Hans Rosling on HIV: New facts and stunning data visuals

Translator: Razaw S. Bor Reviewer: lavin Azwar omar

چەپڵە لێدان

نه‌خۆشی(ئایدز) له‌ساڵی ١٩٨١ دۆزرایه‌و و ڤایرۆسه‌که‌ش له‌ساڵی ١٩٨٣

(Applause)

ئه‌م خشته‌یه‌ ئه‌وه‌تان نیشان ده‌دات

که‌ بڵاوبوونه‌وه‌ی ئه‌م ڤایرۆسه‌ له‌ساڵی ١٩٨٣ له‌جیهاندا چۆن بوو

AIDS was discovered 1981; the virus, 1983.

یان چۆن ئێمه‌ ده‌ی خه‌مڵێنین که‌ چۆن بووه‌

ئه‌وه‌ی که‌ لێره‌دا نیشانی ده‌ده‌ین ئه‌وه‌یه‌

These Gapminder bubbles show you

له‌م ته‌وه‌ره‌دا، من گه‌نجانی توش بوو نیشان ده‌ده‌م

how the spread of the virus was in 1983 in the world,

or how we estimate that it was.

What we are showing here is --

وه‌ له‌م ته‌وه‌ره‌دا، داهاتووی تاکه‌ که‌سێک به‌ دۆلار نیشان ده‌ده‌م

on this axis here, I'm showing percent of infected adults.

قه‌باره‌ی ئه‌م هه‌ڵاوسانه‌، ئه‌م قه‌بارانه‌ی ئێره‌

And on this axis, I'm showing dollars per person in income.

که‌ توش بووان له‌هه‌ر وڵاتێک نیشان ده‌دات

وه‌ ڕه‌نگه‌ که‌ (کیشوەرەکە ) نیشان ده‌دات

And the size of these bubbles, the size of the bubbles here,

ئێستا، ده‌توانن ئه‌مه‌ریکا له‌ساڵی ١٩٨٣ ببین

ڕێژه‌یه‌کی که‌می توش بووانی هه‌بووه‌

that shows how many are infected in each country,

به‌ڵام لەبەر هەڵکشانی ژمارەی دانیشتوان، هەبوونی قەبارەێکی گەورە لە هەڵاوسان.

and the color is the continent.

Now, you can see United States, in 1983,

ژماره‌یه‌کی زۆرتر خه‌ڵک توش بوون له‌ ئه‌مه‌ریکا.

had a very low percentage infected,

له‌به‌شی سه‌ره‌ره‌وه‌، ئۆگه‌ندا ده‌بینن

but due to the big population, still a sizable bubble.

نزیکه‌ی (%٥) یان توش بوو

له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی که‌ وڵاتێکی بچوکه‌، هه‌ڵاوسانه‌که‌ زۆره‌

There were quite many people infected in the United States.

له‌وانه‌یه‌ ئه‌وان زۆرترین توش بوانیان هه‌بووبێت له‌ جیهاندا

And, up there, you see Uganda.

They had almost five percent infected,

چی ڕویدا؟

and quite a big bubble in spite of being a small country, then.

ئێوه‌ له‌و هێڵکارییه‌ تێگه‌یشتوون

And they were probably the most infected country in the world.

ئێستا له‌ (٦٠) چرکه‌ی داهاتوودا

باسی بڵاوبونه‌وه‌ی نه‌خۆشی ئایدز ده‌که‌ین له‌جیهاندا

Now, what has happened?

به‌ڵام، سه‌ره‌تا داهێنراوێکی تازه‌م پێیه‌ لێره‌

Now you have understood the graph

and now, in the next 60 seconds,

پێکه‌نین

we will play the HIV epidemic in the world.

But first, I have a new invention here.

من تیشکی له‌یزه‌ره‌که‌م پته‌و کردووه‌

(Laughter)

پێه‌نین

چه‌پڵه‌ لێدان

I have solidified the beam of the laser pointer.

(Laughter)

که‌واته‌، ئاماده‌ی، جێگیربه‌، بڕۆ

(Applause)

یه‌که‌م، به‌رزبونه‌وه‌یه‌کی خێرا له‌ ئۆگه‌ندا و زیمبابۆی دا هه‌یه‌

به‌م شێوه‌یه‌ به‌رزبوونه‌ته‌وه‌

So, ready, steady, go!

له‌ ئاسیا، یه‌که‌م وڵات که‌ به‌قورسی تووش بوو، تایله‌ند بوو

First, we have the fast rise in Uganda and Zimbabwe.

ئه‌وان گه‌یشتنه‌ یه‌ک بۆ دوو له‌ سه‌دا

دوایی. ئۆگه‌ندا ده‌ستی کرد به‌ کشانه‌وه‌

They went upwards like this.

به‌ڵام زیمبابۆی به‌ره‌و هه‌ڵکشان ڕۆیشت

In Asia, the first country to be heavily infected was Thailand --

و دوای چه‌ند ساڵێک باشوری ئه‌فه‌ریقا به‌رزبونه‌وه‌یه‌کی زۆری (ئایدز )ی به‌خۆوه‌ بینی

they reached one to two percent.

ته‌ماشاکه‌، له‌هیندستان ژماره‌یه‌کی زۆر توش بوون

Then, Uganda started to turn back,

به‌ڵام ئاستێکی نزمی هه‌بوو

whereas Zimbabwe skyrocketed,

ئه‌وه‌ به‌هه‌مان شێوه‌ لێره‌ ڕویدا

and some years later South Africa had a terrible rise of HIV frequency.

ده‌بینی ئۆگه‌ندا به‌ره‌و خواره‌وه‌ دیت، زیمبابۆی به‌ره‌و خواره‌وه‌ دێت

Look, India got many infected,

ڕوسیا به‌ره‌و یه‌ک له‌سه‌دا ڕۆیشت

but had a low level.

له‌ دوو بۆ سێ ساڵی ڕابردوودا

And almost the same happens here.

ئێمه‌ گه‌یشتوینه‌ته‌ بڵاوبونه‌وه‌یه‌کی هاوسه‌نگی ئایدز له‌جیهاندا

See, Uganda coming down, Zimbabwe coming down,

Russia went to one percent.

ئه‌وه‌ (٢٥) ساڵی خایاند

In the last two to three years,

به‌ڵام، حاڵه‌تی هاوسه‌نگی ئه‌وه‌ ناگه‌یه‌نێت شته‌کان به‌ره‌و باشتر ده‌ڕۆن

we have reached a steady state of HIV epidemic in the world.

ته‌نها ئه‌وه‌یه‌ که‌ شته‌کان به‌ره‌و خراپتر ڕۆشتن وه‌ستاون

25 years it took.

هاوسه‌نگییه‌کی که‌م یان زۆری هه‌یه‌

But, steady state doesn't mean that things are getting better,

لە (%١)ی دانیشتوانی گه‌نجی جیهان توشی ئایدز بوون.

it's just that they have stopped getting worse.

که‌ ده‌کاته‌ (٣٠ بۆ ٤٠) ملیۆن خه‌ڵک

And it has -- the steady state is, more or less,

هه‌موو کالیفۆڕنیا -- هه‌رکه‌سێک

one percent of the adult world population is HIV-infected.

ئه‌وه‌ که‌متر یان زیاتره‌ که‌ ئه‌مڕۆ له‌جیهاندا هه‌یه‌

ڕێگه‌م بده‌ن به‌خێرایی بگه‌ڕێمه‌وه‌ بۆ باسی بۆتسوانا

It means 30 to 40 million people,

the whole of California -- every person,

بۆتسوانا -- وڵاتێکی داهات مام ناوه‌ند له‌به‌شی سه‌ره‌وه‌ی ئه‌فه‌ریقا

that's more or less what we have today in the world.

Now, let me make a fast replay of Botswana.

حکومه‌تێکی دیموکرات و ئابوری یه‌کی باش

وه‌ ئه‌م بوو که‌ له‌وێ ڕویدا

Botswana -- upper middle-income country in southern Africa,

به‌ڕێژه‌یه‌کی نزم ده‌ستیان پێکرد، ئه‌وان زۆر به‌رزبوونه‌وه‌

ئه‌وان گه‌یشتنه‌ لوتکه‌ له‌ساڵی ٢٠٠٣

democratic government, good economy,

وه‌ ئێستا هاتۆته‌ خوار له‌و ئاسته‌دا

and this is what happened there.

به‌ڵام، ئه‌وان به‌هێواشی به‌ره‌و ڕوخان ده‌ڕۆن

They started low, they skyrocketed,

چونکه‌ له‌ بۆتسوانا، له‌گه‌ڵ حکومه‌تێک و ئابورییه‌کی باشدا

they peaked up there in 2003,

ئه‌وان ده‌توانن خۆیان له‌گه‌ڵ خه‌ڵک بگونجینن

and now they are down.

ئه‌گه‌ر ئه‌و خه‌ڵکانه‌ی که‌ توش بوون چاره‌سه‌ر بکرێن، ئه‌وان به‌هۆی ئایدزه‌وه‌ نامرن

But they are falling only slowly,

ئه‌م ڕێژانه‌ نایه‌نه‌ خواره‌وه‌

because in Botswana, with good economy and governance,

they can manage to treat people.

چونکه‌ خه‌ڵك ده‌توانێت بژی(١٠) بۆ (٢٠) ساڵ

ئێستا چه‌ند کێشه‌یه‌ک هه‌یه‌ له‌ ئه‌م شێوازی مه‌تری یه‌

And if people who are infected are treated, they don't die of AIDS.

به‌ڵام وڵاته‌ زۆر هه‌ژاره‌کانی ئه‌فه‌ریقا، وڵاته‌ داهات که‌مه‌کانی به‌شی خواره‌وه‌

These percentages won't come down

because people can survive 10 to 20 years.

تێکڕاکانی ئه‌وانه‌ی که‌ توش بوون به‌خێرایی دێنه‌ خواره‌وه‌

So there's some problem with these metrics now.

But the poorer countries in Africa, the low-income countries down here,

چونکه‌ هێشتا خه‌ڵک هه‌ر ده‌مرن

سه‌ره‌ڕای چاره‌سه‌ری دوور

there the rates fall faster, of the percentage infected,

هه‌موو خه‌ڵک چاره‌سه‌ریان وه‌رنه‌گرتووه‌

وه‌ له‌ناو ئه‌وانه‌ی چاره‌سه‌ریان وه‌رگرتووه‌ له‌ وڵاتانی هه‌ژاردا

because people still die.

دوای دوو ساڵ ته‌نها (%٦٠)یان له‌سه‌ر چاره‌سه‌ر ماونه‌ته‌وه‌

In spite of PEPFAR, the generous PEPFAR,

شتێکی ڕاسته‌قینه‌ خوازانه‌ نیه‌ بۆ وه‌رگرتنی چاره‌سه‌ره‌ به‌درێژایی ژیان

all people are not reached by treatment,

and of those who are reached by treatment in the poor countries,

بۆ هه‌موو که‌سێک له‌وڵاته‌ زۆر هه‌ژاره‌کان

only 60 percent are left on treatment after two years.

به‌ڵام، ئه‌وه‌ زۆر باشه‌ که‌ ئه‌وه‌ی کراوه‌ بکرێت

It's not realistic with lifelong treatment

به‌ڵام، گرنگیه‌که‌ گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ بۆ قه‌ده‌غه‌کردن

for everyone in the poorest countries.

ته‌نها له‌ڕێگه‌ی وه‌ستانی گواستنه‌وه‌یه‌

But it's very good that what is done is being done.

که‌ جیهان ده‌توانێت خۆی له‌گه‌ڵدا بگونجێنێت

But focus now is back on prevention.

ده‌رمان زۆر گرانه‌ --ئێمه‌ (ڤاکسین) مان هه‌یه‌

یان کاتێک (ڤاکسینه‌که‌ ) چاره‌سه‌ره‌که‌ وه‌رده‌گرین، ئه‌وه‌ شتێکی کاریگه‌رتره‌

It is only by stopping the transmission

به‌ڵام ده‌رمان زۆر گرانه‌ بۆ که‌سانی هه‌ژار

that the world will be able to deal with it.

نه‌ک ته‌نها ده‌رمانه‌که‌ خۆی، به‌ڵکو چاره‌سه‌ر کردنه‌که‌

Drugs is too costly -- had we had the vaccine,

وه‌ ئه‌و چاودێرییه‌ی که‌ پێویسته‌ هه‌بێت

or when we will get the vaccine, that's something more effective --

له‌به‌رئه‌وه‌، کاتێک ته‌ماشای شێوازه‌که‌ ده‌که‌ین

but the drugs are very costly for the poor.

Not the drug in itself, but the treatment

زۆر به‌ڕونی شتێک ده‌رده‌که‌وێت

and the care which is needed around it.

ئیوه‌ بڵقی شین ده‌بینن

خه‌ڵک ده‌ڵێت ئایدز له‌ ئه‌فوریقا زۆره‌

So, when we look at the pattern,

من ده‌ڵێم، ئایدز له‌ ئه‌فه‌ریقا زۆر جیاوازه‌

one thing comes out very clearly:

تۆ به‌رزترین ئاستی ئایدز له‌جیهاندا دەدۆزیتەوە

you see the blue bubbles

and people say HIV is very high in Africa.

له‌ وڵاتانی ئه‌فه‌ریقا ده‌یبینی

I would say, HIV is very different in Africa.

وه‌ هێشتا ده‌یبینن سه‌نیگال له‌به‌شی خواره‌وه‌یە

که‌ هه‌مان ڕێژه‌ی ئه‌مه‌ریکای هه‌یه‌

You'll find the highest HIV rate in the world

وه‌ مه‌ده‌شقه‌ ده‌بینن

زۆربه‌ی وڵاتانی ئه‌فه‌ریقا ده‌بینن

in African countries,

که‌هه‌مان ئاستی نزمی جیهانیان هه‌یه‌

and yet you'll find Senegal, down here --

the same rate as United States.

ئه‌وه‌ لێکدانه‌وه‌یه‌کی باش نیه‌ که‌ یه‌ک ئه‌فه‌ریقا هه‌یه‌

And you'll find Madagascar,

and you'll find a lot of African countries

شته‌کان له‌ ئه‌فه‌ریقا به‌یه‌ک ئاڕاسته‌دا ده‌ڕۆن

about as low as the rest of the world.

پێویسته‌ ئه‌وه‌ ڕاگرین

ئه‌وه‌ بێ ڕێزییه‌ و زیره‌کانه‌ نییه‌

It's this terrible simplification that there's one Africa

به‌و شێوه‌یه‌ بیربکه‌ینه‌وه‌

and things go on in one way in Africa.

چه‌پڵه‌ لێدان

We have to stop that.

It's not respectful, and it's not very clever

به‌ختێکی باشم هه‌بوو که‌ له‌ئه‌مه‌ریکا بژیم و کاربکه‌م

to think that way.

بۆم ده‌رکه‌وت که‌ شاره‌ی (سالتی له‌یک) و شاری (سان فرانسیسکۆ) که‌ جیاوازن

(Applause)

پیکه‌نین

I had the fortune to live and work for a time in the United States.

که‌واته‌ ئه‌وه‌ له‌ ئه‌فه‌ریقا زۆر جیاوازه‌

I found out that Salt Lake City and San Francisco were different.

بۆچی ئه‌وه‌نده‌ به‌رزه‌؟ ئایه‌ ئه‌وه‌ شاره‌؟

نه‌خێر، ته‌ماشای ئێره‌ بکه‌

(Laughter)

شه‌ڕ کۆنگۆی له‌به‌شی خواره‌وه‌ بۆ (%٢،٣،٤)به‌ش کردووه‌

And so it is in Africa -- it's a lot of difference.

ئه‌مە زامبیای ئاشتی خوازه‌ دراوسێی ئه‌وه‌، لە (%١٥)یه‌

So, why is it so high? Is it war?

No, it's not. Look here.

توێژینه‌وه‌یه‌کی باش ده‌رده‌چێت سه‌باره‌ت به‌ ئاواره‌کانی کۆنگۆ

War-torn Congo is down there -- two, three, four percent.

ئه‌وان به‌ڕێژه‌ی (%٢،٣) توش بوون

And this is peaceful Zambia, neighboring country -- 15 percent.

وه‌ له‌ زامبیای ئاشتی خواز زۆر زیاتره‌

ئێستا توێژینه‌وه‌کان زۆر به‌ڕونی ئه‌وه‌ نیشان ده‌ده‌ن

And there's good studies of the refugees coming out of Congo --

که‌ شاره‌کان سامناکن، ئه‌و زه‌وت کردنانه‌ سامناکن

they have two, three percent infected,

به‌ڵام، ئه‌مانه‌ له‌ ئه‌فه‌ریقا به‌ره‌و ئاستێکی به‌رز ناڕۆن

and peaceful Zambia -- much higher.

که‌واته‌ هه‌ژارییه‌؟

There are now studies clearly showing

باشه‌، ئه‌گه‌ر ته‌ماشای ئاستی به‌رز بکه‌ی

that the wars are terrible, that rapes are terrible,

له‌ پاره‌ی زیاتر ده‌چێت، ئایدزی زیاتر

but this is not the driving force for the high levels in Africa.

به‌ڵام، ئه‌وه‌ زۆر ئاسانه‌

So, is it poverty?

با به‌ره‌و خواره‌وه‌ بچین و ته‌ماشای تانزانیا بکه‌ین

Well if you look at the macro level,

تانزانیا ده‌که‌م به‌ پێنج داهاتی گرووپه‌وه‌

it seems more money, more HIV.

But that's very simplistic,

له‌به‌رزترین داهاته‌وه‌ بۆ نزمترین داهات

وه‌ ئه‌وه‌تا

so let's go down and look at Tanzania.

ئه‌وانه‌ی که‌ داهاتیان به‌رزه‌، ده‌ڵێم ده‌وڵه‌مه‌نده‌کان

I will split Tanzania in five income groups,

ڕێژه‌یه‌کی به‌رزی ئایدزیان هه‌یه‌

from the highest income to the lowest income,

جیاوازییه‌که‌ی (%١١)ه‌ وه‌ بۆ (%٤) داده‌به‌زێت

and here we go.

ڕێژه‌که‌ له‌ناو ئافره‌ته‌کاندا زیاد ده‌بێت

The ones with the highest income, the better off -- I wouldn't say rich --

شتی زۆر هه‌یه‌ که‌ئێمه‌ بیرمان لێکردۆته‌وه‌ که‌ توێژینه‌وه‌ی باش

they have higher HIV.

The difference goes from 11 percent down to four percent,

ئه‌نجام دراوه‌ له‌لایەن ده‌زگاکان و توێژه‌ره‌وه‌ ئه‌فه‌ریقییه‌کان

and it is even bigger among women.

پێکه‌وه‌ له‌گه‌ڵ توێژه‌ره‌وه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌کان، ئه‌وه‌ نیشان ده‌دات که‌ بابه‌ته‌که‌ ئه‌وه‌ نییه‌

There's a lot of things that we thought, that now, good research,

ئه‌مه‌ جیاوازییه‌که‌ له‌نێوان تانزانییا دا

ناتوانم نیشاندانی کینیا پشت گوێ بخه‌م

done by African institutions and researchers

ته‌ماشای کینیا بکه‌

together with the international researchers, show that that's not the case.

کینیام بۆ هه‌رێمه‌کانی دابه‌ش کردووه‌

به‌م شێوه‌یه‌ ده‌ڕوات

So, this is the difference within Tanzania.

ته‌ماشای جیاوازی له‌یه‌ک وڵاتی ئه‌فه‌ریقا بکه‌

And, I can't avoid showing Kenya.

Look here at Kenya.

له‌ئاستێکی زۆر نزمه‌وه‌ ده‌ڕوات بۆ ئاستێکی به‌رز

I've split Kenya in its provinces.

وه‌ زۆربه‌ی هه‌رێمه‌کانی کینیا بێ هێزن

Here it goes.

See the difference within one African country --

که‌ دوای چی ده‌بێت؟

بۆچی ئه‌و ئاسته‌ به‌رزانه‌ له‌چه‌ند وڵاتێک وا ده‌بینن؟

it goes from very low level to very high level,

and most of the provinces in Kenya is quite modest.

چه‌ند شێوازێکی هاوبه‌ش هه‌یه‌

So, what is it then?

به‌کارهێنانی (کۆندۆم) که‌مه‌

Why do we see this extremely high levels in some countries?

وه‌ جیاوازی ته‌مه‌نی ڕه‌گه‌زه‌کان

Well, it is more common with multiple partners,

ئه‌وه‌تا، پیاوێکی به‌ته‌مه‌ن ده‌یه‌وێت سێکس له‌گه‌ڵ ئافره‌تێکی گه‌نجتر بکات

there is less condom use,

ڕێژه‌یه‌کی به‌رز له‌ ئافره‌تان گه‌نج ده‌بینن زیاتر له‌ پیاوان

and there is age-disparate sex --

له‌زۆربه‌ی وڵاتانی توش بوودا

به‌ڵام ئه‌مانه‌ ده‌که‌وێته‌ کوێوه‌؟

that is, older men tend to have sex with younger women.

من بڵقه‌کان ده‌گۆڕم بۆ نه‌خشه‌یه‌ک

We see higher rates in younger women than younger men

ته‌ماشا بکه‌، ڕێژه‌ی به‌ندی توش بووان لە (%٤)ی هه‌موو دانیشتوانه‌

in many of these highly affected countries.

وە له (%٥٠)یان نه‌خۆشی ئایدزیان هه‌ڵگرتووه‌

But where are they situated?

I will swap the bubbles to a map.

ئایدز له‌هه‌موو جیهاندا هه‌یه‌

Look, the highly infected are four percent of all population

ته‌ماشابکه‌، تۆ لێره‌ بڵقت له‌هه‌موو جیهاندا هه‌یه‌

به‌ڕازیل ڕێژه‌یه‌کی زۆر توشبوانی ئایدزی هه‌یه‌

and they hold 50 percent of the HIV-infected.

له‌ وڵاتانی عه‌ره‌بی ڕێژه‌یه‌کی زۆر نییه‌، به‌ڵام ئێران تاڕاده‌یه‌ک به‌رزه‌

HIV exists all over the world.

ئالودەبوو بە هیرۆین هه‌یه‌ و هه‌روه‌ها (سۆزانی)(داوێن پیس) یشیان هه‌یه‌

Look, you have bubbles all over the world here.

Brazil has many HIV-infected.

هندستان زۆرێک له‌وانه‌ی هه‌یه‌ چونکه‌ دانیشتوانیان زۆره‌

Arab countries not so much, but Iran is quite high.

باشوری ڕۆژهه‌ڵاتی ئاسیا و.دواتریش

به‌ڵام به‌شێک له‌ ئه‌فه‌ریقا هه‌یه‌

They have heroin addiction and also prostitution in Iran.

له‌هه‌مان کاتدا، شته‌ قورسه‌که‌ ئه‌وه‌یه‌

ڕونکردنه‌وه‌ی هاوبه‌ش ده‌رده‌که‌ن له‌باره‌ی ئه‌فه‌ریقا

India has many because they are many.

Southeast Asia, and so on.

له‌لایه‌که‌وه‌، نه‌گه‌یته‌ بڕیاری ئاسان که‌ بۆچی ئه‌وشته‌ به‌و شێوه‌یه‌یه‌

But, there is one part of Africa --

and the difficult thing is, at the same time,

له‌لایه‌کی تره‌وه‌، هه‌وڵ بده‌ ئه‌وه‌ بڵێ که‌ ئه‌وه‌ بابه‌ته‌که‌ نییه‌

not to make a uniform statement about Africa,

چه‌ونکه‌ ئێستا یه‌کگرییه‌کی زانستی هاوبه‌ش هه‌یه‌ له‌باره‌ی ئه‌و شێوازه‌وه‌

not to come to simple ideas of why it is like this, on one hand.

له‌کۆتایدا (بەرنامەی نەتەوە یەکگرتوەکان بۆ ئایدز) چه‌ند داتایه‌کی خستۆته‌ به‌رده‌ست

On the other hand, try to say that this is not the case,

له‌باره‌ی بڵاوبونه‌وه‌ی ئایدز

because there is a scientific consensus about this pattern now.

له‌وانه‌یه‌ ئه‌وه‌ ڕێکه‌وتن بێت

UNAIDS have done good data available, finally,

له‌وانه‌یه‌ چه‌ند جۆرێک ڤایرۆس بێت

about the spread of HIV.

له‌وانه‌یه‌ ئه‌وه‌بێت که‌ شتی تر هه‌یه‌

It could be concurrency.

که‌ گواستنه‌وه‌که‌ دروست ده‌کات به‌ڕێژه‌یه‌کی به‌رز

It could be some virus types.

سه‌ره‌ڕای ئه‌وانه‌، ئه‌گه‌ر تۆ به‌ته‌واوی ته‌ندروست بیت و سێکس ده‌که‌ی له‌گه‌ڵ ڕه‌گه‌زی جیاوزدا

It could be that there is other things

مه‌ترسی توش بونی له‌یه‌ک حاڵه‌ت دا یه‌ک له(١٠٠٠)ه‌

which makes transmission occur in a higher frequency.

ئێستا خۆت هه‌ڵمه‌ده‌ بۆ کۆتایی چۆن

After all, if you are completely healthy and you have heterosexual sex,

ئه‌م شه‌و هه‌ڵسوکه‌وت ده‌که‌ین و ئه‌و شتانه‌

the risk of infection in one intercourse is one in 1,000.

پێکه‌نین

به‌ڵام - -ئه‌گه‌ر تۆ له‌دۆخێکی باشدا نیت

Don't jump to conclusions now on how to

زیاتر گواستنه‌وه‌ی نه‌خۆشییه‌ ڕه‌گه‌زییه‌کان له‌وانه‌یه‌ یه‌ک له‌ (١٠٠) بێت

behave tonight and so on.

به‌ڵام، ئه‌وه‌ی که‌ ئێمه‌ بیری لێده‌که‌ینه‌وه‌ که‌ له‌وانه‌یه‌ ڕێکه‌وتن بێت

(Laughter)

But -- and if you are in an unfavorable situation,

ڕێکه‌وتنی چی؟

له‌ سوید، ڕێکه‌وتنمان نییه‌

more sexually transmitted diseases, it can be one in 100.

زنجیره‌یه‌ک ژن هێنانی یه‌ک جاریمان هه‌یه‌

But what we think is that it could be concurrency.

ڤۆدگا، له‌ئێواره‌ی سه‌ری ساڵدا- - هاوڕێیه‌کی نوێ بۆ به‌هار

ڤۆدگا، ئێوارەی ناوه‌ڕاستی هاوین -- هاوڕێیه‌کی تازه‌ بۆ پایز

And what is concurrency?

ڤۆدگا، به‌م شێوه‌یه‌ ده‌ڕوات ده‌زانی؟

In Sweden, we have no concurrency.

تۆ ژماره‌یه‌کی زۆر وشه‌ی (له‌مه‌وپێش) کۆده‌که‌یته‌وه‌

We have serial monogamy.

Vodka, New Year's Eve -- new partner for the spring.

ئێمه‌ نه‌خۆشییه‌کی داپۆشراوی سامناکمان هه‌یه‌

Vodka, Midsummer's Eve -- new partner for the fall.

نه‌خۆشییه‌کی داپۆشراوی سامناک که‌ بۆ چه‌ندین ساڵ له‌ ده‌وروبه‌رماندا

Vodka -- and it goes on like this, you know?

And you collect a big number of exes.

ئایدز ده‌گاته‌ لوتکه‌ دوای سێ بۆ شه‌ش هه‌فته‌ له‌توش بوون

And we have a terrible chlamydia epidemic --

له‌گه‌ل ئه‌وه‌ی، ده‌ست که‌وتنی زیاتر له‌ هاوڕێیه‌ک له‌یه‌ک مانگ دا

terrible chlamydia epidemic which sticks around for many years.

زۆر مه‌ترسیداره‌ بۆ ئایدز زیاتر له‌ شته‌کانی تر

HIV has a peak three to six weeks after infection

له‌وانه‌یه‌، پێکه‌وه‌ به‌ستنی ئه‌وه‌ بێت

ئێستا ئه‌وه‌ی که‌من دڵخۆش ده‌کات ئه‌وه‌یه‌ که‌ ئێمه‌ به‌ره‌و

and therefore, having more than one partner in the same month

ڕاستی ده‌ڕۆین کاتێک ته‌ماشای ئه‌مه‌ ده‌که‌ین

is much more dangerous for HIV than others.

ده‌توانی به‌بێ به‌رامبه‌ر ئه‌م هێڵکارییه‌ت ده‌ست بکه‌وێ

Probably, it's a combination of this.

ئێمه‌ داتاکانی(بەرنامەی نەتەوە یەکگرتوەکان بۆ ئایدز)مان له‌سایتی (گاپ ماینده‌ر)ه‌وه‌ وه‌رگرتووه‌

And what makes me so happy is that we are moving now

هیوامان وایه‌ کاتێک هه‌ڵوێست له‌سه‌ر کێشه‌ جیهانیه‌کان ده‌که‌ین له‌داهاتوودا

towards fact when we look at this.

You can get this chart, free.

ته‌نها دڵمان نه‌بێت

We have uploaded UNAIDS data on the Gapminder site.

ته‌نها په‌ره‌مان نه‌بێت

And we hope that when we act on global problems in the future

به‌ڵکو مێشکمان به‌کار بهێنیین

زۆر سوپاس

we will not only have the heart,

چه‌پڵه‌ لێدان

we will not only have the money,

but we will also use the brain.

Thank you very much.

(Applause)