - لیۆناردۆ دى کاپریۆ - مۆنزێرات کابالێ - تۆم کروز - ئال گۆر - نیکۆل کیدمان

I point at them with the eye and I write down

the different notes I hear, and then I create sound portraits.

Here's some faces.

(Musical chords)

نیکۆل کیدمان خۆشە (پێکەنین).

هەندێك کەس هیچ پەیوەندییان پێکەوە نیە، بەڵام لەیەک دەچن.

شازادە چارلس و نیکۆل کیرمان چەند خاڵێکى هاوبەشیان هەیە.

دەنگى چاى شازادە چارلس و نیکۆڵ کیدمان لەیەک دەچن.

Yeah, Nicole Kidman sounds good. (Laughter)

بەم شێوەیە دەتوانى کەسانێک پێکەوە ببەستیتەوە کە هیچ پەیوەندییان بە یەکترەوە نیە

تەنانەت دەتوانى کۆنسێرتیش ساز بدەیت

Some people, I would never relate, but they sound similar.

بەوەى تەماشاى دەموچاوى ئامادەبوان بکەیت

Prince Charles has some similarities with Nicole Kidman.

چاوە ئەلکترۆنیەکەم دەخەمە کارو ڕوخسارى ئامادەبوان دەژەنم

They have similar sound of eyes.

So you relate people that you wouldn't relate,

باشى ئەمە لەوەدایە

کە ئەگەر کۆنسێرتەکە خۆش نەبێت، خەتاى ئەوانە

and you can actually also create concerts

خەتاى من نیە

by looking at the audience faces.

شتێکى تریش ئەوەیە کە

So I connect the eye, and then I play the audience's faces.

خەریکە کاریگەرى لاوەکیم بۆ دروست دەبێت

The good thing about this is,

if the concert doesn't sound good, it's their fault.

دەنگە ئاساییەکان وەکو ڕەنگ دەبیستم.

It's not my fault, because — (Laughter)

دەنگى تەلەفۆن هەمان دەنگى سەوزە

And so another thing that happens is that

لە ڕەنگى سەوز دەچێت.

I started having this secondary effect

(تووت)ەکانى BBC هەمان دەنگى پیرۆزەییان هەیە

that normal sounds started to become color.

و گوێگرتن لە مۆزارت ئەزمونێکى ڕەنگ زەردە

I heard a telephone tone, and it felt green

بۆیە دەستم کرد بە کێشانى وێنەى مۆسیقا و کێشانى وێنە دەنگى خەڵک

because it sounded just like the color green.

چونکە دەنگى خەڵک شەپۆلى تیایە

The BBC beeps, they sound turquoise,

و منیش دەیانبەستمەوە بە ڕەنگەکەوە

and listening to Mozart became a yellow experience,

ئەمانە چەند ئاوازێکن کە وەرمگێڕاون بۆ سەر وێنە:

so I started to paint music and paint people's voices,

مۆزارت-شاژنى شەو، لەمە دەچێت

because people's voices have frequencies

that I relate to color.

زۆر زەردە و زۆریش ڕەنگاوڕەنگە

And here's some music translated into color.

چونکە شەپۆلى زۆر جیاوازى تیایە

(ميوزيك)

For example, Mozart, "Queen of the Night," looks like this.

ئەمەش گۆرانییەکى تەواو جیاوازە

ئەمە (بەیبى)یەکەى جەستن بیبەرە

(Music) Very yellow and very colorful,

because there's many different frequencies.

(ميوزيك)

(Music)

پەمەیى و زەردى زۆرە

And this is a completely different song.

هەروەها دەنگى مرۆڤیش. دەتوانم قسەکان بگۆڕم بۆ ڕەنگ.

(Music) It's Justin Bieber's "Baby." (Laughter)

(Music)

بۆ نمونە ئەمە دوو وتەى زۆر بەناوبانگن.

It is very pink and very yellow.

یەکێکیان وتەى (من خەونێکم هەیە)ى مارتن لوسەر کینگە

So, also voices, I can transform speeches into color,

و ئەوى تریشیان هى هیتلەرە

حەزئەکەم ئەم وێنانە لە پێشانگاکاندا بخەمە بەرچاوى بینەران

for example, these are two very well-known speeches.

بەبێ ئەوەى ناوى کەسەکەیان لەسەربێت

One of them is Martin Luther King's "I Have A Dream,"

ئینجا لە بینەران دەپرسم "کامیان پەسەند دەکەیت؟"

زۆربەى خەڵک بۆچونەکەیان دەگۆڕن.

and the other one is Hitler.

کە پێیان دەڵێم ئەوەى دەستە چەپیان هى هیتلەرەو

And I like to exhibit these paintings in the exhibition halls

ئەوەى دەستەڕاست هى مارتن لوسەرە

without labels, and then I ask people,

گەیشتمە ئاستێک کە بتوانم 360 ڕەنگ ببینم

"Which one do you prefer?"

And most people change their preference

when I tell them that the one on the left is Hitler

ڕێک وەک مرۆڤى ئاسایى

دەمتوانى هەمو ڕەنگەکانى سەر خلۆکەى ڕەنگەکان ببینم و هەمو ئاستەکانى لەیەک جیابکەمەوە

and the one on the right is Martin Luther King.

بەڵام بۆم دەرکەوت

So I got to a point when I was able to perceive 360 colors,

کە تواناى بینینى مرۆڤ ئەو باشە نیە

زۆر زۆر ڕەنگى تر لە چواردەورماندا هەیە

just like human vision.

کە ناتوانین بیانبینین

I was able to differentiate all the degrees of the color wheel.

بەڵام چاوە ئەلکترۆنیەکان دەتوانن بیابینین

But then, I just thought that

بۆیە بڕیارم دا مەوداى ڕەنگەکانم فراوانتر بکەم

this human vision wasn't good enough.

ئینجا تیشکى ژێر سورو پاشان سەرو وەنەوشەیيم

There's many, many more colors around us

that we cannot perceive,

بۆ پێوانەى ڕەنگ –بۆ- دەنگەکەم زیادکرد

but that electronic eyes can perceive.

کەواتە ئێستا دەتوانم ئەو ڕەنگانە ببیستم کە چاوى مرۆڤ ناتوانێت بیانبینێت.

So I decided to continue extending my color senses,

بۆ نمونە بینینى تیشکى ژێرسور شتێکى باشە چونکە

and I added infrared and I added ultraviolet

دەتوانى ئەگەر هەستارێکى جوڵە دیاریکەر لە ژوورەکەدا هەبێت بیدۆزیتەوە

to the color-to-sound scale, so now I can hear colors

ئەگەر کەسێک ڕوى رێموت کۆنترۆڵێکم تێ بکات گوێم لێ دەبێت

that the human eye cannot perceive.

باشیەکەى ناسینەوەى تیشکى سەرو وەنەوشەیش ئەوەیە

For example, perceiving infrared is good because you can

کە دەتوانیت بزانیت ڕۆژێکى گونجاوە بۆ خۆخستنه بەرخۆر یان نا

actually detect if there's movement detectors in a room.

چونکە ڕەنگى سەرو وەنەوشەی ڕەنگێکى مەترسیدارە

I can hear if someone points at me with a remote control.

ڕەنگێکە کە دەتوانێ لەناومان بەرێت، بۆیە وابزانم پێویستە هەمومان ئاواتى ئەوە بخوازین

And the good thing about perceiving ultraviolet is that

you can hear if it's a good day or a bad day to sunbathe,

کە هەست بەو شتانەش بکەین کە لە دەرەوەى هەستەکانماندان

بۆیە دوو ساڵ لەمەوبەر

دامەزراوەى سایبۆرگم دامەزراند

because ultraviolet is a dangerous color,

بۆ یارمەتیدانى ئەو کەسانەى کە دەیانەوێت

a color that can actually kill us, so I think we should all have this wish

ببنە سایبۆرگ (تێکەڵەى مرۆڤ و ئامێر).هەروەها بۆ ئەوەى خەڵکیش هانبدات

to perceive things that we cannot perceive.

مەوداى هەستەکانیان زیاد بکەن

لەڕێگەى زیادکردنى ئامێرى تەکنۆلۆجیەوە بۆ جەستەیان

That's why, two years ago,

I created the Cyborg Foundation,

دەبێت ئەوە بزانین کە ئێمە لە رێگەی هەستەکانمانەوە زانیارییمان پێ دەگات

which is a foundation that tries to help people

بۆیە ئەگەر هەستەکانمان فراوان بکەین

become a cyborg, tries to encourage people

لە ئەنجامدا زانیارییەکانیشمان زیاد دەکات

to extend their senses

by using technology as part of the body.

وابزانم ژیان زۆر خۆشتر دەبێت

We should all think that knowledge comes from our senses,

ئەگەر لە بری ئەوەی پڕۆگرامی مۆبایل دروست بکەین،

so if we extend our senses,

پڕۆگرام بۆ جەستەی خۆمان دروست بکەین

we will consequently extend our knowledge.

وابزانم ئەمە هەلێکی زۆر گەورەیە

I think life will be much more exciting

و لەم سەدەیەدا بۆمان هەڵدەکەوێت

بۆیە هانتان دەدەم کە بیر لەو هەستانەتان بکەنەوە

when we stop creating applications for mobile phones

and we start creating applications for our own body.

کە حەز دەکەن فراوانی بکەن.

هانتان دەدەم کە ببن بە سایبۆرگ (تێکەڵەی مرۆڤ و ئامێر).

I think this will be a big, big change

تەنیا نابن. سوپاس.

that we will see during this century.

So I do encourage you all to think about which senses

(چەپڵە).

you'd like to extend.

I would encourage you to become a cyborg.

You won't be alone. Thank you. (Applause)

(Applause)