Hans Rosling on HIV: New facts and stunning data visuals

Hans Rosling bàn về HIV: Hiện thực mới và những con số đáng kinh ngạc

Translator: Nguyen Hong Reviewer: Alice Tran

(Applause)

(Vỗ tay)

AIDS was discovered 1981; the virus, 1983.

Bệnh AIDS được phát hiện vào năm 1981, còn virus HIV là vào 1983

These Gapminder bubbles show you

Những trái bóng Gapminder này sẽ chỉ cho các bạn thấy

how the spread of the virus was in 1983 in the world,

loại virus này đã lan tràn khắp thế giới ra sao kể từ 1983

or how we estimate that it was.

hay cách mà chúng ta ước chừng nó.

What we are showing here is --

Những thứ chúng tôi chỉ ra ở đây--

on this axis here, I'm showing percent of infected adults.

trên trục này, tôi muốn thể hiện phần trăm số người trưởng thành bị nhiễm.

And on this axis, I'm showing dollars per person in income.

Và trên trục này thể hiện thu nhập trên đầu người tính theo đô la.

And the size of these bubbles, the size of the bubbles here,

Và kích cỡ của các trái bóng, kích cỡ của các trái bóng ở đây,

that shows how many are infected in each country,

sẽ thể hiện quy mô số người nhiễm tại mỗi quốc gia,

and the color is the continent.

và màu sắc bóng thể hiện châu lục.

Now, you can see United States, in 1983,

Đây, quý vị có thể thấy nước Mỹ, năm 1983,

had a very low percentage infected,

tỷ lệ phần trăm nhiễm rất thấp,

but due to the big population, still a sizable bubble.

nhưng vì là một nước đông dân số nên cỡ bóng vẫn lớn.

There were quite many people infected in the United States.

Có rất nhiều người đã nhiễm tại Mỹ.

And, up there, you see Uganda.

Và, trên đây, các bạn thấy Uganda.

They had almost five percent infected,

Có khoảng 5% dân số bị nhiễm,

and quite a big bubble in spite of being a small country, then.

và một quả bóng rất to mặc dù quốc gia thì nhỏ thôi.

And they were probably the most infected country in the world.

Và có vẻ như họ là nước có tỷ lệ nhiễm cao nhất trên thế giới.

Now, what has happened?

Và đây, điều gì đã xảy ra?

Now you have understood the graph

Bây giờ thì bạn đã hiểu biểu đồ này rồi nhé,

and now, in the next 60 seconds,

và đây, trong vòng 60 giây nữa,

we will play the HIV epidemic in the world.

chúng ta sẽ trình diễn về đại dịch HIV trên toàn thế giới.

But first, I have a new invention here.

Nhưng trước hết, tôi đem tới đây một phát minh mới.

(Laughter)

(Cười)

I have solidified the beam of the laser pointer.

Tôi đã làm đông cứng lại chùm tia laze của bút chỉ

(Laughter)

(Cười)

(Applause)

(Vỗ tay)

So, ready, steady, go!

Rồi, sẵn sàng, vững vàng, đi thôi!

First, we have the fast rise in Uganda and Zimbabwe.

Đầu tiên chúng ta thấy một sự gia tăng nhanh chóng ở Uganda và Zimbabwe.

They went upwards like this.

Họ leo lên cao như thế này.

In Asia, the first country to be heavily infected was Thailand --

Ở châu Á, Quốc gia đầu tiên bị nhiễm nặng là Thái Lan.

they reached one to two percent.

Mức nhiễm lên tới 1 -> 2%

Then, Uganda started to turn back,

Sau đó thì Uganda đã giảm đi,

whereas Zimbabwe skyrocketed,

trong khi Zimbabwe vẫn lao thẳng lên trời,

and some years later South Africa had a terrible rise of HIV frequency.

và sau một vài năm đến lượt Nam Phi tăng tỷ lệ nhiễm HIV một cách khủng khiếp.

Look, India got many infected,

Nhìn này, Ấn Độ có rất nhiều người nhiễm,

but had a low level.

nhưng lại ở mức thấp.

And almost the same happens here.

Và tình trạng tương tự xảy ra ở đây.

See, Uganda coming down, Zimbabwe coming down,

Nhìn xem, Uganda đang hạ xuống, Zimbabwe đang hạ xuống.

Russia went to one percent.

Nga đạt mức 1%

In the last two to three years,

Trong 2 đến 3 năm qua,

we have reached a steady state of HIV epidemic in the world.

chúng ta đã đạt tới trạng thái ổn định của dịch HIV trên toàn cầu.

25 years it took.

Mất tới 25 năm.

But, steady state doesn't mean that things are getting better,

Nhưng, tình trạng ổn định không có nghĩa là mọi thứ đang chuyển biến tốt lên,

it's just that they have stopped getting worse.

mà chỉ là đang không xấu đi thôi.

And it has -- the steady state is, more or less,

Và trạng thái ổn định đó là vào khoảng

one percent of the adult world population is HIV-infected.

1% số người trưởng thành trên thế giới đã bị nhiễm HIV.

It means 30 to 40 million people,

Điều đó có nghĩa là 30 đến 40 triệu người,

the whole of California -- every person,

hay toàn bộ người dân ở California

that's more or less what we have today in the world.

đó là con số mà chúng ta hiện có trên toàn thế giới, không hơn không kém.

Now, let me make a fast replay of Botswana.

Rồi, cho phép tôi quay lại nhanh tình hình của Boswana.

Botswana -- upper middle-income country in southern Africa,

Boswana-một nước thu nhập trên trung bình ở Nam Phi,

democratic government, good economy,

một nhà nước theo đường lối dân chủ, kinh tế khá,

and this is what happened there.

và đây là những gì đã xảy ra.

They started low, they skyrocketed,

Họ khởi đầu từ tốn, họ bỗng tăng vọt,

they peaked up there in 2003,

họ lên tới đỉnh ở đây vào năm 2003,

and now they are down.

và bây giờ họ đang đi xuống.

But they are falling only slowly,

Nhưng họ đi xuống một cách chậm rãi,

because in Botswana, with good economy and governance,

bởi vì ở Boswana, với điều kiện kinh tế và quản lý tốt,

they can manage to treat people.

họ có thể điều trị cho người nhiễm.

And if people who are infected are treated, they don't die of AIDS.

Và nếu những người nhiễm được điều trị, họ sẽ không chết vì AIDS nữa.

These percentages won't come down

Những con số phần trăm này sẽ không đi xuống

because people can survive 10 to 20 years.

vì họ có thể sống từ 10 đến 20 năm nữa.

So there's some problem with these metrics now.

Vì thế sẽ làm nảy sinh một số vấn đề với phép tính toán này.

But the poorer countries in Africa, the low-income countries down here,

Nhưng tại những quốc gia nghèo hơn ở châu Phi, những nước có thu nhập thấp ở phía dưới đây,

there the rates fall faster, of the percentage infected,

tốc độ giảm của tỷ lệ nhiễm là nhanh hơn

because people still die.

vì người nhiễm chết.

In spite of PEPFAR, the generous PEPFAR,

Mặc dù có các chương trình của PEPFAR, PEPFAR hào phóng,

all people are not reached by treatment,

không phải tất cả mọi người đều được điều trị

and of those who are reached by treatment in the poor countries,

và trong số những người được điều trị tại các nước nghèo

only 60 percent are left on treatment after two years.

chỉ có 60% số người được điều trị sau 2 năm.

It's not realistic with lifelong treatment

Điều trị dài hạn cho tất cả mọi người là điều phi thực tế

for everyone in the poorest countries.

tại các nước nghèo nhất.

But it's very good that what is done is being done.

Nhưng điều đáng mừng là những gì cần làm đang được làm rồi.

But focus now is back on prevention.

Nhưng điều đáng nhấn mạnh hiện nay là phòng bệnh.

It is only by stopping the transmission

Chỉ bằng cách ngăn chăn sự lây lan

that the world will be able to deal with it.

thế giới mới có thể đối phó được với đại dịch.

Drugs is too costly -- had we had the vaccine,

Thuốc chữa thì quá đắt rồi-và chúng ta sẽ cần phải có vắc xin,

or when we will get the vaccine, that's something more effective --

hay khi chúng ta có được vắc xin thì đã có 1 thứ khác hiệu quả hơn--

but the drugs are very costly for the poor.

nhưng thuốc thì quá đắt với người nghèo.

Not the drug in itself, but the treatment

Và không chỉ thuốc men, mà cả liệu trình điều trị

and the care which is needed around it.

và chăm sóc đi kèm nữa.

So, when we look at the pattern,

Vì thế, khi chúng ta nhìn vào mô hình này,

one thing comes out very clearly:

một điều rất rõ ràng có thể thấy là:

you see the blue bubbles

bạn thấy những trái bóng xanh da trời

and people say HIV is very high in Africa.

và mọi người nói tỷ lệ nhiễm HIV ở châu Phi rất cao.

I would say, HIV is very different in Africa.

Tôi thì tôi sẽ nói, HIV rất khác biệt ở châu Phi.

You'll find the highest HIV rate in the world

Bạn sẽ tìm thấy tỷ lệ nhiễm HIV cao nhất thế giới

in African countries,

là ở các nước châu Phi,

and yet you'll find Senegal, down here --

và dù thế bạn vấn sẽ thấy Senegal, ở phía dưới đây,

the same rate as United States.

tỷ lệ tương tự như ở Mỹ.

And you'll find Madagascar,

Và bạn cũng sẽ thấy Madagascar,

and you'll find a lot of African countries

và bạn sẽ tìm thấy rất nhiều nước châu Phi

about as low as the rest of the world.

có tỷ lệ chỉ nhiễm thấp chỉ như các nước khác trên thế giới.

It's this terrible simplification that there's one Africa

Quá đơn giản nếu cho rẳng chỉ có một châu Phi

and things go on in one way in Africa.

và mọi thứ chỉ đi theo một lối ở châu Phi.

We have to stop that.

Chúng ta phải dừng cách nhìn này lại.

It's not respectful, and it's not very clever

Điều đó không đáng tôn trọng, không thông minh chút nào

to think that way.

khi nghĩ theo hướng đó.

(Applause)

(Vỗ tay)

I had the fortune to live and work for a time in the United States.

Tôi có may mắn là được sống và làm việc ở Mỹ một thời gian.

I found out that Salt Lake City and San Francisco were different.

Tôi nhận thấy Thành phố Salt Lake và San Francisco khác nhau.

(Laughter)

(Cười)

And so it is in Africa -- it's a lot of difference.

Và tương tự ở châu Phi cũng vậy--có rất nhiều điểm khác biệt.

So, why is it so high? Is it war?

Vậy, tại sao lại cao như thế? Vì chiến tranh ư?

No, it's not. Look here.

Không, không đúng. Nhìn đây.

War-torn Congo is down there -- two, three, four percent.

Công-gô một quốc gia bị chiến tranh tàn phá nằm ở dưới đây-- 2,3,4 phần trăm.

And this is peaceful Zambia, neighboring country -- 15 percent.

Và đây là Zambia thanh bình, nước láng giềng, 15 phần trăm.

And there's good studies of the refugees coming out of Congo --

Và đã có nhiều nghiên cứu bài bản về những người tị nạn Công gô--

they have two, three percent infected,

2 đến 3% trong số họ bị nhiễm,

and peaceful Zambia -- much higher.

còn tại Zambia yên bình- cao hơn rất nhiều.

There are now studies clearly showing

Ngày nay có rất nhiều nghiên cứu chỉ ra một cách rõ ràng rằng

that the wars are terrible, that rapes are terrible,

chiến tranh thật khủng khiếp, cưỡng dâm thật khủng khiếp.

but this is not the driving force for the high levels in Africa.

Nhưng đó không phải là điều khiến cho tình trạng nhiễm HIV cao ở châu Phi.

So, is it poverty?

Vậy, có phải vì đói nghèo không?

Well if you look at the macro level,

Vâng nếu bạn nhìn ở tầm vĩ mô,

it seems more money, more HIV.

có vẻ như càng nhiều tiền thì càng nhiều HIV.

But that's very simplistic,

Nhưng điều này thức sự rất đơn giản,

so let's go down and look at Tanzania.

hãy nhìn xuống Tanzania xem.

I will split Tanzania in five income groups,

Tôi sẽ tách Tanzania thành 5 nhóm thu nhập,

from the highest income to the lowest income,

từ thu nhập cao nhất đến thu nhập thấp nhất,

and here we go.

và chúng ta hãy bắt đầu xem.

The ones with the highest income, the better off -- I wouldn't say rich --

Những nhóm này với thu nhập cao nhất, những người khá giả, nếu không muốn nói là giàu,

they have higher HIV.

họ bị nhiễm HIV nhiều hơn.

The difference goes from 11 percent down to four percent,

Sự khác biệt đi từ 11% xuống 4%,

and it is even bigger among women.

và khác biệt còn rõ ràng hơn trong nhóm nữ giới.

There's a lot of things that we thought, that now, good research,

Có rất nhiều điều chúng ta suy đoán, và bây giờ, những nghiên cứu bài bản,

done by African institutions and researchers

được thực hiện bởi các cơ quan tổ chức cùng với các nhà nghiên cứu

together with the international researchers, show that that's not the case.

tại châu Phi và cả các nghiên cứu viên quốc tế đã chỉ ra rằng không phải như vậy.

So, this is the difference within Tanzania.

Vâng, đó là sự khác biệt tại Tanzania.

And, I can't avoid showing Kenya.

Và, tôi cũng không thể không nhắc tới Kenya.

Look here at Kenya.

Hãy nhìn Kenya đây.

I've split Kenya in its provinces.

Tôi chia Kenya thành các quận huyện nhỏ.

Here it goes.

Hãy xem xem.

See the difference within one African country --

Hãy nhìn sự khác biệt trong lòng một nước châu Phi --

it goes from very low level to very high level,

từ mức nhiễm rất thấp đến mức nhiễm rất cao,

and most of the provinces in Kenya is quite modest.

và hầu hết các quận huyện ở Kenya bị nhiễm ở mức trung bình.

So, what is it then?

Vây, tiếp theo là gì?

Why do we see this extremely high levels in some countries?

Tại sao chúng ta lại nhìn thấy những mức nhiễm cao kỷ lục chỉ ở một vài nước?

Well, it is more common with multiple partners,

Vâng, tại đó việc có nhiều bạn tình diễn ra phổ biến hơn,

there is less condom use,

ít dùng bao cao su hơn,

and there is age-disparate sex --

và có sự quan hệ chênh lệch tuổi tác--

that is, older men tend to have sex with younger women.

nghĩa là, những người đàn ông lớn tuổi thường quan hệ với phụ nữ trẻ.

We see higher rates in younger women than younger men

Chúng tôi quan sát thấy tỷ lệ nhiễm ở phụ nữ trẻ cao hơn nam giới trẻ

in many of these highly affected countries.

ở những quốc gia bị có tỷ lệ nhiễm cao như trên.

But where are they situated?

Vây tất cả bắt nguồn từ đâu?

I will swap the bubbles to a map.

Tôi sẽ chuyển các trái bóng sang dạng bản đồ.

Look, the highly infected are four percent of all population

Nhìn xem, khu vực nhiễm nặng chỉ chiếm có 4% dân số

and they hold 50 percent of the HIV-infected.

nhưng chiếm tới 50% tổng số ca nhiếm HIV.

HIV exists all over the world.

HIV có mặt ở khắp mọi nơi trên thế giới.

Look, you have bubbles all over the world here.

Nhìn xem, bạn có các trái bóng ở khắp mọi nơi.

Brazil has many HIV-infected.

Có rất nhiều người nhiễm tại Brazil.

Arab countries not so much, but Iran is quite high.

Các nước Ả rập xê út không nhiều lắm, nhưng ở I ran thì rất nhiều.

They have heroin addiction and also prostitution in Iran.

Nhiều nghiện hêroin và gái mại dâm ở Iran.

India has many because they are many.

Ấn Độ cũng có nhiều vì họ đông dân.

Southeast Asia, and so on.

Đông Nam á cũng vậy, vâng vâng.

But, there is one part of Africa --

Nhưng, có một phần của châu Phi --

and the difficult thing is, at the same time,

và vấn đề nan giải là, trong cùng một thời điểm,

not to make a uniform statement about Africa,

đừng đánh đồng về châu Phi,

not to come to simple ideas of why it is like this, on one hand.

đừng đưa ra những ý kiến quá đơn giản để giải thích tại sao nó lại như vậy, mặt này.

On the other hand, try to say that this is not the case,

Mặt khác, [cứ mặc nhận đây là một vấn đề nan giải đi],

because there is a scientific consensus about this pattern now.

bởi vì chúng ta đang có một sự nhất trí khoa học về mô hình này.

UNAIDS have done good data available, finally,

Cuối cùng thì UNAIDS đã đưa ra những nguồn số liệu đáng tin cậy

about the spread of HIV.

về sự lan tran của đại dịch HIV.

It could be concurrency.

Đó có thể là sự đồng thuận song hành.

It could be some virus types.

Đó có thể là một vài chủng virus.

It could be that there is other things

Đó có thể là một số yếu tố

which makes transmission occur in a higher frequency.

khiến cho đại dịch lan tràn nhanh hơn.

After all, if you are completely healthy and you have heterosexual sex,

Mặc dù vậy, nếu bạn hoàn toàn khỏe mạnh và quan hệ khác giới,

the risk of infection in one intercourse is one in 1,000.

nguy cơ nhiễm HIV qua quan hệ tình dục chỉ là 1 phần nghìn.

Don't jump to conclusions now on how to

Nhưng đừng có kết luận gì vội.

behave tonight and so on.

Tối nay hãy thử xem và biết ngay.

(Laughter)

(Tiếng cười)

But -- and if you are in an unfavorable situation,

Nhưng, còn nếu bạn không được ổn cho lắm,

more sexually transmitted diseases, it can be one in 100.

mắc nhiều bệnh lây truyền qua đường tình dục chẳng hạn, thì nguy cơ có thể lên tới 1 phần trăm.

But what we think is that it could be concurrency.

Nhưng điều chúng tôi nghĩ tới là sự đồng thuận song hành.

And what is concurrency?

Vậy đồng thuận song hành là gì?

In Sweden, we have no concurrency.

Ở Thụy Điển, chúng tôi không có sự đồng thuận song hành.

We have serial monogamy.

Chúng tôi theo hình mẫu một vợ một chồng.

Vodka, New Year's Eve -- new partner for the spring.

Vodka, đêm giao thừa---tình nhân mới cho mùa xuân.

Vodka, Midsummer's Eve -- new partner for the fall.

Vodka, đêm mùa hạ— tình nhân mới cho mùa thu.

Vodka -- and it goes on like this, you know?

Vodka—và cứ thế, bạn biết không?

And you collect a big number of exes.

Và bạn thu được vô khối đặc ân.

And we have a terrible chlamydia epidemic --

Và chúng ta có đại dịch Chlamydia kinh khủng --

terrible chlamydia epidemic which sticks around for many years.

đại dịch Chlamydia ghê gớm kéo dài nhiều năm.

HIV has a peak three to six weeks after infection

Tải lượng HIV sẽ lên tới đỉnh 3 đến 6 tuần sau khi nhiễm

and therefore, having more than one partner in the same month

và vì thế, có nhiều hơn một bạn tình trong cùng một tháng

is much more dangerous for HIV than others.

sẽ tăng khả năng lây truyền lên rất nhiều so với các nhiếm trùng thông thường khác.

Probably, it's a combination of this.

Và có thể,nó gồm tất cả các yếu tố trên.

And what makes me so happy is that we are moving now

Và điều làm tôi rất vui mừng là chúng ta đang tiến tới

towards fact when we look at this.

hiện thực khi chúng ta nhìn vào đây.

You can get this chart, free.

Bạn có thể xin biểu đồ này miễn phí.

We have uploaded UNAIDS data on the Gapminder site.

Chúng tôi đã upload các dữ liệu của UNAIDS lên trang Gapminder.org.

And we hope that when we act on global problems in the future

VÀ chúng tôi hy vọng rằng trong cuộc chiến với các vấn đề toàn cầu trong tương lai,

we will not only have the heart,

chúng ta không chỉ có trái tim,

we will not only have the money,

chúng ta không chỉ có tiền,

but we will also use the brain.

mà chúng ta còn biết sử dụng bộ não.

Thank you very much.

Cảm ơn quý vị rất nhiều.

(Applause)

(Vỗ tay)